p o m o c d y d a k t y c z n a

m a t e r i a ł

Y

MALARSKIE

opracowanie

projekt okładki

utwór w cało

ś

ci lub we fragmentach

Piotr PRZYBEK

Piotr PRZYBEK

powinien by

ć

powielany i rozpowszechniany za pomoc

ą

urz

ą

dze

ń

elektronicznych, mechanicznych, kopiuj

ą

cych, nagrywaj

ą

cych i innych

wydawnictwo 400d&

KRAKÓW 2004

- 1 -

spis tre

ś

ci

spis tre

ś

ci

.................................................................................................................................................... 1

1

.

podstawowe poj

ę

cia

.............................................................................................................................. 3

2

.

2.1

.

2.2

.

2.3

.

2.4

.

2.5

.

2.6

.

składniki materiałów malarskich

..................................................................................................... 7

substancje błonotwórcze

......................................................................................................................... 9

pigmenty

........................................................................................................................................................ 9

wypełniacze

................................................................................................................................................ 10

rozpuszczalniki

.......................................................................................................................................... 10

rozcie

ń

czalniki

........................................................................................................................................... 10

ś

rodki pomocnicze

................................................................................................................................... 10

3

.

3.1

.

3.2

.

3.3

.

podstawy tworzenia si

ę

powłok lakierowych

.......................................................................... 11

schni

ę

cie fizyczne

.................................................................................................................................... 13

procesy schni

ę

cia z udziałem tlenu

................................................................................................... 14

procesy schni

ę

cia chemicznego

......................................................................................................... 14

4

.

4.1

.

4.1.1

.

4.1.2

.

4.1.3

.

4.1.4

.

4.1.5

.

4.2

.

4.2.1

.

4.2.2

.

4.2.3

.

4.2.4

.

4.2.5

.

4.2.6

.

4.2.7

.

4.2.8

.

4.2.9

.

4.2.10

.

4.2.11

.

4.2.12

.

4.2.13

.

rodzaje wyrobów lakierowych

......................................................................................................... 15

klasyfikacja wyrobów lakierniczych

................................................................................................... 17

typ spoiwa

................................................................................................................................................... 17

sposób wysychania powłoki

................................................................................................................. 18

funkcja w zestawie lakierniczym

......................................................................................................... 18

rodzaj rozcie

ń

czalnika

............................................................................................................................ 18

ilo

ść

składników

........................................................................................................................................ 18

charakterystyka wyrobów malarskich

............................................................................................... 18

farby ftalowe

............................................................................................................................................... 19

farby chlorokauczukowe

........................................................................................................................ 20

farby dyspersyjne

..................................................................................................................................... 20

farby klejowe

.............................................................................................................................................. 20

farby ogniochronne

.................................................................................................................................. 20

farby epoksydowe

.................................................................................................................................... 21

farby drukarskie

........................................................................................................................................ 21

farby przeciwrdzewne

............................................................................................................................. 21

farby poliuretanowe

................................................................................................................................. 22

farby wapienne

.......................................................................................................................................... 22

farby termometryczne

............................................................................................................................. 22

farby silikatowe

......................................................................................................................................... 23

farby silikonowe

........................................................................................................................................ 23

5

.

5.1

.

5.2

.

5.3

.

wybór powłoki

......................................................................................................................................... 25

oczekiwane wła

ś

ciwo

ś

ci powłoki

........................................................................................................ 27

warunki nakładania i pracochłonno

ść

............................................................................................... 27

zgodno

ść

powłok

...................................................................................................................................... 27

6

.

6.1

.

6.2

.

wady powłok malarskich

................................................................................................................... 29

wady wewn

ę

trzne

.................................................................................................................................... 31

wady zewn

ę

trzne

..................................................................................................................................... 37

7

.

7.1

.

7.1.1

.

7.1.2

.

7.1.3

.

7.1.4

.

7.1.5

.

7.1.6

.

7.1.7

.

7.2

.

7.2.1

.

7.2.2

.

7.2.3

.

7.2.4

.

badania wła

ś

ciwo

ś

ci wyrobów lakierowych

............................................................................ 43

oznaczanie wła

ś

ciwo

ś

ci wyrobów ciekłych

.................................................................................... 45

wst

ę

pne próby techniczne

.................................................................................................................... 45

oznaczanie lepko

ś

ci kubkiem wypływowym Ford’a

.................................................................... 45

oznaczanie g

ę

sto

ś

ci

................................................................................................................................ 45

oznaczanie zawarto

ś

ci rozpuszczalników i rozcie

ń

czalników

................................................. 45

oznaczanie zawarto

ś

ci pigmentów i obci

ąż

ników

........................................................................ 46

oznaczanie zawarto

ś

ci substancji błonotwórczych

..................................................................... 46

oznaczanie stopnia roztarcia pigmentów i wypełniaczy

............................................................ 46

oznaczanie wła

ś

ciwo

ś

ci wymalowa

ń

................................................................................................ 46

oznaczanie rozlewno

ś

ci

......................................................................................................................... 46

oznaczanie

ś

ciekalno

ś

ci

........................................................................................................................ 47

oznaczanie grubo

ś

ci

............................................................................................................................... 47

oznaczanie stopnia wyschni

ę

cia

........................................................................................................ 47

- 2 -

7.3

.

7.3.1

.

7.3.2

.

7.3.3

.

7.3.4

.

7.3.5

.

7.3.6

.

ocena wła

ś

ciwo

ś

ci powłok malarskich

....................................................................................... 47

pomiar odporno

ś

ci na uderzenie wg Du Ponta

...................................................................... 47

oznaczanie odporno

ś

ci powłok na

ś

cieranie przyrz

ą

dem Gardnera

.............................. 48

oznaczanie wzgl

ę

dnej twardo

ś

ci przy u

ż

yciu aparatu wahadłowego

............................ 48

badanie elastyczno

ś

ci przez zginanie

....................................................................................... 49

oznaczanie przyczepno

ś

ci no

ż

em Peters'a

............................................................................. 49

oznaczanie przyczepno

ś

ci przez odrywanie

........................................................................... 49

8

.

8.1

.

8.2

.

8.3

.

8.4

.

zagadnienia

ś

rodowiskowe i wzgl

ę

dy bezpiecze

ń

stwa

............................................... 51

pigmenty i dodatki zawieraj

ą

ce metale ci

ęż

kie

...................................................................... 53

toksycz

ne rozpuszczalniki

.............................................................................................................. 54

zagadnienia zwi

ą

zane z przygotowaniem powierzchni

....................................................... 54

bezpiecze

ń

stwo po

ż

arowe

............................................................................................................. 55

9

.

pytania i odpowiedzi

...................................................................................................................... 57

10

.

10.1

.

10.1.1

.

10.1.2

.

10.1.3

.

10.1.4

.

10.1.5

.

10.1.6

.

10.1.7

.

dodatek

................................................................................................................................................ 61

zestawienie pigmentów

................................................................................................................... 62

pigmenty białe

..................................................................................................................................... 62

pigmenty czarne

................................................................................................................................. 62

pigmenty br

ą

zowe

............................................................................................................................. 63

pigmenty czerwone

........................................................................................................................... 63

pigmenty

ż

ółte i pomara

ń

czowe

................................................................................................... 65

pigmenty zielone

................................................................................................................................ 66

pigmenty niebieskie i fioletowe

..................................................................................................... 68

11

.

spis literatury

.................................................................................................................................... 69

- 3 -

podstawowe

POJECIA

- 4 -

- 5 -

błona lakierowa (swobodna powłoka) – powłoka lakierowa zdj

ę

ta z podło

ż

a.

emalia - wyrób pigmentowany, którego głównym składnikiem jest spoiwo lakiernicze
tworz

ą

ce powłok

ę

kryj

ą

c

ą

o wysokich walorach dekoracyjno-ochronnych. Słu

żą

do

ostatecznego wymalowania.

farba - wyrób pigmentowany z dodatkiem wypełniaczy tworz

ą

cy powłok

ę

kryj

ą

c

ą

spełniaj

ą

c

ą

głównie funkcje ochronn

ą

. Wyró

ż

niamy farby do gruntowania

i nawierzchniowe. Głównym składnikiem jest spoiwo olejowe.

kit - wyrób lakierowy do wypełnienia wgł

ę

bie

ń

p

ę

kni

ęć

, szczelin i rys oraz innych

nierówno

ś

ci podło

ż

a nakładany miejscowo na powierzchni

ę

szpachl

ą

.

malowanie - nanoszenie wyrobu lakierowego na podło

ż

e, powierzchni

ę

przeznaczon

ą

do wyko

ń

czenia ró

ż

nymi metodami.

pokrycie lakierowe - wielowarstwowy zestaw powłok lakierowych (np. powłoki
gruntuj

ą

cej lub podkładowej, mi

ę

dzywarstwowej, nawierzchniowej) wytworzonych

w wymaganej kolejno

ś

ci, stanowi

ą

cy zabezpieczenie ochronne i wyko

ń

czenie

dekoracyjne.

powłoka kryj

ą

ca - powłoka wykazuj

ą

ca zdolno

ś

ci krycia podło

ż

a.

powłoka lakierowa - warstwa zestalonego wyrobu lakierowego rozprowadzanego na
podło

ż

u lub na powierzchni poprzedniej powłoki w postaci przylegaj

ą

cej warstewki

o pewnej grubo

ś

ci i okre

ś

lonych wła

ś

ciwo

ś

ciach fizykochemicznych.

przygotowanie podło

ż

a do malowania - czynno

ś

ci, którym poddaje si

ę

podło

ż

e

przed naniesieniem pierwszej warstwy wyrobu lakierowego.

skład podstawowy wyrobu lakierowego - substancje lotne oraz nielotne składaj

ą

ce

si

ę

z substancji błonotwórczej, pigmentów i wypełniaczy.

szpachlówka - stosowana zwykle na uprzednio zagruntowane lub nasycone podło

ż

e

w celu wyrównania powierzchni przed nało

ż

eniem warstwy wyrobobu lakierowego.

warstwa - jednorazowe wymalowanie lub powłoka otrzymana w jednej operacji
nanoszenia wyrobu lakierowego.

wymalowanie -

ś

wie

ż

a naniesiona lub niewyschni

ę

ta warstwa wyrobu lakierowego.

wyrób lakierowy - materiał powłokotwórczy ciekły lub stały (proszek) do nanoszenia
na podło

ż

e w postaci warstwy, która w odpowiednich warunkach tworzy stał

ą

,

zwi

ą

zan

ą

z podło

ż

em powłok

ę

o okre

ś

lonej wytrzymało

ś

ci mechanicznej i okre

ś

lonych

wła

ś

ciwo

ś

ci ochronnych i dekoracyjnych. Głównym składnikiem jest substancja

błonotwórcza składaj

ą

ca si

ę

z

ż

ywicy lub mieszaniny

ż

ywic i ró

ż

nych dodatków. W jego

skład wchodz

ą

równie

ż

pigmenty, barwniki, rozpuszczalniki, rozcie

ń

czalniki

i wypełniacze.

1.

podstawowe poj

ę

cia

- 6 -

- 7 -

składniki materiałów

MALARSKICH

- 8 -

- 9 -

Podstawowe składniki stosowane do komponowania powłok mo

ż

na zaliczy

ć

do trzech

zasadniczych kategorii - rozpuszczalnik,

ż

ywica i pigment. Ka

ż

da z tych kategorii

odgrywa okre

ś

lon

ą

rol

ę

w powstawaniu powłoki.

Ż

ywica (lub spoiwo) oraz

rozpuszczalnik stanowi

ą

cz

ęść

płynn

ą

, czasami nazywan

ą

no

ś

nikiem. Poniewa

ż

rozpuszczalnik wyparowuje podczas zestalania powłoki, bywa on nazywany lotnym
no

ś

nikiem, za

ś

ż

ywica - nielotnym no

ś

nikiem.

Ż

ywica i pigment tworz

ą

stały film po

odparowaniu rozpuszczalnika. Historycznie, pierwsze farby były komponowane
z u

ż

yciem ro

ś

linnych i rybich olejów (jako spoiwa) oraz pigmentów mineralnych.

Pierwsze rozpuszczalniki pochodziły z drzew, np. terpentyna. Obecnie

ż

ywice

i rozpuszczalniki otrzymuje si

ę

z ropy naftowej, za

ś

wiele pigmentów otrzymuje si

ę

na

drodze syntezy organicznej lub modyfikacji minerałów.

W

ś

ród składników wchodz

ą

cych w skład materiałów malarskich mo

ż

emy wyró

ż

ni

ć

:

2.

składniki

materiałów malarskich

substancje błonotwórcze do których zaliczamy:

ż

ywice akrylowe, chlorokauczukowe,

epoksydowe, ftalowe, poliwinylowe, silikonowe, fenolowe, estry celulozy, oleje, asfalty, bitumy,
paki i.in.

Ż

ywice, czyli spoiwa, s

ą

cz

ęś

ci

ą

wyrobu malarskiego wytwarzaj

ą

c

ą

warstw

ę

. S

ą

to zwykle stałe

polimery o wysokiej masie cz

ą

steczkowej. W niektórych przypadkach polimery o niskiej masie

cz

ą

steczkowej zmieszane z innym niskocz

ą

steczkowym polimerem tworz

ą

mieszanin

ę

reakcyjn

ą

, z której powstaje nowy i wysokocz

ą

steczkowy polimer.

Ż

ywica odpowiedzialna jest za

wiele cech pokrycia. Tak wi

ę

c, powłoki s

ą

zwykle rozpoznawane i klasyfikowane w oparciu

o rodzaj polimeru tworz

ą

cego spoiwo. Najwa

ż

niejsze cechy powłok zwi

ą

zane z chemi

ą

ż

ywic s

ą

nast

ę

puj

ą

ce:

1. mechanizm i czas twardnienia,
2. zachowanie w rozmaitych

ś

rodowiskach,

3. zachowanie na rozmaitym podło

ż

u,

4. zgodno

ść

z innymi powłokami,

5. elastyczno

ść

i wytrzymało

ść

,

6. odporno

ść

atmosferyczna,

7. przyczepno

ść

,

8. łatwo

ść

nakładania kolejnych warstw i łatwo

ść

naprawy,

9. cechy u

ż

ytkowe (zwil

ż

alno

ść

, budowa, trwało

ść

magazynowa itp.).

2.1.

substancje

błonotwórcze

ż

ywice

pigmenty dziel

ą

si

ę

na organiczne i nieorganiczne, ale w wi

ę

kszo

ś

ci s

ą

one zwi

ą

zkami

nieorganicznymi. Wprowadzane s

ą

do lakierów celem nadania powłoce wła

ś

ciwo

ś

ci

dekoracyjnych lub zwi

ę

kszenia wła

ś

ciwo

ś

ci ochronnych - antykorozyjnych.

Pigment stanowi cz

ęść

stał

ą

niejednorodnej fazowo farby. Pigmenty s

ą

nierozpuszczalne

w no

ś

niku i s

ą

zasadniczo ci

ęż

sze ni

ż

cz

ęść

ciekła farby. Dlatego mog

ą

one osadzi

ć

si

ę

na dnie

pojemnika, w którym składowana jest farba. Pigmenty naturalne s

ą

z zasady znacznie bardziej

odporne na działanie

ś

wiatła naturalnego ni

ż

syntetyczne pigmenty organiczne.

Obecno

ść

pigmentu w powłoce wywołuje nast

ę

puj

ą

ce po

żą

dane cechy pokrycia:

1. krycie,
2. barw

ę

,

3. hamowanie korozji,
4. odporno

ść

pogodowa,

5. odporno

ść

na wilgo

ć

,

6. stopie

ń

połysku i twardo

ść

,

7. budow

ę

i wzmocnienie warstwy.

Podstawow

ą

rol

ą

pigmentu jest zapewnienie krycia podło

ż

a i ochrona organicznej

ż

ywicy przed

niszcz

ą

cym działaniem słonecznego promieniowania ultrafioletowego.

Ż

ywice organiczne

degraduj

ą

si

ę

pod działaniem promieniowania słonecznego, jedne bardziej, inne mniej. Ditlenek

tytanu, którego cechuje wysoka nieprze

ź

roczysto

ść

, jest najcz

ęś

ciej stosowanym pigmentem

zapewniaj

ą

cym doskonałe krycie farb białych i jasnych. Je

ś

li powłoka malarska nie zapewnia

wystarczaj

ą

cego krycia podło

ż

a, wówczas konieczne jest nało

ż

enie kolejnej warstwy farby.

Inn

ą

istotn

ą

rol

ą

niektórych pigmentów - wcze

ś

niej ju

ż

wymienion

ą

- jest zapewnienie ochrony

przed korozj

ą

. Inhibitory korozji skutecznie hamuj

ą

niszczenie podło

ż

a metalowego. Pigmenty

ołowiowe i chromianowe wykazuj

ą

ce działanie inhibicyjne na rozwój korozji, i w przeszło

ś

ci

powszechnie wykorzystywane, s

ą

obecnie zabronione z powodu toksycznego działania na ludzi

i

ś

rodowisko.

Pigmenty mog

ą

tak

ż

e poprawi

ć

przyczepno

ść

oraz zmniejszy

ć

przepuszczalno

ść

wilgoci.

Pigmenty metaliczne takie jak aluminium wykazuj

ą

skłonno

ść

do układania si

ę

w filmie

w równoległe płaszczyzny, które skutecznie zwi

ę

kszaj

ą

drog

ę

jak

ą

musi pokona

ć

wilgo

ć

aby

osi

ą

gn

ąć

podło

ż

e.

2.2.

pigmenty

- 10 -

Przy zachowaniu niezmienno

ś

ci innych składników farby, im wi

ę

kszy jest stosunek ilo

ś

ci spoiwa

do ilo

ś

ci pigmentu tym bardziej błyszcz

ą

ca powłok

ę

mo

ż

na otrzyma

ć

. Wielko

ść

ziaren pigmentu

oraz równomierno

ść

jego rozproszenia tak

ż

e wpływaj

ą

na połysk pokrycia. Stosunek

obj

ę

to

ś

ciowy pigmentu do spoiwa mo

ż

e zmienia

ć

si

ę

w bardzo szerokim przedziale od zera do

warto

ś

ci krytycznej, powy

ż

ej której nie wszystkie ziarna pigmentu s

ą

dostatecznie zwil

ż

ane

przez spoiwo i powłoka mo

ż

e wykazywa

ć

zwi

ę

kszon

ą

porowato

ść

oraz c

ę

tkowany wygl

ą

d.

