Sztuka nowoczesna polska (architektura) 20.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031220.html

1 z 4

2008-03-21 09:22

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej (architektura)

prowadzący: mgr Czapelski data: 20.12.2003 aktualizacja: 26.01.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

Dok. pkt 3. Architektura neogotycka przełomu XVIII/XIX w

Zamek w Łańcucie
Liczne przebudowy, m.in. dla Lubomirskiej, prace Aignera:
1802 r - sala balowa z fryzem
1802 r - oranżeria w Łańcucie
ok. 1807 r - Aigner nadaje pałacowi neogotyckie opracowanie dwóch elewacji - ingerował mniej śmiało
niż Zug, motywy neogotyckie wplatał w istniejące elementy. Na przełomie XIX/XX w zdjęto te
neogotyckie elementy elewacji

4. Architektura Królestwa Kongresowego
W latach 1815-30 trwał bardzo duży ruch budowlany możliwy dzięki akcji kredytowej, wznoszono
także budynki użyteczności publicznej, administracji. Powstała nowa organizacja budownictwa,
wprowadzono państwowy nadzór. W 1817 r powstała Rada Ogólna Budowlana - organ administracji,
którego zadaniem był nadzór i zatwierdzanie planów urbanistycznych i architektonicznych. Na jej czele
stanął inż. A. Grochffe(?) pochodzący ze Śląska. Wprowadzono program sanacji miast: porządkowanie
tkanki urbanistycznej, głównych placów, alej. W 1820 r po raz pierwszy wprowadzono państwowe
przepisy budowlane egzekwowane przez komisję policji budowlanej. Zaczęto ingerować w
usytuowanie budynków, tępić budownictwo drewniane (wydano zakaz budowania i remontowania).
Preferencje dla budownictwa murowanego w układzie zwartym, kalenicowym. Dla wyeksponowania
najważniejszych miejsc w mieście określono gabaryty zabudowy i zestawienia kolorystyczne
(preferowany biały, kremowy, kolory pastelowe), określono także minimalną wielkość dziedzińca,
kamienicy (by mógł zawrócić wóz strażacki). Charakterystyczne jest daleko posunięte normalizowanie,
duży zakres szczegółowości przepisów.
Szereg budowniczych, architektów (Jakub Kubicki, Jakub Hempel, Hilary Szpilowski, A Grochffe,
Chrystian Piotr Aigner, Antonio Corazzi) zostało zatrudnionych w administracji jako intendenci,
budowniczowie wojewódzcy i państwowi.

4.1 Architektura miejska

Pałac Namiestnikowski (Koniecpolskich, Radziwiłłów, obecnie Prezydencki)
1818-19 r przebudował Chrystian Piotr Aigner. Elewacja frontowa klasycystyczna, widoczne wątki
palladiańskie, zarazem pobarokowe opilastrowanie zamiast gładkiego muru (charakterystyczne dla
Aignera), półkolumny w wielkim porządku, monumentalizacja. Na nowo opracowane oficyny
flankujące paradny dziedziniec. Ingerencje we wnętrzach. I pożar w połowie XIX w. Elewacja
ogrodowa: początek neorenesansu w architekturze polskiej, przewaga linii poziomych, nawiązania do
XVI w architektury włoskiej, spokój, pogoda, harmonia.
Widoczne nawiązania do Jean-Nicolas-Louis Duranda - pedagog, największy teoretyk XIX w,
popierał rozwiązania ekonomiczne, racjonalne, oparte na wzorcach renesansowych.

Przekształcenie Pl. Bernardyńskiego
Ok. 1818-19 r., Aigner - ukształtowanie pierzei południowego kresu Krakowskiego Przedmieścia przy
kościele św. Anny. Do kościoła dodano nową elewację wieży "w guście cinquecento" - powtarzalność
elementów, ład i oszczędność, arkadki (wzory z Duranda). Wprowadzono nową elewację odwachu (d.
klasztor bernardynów) wzorowaną na antycznym rzymskim teatrze Marcellusa.

Sanacja miast

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 20.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031220.html

2 z 4

2008-03-21 09:22

Był to program mający na celu ich unowocześnienie i przekształcenie. Jednym z jego elementów było
porządkowanie placów (dopiero wtedy ukształtował się Pl. Zamkowy - dzieło Kubickiego), np. poprzez
rozbieranie ratuszy dawnych jurydyk. Sanację wspomagała akcja kredytowa - właśnie dzięki kredytom
powstała większość budynków na początku Królestwa Kongresowego.

