Sztuka nowoczesna polska (architektura) 20.02.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040220.html

1 z 3

2008-03-21 09:25

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej (architektura)

prowadzący: mgr Czapelski data: 20.02.2004 aktualizacja: 29.02.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

5.2 Architektura sakralna po 1830 r

Kościół w Krzeszowicach
Budowany od 1823 r do końca lat 30. Stanowił element zespołu rezydencjonalnego Potockich, projekt
Karl Friedrich Schinkel (jeden z najlepszych ówczesnych architektów). Choć kościół został
wybudowany w formach gotyckich, to widoczne są charakterystyczne dla Schinkela inspiracje sztuką
włoską o podłożu antycznym, romańskim, brak jest wertykalizmu francuskich katedr. Inspiracją mogły
być ówczesne koncepcje historiozoficzne - Schinkel był zafascynowany korelacjami
społeczno-architektonicznymi, uważał że przemiany stylowe związane są z przemianami społecznymi.
Kościół miał mało nawiązań, pewne podobieństwa widoczne są w fasadzie kościoła w Kurniku.

Kościół w Kórniku
W latach 30. F.M Lanci zrekonstruował go po pożarze. Architekt ten był zafascynowany Schinklem,
zastosował zbliżony wykrój okien, zarazem widoczne są nawiązania do autentycznej sztuki
północnoniemieckiego gotyku (co byłoby historycznie uzasadnione) - połączył w obiekcie różne źródła.

Złota Kaplica w kat. poznańskiej
Miała duże znaczenie w twórczości Lanciego, została ostatecznie ukształtowana wg jego projektu w
latach 1834-37. Początki sięgają ok. 1815 r, gdy postanowiono godnie pochować domniemane szczątki
Mieszka I i Bolesława Chrobrego - powstał komitet, zamówiono projekt u Schinkela, jednakże władze
pruskie zablokowały działania. Zgoda została wydana w 1828 r, jednak budowę opóźniło powstanie.
Na ostateczną formę kaplicy duży wpływ miał Edward Raczyński - był jedną z najważniejszych
osobistości Wielkopolski w I połowie XIX w, chciał uczynić z mauzoleum pierwszych Piastów
monument państwa polskiego, wymiar patriotyczny dominował nad wątkiem sakralnym.
Ostateczny projekt wykonał Lanci, również on zaprojektował bogatą dekorację malarską na ścianach
(liczne obrazy historyczne). Styl określa się jako bizantyjski - powstał z inspiracji Raczyńskiego, który
uważał, że godna oprawa wymaga odwołania się do sztuki czasów piastowskich (a nie rozróżniano
ówcześnie sztuki romańskiej i bizantyjskiej oraz nie chciano zastosować sztuki gotyckiej). Widoczne
inspiracje Rawenną, zastosowana sztuka bizantyjska w wydaniu zachodnioeuropejskim - Raczyński
chciał podkreślić, że Polska należy do chrześcijaństwa zachodniego.
[x] Pomnik władców wykonał Christian Rauch - jeden z najlepszych ówczesnych artystów, Raczyński
dawał mu wiele wskazówek, chciał by rzeźby były historycznie prawdziwe.

Kościół św. Katarzyny, Warszawa, Służew
1845-48 r przebudował go Lanci - nawiązania do średniowiecza, jednak w wydaniu romańskim, a nie
gotyckim. Inspiracje niemieckie - w latach 30., 40. bardzo popularna była tam architektura
wczesnochrześcijańska (którą mieszano z romańską).

Kościół św. Karola Borromeusza, Warszawa, Chłodna
1841-49 r, Henryk Marconi - miał liczne realizacje kościelne, on także inspirował się architekturą
wczesnochrześcijańską-romańską. W konstrukcji zastosowane novum - elementy żeliwne. Odniesienia
do SM Maggiore.

Kościół Wszystkich Świętych
1861-99 r, jedno z ostatnich dzieł Marconiego, ówcześnie największy kościół Warszawy. Widoczna
konwencja renesansowa, inspiracje włoskie (kościół św. Justyny w Padwie), ale też francuskie
(kościoły z XVIII w) - mix renesansowo-klasycystyczny wzbogacony o motywy palladiańskie.
Architektura ta była jeszcze dobrze przyjmowana w połowie wieku, natomiast gdy został ukończony
budził sprzeciw - popularny był wtedy gotyk.

Kościół św. Anny, Wilanów
W latach 1857-70 Marconi przebudował kościół późnobarokowy (był kończony jeszcze po jego
śmierci). Obiekt związany z wilanowską rezydencją Potockich, jedna z najelegantszych świątyń
Marconiego, inspirowana kościołem San Andrea Albertiego w Mantui. Detal wysublimowany, styl
kosmopolityczny, brak elementów narodowych. Inspiracje włoskie widoczne również we wnętrzu: np.

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 20.02.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040220.html

2 z 3

2008-03-21 09:25

chór z boku, a nie tradycyjnie nad wejściem.