2.3.

wypełniacze

wypełniacze

powoduj

ą

zwi

ę

kszenie

przyczepno

ś

ci

do

podło

ż

a,

przyczepno

ś

ci

mi

ę

dzywarstwowej farb podkładowych z emaliami, odporno

ś

ci na

ś

cieranie, twardo

ś

ci,

zmniejszenie

połysku,

zwi

ę

kszenie

zdolno

ś

ci

do

szlifowania

oraz

zmniejszenie

przepuszczalno

ś

ci wody i gazów. Powoduj

ą

równie

ż

uzyskanie lepszej odporno

ś

ci na wpływy

atmosferyczne. S

ą

to nast

ę

puj

ą

ce zwi

ą

zki: krzemiany, tlenki, siarczany i w

ę

glany. Stosowane s

ą

one głównie do farb podkładowych i szpachlówek. Do najcz

ęś

ciej stosowanych wypełniaczy

zalicza si

ę

: talk o budowie płytkowej, siarczan baru o białym kolorze, kred

ę

, grafit o budowie

płatkowej, w

ę

glik krzemu.

2.4.

rozpuszczalniki

rozpuszczalniki to ciecze, w których substancja błonotwórcza jest rozpuszczana bez zmiany
wła

ś

ciwo

ś

ci chemicznych. Podstawowymi grupami rozpuszczalników s

ą

:

rozpuszczalniki alifatyczne
do których zaliczamy oboj

ę

tne chemicznie w

ę

glowodory o budowie ła

ń

cuchowej, otrzymane przy

destylacji ropy naftowej. S

ą

to benzyna lakowa, benzyna lekka i do lakierów. Zaliczy

ć

tu mo

ż

emy

jeszcze

alkohole

i

glikole

stosowane

do

farb

nitro,

epoksydowych,

piecowych

i wodorozcie

ń

czalnych oraz ketony charakteryzuj

ą

ce si

ę

du

żą

zdolno

ś

ci

ą

rozpuszczania. S

ą

to:

aceton, metyloetyloketon, cykloheksanon. Stosowane s

ą

do farb nitrocelulozowych.

rozpuszczalniki aromatyczne
to homologi benzenu o ró

ż

nych temperaturach wrzenia, otrzymywane z destylacji smoły. S

ą

to:

ksylen, toulen oraz solwentanafta. Stosowane s

ą

do farb chlorokauczukowych, poliwinylowych,

lakierów piecowych. Rozpuszczalniki wywieraj

ą

szkodliwy wpływ na organizm ludzki.

Niebezpieczne jest działanie du

ż

ej ilo

ś

ci rozpuszczalnika w krótkim czasie. Nadmierne st

ęż

enie

tworzy atmosfer

ę

wybuchow

ą

. Przy malowaniu w pomieszczeniach zamkni

ę

tych nale

ż

y

pami

ę

ta

ć

o wietrzeniu, je

ż

eli nie ma sprawnie działaj

ą

cej wentylacji.

U

ż

ywane s

ą

rozpuszczalniki organiczne, których rol

ą

jest rozpuszczenie materiału

ż

ywicy oraz

obni

ż

enie lepko

ś

ci produktu w celu ułatwienia nakładania powłoki. Kontroluj

ą

one tak

ż

e

rozlewno

ść

, wysychanie, trwało

ść

i przyczepno

ść

. Polimery stosowane do wyrobu farb ró

ż

ni

ą

si

ę

formuł

ą

chemiczn

ą

, struktur

ą

, a tak

ż

e rozpuszczalno

ś

ci

ą

w cieczach organicznych. Niektóre

z nich wymagaj

ą

bardzo silnych rozpuszczalników, b

ą

d

ź

nawet mieszaniny ró

ż

norodnych

rozpuszczalników. Mieszanina ta powinna zapewnia

ć

całkowite rozpuszczenie spoiwa, oraz

powinna by

ć

wła

ś

ciwe zbilansowana dla zapewnienia zgodno

ś

ci i stabilno

ś

ci podczas

wszystkich etapów utwardzania powłoki. Niespełnienie tego wymogu mo

ż

e wywoła

ć

przydymienie powłok, wypłyni

ę

cie pigmentu na powierzchni

ę

ciekłej powłoki lub skrócenie

ż

ywotno

ś

ci pokrycia. Rozpuszczalniki w farbie wyparowuj

ą

do atmosfery i przyczyniaj

ą

si

ę

do

tworzenia smogu fotochemicznego. W zwi

ą

zku z tym wyst

ę

puje silna presja społeczna na

zmian

ę

składu wyrobów malarskich na takie, które nie zawieraj

ą

paruj

ą

cych rozpuszczalników.

W przypadku powłok opartych na wodzie, mamy raczej do czynienia z mieszaninami
dyspersyjnymi ni

ż

z roztworami wła

ś

ciwymi (jednorodnymi).

2.5.

rozcie

ń

czalniki

celem uzyskania wła

ś

ciwej konsystencji wyrobu lakierniczego dodawane s

ą

rozcie

ń

czalniki,

które s

ą

równie

ż

cieczami organicznymi, lecz nie rozpuszczaj

ą

substancji błonotwórczej, ale

dodane do jej roztworu rozrzedzaj

ą

go. Rozcie

ń

czalniki s

ą

ta

ń

sze w u

ż

yciu ni

ż

rozpuszczalniki.

Nale

ż

y zaznaczy

ć

,

ż

e rozcie

ń

czalnik dla jednej

ż

ywicy mo

ż

e by

ć

rozpuszczalnikiem dla innej.

Rozcie

ń

czalnik powinien by

ć

bardziej lotny od rozpuszczalnika, w przeciwnym wypadku, po

szybszym odparowaniu rozpuszczalnika, nast

ą

piłoby wytr

ą

cenie substancji błonotwórczej

z roztworu.

Rozcie

ń

czalnikiem do wyrobów lakierowych wodorozcie

ń

czalnych i emulsyjnych jest woda.

2.6.

ś

rodki pomocnicze

ś

rodki pomocnicze to ró

ż

nego rodzaju substancje dodawane do lakierów celem podniesienia

ich walorów u

ż

ytkowych. S

ą

to:

-

ś

rodki przeciw kruszeniu,

-

ś

rodki zwil

ż

aj

ą

ce, zag

ę

szczaj

ą

ce i tiksotropuj

ą

ce,

- absorbenty promieniowania UV (stabilizatory),
- inhibitory korozji,
-

ś

rodki przeciw porostowe, zwalczaj

ą

ce ple

ś

nie,

-

ś

rodki bakterio- i grzybobójcze.

Pozostałe składniki wyrobów malarskich to m. in. substancje zapobiegaj

ą

ce pienieniu,

ułatwiaj

ą

ce rozlewno

ść

, zmniejszaj

ą

ce połysk, promotory adhezji, korektory lepko

ś

ci.

- 11 -

podstawy tworzenia si

ę

powłok

LAKIEROWYCH

- 12 -

- 13 -

Procesowi schni

ę

cia (utwardzania powłoki) towarzysz

ą

zmiany polegaj

ą

ce na przej

ś

ciu

z fazy ciekłej (roztworu) w stan stały (wyschni

ę

ta powłoka lakiernicza).

Wyró

ż

nia si

ę

nast

ę

puj

ą

ce rodzaje procesów schni

ę

cia:

- schni

ę

cie fizyczne (wyparowanie rozpuszczalnika z lakieru lub wody z emulsji),

- schni

ę

cie z udziałem tlenu (utlenianie atmosferyczne),

- schni

ę

cie chemiczne (reakcja chemiczna składników lub reakcja chemiczna

z wod

ą

(wilgoci

ą

) z powietrza).

Powłoki, które twardniej

ą

dzi

ę

ki wyparowaniu rozpuszczalnika lub wody nie zmieniaj

ą

si

ę

chemicznie w trakcie utwardzania. Nazywane s

ą

powłokami termoplastycznymi,

poniewa

ż

mo

ż

na je rozmi

ę

kczy

ć

poprzez ogrzanie lub dodanie rozpuszczalnika.

Powłoki utwardzane chemicznie nazywane s

ą

termoutwardzonymi, gdy

ż

nie daj

ą

si

ę

rozmi

ę

kczy

ć

przez podgrzanie lub dodanie rozpuszczalnika.

Powłoki utleniaj

ą

ce si

ę

w kontakcie z powietrzem (farby olejne) pocz

ą

tkowo s

ą

termoplastyczne, lecz po kilku miesi

ą

cach, wskutek post

ę

puj

ą

cego usieciowania

polimeru, powoli przekształcaj

ą

si

ę

w powłoki termoutwardzone.

3.

podstawy tworzenia si

ę

powłok lakierowych

Powłoki twardniej

ą

ce poprzez odparowanie rozpuszczalnika b

ą

d

ź

wody nazywane s

ą

czasem lakierami. Sporz

ą

dza si

ę

je przez rozpuszczenie

ż

ywicy w odpowiednim

rozpuszczalniku.

Po nało

ż

eniu wyrobu na powierzchni

ę

nast

ę

puje powolne odparowywanie

rozpuszczalnika, za

ś

ż

ywica pozostaje w postaci stałej warstwy. W tym czasie nie

zachodz

ą

ż

adne chemiczne przemiany w powłoce.

Gdy st

ęż

enie rozpuszczalnika jest du

ż

e zachodzi intensywny proces schni

ę

cia za

ś

na

powierzchni powłoki tworzy si

ę

warstwa

ż

elu (utrudnia to odparowywanie) i odparowuj

ą

resztki rozpuszczalnika najsilniej zwi

ą

zane z substancj

ą

błonotwórcz

ą

.

Intensywno

ść

odparowywania zale

ż

y od lotno

ś

ci rozpuszczalnika, temperatury

otoczenia, powierzchni parowania i składu wyrobu malarskiego. Zakłócenia procesu
parowania powoduj

ą

powstanie ruchów wirowych w powłoce. W wyniku czego tworz

ą

si

ę

drobne kratery na powierzchni przypominaj

ą

ce skórk

ę

pomara

ń

czow

ą

.

Skuteczno

ść

zabezpieczenia

antykorozyjnego

wymaga

cz

ę

sto

kilkakrotnego

nakładania powłoki. Odwracalno

ść

przemiany zol -

ż

el powoduje przy nakładaniu

kolejnej warstwy to, i

ż

poprzednia powłoka mo

ż

e by

ć

cz

ęś

ciowo rozpuszczona. Drugie

malowanie nale

ż

y przeprowadzi

ć

po pewnym czasie. Dobrze nało

ż

ona podwójna

powłoka powoduje zmniejszenie niebezpiecze

ń

stwa nieszczelno

ś

ci powłoki po

pierwszym malowaniu.

Do tej grupy substancji błonotwórczych nale

żą

: polimery i ich mieszaniny,

ż

ywice

syntetyczne (chlorokauczuk, kopolimery chlorku winylu) oraz naturalne (szelak,
kalafonia), powłoki bitumiczne (smoła w

ę

glowa, asfalty), estry celulozy.

Lateks i inne wodne wyroby równie

ż

twardniej

ą

w rezultacie prostego odparowania. Po

odparowaniu wody, emulgowane cz

ą

stki

ż

ywicy ulegaj

ą

koalescencji i w efekcie

powstaje warstwa. Powłoki te zwykle zawieraj

ą

pewn

ą

ilo

ść

rozpuszczalnika

organicznego, który ułatwia formowanie stałej powłoki oraz polepsza aplikacj

ę

wyrobu

na pokrywan

ą

powierzchni

ę

. Powłoki lateksowe s

ą

całkiem elastyczne i raczej bardziej

przepuszczalne ni

ż

wyroby olejne i alkidowe.

Przykłady wyrobów lateksowych: 1. akryle, 2. winyle (octany poliwinylowe).

Znane i stosowane s

ą

tak

ż

e inne wodne wyroby malarskie, które jednak twardniej

ą

inaczej ni

ż

poprzez proste odparowanie wody. Trzy podstawowe rodzaje takich

wyrobów obejmuj

ą

: 1. wodorozpuszczalne, 2. redukuj

ą

ce si

ę

w wodzie, 3. emulsje.

Powłoki rozpuszczalne w wodzie nie s

ą

wystarczaj

ą

co trwałe do powszechnego

u

ż

ytku. Farby redukowane w wodzie zawieraj

ą

mieszank

ę

rozpuszczalników, która

mo

ż

e by

ć

rozcie

ń

czana wod

ą

. Formuły alkidowe i epoksydowe dost

ę

pne s

ą

w postaci

redukowanej w wodzie lub emulsyjnej. Pokrycia alkidowe tego typu twardniej

ą

poprzez

utlenianie atmosferyczne, natomiast wyroby dwuskładnikowe twardniej

ą

na drodze

reakcji chemicznej.

3.1.

schni

ę

cie fizyczne

powłoki schn

ą

ce pod wpływem

odparowania rozpuszczalnika

lub wody

- 14 -

3.2.

procesy schni

ę

cia

z udziałem tlenu

utlenianie atmosferyczne
nienasyconych olejów
schn

ą

cych

Materiały błonotwórcze podlegaj

ą

ce tym procesom to głównie oleje ro

ś

linne, produkty

modyfikacji tych olejów innymi zwi

ą

zkami lub

ż

ywice syntetyczne modyfikowane olejami lub

pochodnymi olejów.

Rol

ę

składnika aktywnego stanowi tu olej lub produkt jego wst

ę

pnej przemiany. S

ą

to procesy

samoutleniania (autooksydacja) oraz polimeryzacja tlenowa (oksypolimeryzacja) i addycyjna
substancji błonotwórczej.

Olej ro

ś

linny zawarty w farbach olejnych w trakcie wysychania reaguje z tlenem zawartym

w powietrzu. Oleje ro

ś

linne zawieraj

ą

głównie trójglicerydy nienasyconych kwasów tłuszczowych

(utlenieniu ulega ła

ń

cuch nienasyconego kwasu tłuszczowego, najcz

ęś

ciej w miejscu grup

metylenowych z wytworzeniem wodoronadtlenku). Wynikiem tej reakcji chemicznej jest
wysycenie podwójnych wi

ą

za

ń

kwasów tłuszczowych zawartych w oleju i w rezultacie zestalenie

powłoki. Do wyrobów olejnych zwykle dodaje si

ę

zwi

ą

zki metali, które działaj

ą

jako katalizatory

reakcji utwardzania olejów ro

ś

linnych.

W efekcie działania tlenu w powłoce znajduj

ą

si

ę

te

ż

ró

ż

norodne produkty powstałe w wyniku

reakcji ła

ń

cuchowej wyst

ę

puj

ą

ce w ró

ż

nych stadiach wzrostu cz

ą

steczki. Oddziaływanie tlenu na

powłok

ę

nie ustaje po wyschni

ę

ciu powłoki, poniewa

ż

pod wpływem tlenu zachodz

ą

procesy

degradacji ła

ń

cuchów polimeru.

Przykłady wyrobów utwardzanych zgodnie z powy

ż

szym mechanizmem:

1. niemodyfikowane oleje schn

ą

ce, 2. alkidy, 3. alkidy silikonowe,

4. estry epoksydowe, 5. oleo

ż

ywiczne fenole.

Powłoki tego typu bardzo dobrze zwil

ż

aj

ą

powierzchnie i zachowuj

ą

si

ę

nie

ź

le w łagodnych

warunkach atmosferycznych. Estry epoksydowe odznaczaj

ą

si

ę

dodatkowo pewn

ą

odporno

ś

ci

ą

chemiczn

ą

. Nie nale

ż

y ich myli

ć

z dwuskładnikowymi

ż

ywicami epoksydowymi twardniej

ą

cymi

chemicznie. Powłoki fenolowe oleo

ż

ywiczne s

ą

jedynymi wyrobami olejnymi, które mog

ą

by

ć

stosowane skutecznie pod wod

ą

.

3.3.

procesy schni

ę

cia

chemicznego

powłoki schn

ą

ce pod wpływem

reakcji chemicznej składników

lub reakcji z wod

ą

z powietrza

Powłoki twardniej

ą

ce pod wpływem reakcji chemicznej s

ą

zwykle najtrwalsze. Pakuje si

ę

je do

dwóch oddzielnych pojemników, których zawarto

ść

nale

ż

y zmiesza

ć

aby zainicjowa

ć

reakcje

utwardzania. Składniki nale

ż

y zmiesza

ć

w

ś

ci

ś

le okre

ś

lonych przez producenta proporcjach dla

osi

ą

gni

ę

cia oczekiwanych rezultatów. Czasami konieczny jest czas indukcji po zmieszaniu,

a przed rozpocz

ę

ciem malowania, który pozwala na wła

ś

ciwe zaawansowanie reakcji. Okres ten

nie mo

ż

e by

ć

zbyt długi poniewa

ż

mo

ż

e spowodowa

ć

twardnienie wyrobu jeszcze przed

nało

ż

eniem warstwy i wówczas nakładanie b

ę

dzie utrudnione, za

ś

powłoka nie osi

ą

gnie

optymalnych parametrów dekoracyjnych i ochronnych.

Procesom tym podlegaj

ą

ż

ywice termoutwardzalne oraz chemoutwardzalne.

Ż

ywice termoutwardzalne - zestalaj

ą

si

ę

tworz

ą

c powłok

ę

na skutek jednej z reakcji:

- polimeryzacja - reakcja ł

ą

czenia si

ę

prostych zwi

ą

zków małocz

ą

steczkowych (monomerów)

w zwi

ą

zek wielkocz

ą

steczkowy, zwany polimerem, bez wydzielania produktów ubocznych,

- polikondensacja - reakcja, w której małe cz

ą

steczki reaguj

ą

c ze sob

ą

tworz

ą

wi

ę

ksz

ą

cz

ą

steczk

ę

nowego zwi

ą

zku z równoczesnym wydzielaniem si

ę

produktu ubocznego w postaci

prostego zwi

ą

zku chemicznego (wody, chlorowodoru),

- poliaddycja - reakcja przypomina zarówno polimeryzacj

ę

jak i polikondensacj

ę

; w czasie tej

reakcji nie wydzielaj

ą

si

ę

produkty uboczne jednak

ż

e cz

ę

sto zachodzi przegrupowanie atomów

monomerów.