Pl. Aleksandrowski
Dziś nie istniejący (obecnie częściowo pokrywa się z
nim Pl. Teatralny). Znajdował się przy nim Ratusz
(Pałac Jabłonowskich) i Marywil, który w 1817 r został
wykupiony przez miasto. W latach 1818-21 nastąpiło
porządkowanie placu (pracami kierował Aigner):
przebudowano Marywil, wybudowano Dom
Jarmarczny, podcienia kolumnowe oraz kolejną wieżę
w stylu cinquecenta. W 1825 r Marywil uległ rozbiórce,
Dom Jarmarczny jest teraz skrzydłem Teatru Wielkiego.

Projekt przebudowy
Zamku Królewskiego
1818 r., Kubicki -
niezrealizowany, nie
otrzymał akceptacji cara.
Powstały tylko Arkady
Kubickiego - nie wiadomo
co z nimi zrobić.

Belweder
1818-22 r., Kubicki - siedziba Wielkiego Księcia Konstantego, forma rezydencji ziemiańskiej, skrzydła
boczne pod kątem prostym, geneza palladiańska. Świetnie usytuowany, stąd wyeksponowana elewacja
ogrodowa - też portyk kolumnowy. Kubicki miał tytuł intendenta pałaców cesarskich.

Budynek IHS
1816 r., Kubicki - pierwotnie był oficyną Pałacu
Kazimierzowskiego (BUW stoi na miejscu dziedzińca pałacowego -
carska urbanistyka).
Początkowy okres Królestwa Kongresowego (gdy przestrzegano
Konstytucji) to moment powstania nowoczesnego szkolnictwa (w
1816 r założono UW). Powstała też wtedy Katedra Architektury
związana z wydziałem Sztuk Pięknych, potem Politechniką,
profesorem był Ch. P. Aigner. Placówki zostały zamknięte w
ramach represji po powstaniu - brak nowoczesnego szkolnictwa przez wiele lat.

Pałac Staszica
Dzieło Antonio Corazziego - architekt z Florencji, w Polsce od ok.
1820 r., sprowadził go Stanisław Staszic, który chciał wybudować
nowy gmach dla Towarzystwa Naukowego. Dzieło młodzieńcze,
opilastrowanie pobarokowe, myślenie nieco barokowe, ale posmak
klasycystyczny. Przebudowany potem w stylu bizantyjsko-ruskim na
cerkiew.

Pałac Mostowskich
1823-24 r., Corazzi przebudował dla Komisji

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 20.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031220.html

3 z 4

2008-03-21 09:22

Spraw Wewnętrznych. Monumentalna
struktura, dekoracja płaskorzeźbiona.

Pl. Bankowy
Budynki projektu Corazziego:
- pałac Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu (Ratusz), 1824-25 r - bardzo monumentalny
- pałac Ministra Skarbu, 1825 r - obok Ratusza, w stronę Elektoralnej. Przewaga podziałów
horyzontalnych, reminiscencje włoskie, renesansowe, rezydencja mieszkalna.
- budynek Banku Polskiego, 1825-33 - trzecia budowla przy tej pierzei. Najbardziej znaczny, bardzo
efektowne wnętrze bankowe, funkcjonowała tu także giełda (na której z sukcesem grał Słowacki) - sala
operacyjna okrągła, nakryta kopułą.
Trójkątny kształt placu, arkadowa architektura Duranda. Zaakcentowanie osi środkowej.

Corazzi: Bank, pałac Ministra Skarbu

Corazzi: pałac Komisji Skarbu, plan Banku

Teatr Wielki
1825-33 r., Corazzi. Poprzedni teatr
znajdował się przy Pl. Krasińskich.
Budynek utworzył pierzeję Pl.
Teatralnego, który zastąpił Pl.
Aleksandrowski. Najważniejsze dzieło
tego architekta, widoczne nawiązania do
architektury Frydryka Schinkla. Pomysł
własny Corazziego to dodanie
architektury Domu Jarmarcznego i dodanie drugiego skrzydła.

4.2 Architektura sakralna

Kościół św. Andrzeja
Projekt modernizacji kościoła jezuitów przy Pl. Teatralnym, Aigner, 1818 r - redukcja schematu z
kościoła św. Anny, świątynia klasycystyczna.
W 1824 r Aigner sporządził wzornik z projektami kościołów (dużo publikacji wzornikowych
wydawano ówcześnie) - architektura kościelna traci swój wyjątkowy charakter, jest publikowana we
wzornikach jak budynki użyteczności publicznej.

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 20.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031220.html

4 z 4

2008-03-21 09:22

Kościół św. Aleksandra
1818-25 r., Aigner - car Aleksander I nie chciał, by wybudowano łuk triumfalny na jego przyjazd,
powstał więc kościół. Wariacja na temat świątyni centralnej - 2 portyki, 2 fronty kościoła. W końcu
XIX w został przebudowany i powiększony przez Piusa Dziekońskiego.

powrót

kontakt

drukuj

zapisz