Katedra św. Jana
1836-40 r przebudował ją Adam Idzikowski - eklektyk, dopuszczał wszystkie formy architektoniczne.
Zastosował głównie gotyk, nawiązania do architektury niemieckiej (Schinkla), angielskiej (pinakle itd.).
Katedra była w złym stanie technicznym, wymagała modernizacji. Przebudowa ahistoryczna, zastane
formy architektoniczne nie były istotne - uznał ją za starą, niezgrabną świątynię gotycką,
przeprojektował w duchu nowoczesnym - np. obniżył sklepienie. Jednakże docenił wartość katedry jako
pamiątki historycznej, przed przebudową dokonał dokładnych pomiarów.

gotyk wiślano-bałtycki
Ahistoryczne podejście zostało skrytykowane, podkreślano że istniejące formy powinny być
zachowane, nie należy ograniczać się do kopiowania zachodnich wzorów. W połowie XIX w
kształtowała się koncepcja architektury narodowej opartej na dawnych, autentycznych formach.
Rozwój tych koncepcji nastąpił w Krakowie w środowisku skupionym wokół UJ - prowadzono badania
terenowe, rozpoznawano obiekty. Powstała koncepcja gotyku wiślano-bałtyckiego jako stylu
narodowego, znamiennego dla sztuki polskiej, miał się on charakteryzować np. ostrołukiem
wiślano-bałtyckim. Jednakże już w latach 70. wraz z postępem badań koncepcja ta została
skrytykowana - stwierdzono, że w Polsce brak jakiejś specyficznej architektury gotyckiej. Koncepcja ta
powróciła w latach 90. jako gotyk nadwiślański.

Kościół ewangelicko-reformowany, Warszawa, Leszno
Budowany od ok. 1862 do ok 1880 r, projekt Adolf Adam Loewe (Löwe), absolwent architektury UW.
Budowla bardzo strzelista - był to okres sporu francusko-niemieckiego o pochodzenie gotyku
(kończono katedrę w Kolonii, budowano nowe gotyckie kościoły, np. w Wiedniu). Gotyk był
powszechnie kojarzony z architekturą sakralną katolicką, tematem dyskusji były też formy nowych
miejskich katedr. Paradoksalnie pierwszym tego typu kościołem w Warszawie jest świątynia
protestancka (choć jej styl bliższy kościołom prowincjonalnym niż katedralnym).

Choć koncepcja gotyku wiślano-bałtyckiego powstała w Krakowie, to realizowana była głównie w
Kongresówce - w latach 80. rozpropagował ją dziennikarz Karol Matuszewski - głosił potrzebę
realizacji architektury w formach narodowych.

Katedra we Włocławku
Restaurowana w latach 1883-1901 przez Konstantego Wojciechowskiego - studiował na ASP, nie
otrzymał w Warszawie pełnego wykształcenia (powstanie), potem studiował korespondencyjnie w
Petersburgu. Choć w Krakowie koncepcje stylu narodowego były dawno niemodne i obowiązywały już
inne poglądy konserwatorskie, to Wojciechowski prowadził prace w duchu neogotyckim: dobudował
brakujące elementy (np. wieże), dokonał regotycyzacji wnętrza (usunął nowożytne, renesansowe
elementy). Potem przeprowadził wiele takich realizacji.

Kościół św. Floriana, Warszawa, Praga
1888-1901 r, w 1886 r ogłoszono konkurs na jego projekt, zlecono styl wiślano-bałtycki. Wygrał Józef
Pius-Dziekoński (studiował na ASP, potem korespondencyjnie w Petersburgu), stworzył jedną z
bardziej znanych realizacji w tym stylu, forma bazyliki trójnawowej. Kościół został ukończony, gdy
formy neogotyckie były bardzo popularne. Zastosował rozwiązania, które kojarzono ze stylem w-b, np.
połączenie ceglanych ścian i tynkowanych na biało blend. Wzory z Wiednia (wybudowany tam nowy
kościół wotywny), a także Torunia, Lubeki, Wrocławia (kościół św. Michała). Spotkał się z
powszechną aprobatą, miał wiele naśladownictw - okres boomu architektonicznego, wiele ówczesnych
budowli zostało niedokończonych, gdy pogorszyła się koniunktura, końc zono je dopiero w
dwudziestoleciu (gdy gotyk był mniej modny, bo nie było potrzeby dawania odporu architekturze
bizantyjskiej).
W końcu XIX w architektura była silnie zideologizowana, kościół św. Floriana wybudowano obok
cerkwi, władze carskie zrewanżowały się prawosławną katedrą na Pl. Saskim.
Dziekoński miał wiele innych realizacji w tym stylu, np. kościół w Żyrardowie - projekt 1897 r,
budowa 1900-03 r.

Kościół św. Stanisława, Warszawa, Wola
Dziekoński, zastosowany inny bardzo popularny układ wnętrza - halowy. Miał wiele nawiązań, np.
kościół w Grzybowie.

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 20.02.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040220.html

3 z 3

2008-03-21 09:25

Kościół w Grzybowie, Galicja
Budowany od 1914 r, wyjątkowy, bo większość realizacji w stylu w-b powstała w Kongresówce -
różnice pomiędzy zaborami są dość silnie widoczne, były to zamknięte środowiska.

Kościół św. Aleksandra, Warszawa
Przebudowa w duchu renesansowym 1886-1895 r, Dziekoński (przykład dwukierunkowości w
możliwościach architekta). Zastosowane formy dojrzałego renesansu, kopuła była porównywana z
bazyliką św. Piotra.

Architekci młodszego pokolenia kontynuowali stylistykę neogotycką, np. kościół w Rejowcu 1906-07
r, Szyller - styl w-b, choć nie był już traktowany jako styl naukowy.

powrót

kontakt

drukuj

zapisz