Ż

ywice chemoutwardzalne - proces utwardzania zachodzi na skutek jednej z reakcji

prowadz

ą

cych do wzrostu cz

ą

steczki (tworzenie polimeru) w temperaturze otoczenia pod

wpływem ró

ż

nych substancji chemicznych - utwardzaczy.

Przykłady wyrobów twardniej

ą

cych w wyniku reakcji chemicznych:

1. epoksydy, 2. epoksydy ze smoł

ą

w

ę

glow

ą

, 3. poliuretany, 4. poliestry.

Wyroby te wykazuj

ą

bardzo dobr

ą

odporno

ść

na chemikalia i rozpuszczalniki poniewa

ż

s

ą

termoutwardzone. Wskutek tego

ź

le przyjmuj

ą

kolejne warstwy, gdy

ż

rozpuszczalnik nie mo

ż

e

penetrowa

ć

silnie stwardniałej powłoki spodniej. Tak wi

ę

c najlepiej jest nakłada

ć

kolejne warstwy

zanim nast

ą

pi całkowite stwardnienie podwarstwy. Je

ś

li wyst

ę

puje konieczno

ść

nakładania farby

na w pełni stwardniał

ą

podwarstw

ę

, wówczas nale

ż

y pokry

ć

j

ą

bardzo cienk

ą

mi

ę

dzywarstw

ą

farby i pozwoli

ć

jej cz

ęś

ciowo stwardnie

ć

.

Innym przykładem chemicznie utwardzanej powłoki jest cynkowa farba nieorganiczna. Typ
reakcji biegn

ą

cych podczas twardnienia tego wyrobu zale

ż

y od konkretnego składu wyrobu

malarskiego. Zazwyczaj s

ą

to reakcje obejmuj

ą

ce hydroliz

ę

(reakcje z udziałem wody

z powietrza) silikonowego spoiwa. Poniewa

ż

woda pochodzi z powietrza twardnienie mo

ż

e

przebiega

ć

powoli w suchej atmosferze.

Organiczne powłoki bogate w cynk, z kolei, twardniej

ą

wskutek reakcji chemicznych pomi

ę

dzy

składnikami wyrobu. Epoksydy zawieraj

ą

ce cynk twardniej

ą

w wyniku reakcji, za

ś

poliwinyle

bogate w cynk twardniej

ą

wskutek odparowania rozpuszczalnika.

- 15 -

rodzaje wyrobów

LAKIEROWYCH

- 16 -

- 17 -

wyroby farbiarskie i lakiernicze mo

ż

emy podzieli

ć

na szereg katergorii, zale

ż

nie od:

4.1.

klasyfikacja wyrobów

lakierniczych

typu spoiwa

farby alkidowe (ftalowe) do ich produkcji u

ż

ywa si

ę

ż

ywic alkidowych tłustych, półtłustych

i chudych. Wi

ę

krzo

ść

ż

ywic alkidowych zawiera w swoim składzie bezwodnik ftalowy

dlatego te

ż

nazywa si

ę

je ftalowymi. Farby ftalowe s

ą

łatwe do stosowania i maj

ą

dobr

ą

rozlewno

ść

co podkre

ś

la ich uniwersalno

ść

, dlatego z uwagi na swoje wła

ś

ciwo

ś

ci s

ą

ch

ę

tnie stosowane do prac renowacyjnych. Niestety wyroby te je

ś

li stosowane s

ą

na

zewn

ą

trz czasami wykazuj

ą

tendencj

ę

do

ż

ółkni

ę

cia co spowodowane jest p

ę

kaniem

podwójnych wi

ą

zan C=C w cz

ą

steczkach

ż

ywicy. Powłoki farb alkidowych ulegaj

ą

zmydleniu, mi

ę

kn

ą

w wodzie, poza tym nie s

ą

odporne na chemikalia i rozpuszczalniki.

Słaba odporno

ść

na

ś

rodowisko alkaiczne (ulegaj

ą

zmydlaniu) uniemo

ż

liwia ich stosowanie

na

ś

wie

ż

e tynki i powierzchnie cynkowe (ocynkowane). Farby alkidowe s

ą

wyrobami, które

schn

ą

pod wpływem wi

ą

zania tlenu z powietrza, dlatego nie powinno stosowa

ć

si

ę

zbyt

grubych warstw aby nie utrudnia

ć

dost

ę

pu tlenu do wewn

ę

trznych cz

ęś

ci warstwy.

farby chlorokauczukowe bardzo słabo utrzymuj

ą

połysk i maj

ą

tendencj

ę

do

ż

ółkni

ę

cia,

ich dekoracyjne własno

ś

ci s

ą

słabsze ni

ż

farb alkidowych. Maj

ą

równie

ż

, tendencj

ę

do

kredowania kiedy s

ą

stosowane na zewn

ą

trz. W niskiej temperaturze i przy du

ż

ym wietrze

powłoka farb chlorokauczukowych schnie bardzo szybko, lecz gł

ę

bsze warstwy powłoki

zawieraj

ą

jeszcze rozpuszczalniki, co mo

ż

e prowadzi

ć

do wad powłok. Farby

chlorokauczukowe schn

ą

fizycznie i jako spoiwo stosuje si

ę

chlorowany kauczuk

i niezmydlaj

ą

ce si

ę

plastyfikatory. Farby s

ą

wodoodporne, nie ulegaj

ą

zmydleniu i s

ą

odporne na kwasy i alkalia. Nie s

ą

odporne na rozpuszczalniki oraz ro

ś

linne i zwierz

ę

ce

oleje i tłuszcze. Farby oparte na chlorokauczuku i niezmydlaj

ą

cych si

ę

plastyfikatorach

uwa

ż

ane s

ą

za farby chemicznie odporne i stosowane w najbardziej zanieczyszczonym

ś

rodowisku. Zwykle s

ą

nakładane przez natrysk hydrodynamiczny albo za pomoc

ą

wałka.

Odpowiednimi rozpuszczalnikami/rozcie

ń

czalnikami s

ą

w

ę

glowodory aromatyczne np.

ksylen.

farby poliwinylowe stosuje je si

ę

tam, gdzie wymagana jest podwy

ż

szona odporno

ść

korozyjna (konstrukcje stalowe, mostowe, specjalnego przeznaczenia). W porównaniu do
farb chlorokauczukowych maj

ą

wi

ę

ksz

ą

twardo

ść

i wy

ż

sze wła

ś

ciwo

ś

ci dekoracyjne. S

ą

bardziej odporne na działanie czynników chemicznych (kwasy i zasady) oraz oleje
mineralne i alifatyczne rozpuszczalniki, nie s

ą

odporne na estry i ketony (np. aceton).

Poniewa

ż

schn

ą

fizycznie, to ze wzgl

ę

du na du

żą

lotno

ść

rozpuszczalników cz

ę

sto

podczas malowania w czasie ciepłej i suchej pogody dochodzi do zbyt szybkiego ich
odparowania i do malowanej powierzchni docieraj

ą

wyschni

ę

te cz

ą

stki farby (jest to tzw.

efekt "suchego natrysku").

farby epoksydowe s

ą

to farby dwuskładnikowe, wysychaj

ą

ce przez reakcj

ę

chemiczn

ą

ż

ywicy i utwardzacza (zmieszanych ze sob

ą

tu

ż

przed malowaniem w odpowiednich

proporcjach). Po całkowitym utwardzeniu, powłoka jest bardzo twarda (twardo

ść

wzgl

ę

dem

szkła wynosi 0,5 - 0,7) oraz bardzo odporna na czynniki mechaniczne. Wykazuje bardzo
dobr

ą

odporno

ść

na wod

ę

, oleje, wiele rozpuszczalników i zasady (nawet st

ęż

one). Nie s

ą

odporne na st

ęż

one kwasy oraz promienie UV przez co nie powinny by

ć

stosowane

w miejscach nasłonecznionych (silnie kreduj

ą

).

farby poliuretanowe s

ą

to równie

ż

farby dwuskładnikowe utwardzane chemicznie

(dost

ę

pne s

ą

tak

ż

e jednoskładnikowe, gdzie drugim składnikiem jest wilgo

ć

z powietrza).

Pod wzgl

ę

dem odporno

ś

ci i wła

ś

ciwo

ś

ci mechanicznych s

ą

podobne do epoksydów, z tym

ż

e nie wykazuj

ą

kredowania pod wpływem UV. Poniewa

ż

farby schn

ą

chemicznie przez

przył

ą

czanie grupy OH rozpuszczalniki musz

ą

by

ć

bezwodne i wolne od alkoholi, tak

ż

e

opakowania powinny by

ć

bardzo szczelnie zamkni

ę

te. W czasie aplikacji temperatura

powinna wynosi

ć

powy

ż

ej 5

o

C.

farby akrylowe s

ą

to farby wodorozcie

ń

czalne stosowane głównie jako farby do drewna

i na podło

ż

a mineralne. Schn

ą

fizycznie przez odparowanie rozpuszczalnika. Schn

ą

bardzo

szybko oraz daj

ą

powłoki o bardzo dobrej odporno

ś

ci na czynniki atmosferyczne. Wykazuj

ą

bardzo dobr

ą

ochron

ę

przed UV (nie kreduj

ą

ani nie

ż

ółkn

ą

). Utrzymuj

ą

połysk przez

bardzo długi czas.

4.1.1.

typ spoiwa

- 18 -

4.1.2.

sposób wysychania

powłoki

sposobu wysychania powłoki

schni

ę

cie

fizyczne

zachodzi

pod

wpływem

odparowania

rozpuszczalnika

(rozcie

ń

czalnika) i zazwyczaj jest odwracalne (przy ponownym u

ż

yciu rozpuszczalnika

mo

ż

liwe jest rozpuszczenie powłoki).

schni

ę

cie chemiczne zachodzi pod wpływem reakcji chemicznej (wi

ą

zanie tlenu lub

wilgoci z powietrza, lub reakcji z drugim składnikiem farby (utwardzaczem)).

4.1.3.

funkcja w zestawie

lakierniczym

zastosowania i funkcji w zestawie lakierniczym

grunty s

ą

to farby maj

ą

ce bezpo

ś

redni kontakt z podło

ż

em i b

ę

d

ą

ce do niego

dopasowane (np. grunty do drewna musz

ą

mie

ć

bardzo dobr

ą

penetracj

ę

i zawiera

ć

ś

rodki grzybobójcze, natomiast grunty do metalu musz

ą

zawiera

ć

pigment

antykorozyjny). Powinny by

ć

łatwe w szlifowaniu i szybko schn

ąć

. Grunty nie musz

ą

mie

ć

walorów ozdobnych.

mi

ę

dzywarstwa s

ą

to farby słu

żą

ce głównie jako powłoki do ochrony barierowej, oraz

maskuj

ą

ce ubytki powierzchni. Powinny by

ć

łatwe w szlifowaniu oraz wykazywa

ć

pewn

ą

odporno

ść

na czynniki zewn

ę

trzne (ze wzgl

ę

du,

ż

e czasami mi

ę

dzywarstw

ę

pokrywa si

ę

emali

ą

po dłu

ż

szym czasie).

emalia s

ą

to wyroby nawierzchniowe, posiadaj

ą

ce du

ż

e walory dekoracyjne, powinny

by

ć

odporne na czynniki mechaniczne i atmosferyczne.

gruntoemalie s

ą

poł

ą

czeniem gruntu i emali, słu

żą

przede wszystkim do czasowego

zabezpieczenia metalu przed korozj

ą

(np. wykonawca maluje przedmiot a odbiorca

przemalowywuje go na odpowiedni dla siebie kolor). Musz

ą

wi

ę

c posiada

ć

zarówno

wła

ś

ciwo

ś

ci dekoracyjne jak i antykorozyjne.

4.1.4.

rodzaj rozcie

ń

czalnika

rodzaju rozcie

ń

czalnika

wyroby wodorozcie

ń

czalne (dyspersyjne) s

ą

to z reguły wyroby akrylowe b

ę

d

ą

ce

zawiesin

ą

cz

ą

stek farby w wodzie. Głównie stosuje si

ę

je do malowania podło

ż

y

mineralnych i drewnianych.

wyroby rozpuszczalnikowe gdzie rozpuszczalnikiem jest ciecz organiczna.
- rozpuszczalniki alifatyczne,
- rozpuszczalniki aromatyczne,
- aldehydy, ketony, alkohole.

4.1.5.

ilo

ść

składników

ilo

ść

składników farby dostarczanej do wykonawcy

jednoskładnikowe schn

ą

ce fizycznie poprzez odparowanie rozpuszczalnika lub

wi

ą

zanie tlenu z powietrza (farby alkidowe).

dwuskładnikowe schn

ą

ce przez reakcj

ę

chemiczn

ą

składników farby (epoksydy) lub

przez wi

ą

zanie wilgoci (niektóre poliuretany).

4.2.

charakterystyka

wyrobów malarskich

Powłoki malarskie nakłada si

ę

na rozmaite podło

ż

a, najcz

ęś

ciej jest to metal, drewno,

beton. Powłoka malarska stanowi barier

ę

, która zatrzymuje wi

ę

kszo

ść

wilgoci, tlenu,

ś

wiatła i innych składników atmosfery na drodze do powierzchni ochranianego

przedmiotu. Oprócz działania ochronnego, przeciwkorozyjnego lub przeciwgnilnego,
powłoki malarskie spełniaj

ą

tak

ż

e cały szereg innych zapotrzebowa

ń

:

kosmetyczny wygl

ą

d - jest istotnym elementem podbudowuj

ą

cym morale,

oznakowanie - farby znakuj

ą

ce u

ż

ywane s

ą

na lotniskach, ulicach, autostradach,

parkingach. Ich podstawowym zadaniem jest zapewnienie bezpiecze

ń

stwa

personelowi i sprz

ę

towi,

barwy ochronne i ostrzegawcze - stosowane w urz

ą

dzeniach wojskowych i w celu

szybkiego rozpoznania zagro

ż

enia lub zabezpieczenia sprz

ę

tu,

wyko

ń

czenie odblaskowe - odblaskowe wyko

ń

czenie betonowych podłóg hangarów

i sklepów mo

ż

e zwi

ę

kszy

ć

jasno

ść

pomieszcze

ń

, ponadto pozwala na łatwiejsze

utrzymanie czysto

ś

ci,

powierzchnie niepo

ś

lizgowe - farby tego typu nakłada si

ę

na podłogi, rampy,

ś

cie

ż

ki

spacerowe, a tak

ż

e wykonuje si

ę

z nich poziome oznakowanie na jezdniach,

powłoki przeciwporostowe - zapobiegaj

ą

przywieraniu ro

ś

lin do powierzchni

urz

ą

dze

ń

pływaj

ą

cych, działanie tych powłok polega na uwalnianiu toksycznych

substancji.

- 19 -

Farby alkidowe inaczej zwane s

ą

ftalowymi, poniewa

ż

wi

ę

kszo

ść

ż

ywic alkidowych

zawiera w swoim składzie bezwodnik ftalowy. Farby ftalowe nale

żą

do wyrobów

lakierowych schn

ą

cych oksydacyjnie, czyli pod wpływem oddziaływania

z tlenem. Olej zawarty w farbie reaguje z tlenem i twardnieje tworz

ą

c powłok

ę

.

Reakcje sieciowania przy

ś

pieszaj

ą

sole metali, zwane sykatywami. Na wła

ś

ciwo

ś

ci

farby wpływa rodzaj i ilo

ść

kwasów tłuszczowych obecnych w cz

ą

steczce

ż

ywicy

alkidowej.

Farby ftalowe s

ą

łatwe do stosowania i maj

ą

dobr

ą

rozlewno

ść

. Powłoki uzyskane

z nich wykazuj

ą

dobr

ą

odporno

ść

na czynniki atmosferyczne, po pewnym czasie

jednak trac

ą

połysk i wykazuj

ą

pewien stopie

ń

skredowania. Ulegaj

ą

równie

ż

zmydleniu, mi

ę

kn

ą

w wodzie i nie mog

ą

by

ć

stosowane do malowania powierzchni

nara

ż

onych na ci

ą

gły kontakt z wod

ą

. Nie s

ą

tak

ż

e odporne na działanie chemikaliów

i rozpuszczalników. Farb ftalowych nie zaleca si

ę

stosowa

ć

do nanoszenia na

powierzchnie alkaliczne (np. powierzchnie

ś

wie

ż

ych tynków, powierzchnie ocynkowane

czy pokryte farbami krzemianowymi).

Do produkcji farb alkidowych stosuje si

ę

ż

ywice alkidowe tłuste,

ś

rednie oraz

chude. Podział ten jest uzale

ż

niony od ilo

ś

ci u

ż

ytego oleju.

Ż

ywice ftalowe

zawieraj

ą

:

- tłuste - 58-89% oleju,
-

ś

rednio tłuste - 46-58% oleju,

- chude - poni

ż

ej 46%.

Farby ftalowe oparte na tłustych

ż

ywicach alkidowych dobrze zwil

ż

aj

ą

podło

ż

e, lepiej

ni

ż

inne spoiwa. Uzyskane powłoki wykazuj

ą

dobr

ą

przyczepno

ść

do podło

ż

a,

elastyczno

ść

, wysoki połysk oraz odporno

ść

na działanie czynników klimatycznych.

Najkrótszym czasem schni

ę

cia, przy równocze

ś

nie dobrej odporno

ś

ci na działanie

ś

wiatła słonecznego, charakteryzuj

ą

si

ę

ż

ywice zawieraj

ą

ce olej salforowy oraz kwasy

tłuszczowe oleju lnianego o zwi

ę

kszonym udziale kwasu linolowego.

Ż

ywice alkidowe

tłuste na bazie oleju lnianego charakteryzuj

ą

si

ę

pewn

ą

tendencj

ą

do

ż

ółkni

ę

cia, przy

stosunkowo dobrym schni

ę

ciu powłoki.

Ż

ywice alkidowe

ś

rednio tłuste s

ą

to głównie gatunki wytwarzane z zastosowaniem

olejów schn

ą

cych, przewa

ż

nie oleju lnianego lub jego mieszaniny z olejem tungowym

lub sojowym. W porównaniu z

ż

ywicami alkidowymi tłustymi charakteryzuj

ą

si

ę

one

szybszym wysychaniem i wy

ż

sz

ą

twardo

ś

ci

ą

powłok, natomiast ust

ę

puj

ą

im pod

wzgl

ę

dem połysku, elastyczno

ś

ci i trwało

ś

ci.

Ż

ywice alkidowe chude zawieraj

ą

małe

ilo

ś

ci kwasów tłuszczowych. S

ą

one wykorzystywane przede wszystkim w kompozycji

z

ż

ywicami aminowymi (melaminowymi i mocznikowymi) do wytworzenia wyrobów

lakierowych utwardzanych w temperaturze 80-150°C.

Farby ftalowe stosowane s

ą

ch

ę

tnie do wymalowa

ń

renowacyjnych. Nie mo

ż

na

ich jednak stosowa

ć

w grubych warstwach. Farby ftalowe schn

ą

przez przył

ą

czenie

tlenu z powietrza, a gruba powłoka z farby utrudnia dost

ę

p tlenu do dolnych warstw

powłoki. Aby poprawi

ć

wła

ś

ciwo

ś

ci farb ftalowych,

ż

ywice alkidowe u

ż

ywane do ich

produkcji poddaje si

ę

rozmaitym modyfikacjom. Modyfikacja

ż

ywicami fenolowymi

nadaje połysk oraz uodparnia powłoki na wod

ę

i alkalia.

Ż

ywice alkidowe modyfikowane

ż

ywicami poliwinylowymi stanowi

ą

zwykle spoiwo farb

do gruntowania, na które mo

ż

na nakłada

ć

wi

ę

kszo

ść

wyrobów mi

ę

dzywarstwowych

i nawierzchniowych. Składnik alkidowy jest odpowiedzialny za przyczepno

ść

i odporno

ść

termiczn

ą

, natomiast poliwinylowy za odporno

ść

na wod

ę

i chemikalia.

Modyfikacja

ż

ywicami silikonowymi zapewnia powłoce wi

ę

ksz

ą

trwało

ść

, odporno

ść

na

podwy

ż

szon

ą

temperatur

ę

i na

ś

rodowisko wilgotne, oraz lepsze zachowanie połysku.

Ż

ywice alkidowe mog

ą

by

ć

równie

ż

modyfikowane poliizocyjaninami w celu

zwi

ę

kszenia szybko

ś

ci wysychania oraz poprawy odporno

ś

ci na

ś

cieranie i chemikalia.

4.2.1.

farby ftalowe

farby alkidowe

- 20 -

4.2.2.

farby

chlorokauczukowe

W farbach chlorokauczukowych jako spoiwo stosuje si

ę

chlorowany kauczuk

i plastyfikatory nie ulegaj

ą

ce zmydlaniu. Chlorokauczuk jest stosowany jako lakier

ochronny

dla

ró

ż

nych

tworzyw

(metalicznych

i

niemetalicznych).

Farby

chlorokauczukowe wysychaj

ą

w wyniku odparowania rozpuszczalnika. Wykazuj

ą

du

żą

odporno

ść

na chemikalia i dlatego nadaj

ą

si

ę

na powłoki silnie obci

ąż

one oraz na

podło

ż

a mineralne. Polecane s

ą

do stosowania w szczególnie zanieczyszczonym

ś

rodowisku. Tworz

ą

powłoki charakteryzuj

ą

ce si

ę

nisk

ą

przepuszczalno

ś

ci

ą

pary

wodnej, dobr

ą

odporno

ś

ci

ą

na wod

ę

, kwasy i alkalia. Ulegaj

ą

cz

ęś

ciowemu

rozpuszczeniu przez tłuszcze zwierz

ę

ce i oleje. Pod wpływem wietrzenia wykazuj

ą

zdolno

ść

do kredowania.

Poniewa

ż

powłoki wykonane z farb chlorokauczukowych s

ą

bardzo porowate, do

uzyskania pozbawionej porów błony konieczne jest co najmniej 4-krotne malowanie.
Powłoki wykonane farbami chlorokauczukowymi nie s

ą

odporne na wysok

ą

temperatur

ę

. Emalie chlorokauczukowe ogólnego stosowania nadaj

ą

si

ę

do

malowania urz

ą

dze

ń

i konstrukcji metalowych lub

ż

eliwnych, betonu, tynków

wapiennych i cementowych. Podło

ż

e pod farby chlorokauczukowe wymaga

odpowiedniego przygotowania powierzchni, zwykle obróbki strumieniowo-

ś

ciernej.

Nakładanie prowadzi si

ę

poprzez natrysk bezpowietrzny albo za pomoc

ą

wałka.

4.2.3.

farby dyspersyjne

S

ą

to farby, których spoiwem jest dyspersja wodna cz

ą

steczek ró

ż

nego typu

polimerów. Gwałtowny rozwój farb dyspersyjnych wi

ąż

e si

ę

z wprowadzeniem

nowoczesnych

surowców:

nietoksycznych

wypełniaczy

i

pigmentów,

spoiw

syntetycznych i wydajnych

ś

rodków pomocniczych. Spoiwa s

ą

trwałymi zawiesinami

cz

ą

steczek polimeru w wodzie. Reakcja tworzenia polimerów polega na ł

ą

czeniu si

ę

wielu pojedynczych elementów zwanych monomerami. Obecnie produkowane spoiwa
wodorozcie

ń

czalne, to głównie dyspersje kopolimerów: akrylowych, styrenowo-

akrylowych, akrylowych (modyfikowanych poliestrami, polieterami, poliuretanami,
pochodnymi

krzemoorganicznymi),

etylenu

z

octanem

winylu.

Najbardziej

rozpowszechnione s

ą

polimery i kopolimery kwasów: akrylowego CH2=CH–COOH

i metakrylowego oraz ich pochodnych (estrów, nitryli, amidów), które otrzymywane s

ą

w procesie polimeryzacji rodnikowej.

Farby dyspersyjne s

ą

łatwe i wygodne w stosowaniu. Nie wymagaj

ą

specjalnego

przygotowania i s

ą

jednoskładnikowe. Dobrze kryj

ą

zabrudzenia i daj

ą

ładny efekt

dekoracyjny. Łatwo si

ę

rozprowadzaj

ą

po malowanych powierzchniach. Farby

akrylowe charakteryzuj

ą

si

ę

wi

ę

ksz

ą

trwało

ś

ci

ą

ni

ż

winylowe, lecz s

ą

od nich nieco

dro

ż

sze. Farby emulsyjne s

ą

odporne na zmywanie, przepuszczaj

ą

par

ę

wodn

ą

i gazy

w 40-50% oraz charakteryzuj

ą

si

ę

trwało

ś

ci

ą

koloru. S

ą

szybko schn

ą

ce. Powłoki

pokryte farbami dyspersyjnymi s

ą

odporne na działanie czynników atmosferycznych.

4.2.4.

farby klejowe

Farby klejowe, to kompozycje zawieraj

ą

ce jako spoiwo wodny roztwór kleju

ro

ś

linnego, zwierz

ę

cego lub glikoceli. Wypełniaczami s

ą

kreda pławiona oraz

pigmenty organiczne i nieorganiczne. Stosowane s

ą

głównie do malowania tynków

wewn

ą

trz budynków w celach dekoracyjnych, artystycznych (farby akwarelowe) lub

ochronnych. Farby klejowe proszkowe s

ą

mieszanin

ą

pigmentów wypełniaczy i klejów.

Przed malowaniem miesza si

ę

je dokładnie z wod

ą

w proporcji odpowiedniej dla danej

farby.

4.2.5.

farby ogniochronne

Farby opó

ź

niaj

ą

ce zapalenie si

ę

pokrytych nimi materiałów palnych lub zapobiegaj

ą

ce

gwałtownemu przegrzewaniu si

ę

konstrukcji metalowych. Rozró

ż

nia si

ę

farby

zawieraj

ą

ce substancje chemiczne łatwo rozkładaj

ą

ce si

ę

w podwy

ż

szonej

temperaturze z wydzieleniem niepalnych gazów. Odcinaj

ą

one dost

ę

p tlenu

z powietrza do zabezpieczanej powierzchni. Drugi rodzaj farb tworz

ą

powłoki

p

ę

czniej

ą

ce pod wpływem ciepła. Pokrycie staje si

ę

plastyczne i wydziela

oboj

ę

tne chemicznie gazy. Powoduj

ą

one przekształcenie powłoki w porowat

ą

warstw

ę

o grubo

ś

ci 30-, 50-krotnie przekraczaj

ą

cej grubo

ść

pocz

ą

tkow

ą

. Mi

ę

kka,

półpłynna warstwa ulega zw

ę

gleniu i zestala si

ę

tworz

ą

c izolacj

ę

ciepln

ą

. Farbami

ognioochronnymi zabezpiecza si

ę

przedmioty oraz konstrukcje drewniane i stalowe.

Pokrycie ognioochronne spełnia zwykle równie

ż

funkcje antykorozyjne i ochronne.

- 21 -

Słu

żą

do malowania nowych i u

ż

ywanych powierzchni podłóg i

ś

cian. Daj

ą

powłok

ę

trwał

ą

, o du

ż

ej odporno

ś

ci mechanicznej i chemicznej. Szczególnie nadaj

ą

si

ę

do

pomieszcze

ń

magazynowych, gara

ż

y lub piwnic. Mo

ż

na je stosowa

ć

na such

ą

,

przeszlifowan

ą

i odpylon

ą

powierzchni

ę

. Stare powłoki alkidowe, akrylowe

i epoksyestrowe musz

ą

zosta

ć

usuni

ę

te. Powierzchnie pomalowane wcze

ś

niej

ś

rodkami epoksydowymi nale

ż

y podda

ć

frezowaniu i odkurzeniu. Podło

ż

e musi

by

ć

zabezpieczone przed przenikaniem wilgoci z podło

ż

a. Wilgo

ć

mo

ż

e powodowa

ć

powstanie wielu niekorzystnych reakcji chemicznych, prowadz

ą

cych do zniszczenia

betonu. Spoiwem farb epoksydowych s

ą

ż

ywice epoksydowe - to tworzywa

chemoutwardzalne (duroplasty), zawieraj

ą

ce co najmniej dwie grupy epoksydowe

w cz

ą

steczce. Maj

ą

posta

ć

g

ę

stych cieczy lub łatwo topliwych ciał stałych.

Farba epoksydowa jest dwukomponentowa. Składa si

ę

z bazy i utwardzacza.

Bardzo wa

ż

nym czynnikiem jest wła

ś

ciwe wymieszanie obu składników. Nale

ż

y

przestrzega

ć

proporcji podanych przez producenta i temperatury prowadzenia

mieszania. Po wymieszaniu farba powinna by

ć

u

ż

yta w ci

ą

gu 30 min. Nakłada

ć

j

ą

nale

ż

y wałkiem lub gumow

ą

ś

ci

ą

gaczk

ą

i rozprowadza

ć

rolk

ą

. Druga warstwa mo

ż

e

by

ć

nało

ż

ona nie wcze

ś

niej ni

ż

10 godzin po pierwszej, ale nie pó

ź

niej ni

ż

24 godz.

Temperatura w pomieszczeniu nie mo

ż

e spa

ść

poni

ż

ej 15°C.

Do

powierzchni

ś

ciennych

przeznaczona

jest

wodno-emulsyjna

farba

epoksydowa. Nie zawiera rozpuszczalników organicznych. Daje powierzchni

ę

trwał

ą

z połyskiem. Idealna jest do pomieszcze

ń

, w których musz

ą

zosta

ć

spełnione

specjalne wymagania co do czyszczenia i dezynfekcji. Szczególnie przydatna jest
w szpitalach, laboratoriach, oddziałach produkcji mokrej, w przemy

ś

le

spo

ż

ywczym i farmaceutycznym. Nadaje si

ę

na wi

ę

kszo

ść

powierzchni budowlanych

(beton, tynki, płyty wiórowe, metal). Proces nanoszenia jest podobny, jak przy farbie
podłogowej. Po dokładnym wymieszaniu obu komponentów, nanosi si

ę

farb

ę

wałkiem

lub p

ę

dzlem. Zwykle stosuje si

ę

dwie warstwy farby, drug

ą

powłok

ę

nale

ż

y nakłada

ć

nie wcze

ś

niej ni

ż

24 godziny po nało

ż

eniu pierwszej.

Ż

ywice epoksydowe słu

żą

tak

ż

e jako spoiwo do specjalistycznych lakierów

ochronnych.

Doskonale

sprawdzaj

ą

si

ę

w

lakierach

elektroizolacyjnych,

przeznaczonych do nasycania uzwoje

ń

maszyn elektrycznych, cewek oraz

wytwarzania powłok elektroizolujacych w ró

ż

nych elementach. Na bazie epoksydowej

produkowane s

ą

tak

ż

e lakiery antykorozyjne i ochronno-dekoracyjne do powierzchni

betonowych i stalowych. Czyni

ą

powierzchni

ę

odporn

ą

na działanie wody, alkaliów,

w

ę

glowodorów

alifatycznych,

rozpuszczalników

organicznych,

rozcie

ń

czonych

kwasów.

4.2.6.

farby epoksydowe

S

ą

to farby u

ż

ywane w procesie drukowania. Wła

ś

ciwo

ś

ci farb drukarskich zale

żą

od

ich składu, który jest dostosowany do rodzaju podło

ż

a (papier, tworzywo sztuczne,

wyrób włókienniczy) oraz metody drukowania. Składaj

ą

si

ę

z substancji barwi

ą

cej

(pigmentu, laku, barwnika) zdyspergowanej w spoiwie (kompozycji pokostów olejowych
lub

ż

ywic w odpowiednim rozpuszczalniku) z dodatkiem wypełniaczy, plastyfikatorów,

suszek. Nadaj

ą

one farbom drukowym po

żą

dane wła

ś

ciwo

ś

ci technologiczne,

zapewniaj

ą

prawidłowy przebieg drukowania i odporno

ść

otrzymanych powłok

farbowych na działanie ró

ż

nych czynników. Ogólnie farby drukowe dzieli si

ę

, ze

wzgl

ę

du na metody drukowania, na wypukłodrukowe (typograficzne, fleksograficzne,

typooffsetowe),

płaskodrukowe

(litograficzne,

offsetowe,

ś

wiatłodrukowe),

wkl

ę

słodrukowe (rotograwiurowe, wkl

ę

słolinijne) i sitodrukowe.

4.2.7.

farby drukarskie

Jest to rodzaj farb gruntowych stosowanych do wytwarzania powłoki zapobiegaj

ą

cej

rdzewieniu stali i

ż

eliwa. Oprócz spoiwa, zawieraj

ą

zazwyczaj pigmenty antykorozyjne

(np. minia, pył cynkowy). Najcz

ęś

ciej stosowana jest minia ołowiana Pb

3

O

4

. Jest to

tlenek ołowiawo-ołowiowy, rdzochronny pigment o barwie pomara

ń

czowoczerwonej.

Jako substancje błonotwórcze stosowane s

ą

ż

ywice alkilowe, ftalowe, ftalowe

akrylowane, chlorokauczukowe oraz poliuretanowe. Powłoki utworzone z farb
przeciwrdzewnych s

ą

samodzielnym zabezpieczeniem podło

ż

a metalowego

przed korozj

ą

- niekiedy nale

ż

y je pokrywa

ć

farbami nawierzchniowymi lub

farbami stanowi

ą

cymi mi

ę

dzywarstw

ę

. Mo

ż

na je nakłada

ć

w nieco gorszych

warunkach atmosferycznych na powierzchnie lekko zawilgocone. Charakteryzuj

ą

si

ę

krótkim czasem schni

ę

cia i bardzo dobr

ą

przyczepno

ś

ci

ą

do podło

ż

a.

4.2.8.

farby przeciwrdzewne

- 22 -

4.2.9.

farby poliuretanowe

S

ą

to materiały powłokowe, których substancjami błonotwórczymi s

ą

poliuretany. Farby

poliuretanowe stosowane s

ą

do malowania powierzchni stalowych, z metali lekkich,

drewna i betonu. Składaj

ą

si

ę

z dwóch komponentów: lakieru wła

ś

ciwego

i utwardzacza. Jako utwardzacza u

ż

ywa si

ę

roztworu

ż

ywicy poliizocjanowej.

Obydwa składniki nale

ż

y wymiesza

ć

w odpowiednich proporcjach bezpo

ś

rednio przed

malowaniem. Powłoki uzyskane z lakieru poliuretanowego charakteryzuj

ą

si

ę

doskonał

ą

przyczepno

ś

ci

ą

do wi

ę

kszo

ś

ci podło

ż

y, dobrymi wła

ś

ciwo

ś

ciami

eksploatacyjnymi. S

ą

odporne na działanie wody, wilgoci i

ś

rodków czyszcz

ą

cych.

Farby poliuretanowe sieciuj

ą

w wyniku reakcji grup hydroksylowych –OH,

pochodz

ą

cych od składnika podstawowego (poliol) z izocyjanianowymi –NCO grupami

utwardzacza. Farby poliuretanowe mog

ą

utwardza

ć

si

ę

równie

ż

pod wpływem

wilgoci z powietrza.

Najpopularniejszymi lakierami poliuretanowymi s

ą

wyroby przeznaczone do

dekoracji i zabezpieczania drewna. Słu

żą

one do malowania parkietów i okładzin

podłogowych z rozmaitych gatunków drewna. Nadaj

ą

si

ę

tak

ż

e do nanoszenia na

boazeri

ę

, ozdobne listwy i kasetony drewniane. Szczelnie wypełniaj

ą

pory drewna,

przez co zapewniaj

ą

wysok

ą

odporno

ść

na

ś

cieranie, jak równie

ż

elastyczno

ść

. Lakier

nanosi si

ę

na przeszlifowane i odpylone powierzchnie. Stare parkiety nale

ż

y dokładnie

wycyklinowa

ć

, przeszlifowa

ć

, odpyli

ć

i ewentualnie odtłu

ś

ci

ć

. Gdy jest to konieczne,

podło

ż

e nale

ż

y zagruntowa

ć

lakierem celulozowym lub nitrocelulozowym. Pod niektóre

lakiery nie stosuje si

ę

wyrobów podkładowych. Zasadnicz

ą

ich wad

ą

jest zaciemnienie

rysunku drewna. Po upływie 8 godz. powłok

ę

nale

ż

y przeszlifowa

ć

papierem

ś

ciernym

i odpyli

ć

.

Lakier z utwardzaczem nale

ż

y zmiesza

ć

w ilo

ś

ci, która mo

ż

e by

ć

zu

ż

yta w ci

ą

gu kilku

godzin. Po tym czasie lakier g

ę

stnieje i nie nadaje si

ę

do u

ż

ycia. Malowa

ć

nale

ż

y za

pomoc

ą

p

ę

dzla wzdłu

ż

włókien drewna. Warstwy lakieru powinny by

ć

cienkie, co

wpływa korzystnie na procesy utwardzania. Zaleca si

ę

nało

ż

enie trzech warstw lakieru

w odst

ę

pach 24 godz. Aby uzyska

ć

dobr

ą

gładko

ść

powłoki mi

ę

dzy nanoszeniem

kolejnych warstw, konieczne jest szlifowanie drobnoziarnistym papierem

ś

ciernym.

Pełn

ą

wytrzymało

ść

powłoka uzyskuje po 7 dniach.

Do zabezpieczania powierzchni szczególnie obci

ąż

onych u

ż

ytkowo, takich jak podłogi

muzeów i sal sportowych, równie

ż

polecane s

ą

specjalistyczne lakiery poliuretanowe.

Technika ich aplikacji jest analogiczna jak w przypadku zwykłych lakierów. Lakiery
poliuretanowe nale

żą

do wyrobów chemoutwardzalnych. Twardniej

ą

w wyniku

utwardzenia kwa

ś

nym utwardzaczem. Nale

ż

y pami

ę

ta

ć

,

ż

e zawieraj

ą

lotne

substancje organiczne szkodliwe dla zdrowia. Niektóre emituj

ą

formaldehyd.

Wszelkie prace z wykorzystaniem lakierów poliuretanowych nale

ż

y prowadzi

ć

przy

zapewnieniu dobrej wentylacji. Po pomalowaniu pomieszczenia nale

ż

y je sezonowa

ć

przez 2 tygodnie przed oddaniem do u

ż

ytkowania. Bezwzgl

ę

dnie powinno si

ę

przestrzega

ć

przepisów przeciwpo

ż

arowych.

4.2.10.

farby wapienne

Farby wapienne s

ą

roztworami mleka wapiennego. Mleko wapienne jest zawiesin

ą

wapna gaszonego w wodzie. Stosowane jest jako składnik zapraw murarskich, farb do
wymalowa

ń

zewn

ę

trznych, do odka

ż

ania i do neutralizacji. Farba wapienna jest

jedyn

ą

farb

ą

przeznaczon

ą

bez ogranicze

ń

do wymalowa

ń

obiektów

zabytkowych. Charakteryzuje si

ę

ona bardzo dobr

ą

przepuszczalno

ś

ci

ą

pary wodnej,

wysok

ą

wodochłonno

ś

ci

ą

i brakiem połysku. Du

ż

a nasi

ą

kliwo

ść

tych farb powoduje,

ż

e chroni

ą

elewacj

ę

krótko. Reakcj

ą

zachodz

ą

c

ą

podczas procesu wi

ą

zania farb

wapiennych jest karbonizacja.

4.2.11.

farby

termometryczne

S

ą

to farby (tzw. termokolory) zawieraj

ą

ce chemiczne zwi

ą

zki metali (np. kobaltu,

chromu), zmieniaj

ą

ce barw

ę

wraz ze zmian

ą

temperatury. Stosowane w przemy

ś

le do

kontroli temperatury cz

ęś

ci maszyn.

- 23 -

Spoiwem w farbach krzemianowych jest potasowe szkło wodne. Dzi

ę

ki niemu

powłoka wykonana z farby silikatowej jest przepuszczalna dla pary wodnej,
doskonale oddaje faktur

ę

malowanych powierzchni, nie zamyka porów, przez co

umo

ż

liwia oddychanie muru. Obiekty zabytkowe cz

ę

sto s

ą

w złym stanie ze wzgl

ę

du

na

ź

le zastosowane zewn

ę

trzne pokrycie elewacji, które zabezpieczaj

ą

c przed

czynnikami atmosferycznymi uniemo

ż

liwia swobodny przepływ pary wodnej. Du

żą

zalet

ą

farb silikatowych jest mo

ż

liwo

ść

malowania

ś

wie

ż

ych tynków cementowo-

wapiennych przed zako

ń

czeniem procesu karbonizacji. Skraca to w znacznym

stopniu przerwy technologiczne.

Farby silikatowe s

ą

odporne na agresywne składniki tynków mineralnych. Stosuj

ą

c je

uniknie si

ę

przebarwie

ń

przy nanoszeniu ja

ś

niejszej farby na ciemniejszy tynk. Proces

wi

ą

zania szkła wodnego jest powolny, dlatego te

ż

lepko

ść

farb krzemianowych zmienia

si

ę

w czasie. Zwykle ustala si

ę

po 7-10 dniach od daty produkcji. Jest to uzale

ż

nione

od składu chemicznego u

ż

ytych pigmentów i wypełniaczy. Otwarte pory w farbach

silikatowych s

ą

dost

ę

pne dla wody, która mo

ż

e uszkodzi

ć

powłok

ę

.

Popraw

ę

odporno

ś

ci na wod

ę

mo

ż

na uzyska

ć

poprzez zastosowanie

ś

rodków

hydrofobowych. S

ą

to zwi

ą

zki, które powoduj

ą

,

ż

e powłoka staje si

ę

niezwil

ż

alna.

Dost

ę

pne na rynku farby silikatowe cz

ę

sto s

ą

modyfikowane przez dodatek dyspersji.

Zmniejsza to wra

ż

liwo

ść

powłoki na wilgotno

ść

powietrza, temperatur

ę

i wła

ś

ciwo

ś

ci

podło

ż

a. Dodatek dyspersji pozwala obni

ż

y

ć

o połow

ę

współczynnik nasi

ą

kliwo

ś

ci

powierzchniowej powłoki. Cz

ę

sto przed aplikacj

ą

farb silikatowych na podło

ż

e

nanosi si

ę

rozwór szkła wodnego. Ma to na celu wzmocnienie podło

ż

a i wyrównanie

jego chłonno

ś

ci.

Farb

ę

krzemianow

ą

(silikatow

ą

) stosuje si

ę

, wraz z preparatem gruntuj

ą

cym, na

zewn

ą

trz i do renowacji wn

ę

trz oraz malowania pierwotnego. Pasty pigmentowe

u

ż

ywane w systemach barwienia zapewniaj

ą

kolorom trwało

ść

. Pozwalaj

ą

uzyska

ć

du

ż

o wi

ę

cej odcieni i utrzymuj

ą

palet

ę

kolorów w spokojnej tonacji pastelowej.

Wi

ę

kszo

ść

elewacji pokrywanych farbami silikatowymi ma charakter zabytkowy

i u

ż

ywanie do ich renowacji farb dyspersyjnych, o jaskrawych,

ż

ywych kolorach,

zniszczyłoby ich wizerunek. Przed malowaniem stare fasady zaleca si

ę

zmy

ć

wod

ą

pod ci

ś

nieniem, a podło

ż

a bezwzgl

ę

dnie zagruntowa

ć

preparatem silikatowym.

Zapewni to farbie silikatowej prawidłowe wysychanie i zapobiegnie odci

ą

ganiu z niej

wody. Powłoka wykonana z farby silikatowej jest przepuszczalna dla pary wodnej
i doskonale oddaje faktur

ę

malowanych powierzchni. Du

żą

zalet

ą

farb silikatowych jest

odporno

ść

na zabrudzenia z uwagi na brak ładunku elektrostatycznego.

4.2.12.

farby silikatowe

Rol

ę

spoiwa pełni

ą

w nich polimery krzemoorganiczne. Farby silikonowe ł

ą

cz

ą

w sobie

zalety farb silikatowych i dyspersyjnych. Charakteryzuj

ą

si

ę

du

żą

odporno

ś

ci

ą

na wiele

czynników chemicznych, takich jak spaliny, sło

ń

ce, ozon, kwa

ś

ne deszcze, pary

amoniaku, tlenki siarki i fosforu. Mo

ż

na je nanosi

ć

przy niskich temperaturach,

a jedynym warunkiem jest słoneczna pogoda umo

ż

liwiaj

ą

ca wysychanie powłoki.

Układ „szczotki molekularnej” powoduje,

ż

e woda nie ma dost

ę

pu do wn

ę

trza

materiału. Nie hamuje jednak dyfuzji pary wodnej i dwutlenku w

ę

gla. Małe

napr

ęż

enia wewn

ę

trzne w cz

ą

steczkach emulsji silikonowych eliminuj

ą

zjawisko

wyst

ę

powania p

ę

cherzy na powłoce farby. S

ą

wodorozcie

ń

czalne i doskonale

wzmacniaj

ą

podło

ż

e mineralne.

Du

ż

a ilo

ść

grup w

ę

glowodorowych tworzy na powierzchni szczotk

ę

molekularn

ą

, która

ma działanie hydrofobowe. Tak wła

ś

nie jest w przypadku farb silikonowych, z t

ą

ró

ż

nic

ą

,

ż

e efekt odpychania wody jest tu du

ż

o silniejszy. Zwi

ą

zane jest z tym wiele

pozytywnych aspektów. Powłoka wytworzona przez farb

ę

nie jest penetrowana

przez wod

ę

, a wi

ę

c stwarza

ś

rodowisko mniej podatne na ska

ż

enie

mikrobiologiczne. Porosty i grzyby du

ż

o ch

ę

tniej atakuj

ą

powłoki przenikalne dla

wody, z wytworzonymi kraterami i porami. Zredukowana jest tak

ż

e skłonno

ść

do

zabrudze

ń

. Powłoka wytworzona na bazie polimerów silikonowych posiada

wła

ś

ciwo

ś

ci antyadhezyjne. Brud i kurz s

ą

mniej przyczepne do elewacji,

a elewacja samo oczyszcza si

ę

pod wpływem opadów atmosferycznych. Farba

posiada doskonał

ą

przyczepno

ść

do podło

ż

y mineralnych. Jest to szczególnie wa

ż

ne

przy malowaniu starych, zniszczonych powierzchni. Powłoka uzyskana przez aplikacj

ę

farby silikonowej jest gładka i matowa. Ch

ę

tnie jest stosowana przez konserwatorów

obiektów zabytkowych.

4.2.13.

farby silikonowe

- 24 -

- 25 -

wybór

POWLOKI

- 26 -

- 27 -

Wybór odowiedniego materiału malarskiego rozpoczyna si

ę

od okre

ś

lenia oczekiwanych

wła

ś

ciwo

ś

ci pokrycia:

a) odporno

ść

na oddziaływanie otoczenia (trwało

ść

koloru i połysku),

b) odporno

ść

na działanie wody i chemikaliów,

c) odporno

ść

na

ś

cieranie, ciepło i ple

ś

nie,

d) wygl

ą

d (kolor, połysk, tekstura),

e) czas schni

ę

cia,

f) łatwo

ść

nakładania i konserwacji.

5.

wybór powłoki

5.1.

oczekiwane

wła

ś

ciwo

ś

ci powłoki

Warunki nakładania i pracochłonno

ść

:

a) wymagany sposób przygotowania powierzchni,
b) kwalifikacje personelu wykonuj

ą

cego pokrycie,

c) potrzebny sprz

ę

t,

d) wymagane rusztowanie.

5.2.

warunki nakładania

i pracochłonno

ść

Zastosowany system pokrycia malarskiego musi by

ć

zgodny z pokrywan

ą

powierzchni

ą

.

Niezgodno

ść

mo

ż

e powodowa

ć

wady pokrycia tu

ż

po nało

ż

eniu lub pó

ź

niej podczas eksploatacji

powłok. Wady pojawiaj

ą

ce si

ę

natychmiast po wykonaniu pokrycia s

ą

spowodowane

niezgodno

ś

ci

ą

rozpuszczalnika lub złym zwil

ż

aniem podło

ż

a. Wady zwi

ą

zane z powolnym

przebiegiem reakcji chemicznych, takie jakie pojawiaj

ą

si

ę

przy pokrywaniu alkalicznego podło

ż

a

(np. beton lub galwanizowana stal) farbami olejnymi, a tak

ż

e problemy wynikaj

ą

ce z przyczyn

mechanicznych np. wskutek nakładania sztywnego pokrycia na elastyczne wymalowanie mog

ą

ujawni

ć

si

ę

długo po nało

ż

eniu powłok. Najcz

ęś

ciej spotykan

ą

wad

ą

powłok jest odwarstwianie.

Je

ś

li istniej

ą

ce pokrycie jest pokrywane now

ą

powłok

ą

, to zgodno

ść

oznacza,

ż

e nale

ż

y

stosowa

ć

farb

ę

tego samego rodzaju lub twardniej

ą

c

ą

według tego samego mechanizmu co

pokrycie spodnie. Wyj

ą

tkiem od tej zasady s

ą

nieorganiczne powłoki cynkowe, poniewa

ż

zwykle

ź

le ł

ą

cz

ą

si

ę

ze sob

ą

, dlatego najlepiej pokrywa

ć

je organicznymi wyrobami cynkowymi. Prosty

test pozwalaj

ą

cy na okre

ś

lenie wra

ż

liwo

ś

ci pokrycia na działanie rozpuszczalników polega na

pocieraniu powłoki szmatk

ą

nas

ą

czon

ą

metyloetyloketonem lub acetonem i obserwacji

zabrudzenia. Je

ś

li szmatka 'chwyta' barw

ę

wówczas farba okre

ś

lana jest jako rozpuszczalna,

w przeciwnym przypadku okre

ś

la si

ę

j

ą

mianem nierozpuszczalnej. Inny praktyczny sposób

badania zgodno

ś

ci polega na wymalowaniu fragmentu podło

ż

a i obserwacji przez kilka dni

(conajmniej 3 dni) testowanego obszaru. Nale

ż

y zwraca

ć

uwag

ę

na takie elementy jak plamienie

podło

ż

a, zmarszczenia, utrat

ę

przyczepno

ś

ci. Testy te maj

ą

przybli

ż

ony charakter gdy

ż

niektóre

wady wynikaj

ą

ce z niezgodno

ś

ci mog

ą

ujawnia

ć

si

ę

dopiero po kilku miesi

ą

cach.

Powłoki powstałe z wyrobów o odmiennym składzie chemicznym i ponadto ró

ż

ni

ą

ce si

ę

nie tylko

wła

ś

ciwo

ś

ciami chemicznymi i fizycznymi ale tak

ż

e ró

ż

ni

ą

ce si

ę

mechanizmem twardnienia s

ą

na ogół niezgodne ze sob

ą

. Natomiast powłoki tego samego typu i twardniej

ą

ce według tego

samego mechanizmu s

ą

zwykle zgodne ze sob

ą

. Poni

ż

sza tabela pokazuje list

ę

zgodno

ś

ci

i niezgodno

ś

ci powłok ró

ż

nego typu.

Wada

Opis

krwawienie

efekt krwawienia mo

ż

e si

ę

pojawi

ć

je

ś

li powłoka rozpuszczalnikowa

zostanie nało

ż

ona na istniej

ą

ce pokrycie bitumiczne. Rozpuszczalnik

rozpuszcza materiał bitumiczny i taki roztwór mo

ż

e spenetrowa

ć

warstw

ę

nawierzchniow

ą

powoduj

ą

c pojawienie si

ę

br

ą

zowych plam. Zjawisko to

nie wpływa na wła

ś

ciwo

ś

ci ochronne pokrycia, powoduje natomiast

obni

ż

enie walorów estetycznych powłoki.

odrywanie si

ę

starej farby od
podło

ż

a

silne rozpuszczalniki w powłoce nawierzchniowej mog

ą

penetrowa

ć

star

ą

powłok

ę

i obni

ż

a

ć

jej adhezj

ę

do podło

ż

a. Mo

ż

e to wpłyn

ąć

na

przyczepno

ść

całego pokrycia do ochranianej powierzchni.

p

ę

kanie warstwy

nawierzchniowej

niezgodno

ść

mo

ż

e nast

ą

pi

ć

je

ś

li wzgl

ę

dnie sztywna warstwa wierzchnia

nało

ż

ona jest na istniej

ą

ce elastyczne pokrycie. W takim układzie

zewn

ę

trzna warstwa mo

ż

e pop

ę

ka

ć

wskutek wyst

ę

puj

ą

cych napr

ęż

e

ń

pomi

ę

dzy star

ą

i now

ą

warstw

ą

.

zła przyczepno

ść

lateksowych
warstw
nawierzchniowych
do emalii

cz

ę

sto wyst

ę

puj

ą

cy problem złej przyczepno

ś

ci pokry

ć

emulsyjnych do

gładkich powierzchni całkowicie stwardniałych i gładkich pokry

ć

emaliowych lub gipsowych jest spowodowany niewielk

ą

ilo

ś

ci

ą

rozpuszczalników organicznych zdolnych do penetracji podło

ż

a.

Ś

rodkiem zaradczym mo

ż

e by

ć

mechaniczne nadanie powierzchni

odpowiedniej szorstko

ś

ci lub nało

ż

enie odpowiedniego olejnego gruntu.

farby olejne na
alkalicznym
podło

ż

u

wilgotne i alkaliczne warunki powoduj

ą

powolny rozkład farb olejnych

wskutek reakcji hydrolizy. Proces degradacji jest nieuchronny, za

ś

jego

szybko

ść

zale

ż

y od specyficznego składu wyrobu oraz od warunków

ś

rodowiskowych.

5.3.

zgodno

ść

powłok

- 28 -

- 29 -

wady powłok

MALARSKICH

- 30 -

opis wady

mo

ż

liwe przyczyny

wyst

ą

pienia wady

sposoby zapobiegania

i usuwania wad

6.

wady powłok malarskich

6.1.

wady wewn

ę

trzne

- 31 -

nanoszenie farby alkidowej
lub olejnej na wilgotne lub
mokre podło

ż

e.

je

ż

eli p

ę

cherze nie wnikn

ę

ły

samoczynnie do podło

ż

a.

Nale

ż

y usun

ąć

je przez

zeskrobanie i szlifowanie
papierem

ś

ciernym, a

nast

ę

pnie nale

ż

y malowa

ć

emaliami.

wilgo

ć

przes

ą

czaj

ą

ca si

ę

przez

ś

ciany zewn

ę

trzne do

wn

ę

trza domu (mniejsze

prawdopodobie

ń

stwo

wyst

ą

pienia wady przy

powłokach farb
dyspersyjnych).

je

ż

eli p

ę

cherze znikn

ą

samoczynnie: nale

ż

y

zlikwidowa

ć

ź

ródło wilgoci

gdy istnieje taka mo

ż

liwo

ść

.

Naprawi

ć

utracon

ą

szczelno

ść

i rozwa

ż

y

ć

mo

ż

liwo

ść

zainstalowania

wywietrzników lub wyci

ą

gów.

Pomieszczenia nara

ż

one na

działanie du

ż

ej wilgoci po

usuni

ę

ciu przyczyn jej

przenikania (np. poprzez
ocieplenie

ś

cian

zewn

ę

trznych) nale

ż

y

pomalowa

ć

.

p

ę

cherze utworzone na

skutek miejscowej utraty
przyczepno

ś

ci powłoki do

podło

ż

a.

wystawienie powłoki farby
dyspersyjnej wkrótce po
wyschni

ę

ciu na działanie

du

ż

ej wilgotno

ś

ci lub wody,

szczególnie gdy podło

ż

e nie

było odpowiednio
przygotowane.

usun

ąć

p

ę

cherze przez

zeskrobanie i szlifowanie
papierem

ś

ciernym.

Pami

ę

taj

ą

c o zagruntowaniu

podło

ż

a lub pomalowa

ć

farb

ą

podkładow

ą

, przed

nało

ż

eniem warstwy

nawierzchniowej.

p

ę

cherzenie powłoki

nie zapewnienie
wymaganego czasu dla
wyschni

ę

cia powłoki przed

zamkni

ę

ciem drzwi lub okien.

u

ż

ywa

ć

farb alkidowych.

niepo

żą

dane zlepianie si

ę

dwóch pomalowanych
powierzchni gdy s

ą

one

doci

ś

ni

ę

te do siebie (np.

sklejanie drzwi z o

ś

cie

ż

nic

ą

).

u

ż

ycie farb akrylowych

szczególnie w miejscach
styku o

ś

cie

ż

nicy ze

skrzydłem.

emalie alkidowe maj

ą

wy

ż

sz

ą

odporno

ść

na sklejanie si

ę

powłok ni

ż

farby akrylowe.

sklejanie si

ę

powłok

u

ż

ycie matowej farby w

obszarze o du

ż

ym nat

ęż

eniu

ruchu, podczas gdy wskazany
byłby tam wy

ż

szy stopie

ń

połysku powłoki.

powierzchnie wymagaj

ą

ce

regularnego mycia i czysz-
czenia, przez co nara

ż

one s

ą

na

ś

cieranie (np. drzwi lub

okna) nale

ż

y malowa

ć

ema-

liami z połyskiem, poniewa

ż

ten rodzaj farby jest łatwy do
utrzymania w czysto

ś

ci.

ocieranie przedmiotami (np.
tkaninami, meblami) o

ś

cian

ę

.

Cz

ę

ste mycie i usuwanie

plam.

w miejscach o bardzo du

ż

ym

nat

ęż

eniu ruchu nale

ż

y

stosowa

ć

farby z połyskiem

lub półmatowe.

nadawanie połysku powłoce
w wyniku tarcia na sucho,
szorowania lub pocierania.

u

ż

ycie farb o niskiej

odporno

ś

ci na mycie lub

szorowanie.

pomalowane powierzchnie
nale

ż

y czy

ś

ci

ć

u

ż

ywaj

ą

c

mi

ę

kkiej tkaniny lub g

ą

bki.

Nie u

ż

ywa

ć

ś

rodków

ś

cieraj

ą

cych, spłukiwa

ć

czyst

ą

wod

ą

.

nabłyszczanie powłoki

6.

wady powłok malarskich

6.1.

wady wewn

ę

trzne

opis wady

mo

ż

liwe przyczyny

wyst

ą

pienia wady

sposoby zapobiegania

i usuwania wad

- 32 -

u

ż

ycie niewła

ś

ciwego typu

szpachlówki np. dyspersyjnej
w miejscach w których
wyst

ę

puje kontakt z wod

ą

lub

zachodz

ą

znaczne

przesuni

ę

cia uszczelnianych

elementów.

zastosowa

ć

wodorozcie

ń

czaln

ą

akrylow

ą

lub silikonowo-akrylow

ą

szpachlówk

ę

, je

ś

li nie

przewiduje si

ę

w tych

miejscach przedłu

ż

onego

kontaktu z wod

ą

. Szpachlówki

te s

ą

dostatecznie elastyczne

aby wytrzyma

ć

niewielkie

przesuni

ę

cia podło

ż

a.

utrata szczelno

ś

ci zestawu

powłokowego

zanik pocz

ą

tkowej adhezji i

elastyczno

ś

ci masy

uszczelniaj

ą

cej, prowadz

ą

ce

do jej p

ę

kania i łuszczenia si

ę

z powierzchni.

silikonowych mas
uszczelniaj

ą

cych nie nale

ż

y

malowa

ć

.

szpachlówki akrylowe mo

ż

na

malowa

ć

.

nadmierne rozcie

ń

czenie

farby lub naniesienie zbyt
grubej warstwy.

usun

ąć

lu

ź

n

ą

i łuszcz

ą

c

ą

si

ę

farb

ę

przez zeskrobanie lub

szlifowanie papierem

ś

ciernym. Pomalowa

ć

bez

rozcie

ń

czania zachowuj

ą

c

odpowiedni

ą

grubo

ść

powłoki

z zalecan

ą

przez producenta

wydajno

ś

ci

ą

.

p

ę

kanie i łuszczenie si

ę

powłoki

p

ę

kni

ę

cia suchej powłoki

przez co najmniej jedn

ą

warstw

ę

w gł

ą

b,

spowodowane starzeniem i
prowadz

ą

ce do całkowitego

zniszczenia powłoki. W
pocz

ą

tkowym stadium

problem objawia si

ę

w postaci

włoskowatych sp

ę

ka

ń

a w

pó

ź

niejszych etapach

wyst

ę

puje łuszczenie powłoki.

niewła

ś

ciwe przygotowanie

powierzchni lub naniesienie
farby bez uprzedniego
zagruntowania.

pami

ę

ta

ć

o zagruntowaniu

podło

ż

a przed nało

ż

eniem

warstwy nawierzchniowej.

spienienie farby w czasie
mieszania bezpo

ś

rednio

przed malowaniem.

wszystkie farby pieni

ą

si

ę

w

pewnym stopniu w czasie
aplikacji, jednak

ż

e dobrej

jako

ś

ci farby s

ą

tak opraco-

wane

ż

e p

ę

cherzyki p

ę

kaj

ą

kiedy farba jest jeszcze
mokra co pozwala uzyska

ć

dobr

ą

rozlewno

ść

i wygl

ą

d.

nadmierne "wałkowanie" lub
"p

ę

dzlowanie" farby w czasie

rozprowadzania po
powierzchni.

nale

ż

y unika

ć

nadmiernego

"wałkowania" i "p

ę

dzlowania"

farby, lub te

ż

nie u

ż

ywa

ć

wyrobów po terminie
wa

ż

no

ś

ci.

pienienie / kraterowanie

tworzenie si

ę

p

ę

cherzyków w

mokrej warstwie farby
(pienienie) podczas aplikacji a
nast

ę

pnie po ich pop

ę

kaniu

tworzenie małych okr

ą

głych

wgł

ę

bie

ń

w powłoce (kratery).

nanoszenie farby zbyt szybko
- szczególnie wałkiem.

przed renowacj

ą

powłok z

w/w wadami powierzchni

ę

nale

ż

y przeszlifowa

ć

.

słaba rozlewno

ść

wada farby polegaj

ą

ca na nie

uzyskaniu gładkiej powłoki,
bez widocznych

ś

ladów

p

ę

dzla lub wałka po

wyschni

ę

ciu farby.

nakładanie nowej warstwy
farby na cz

ęś

ciowo

wyschni

ę

t

ą

. Poprawianie

p

ę

dzlem lub wałkiem

cz

ęś

ciowo wyschni

ę

tej

warstwy farby.

nale

ż

y u

ż

ywa

ć

farb dobrej

jako

ś

ci, które zawieraj

ą

dodatki poprawiaj

ą

ce

płyni

ę

cie farby.

Ś

lady p

ę

dzla

lub wałka maj

ą

tendencje do

zalewania si

ę

z utworzeniem

gładkiej powłoki. Zły p

ę

dzel

lub wałek mo

ż

e w efekcie

spowodowa

ć

złe płyni

ę

cie i

słab

ą

rozlewno

ść

KA

Ż

DEJ

FARBY.

opis wady

mo

ż

liwe przyczyny

wyst

ą

pienia wady

sposoby zapobiegania

i usuwania wad

6.

wady powłok malarskich

6.1.

wady wewn

ę

trzne

- 33 -

bł

ą

d aplikacyjny "nie

utrzymanie mokrych
kraw

ę

dzi".

pozostawienie "mokrej
kraw

ę

dzi" w czasie

malowania przez nanoszenie
farby p

ę

dzlem lub wałkiem w

kierunku od powierzchni
mokrej do suchej a nie
odwrotnie. Malowanie
wykonywa

ć

na powierzchni o

wielko

ś

ci mo

ż

liwej do

"kontrolowania", a przerwy w
pracy zaplanowa

ć

na

naturalnych kraw

ę

dziach (np.

okna, drzwi, uskoki

ś

cian itp.).

u

ż

ycie "oszcz

ę

dnej" farby o

niskiej zawarto

ś

ci cz

ęś

ci

stałych.

u

ż

ycie farb z marki

DEKORAL pomaga unikn

ąć

problemu "pokrywania"
poniewa

ż

wi

ę

ksza zawarto

ść

cz

ęś

ci stałych (pigmentów,

spoiwa) czyni powierzchni

ę

styku mniej zauwa

ż

aln

ą

.

wygl

ą

d "zag

ę

szczenia koloru

lub zwi

ę

kszonego połysku" w

miejscach nakładania si

ę

warstwy mokrej na
wyschni

ę

t

ą

warstw

ę

farby

wcze

ś

niej nało

ż

onej.

podło

ż

a o du

ż

ej chłonno

ś

ci

lub porowate.

wymagaj

ą

zagruntowania aby

zapobiec zbyt szybkiemu
wysychaniu farby i skróceniu
czasu mokrych kraw

ę

dzi.

nakładanie si

ę

warstw

ple

śń

najcz

ęś

ciej powstaje na

powierzchniach ulegaj

ą

cych

zawilgoceniu, lub gdy dost

ę

p

promieni słonecznych jest do
nich organiczony albo gdy
wyst

ę

puje słaba wentylacja

(łazienki, kuchnie, pralnie).

usun

ąć

ple

śń

ś

rodkami

chemicznymi. Nast

ę

pnie

zastosowa

ć

farby

przeznaczone do
długotrwałego
zabezpieczenia przed
ple

ś

ni

ą

.

czarne, szare lub br

ą

zowe

plamy albo obszary na
powierzchni farby.

zamalowanie podło

ż

a lub

starej powłoki, z których nie
usuni

ę

to wyst

ę

puj

ą

cej ple

ś

ni.

nale

ż

y przeprowadzi

ć

prób

ę

sprawdzaj

ą

c

ą

na obecno

ść

ple

ś

ni przez naniesienie kilku

kropli domowego wybielacza
na powierzchni

ę

. Je

ś

li nast

ą

pi

wybielenie powierzchni -
oznacza to

ż

e przebarwienia

spowodowane s

ą

przez

ple

śń

.

ple

śń

gł

ę

bokie, nieregularne

p

ę

kni

ę

cia (rozst

ę

py) powłoki

wygl

ą

dem przypominaj

ą

ce

sp

ę

kanie wyschni

ę

tego błota.

nakładanie farby zbyt grub

ą

warstw

ą

np. na porowat

ą

powierzchni

ę

lub dla

zniwelowania słabej zdolno

ś

ci

krycia.

usun

ąć

wadliw

ą

powłok

ę

przez zeskrobanie i
wyszlifowanie. Stosowa

ć

farby o wi

ę

kszej zawarto

ś

ci

cz

ęś

ci stałych, które

zmniejszaj

ą

tendencj

ę

do

błotnych sp

ę

ka

ń

. Maj

ą

one

te

ż

bardzo dobre wła

ś

ciwo

ś

ci

aplikacyjne oraz zdolno

ść

krycia, które to cechy
minimalizuj

ą

tendencj

ę

do

nakładania zbyt grubych
warstw farby.

„błotne” sp

ę

kania

6.

wady powłok malarskich

6.1.

wady wewn

ę

trzne

opis wady

mo

ż

liwe przyczyny

wyst

ą

pienia wady

sposoby zapobiegania

i usuwania wad

- 34 -

zjawisko to wynika zazwyczaj
ze słabego krycia farby.
Malowanie p

ę

dzlem

powoduje zazwyczaj
nakładanie grubszych warstw
ni

ż

przy u

ż

yciu wałka. W tych

miejscach widoczne s

ą

ró

ż

nice w kryciu powierzchni

(np. malowanie p

ę

dzlem

naro

ż

ników).

malowania dokonywa

ć

na

odpowiednio mniejszych
fragmentach powierzchni w
celu utrzymania mokrych
kraw

ę

dzi, do naro

ż

ników

stosowa

ć

odpowiednie wałki.

Stosowa

ć

farby o dobrym

kryciu.

efekt „obramowania

obrazu”

efekt niejednorodno

ś

ci koloru,

który mo

ż

e wyst

ą

pi

ć

gdy

ś

ciana malowana jest za

pomoc

ą

wałka malarskiego

ale w rogach (k

ą

tach ) jest

malowana przy u

ż

yciu p

ę

dzla.

dodanie kolorantu do farby
nie daj

ą

cej si

ę

kolorowa

ć

,

u

ż

ycie kolorantu

nieodpowiedniego typu lub
nieznanego pochodzenia.
Farba (odpowiednia baza) i
koloranty ró

ż

nych

producentów.

przy farbach kolorowanych
nale

ż

y upewni

ć

si

ę

czy u

ż

yta

została wła

ś

ciwa kombinacja

farba (odpowiednia baza) +
koloranty. Gotowych wyrobów
nie nale

ż

y kolorowa

ć

. Farba

przed malowaniem musi by

ć

dokładnie wymieszana.

u

ż

ycie farby o znacznie

ja

ś

niejszym kolorze ni

ż

podło

ż

e. Nie u

ż

ycie podkładu

przy farbach o tzw.
niestandardowym kryciu.

u

ż

y

ć

farby podkładowej lub

przy kolorach wybieranych z
mieszalnika o
niestandardowym kryciu
nale

ż

y stosowa

ć

podkład.

słabe krycie

defekt wyschni

ę

tej farby

polegaj

ą

cy na słabym

"zasłanianiu" czyli kryciu
malowanej powierzchni.

zu

ż

ycie mniejszej ilo

ś

ci farby

na jednostk

ę

powierzchni ni

ż

zalecana przez producenta.

farb

ę

nanosi

ć

na

powierzchni

ę

z zalecan

ą

przez producenta
wydajno

ś

ci

ą

.

odkształcenia powłok

pod naciskiem

tendencja powłoki lakierowej
do przyjmowania

ś

ladów

odci

ś

ni

ę

tych przedmiotów np.

na pomalowanej półce,
parapecie okiennym itp..

oddanie pomalowanej
powierzchni do u

ż

ytku przed

całkowitym wyschni

ę

ciem

powłoki.

całkowicie usieciowane
(wyschni

ę

te) farby alkidowe

maj

ą

dobr

ą

odporno

ść

na

odkształcenia powłoki pod
naciskiem. Niska temperatu-
ra lub du

ż

a wilgotno

ść

powoduj

ą

wydłu

ż

enie czasu

sieciowania (schni

ę

cia)

powłoki.

naniesienie zbyt grubej
warstwy farby (szczególnie
przy stosowaniu farb
alkidowych lub olejnych).
Malowanie
zanieczyszczonych
powierzchni (np. smarami,
woskami itp.).

je

ś

li farba wyschła - nale

ż

y

zeszlifowa

ć

nierówno

ś

ci, usun

ąć

zanieczyszczenia i nało

ż

y

ć

now

ą

warstw

ę

farby z zalecan

ą

przez

producenta wydajno

ś

ci

ą

. Lepiej

jest nanosi

ć

dwie warstwy farby w

zalecanej grubo

ś

ci ni

ż

jedn

ą

grub

ą

warstw

ę

, która mo

ż

e

spowodowa

ć

"FIRANKOWANIE".

malowanie przy wysokiej
temperaturze lub przy niskiej
temperaturze i du

ż

ej wilgotno

ś

ci,

które to warunki powoduj

ą

szybsze wysychanie filmu na
powierzchni ni

ż

w gł

ę

bi.

przemalowa

ć

powierzchni

ę

unikaj

ą

c ekstremalnych

temperatur i wysokiej
wilgotno

ś

ci.

marszczenie powłok

pomarszczenie pomalowanej
powierzchni,pojawiaj

ą

ce si

ę

kiedy niewyschni

ę

ta jeszcze

farba formuje "skórk

ę

".

naniesienie nawierzchniowej
warstwy farby na
niedostatecznie utwardzony
podkład.

je

ś

li stosowany jest podkład,

nale

ż

y pozwoli

ć

na całkowite

jego wyschni

ę

cie zanim

zostanie naniesiona warstwa
nawierzchniowa.

opis wady

mo

ż

liwe przyczyny

wyst

ą

pienia wady

sposoby zapobiegania

i usuwania wad

6.

wady powłok malarskich

6.1.

wady wewn

ę

trzne

- 35 -

ś

cieranie si

ę

lub usuwanie

powłoki podczas szorowania
szczotk

ą

, g

ą

bk

ą

lub tkanin

ą

.

u

ż

ycie farby nie odpornej na

mycie b

ą

d

ź

szorowanie. Zbyt

krótki czas sezonowania
powłoki przed rozpocz

ę

ciem

mycia lub usuwania
zabrudze

ń

.

u

ż

ywa

ć

farb odpornych na

mycie b

ą

d

ź

szorowanie.

Usuwa

ć

zabrudzenia po

kilkudniowym utwardzaniu si

ę

powłoki wgł

ę

bnie. U

ż

ywa

ć

mi

ę

kkiej

ś

ciereczki lub g

ą

bki i

łagodnych detergentów.

słaba odporno

ść

na

szorowanie

nakładanie nowej warstwy
farby na cz

ęś

ciowo

wyschni

ę

t

ą

. Poprawianie

p

ę

dzlem lub wałkiem

cz

ęś

ciowo wyschni

ę

tej

warstwy farby (LAPPING).

pozostawienie "mokrej
kraw

ę

dzi" w czasie

malowania przez nanoszenie
farby p

ę

dzlem lub wałkiem w

kierunku od powierzchni
mokrej do suchej a nie
odwrotnie. Malowanie
wykonywa

ć

na powierzchni o

wielko

ś

ci mo

ż

liwej do

"kontrolowania", a przerwy w
pracy zaplanowa

ć

na

naturalnych kraw

ę

dziach (np.

okna, drzwi, uskoki

ś

cian itp.).

połyskliwe lub matowe plamy
(znane te

ż

jako "iskrzenie")

na wymalowanej powierzchni
- niejednolity połysk.

nierównomierne nało

ż

enie

gruntu lub farby na
powierzchni

ę

malowan

ą

-

ró

ż

nice w chłonno

ś

ci podło

ż

a.

podło

ż

e powinno by

ć

dobrze

zagruntowane farb

ą

podkładow

ą

, aby uzyska

ć

jednolit

ą

chłonno

ść

. Jako

ść

gruntowania

ś

ciany mo

ż

na

sprawdzi

ć

nanosz

ą

c na

podło

ż

e kilka kropel wody -

je

ż

eli krople utrzymuj

ą

si

ę

na

powierzchni lub spływaj

ą

to

podło

ż

e jest prawidłowo

zagruntowane.

niejednolito

ść

połysku

wada farby polegaj

ą

ca na

łatwym i trwałym
przyjmowaniu brudu i
barwnych plam.

naniesienie farby
nawierzchniowej na nie
gruntowane podło

ż

e.

poprzez zagruntowanie
nowego podło

ż

a mo

ż

na

uzyska

ć

odpowiedni

ą

grubo

ść

warstw nawierzchniowych, co
zapewnia dobr

ą

usuwalno

ść

plam.

mała odporno

ść

na plamienie

oksydacja powłok na bazie

ż

ywic ftalowych lub spoiw

olejnych. Brak dost

ę

pu

ś

wiatła dziennego (np. za

obrazami, meblami lub w
zaciemnionych
pomieszczeniach itp.).

farby alkidowe, ze wzgl

ę

du na

mechanizm ich sieciowania,
maj

ą

tendencj

ę

do

ż

ółkni

ę

cia,

szczególnie w miejscach bez
dost

ę

pu

ś

wiatła słonecznego.

systematyczny wzrost

ż

ółtego

zabarwienia w sezonowanych
powłokach malarskich.
Najbardziej widoczne na
wyschni

ę

tych powłokach

białych farb lub
prze

ź

roczystych lakierów.

eksploatacja powłok w
podwy

ż

szonych

temperaturach (np.
nagrzewanie od pieca,
kaloryferów lub przewodów
grzewczych).

wysokiej jako

ś

ci dyspersyjne

farby akrylowe nie maj

ą

tendencji do

ż

ółkni

ę

cia. Nie

ż

ółkn

ą

te

ż

lakiery i emalie

akrylowe.

ż

ółkni

ę

cie powłoki

6.

wady powłok malarskich

6.1.

wady wewn

ę

trzne

opis wady

mo

ż

liwe przyczyny

wyst

ą

pienia wady

sposoby zapobiegania

i usuwania wad

- 36 -

u

ż

ycie wałka z niewła

ś

ciwym

pokryciem lub złej jako

ś

ci.

nale

ż

y u

ż

ywa

ć

wałka o

wła

ś

ciwym pokryciu, unika

ć

nale

ż

y zbyt długiego włosia w

pokryciu. Wałki o
odpowiednim pokryciu
zapewniaj

ą

odpowiedni

ą

grubo

ść

i jednolito

ść

powłoki.

Stosowa

ć

odpowiednie wałki

do danego typu farb.

ś

lady po wałku

”faktura”

niezamierzony wzór
teksturowy pozostawiony na
powłoce przez wałek
malarski.

zastosowanie niewła

ś

ciwej

techniki malowania.

malowanie wałkiem nale

ż

y

rozpocz

ąć

od rogu pod

sufitem i pokrywa

ć

w kierunku

ku dołowi, sekcjami po około
1 m2 powierzchni. Farb

ę

nale

ż

y rozprowadza

ć

zakosami według wzoru "M"
lub "W", zaczynaj

ą

c od ruchu

ku górze dla
zminimalizowania
rozprysków. Nast

ę

pnie bez

odrywania wałka od
powierzchni, wypełnia

ć

w

podobny sposób
równomiernie powierzchni

ę

w

kierunkach wymalowa

ń

.

„rozprysk” przy malowaniu

wałkiem

tendencja wałka malarskiego
do odrzucania małych
kropelek farby podczas
aplikacji.

u

ż

ycie farb o niskiej lepko

ś

ci -

nie tiksotropowych lub
nadmiernie rozcie

ń

czonych.

farby tiksotropowe dzi

ę

ki

du

ż

ej lepko

ś

ci maj

ą

bardzo

nisk

ą

skłonno

ść

do

rozpryskiwania si

ę

poczas

aplikacji. Maksymalne
rozcie

ń

czenie farb

emulsyjnych wynosi do 5%.

nało

ż

enie zbyt grubej warstwy

farby lub nadmiernie
rozcie

ń

czonej (dotyczy

równie

ż

natrysku

pneumatycznego).

je

ś

li farba jest jeszcze mokra

- niezwłocznie rozprowadzi

ć

j

ą

po powierzchni przy u

ż

yciu

pedzla lub wałka. Je

ś

li farba

wyschła - nale

ż

y zeszlifowa

ć

nierówno

ś

ci i nało

ż

y

ć

now

ą

warstw

ę

farby z zalecan

ą

przez producenta
wydajno

ś

ci

ą

. Lepiej jest

nanosi

ć

dwie warstwy farby w

zalecanej grubo

ś

ci ni

ż

jedn

ą

grub

ą

warstw

ę

, która mo

ż

e

spowodowa

ć

"FIRANKOWANIE".

aplikacja przy du

ż

ej

wilgotno

ś

ci powietrza i/lub

przy niskich temperaturach.

unika

ć

nie sprzyj

ą

j

ą

cych

warunków atmosferycznych
(niskie temperatury, du

ż

a

wilgotno

ść

).

zacieki „firanki”

ś

ciekanie farby wkrótce po

naniesieniu, powoduj

ą

ce w

efekcie nierówn

ą

powłok

ę

.

natrysk hydrodynamiczy przy
zbyt małej odległo

ś

ci od

malowanej powierzchni.

zwi

ę

kszy

ć

odległo

ść

pistoletu

od malowanej powierzchni.

opis wady

mo

ż

liwe przyczyny

wyst

ą

pienia wady

sposoby zapobiegania

i usuwania wad

6.

wady powłok malarskich

6.2.

wady zewn

ę

trzne

- 37 -

zastosowanie ekstremalnie
twardej i sztywnej powłoki np.
emalii alkidowej na powłok

ę

bardziej elastyczn

ą

.

star

ą

powłok

ę

nale

ż

y

całkowicie usun

ąć

przez

zdrapanie i wyszlifowanie
powierzchni. Na du

ż

ych

powierzchniach, dla
przyspieszenia robót mo

ż

na

zastosowa

ć

opalanie powłok

ale nale

ż

y uwa

ż

a

ć

aby nie

nast

ą

piło zapalenie si

ę

farby

lub podło

ż

a np. drewna.

nało

ż

enie warstwy

nawierzchniowej na podkład
niezupełnie utwardzony.

je

ś

li stosowany jest podkład,

nale

ż

y pozwoli

ć

na całkowite

jego wyschni

ę

cie zanim

zostanie naniesiona warstwa
nawierzchniowa.

wzorzyste sp

ę

kanie powłoki

farby w sposób
przypominaj

ą

cy regularne

łuski aligatora.

ci

ą

głe rozszerzanie si

ę

i

kurczenie powłoki lakierowej
prowadzi do utraty
elastyczno

ś

ci i w efekcie do

jej sp

ę

kania.

nale

ż

y stosowa

ć

wyroby

zgodnie z ich
przeznaczeniem, dobieraj

ą

c

je z uwzgl

ę

dnieniem

warunków w jakich b

ę

d

ą

zastosowane.

sp

ę

kania powłoki

malowanie nagrzanej
powierzchni przy
bezpo

ś

rednim

nasłonecznieniu. Nanoszenie
farb alkidowych na wilgotne
lub mokre powierzchnie.

usun

ąć

farb

ę

przez

zeskrobanie lub szlifowanie
papierem

ś

ciernym.

Przemalowa

ć

powierzchni

ę

unikaj

ą

c ekstremalnych

temperatur i wysokiej
wilgotno

ś

ci.

p

ę

cherze utworzone na

skutek miejscowej utraty
adhezji (przyczepno

ś

ci) i

odstawania powłoki od
spodniej warstwy lub od
podło

ż

a.

wyeksponowanie powłok farb
dyspersyjnych na działanie
rosy, wysokiej wilgotno

ś

ci

albo deszczu - wkrótce po
wyschni

ę

ciu farby,

szczególnie przy
nieodpowiednim
przygotowaniu podłoza.

usun

ąć

farb

ę

przez

zeskrobanie, gdy
powierzchnia nie była
gruntowana nale

ż

y j

ą

zagruntowa

ć

. Przestrzega

ć

czasu wysychania gruntu
przed nało

ż

eniem farby

nawierzchniowej. Unika

ć

malowania tu

ż

przed lub

bezpo

ś

rednio po opadach.

p

ę

cherzenie

tworzenie si

ę

drobnego pyłu

na powierzchni powłoki w
efekcie oddziaływania
czynników atmosferycznych,
powoduj

ą

ce wyblakni

ę

cie

koloru.

niewielki stopie

ń

kredowania

jest zjawiskiem normalnym,
jako naturalny proces
zu

ż

ywania si

ę

powłoki

lakierowej tzw.
"samooczyszczanie". Silne
kredowanie prowadzi do
nadmiernej erozji powłoki.

najpierw usun

ąć

w mo

ż

liwie

najwi

ę

kszym stopniu

warstewk

ę

kredy przy u

ż

yciu

szczotek ze sztywnej
szczeciny, a nast

ę

pnie

starannie spłuka

ć

powierzchnie wod

ą

. Podłoze

zagruntowa

ć

odpowiednimi

gruntami i malowa

ć

farbami -

grunt + farba jednego
producenta.

kredowanie (wykwity)

6.

wady powłok malarskich

6.2.

wady zewn

ę

trzne

opis wady

mo

ż

liwe przyczyny

wyst

ą

pienia wady

sposoby zapobiegania

i usuwania wad

- 38 -

nadmierne rozcie

ń

czenie

farby lub naniesienie zbyt
grubej warstwy.

usun

ąć

lu

ź

n

ą

i łuszcz

ą

c

ą

si

ę

farb

ę

przez zeskrobanie lub

szlifowanie papierem

ś

ciernym. Pomalowa

ć

bez

rozcie

ń

czania zachowuj

ą

c

odpowiedni

ą

grubo

ść

farby.

niewła

ś

ciwe przygotowanie

powierzchni lub naniesienie
farby bez uprzedniego
zagruntowania.

pami

ę

ta

ć

o zagruntowaniu

podło

ż

a przed nało

ż

eniem

warstwy nawierzchniowej.

p

ę

kanie i łuszczenie si

ę

powłoki

p

ę

kni

ę

cia suchej powłoki

przez co najmniej jedn

ą

warstw

ę

w gł

ą

b,

spowodowane starzeniem i
prowadz

ą

ce do całkowitego

zniszczenia powłoki. W
pocz

ą

tkowym stadium

problem objawia si

ę

w postaci

włoskowatych sp

ę

ka

ń

a w

pó

ź

niejszych etapach

wyst

ę

puje łuszczenie powłoki.

malowanie w niskiej
temperaturze lub przy
wietrznej pogodzie, co
powoduje zbyt szybkie
schni

ę

cie farby dyspersyjnej.

przemalowa

ć

powierzchni

ę

unikaj

ą

c ekstremalnych

temperatur i wysokiej
wilgotno

ś

ci.

„chwytanie brudu”

gromadzenie si

ę

brudu,

cz

ą

stek pyłu i innych

zanieczyszcze

ń

na

powierzchni wymalowanej.
Wygl

ą

dem mo

ż

e by

ć

podobne do ple

ś

ni na

powłoce.

zanieczyszczenia powietrza,
spaliny samochodowe i lotny
pył, gromadzace si

ę

na

ś

cianach domu.

zmy

ć

wszystkie

zanieczyszczenia (wod

ą

z

dodatkiem detergentu) z
powierzchni przed
przystapieniem do
gruntowania podło

ż

a i

malowania
nawierzchniowego.U

ż

ywa

ć

farb elewacyjnych
posiadaj

ą

cych zdolno

ść

"samooczyszczania".

bł

ą

d polegaj

ą

cy na

nieodpowiednim
przygotowaniu podło

ż

a i nie

usuni

ę

ciu wszystkich

wcze

ś

niejszych wykwitów.

je

ś

li powodem jest nadmierna

wilgo

ć

wówczas nale

ż

y

zlikwidowa

ć

jej

ź

ródło przez:

napraw

ę

dachu,

wyczyszczenie rynien i rur
spustowych oraz
uszczelniaj

ą

c wszelkie

p

ę

kni

ę

cia w murze za

pomoc

ą

wysokojako

ś

ciowych

wodorozcie

ń

czalnych

uszczelniaczy na bazie

ż

ywic

akrylowych.

wykwity krystaliczne

"skorupiaste" białe wykwity
solne wypłukiwane z zaprawy
lub z muru przez przenikaj

ą

c

ą

wod

ę

.

nadmierne przenikanie
wilgoci z wn

ę

trza budynku

przez murowane

ś

ciany.

je

ż

eli wilgo

ć

pochodzi z

wn

ę

trza budynku, nale

ż

y

rozwa

ż

y

ć

potrzeb

ę

zainstaloania wentylacji
nawiewnej lub wyci

ą

gowej.

Szczególnie w takich
pomieszczeniach jak:
kuchnia, łazienka, pralnia itp.
W tych pomieszczeniach
nale

ż

y stosowa

ć

farby do

pomieszcze

ń

wilgotnych.

opis wady

mo

ż

liwe przyczyny

wyst

ą

pienia wady

sposoby zapobiegania

i usuwania wad

6.

wady powłok malarskich

6.2.

wady zewn

ę

trzne

- 39 -

u

ż

ycie koloru farby, który jest

szczególnie podatny na
niszcz

ą

ce działanie promieni

UV (opartych na pigmentach
organicznych), najbardziej
podatne sa niektóre
czerwienie, bł

ę

kity i

ż

ółcienie.

podczas przemalowywania
nale

ż

y upewni

ć

si

ę

czy kolor

farby jest zalecany do
stosowania na zewn

ą

trz

(kolorowany pigmentami
nieorganicznymi). Unika

ć

czerwieni, bł

ę

kitów i

ż

ółcieni.

mała trwało

ść

kolorów;

przedwczesne, nadmierne
rozja

ś

nienie koloru farby,

wyst

ę

puj

ą

ce cz

ę

sto na

powierzchniach
wyeksponowanych na sło

ń

ce

od strony południowej.

u

ż

ycie do kolorowania białej

farby nie dostosowanej do
systemu kolorowania, lub
przepigmentowania bazy

ś

redniej albo transparentnej.

przy farbach kolorowanych
nale

ż

y upewni

ć

si

ę

czy u

ż

yta

została wła

ś

ciwa kombinacja

farba (odpowiednia baza) +
kolorant. Gotowych wyrobów
nie nale

ż

y kolorowa

ć

. Farba

przed malowaniem musi by

ć

dokładnie wymieszana. Przy
wybieranych z mieszalnika
kolorach o niestandardowym
kryciu nale

ż

y stosowa

ć

podkład.

płowienie (utrata barwy)

biała podobna do soli
substancja wydzielaj

ą

ca si

ę

na powierzchni farby. Wada
ta mo

ż

e wyst

ę

powa

ć

na

ka

ż

dym kolorze lecz jest

mniej dostrzegalna na farbie
białej i na jasnych odcieniach.
Na murach zjawisko to mo

ż

e

by

ć

mylone z wykwitami.

tworzy si

ę

najcz

ęś

ciej na

powierzchniach osłoni

ę

tych

(takich jak np. pod okapami,
na suficie otwartego ganku
itp.), tam gdzie nie ma
oczyszczaj

ą

cego działania

deszczu.

usuni

ę

cie tej wady mo

ż

e

niekiedy stwarza

ć

problemy.

Cz

ę

sto niełatwo jest wymy

ć

wydzielon

ą

na powierzchni

substancj

ę

. Wykwity mog

ą

ponownie pojawia

ć

si

ę

, nawet

gdy zostanie nało

ż

ona nowa

warstwa nawierzchniowa. W
kra

ń

cowych przypadkach

zjawisko to mo

ż

e obni

ż

y

ć

adhezj

ę

powłoki.Najlepszym

ś

rodkiem zapobiegawczym

jest usuni

ę

cie "oszronienia" z

muru za pomoc

ą

szczotki

drucianej lub szlifowanie
powierzchni drewna papierem

ś

ciernym. Po dokładnym

zmyciu powierzchni wod

ą

i po

wyschni

ę

ciu - nale

ż

y

zagruntowa

ć

farb

ą

ftalow

ą

i

nało

ż

y

ć

emali

ę

alkidow

ą

lub

emalie akrylowe.

„oszronienie”

krystaliczno

ść

zachodzenie na siebie
kraw

ę

dzi nanoszonych

warstw, daj

ą

ce "wygl

ą

d

zag

ę

szczenia" koloru lub

wi

ę

kszego połysku w miejscu

nakładania si

ę

warstwy

mokrej na such

ą

w czasie

aplikacji.

bł

ą

d wynikaj

ą

cy z nie

utrzymania "mokrych
kraw

ę

dzi" w czasie

malowania.

utrzymywa

ć

"mokre

kraw

ę

dzie" przez nakładanie

farby w kierunku od mokrego
do suchego i powrót do
powierzchni

ś

wie

ż

o

pomalowanej. Malowanie
wykonywa

ć

na powierzchni o

wielko

ś

ci mo

ż

liwej do

"kontrolowania", a przerwy
planowa

ć

na naturalnych

kraw

ę

dziach, takich jak: okna,

drzwi, wyst

ę

py murów itp.

nakładanie si

ę

powłok

6.

wady powłok malarskich

6.2.

wady zewn

ę

trzne

opis wady

mo

ż

liwe przyczyny

wyst

ą

pienia wady

sposoby zapobiegania

i usuwania wad

- 40 -

ple

śń

najcz

ęś

ciej powstaje na

powierzchniach ulegaj

ą

cych

zawilgoceniu, lub gdy dost

ę

p

promieni słonecznych jest do
nich organiczony (np.

ś

ciany

od strony północnej, pod
okapami itp.)

usun

ąć

ple

śń

ś

rodkami

chemicznymi. Nast

ę

pnie

zastosowa

ć

farby, które maj

ą

zdolno

ść

do

samooczyszczania.
Pojawiaj

ą

c

ą

si

ę

ple

śń

mo

ż

na

w łatwy sposób usun

ąć

poprzez zmycie wod

ą

z

detergentem.

ple

śń

czarne, szare lub br

ą

zowe

plamy albo obszary na
powierzchni farby.

zamalowanie podło

ż

a lub

starej powłoki, z których nie
usuni

ę

to wyst

ę

puj

ą

cej ple

ś

ni.

nale

ż

y przeprowadzi

ć

prób

ę

sprawdzaj

ą

c

ą

na obecno

ść

ple

ś

ni przez naniesienie kilku

kropli domowego wybielacza
na powierzchni

ę

. Je

ś

li nast

ą

pi

wybielenie powierzchni -
oznacza to

ż

e przebarwienia

spowodowane s

ą

przez

ple

śń

.

nieocynkowane gwo

ź

dzie nie

zostały zagł

ę

bione i

zaszpachlowane. Ulegaj

ą

one

korozji powoduj

ą

c rdzawe

przebarwienia.

podczas malowania nowych
konstrukcji na zewn

ą

trz, gdy

u

ż

ywano gwo

ź

dzi

nieocynkowanych, zalecane
jest na wst

ę

pie zagł

ę

bienie

główek gwo

ź

dzi, a nast

ę

pnie

ich zaszpachlowanie. Ka

ż

da

główka gwo

ź

dzia powinna

by

ć

punktowo zagruntowana

farb

ą

antykorozyjn

ą

.

rdzawe plamy na powłoce

czerwono-br

ą

zowe plamy na

powłoce farby, pochodz

ą

ce

od korozji np. główek
gwo

ź

dzi.

ocynkowane główki gwo

ź

dzi,

które zacz

ę

ły korodowa

ć

po

szlifowaniu np. papierem

ś

ciernym lub pod wpływem

długotrwałego oddziaływania
czynników atmosferycznych.

przy wykonywaniu renowacji
wymalowa

ń

zewn

ę

trznych,

miejsca gdzie widoczna jest
korozja gwo

ź

dzi nale

ż

y

przeszlifowa

ć

, a

ż

do

oczyszczenia główek gwo

ź

dzi

z rdzy, a nast

ę

pnie ka

ż

da

główka gwo

ź

dzia powinna

by

ć

punktowo zagruntowana

farb

ą

antykorozyjn

ą

,

zagł

ę

biona i zaszpachlowana.

niekompatybilno

ść

farb

utrata adhezji przy nakładaniu
nawierzchniowej farby
dyspersyjnej na stare,
wielowarstwowe powłoki farb
ftalowych lub olejnych.

nanoszenie farb
dyspersyjnych na wi

ę

cej ni

ż

3-4 warstwy starej farby
alkidowej, ftalowej lub olejnej,
mo

ż

e powodowa

ć

oderwanie

si

ę

starej powłoki od podło

ż

a.

powierzchni

ę

przemalowa

ć

przez naniesienie kolejnej
warstwy farby alkidowej lub
ftalowej. Mo

ż

na te

ż

całkowicie usun

ąć

star

ą

powłok

ę

i odpowiednio

przygotowa

ć

powierzchni

ę

:

czyszcz

ą

c, szlifuj

ą

c papierem

ś

ciernym i gruntuj

ą

c miejsca

odsłoni

ę

te. Na koniec nało

ż

y

ć

farb

ę

dyspersyjn

ą

do

wymalowa

ń

zewn

ę

trznych.

opis wady

mo

ż

liwe przyczyny

wyst

ą

pienia wady

sposoby zapobiegania

i usuwania wad

6.

wady powłok malarskich

6.2.

wady zewn

ę

trzne

- 41 -

przes

ą

czanie si

ę

wilgoci

przez nieuszczelnione zł

ą

cza,

spoiny, przecieki w dachu lub
w

ś

cianie, nadmierne

przenikanie wilgoci przez

ś

ciany zewn

ę

trzne (w

wi

ę

kszym stopniu wada

wyst

ę

puje przy powłokach

olejnych).

ustali

ć

przyczyn

ę

zawilgocenia i nale

ż

y

zlikwidowa

ć

jej

ź

ródło przez:

napraw

ę

dachu,

wyczyszczenie rynien i rur
spustowych oraz
uszczelniaj

ą

c wszelkie

p

ę

kni

ę

cia w murze za

pomoc

ą

wysokojako

ś

cio-

wych wodorozcie

ń

czalnych

uszczelniaczy na bazie

ż

ywic

akrylowych.

odstawanie powłoki od
podło

ż

a z powodu słabej

adhezji (przyczepno

ś

ci).

Kiedy powłok

ę

stanowi

podkład i warstwa
nawierzchniowa albo kilka
warstw farby, łuszczenie
mo

ż

e obejmowa

ć

niektóre lub

wszystkie warstwy.

nieodpowiednie
przygotowanie powierzchni.
Nanoszenie farby alkidowej
lub ftalowej na wilgotn

ą

powierzchni

ę

.

usun

ąć

lu

ź

n

ą

i łuszcz

ą

c

ą

si

ę

farb

ę

przez zeskrobanie lub

szlifowanie papierem

ś

ciernym. Zagruntowa

ć

podło

ż

e odpowiednim

gruntem, a nast

ę

pnie

pomalowa

ć

dyspersyjn

ą

farb

ą

akrylow

ą

bez rozcie

ń

czania

zachowuj

ą

c odpowiedni

ą

grubo

ść

. Nale

ż

y unika

ć

zawilgocenia powierzchni
podczas malowania farbami
ftalowymi lub alkidowymi.

łuszczenie si

ę

powłoki

odbarwienie oraz ogólne
pogorszenie jako

ś

ci powłoki

na

ś

wie

ż

ym tynku.

farby olejne lub dyspersyjne
zostały naniesione na

ś

wierzy

tynk, który niedojrzewał przez
minimum 4 tygodnie.

Ś

wie

ż

y

tynk zawiera wapno, które
jest

ś

rodkiem silnie

alkalicznym. Dopóki wapno
nieprzereaguje w cało

ś

ci z

CO

2

z powietrza, alkaliczno

ść

tynku jest bardzo wysoka i
mo

ż

e naruszy

ć

spoisto

ść

powłoki.

nale

ż

y pozwoli

ć

aby tynk

utwardzał si

ę

co najmniej 4

tygodnie (idealnie by było
przez cały rok) przed
przyst

ą

pieniem do

malowania. Je

ś

li nie ma takiej

mo

ż

liwo

ś

ci, to malarz

powinien zastosowa

ć

farb

ę

odporn

ą

na alkalia (np. farby

akrylowe maj

ą

j

ą

bardzo

dobr

ą

). Przed malowaniem

nale

ż

y podło

ż

e zagruntowa

ć

i

pomalowa

ć

farb

ą

akrylow

ą

.

słaba odporno

ść

na alkalia

pogorszenie jako

ś

ci powłoki,

powodujace nadmiern

ą

lub

szybk

ą

utrat

ę

połysku

warstwy nawierzchniowej.

zastosowanie farb olejnych
lub alkidowych o wysokim
połysku na powierzchnie
wystawione na bezpo

ś

rednie

działanie promieni
słonecznych.

bezpo

ś

renie działanie

promieniowania słonecznego
mo

ż

e powodowa

ć

degradacj

ę

spoiwa i pigmentów,
prowadz

ą

c do kredowania i

utraty połysku powłoki.
Przygotowanie powierzchni,
która utraciła połysk do
ponownego malowania:
najpierw nale

ż

y usun

ąć

w

mo

ż

liwie najwi

ę

kszym stopniu

warstewk

ę

kredy przy u

ż

yciu

szczotek ze sztywnej
szczeciny, a nast

ę

pnie

starannie spłuka

ć

powierzchnie wod

ą

. Podło

ż

e

gruntowa

ć

odpowiednimi

gruntami i malowa

ć

farbami

(grunt + farba jednego
producenta).

utrata połysku

6.

wady powłok malarskich

6.2.

wady zewn

ę

trzne

opis wady

mo

ż

liwe przyczyny

wyst

ą

pienia wady

sposoby zapobiegania

i usuwania wad

- 42 -

wymywanie

ś

rodków

powierzchniowo-czynnych

koncentracja
wodorozpuszczalnych
składników na powłoce farby
dyspersyjnej, z utworzeniem

ż

ółtobr

ą

zowych zacieków,

czasami o połyskliwym
wygl

ą

dzie.

malowanie przy chłodnej i
wilgotnej pogodzie lub
bezpo

ś

rednio przed

wyst

ą

pieniem takich

warunków. Dłu

ż

szy czas

schni

ę

cia pozwala

rozpuszczalnym w wodzie
składnikom migrowa

ć

na

powierzchni

ę

zanim farba

ulegnie dokładnemu
wyschni

ę

ciu. Mgła, rosa lub

inna wilgo

ć

kondensuj

ą

ca sie

na powłoce krótko po jej
wyschni

ę

ciu.

unika

ć

malowania pó

ź

nym

popołudniem je

ż

eli

oczekiwane jest ochłodzenie i
pogorszenie pogody
wieczorem lub w nocy. Je

ś

li

problem ten wyst

ą

pił ju

ż

pierwszego dnia lub wkrótce
po zako

ń

czeniu malowania,

wypływajaca
wodorozpuszczalna
substancja czasem daje si

ę

łatwo spłuka

ć

wod

ą

. Po

usuni

ę

ciu tej substancji

cało

ść

przemalowa

ć

unikaj

ą

c

niekorzystnych warunków.

bł

ą

d w zagruntowaniu i

uszczelnieniu powierzchni
przed naniesieniem farby.
Zastosowanie podkładu, który
nie jest dostatecznie odporny
na przenikanie garbników z
podło

ż

a.

starannie oczy

ś

ci

ć

powierzchni

ę

i nanie

ść

odporny na przenikanie
garbników podkład olejny.
W kra

ń

cowych przypadkach

mo

ż

na nanie

ść

drug

ą

warstw

ę

podkładu po

dokładnym wyschni

ę

ciu

pierwszej warstwy.

przebarwienia „taninowe”

br

ą

zowawe lub taninowe

(czerwonawe) przebarwienia
na powierzchni farby w
wyniku migracji garbników z
podło

ż

a przez powłok

ę

farby.

Zawisko to jest typowe dla
drewna z du

żą

ilo

ś

ci

ą

garbników, takich jak:
sekwoja, sosna, cedr, maho

ń

lub na pomalowanych s

ę

kach

w niektórych gatunkach
drewna.

nadmierne przechodzenie
wilgoci przez

ś

ciany

drewniane zewn

ę

trzne i

przenikanie wraz z ni

ą

garbników na powierzchni

ę

farby.

sprawdzi

ć

wszystkie mo

ż

liwe

ź

ródła przenikania wilgoci.

Je

ż

eli wilgo

ć

pochodzi z

wn

ę

trza budynku, nale

ż

y

rozwa

ż

y

ć

potrzeb

ę

zainstalowania wentylacji
nawiewnej lub wyci

ą

gowej.

Szczególnie w takich
pomieszczeniach jak:
kuchnia, łazienka, pralnia itp.

naniesienie zbyt grubej
warstwy farby (szczególnie
przy stosowaniu farb
alkidowych lub olejnych).
Malowanie
zanieczyszczonych
powierzchni (np. smarami,
woskami itp.).

zeskroba

ć

lub zeszlifowa

ć

pomarszczon

ą

powłok

ę

z

powierzchni. Nale

ż

y unika

ć

zawilgocenia i
zanieczyszczenia powierzchni
podczas malowania farbami
ftalowymi lub alkidowymi.

malowanie przy wysokiej
temperaturze lub przy niskiej
temperaturze i du

ż

ej

wilgotno

ś

ci, które to warunki

powoduj

ą

szybsze

wysychanie filmu na
powierzchni ni

ż

w gł

ę

bi.

przemalowa

ć

powierzchni

ę

unikaj

ą

c ekstremalnych

temperatur i wysokiej
wilgotno

ś

ci.

marszczenie

(podnoszenie powłoki)

utworzenie chropowatej,
pofałdowanej powierzchni
farby po utworzeniu "skórki"
na powłoce.

naniesienie nawierzchniowej
warstwy farby na
niedostatecznie utwardzony
podkład.

je

ś

li stosowany jest podkład,

nale

ż

y pozwoli

ć

na całkowite

jego wyschni

ę

cie zanim

zostanie naniesiona warstwa
nawierzchniowa.

- 43 -

badania wła

ś

ciwo

ś

ci wyrobów

LAKIEROWYCH

- 44 -

- 45 -

7.1.

oznaczanie wła

ś

ciwo

ś

ci

wyrobów ciekłych

Przeprowadzenie wst

ę

pnej oceny umo

ż

liwia ogóln

ą

ocen

ę

przydatno

ś

ci wyrobu

lakierowego. W razie ujemnego wyniku któregokolwiek z tych bada

ń

mo

ż

na uzna

ć

wyrób za niezgodny z wymaganiami i unikn

ąć

konieczno

ś

ci wykonania innych bardziej

pracochłonnych bada

ń

. Do prób tych zalicza si

ę

:

badanie na ko

ż

uszenie

Bezpo

ś

rednio po otwarciu opakowania z badanym wyrobem lakierowym nale

ż

y

dotyka

ć

szklan

ą

bagietk

ą

powierzchni wyrobu. Wyrób odpowiada wymaganiom, tj. nie

posiada ko

ż

ucha, gdy nast

ą

piło wyra

ź

ne zwil

ż

enie ko

ń

ca bagietki.

Badanie na ko

ż

uszenie wykonuje si

ę

w ci

ą

gu 3 miesi

ę

cy od daty produkcji. Obecno

ść

ko

ż

ucha w okresie po

ź

niejszym nie jest powodem do dyskwalifikacji wyrobu.

badanie na obecno

ść

osadu

Wyrób lakierowy nale

ż

y miesza

ć

w opakowaniach 10-litrowych i wi

ę

kszych przy u

ż

yciu

łopatki przez 30 min., a w opakowaniach mniejszych - przez 15 min. Wyrób odpowiada
wymaganiom, gdy na dnie opakowania nie pozostanie twardy, zbity osad.

badanie na jednolito

ść

koloru

Po starannym wymieszaniu zawarto

ś

ci puszki badanego wyrobu w podany wy

ż

ej

sposób wyjmuje si

ę

łopatk

ę

i obserwuje spływaj

ą

cy z niej wyrób. Je

ż

eli wyst

ę

puje

niejednolito

ść

koloru spowodowana rozwarstwianiem si

ę

pigmentów i na łopatce

tworz

ą

si

ę

barwne smugi, to wyrób nale

ż

y uzna

ć

za nie odpowiadaj

ą

cy wymaganiom.

badanie na zgalarecenie i obecno

ść

zanieczyszcze

ń

mechanicznych

Około 50 g badanego wyrobu pobranego z opakowania przemywa si

ę

na sicie

o wymiarach boku oczka kwadratowego 0,063 mm rozpuszczalnikiem wła

ś

ciwym dla

danego wyrobu. Pozostało

ść

na sicie bada si

ę

wzrokowo na obecno

ść

zgalarece

ń

i zanieczyszcze

ń

mechanicznych. W wypadku ich stwierdzenia wyrób nale

ż

y uzna

ć

za

nie odpowiadaj

ą

cy wymaganiom.

7.1.1.

wst

ę

pne próby

techniczne

zasada pomiaru
pomiar polega na zmierzeniu czasu wypływu 100 ±1 ml nalanego materiału
malarskiego przez kalibrowany otwór wypływowy kubka o

ś

rednicy 4 ±0,015 mm.

Wyniki podaje si

ę

w sekundach.

wykonanie pomiaru
czysty i suchy kubek z zało

ż

onym dnem o wymaganej dyszy umie

ś

ci

ć

w statywie

w taki sposób, aby jego górna kraw

ę

d

ź

miała poło

ż

enie poziome. Pod kubkiem ustawi

ć

współosiowo cylinder, tak aby odległo

ść

mi

ę

dzy podstaw

ą

kubka i cylindra nie

przekraczała 150 mm. Otwór wypływowy zasłoni

ć

palcem po czym napełni

ć

kubek

badanym wyrobem do przelania si

ę

cieczy przez kraw

ę

d

ź

. Wyrób nalewa

ć

powoli, aby

zapobiec tworzeniu si

ę

p

ę

cherzyków powietrza. Poziom cieczy wyrówna

ć

przesuwaj

ą

c

płytk

ę

szklan

ą

po kraw

ę

dzi kubka. Otwór wypływowy kubka odsłoni

ć

przez odj

ę

cie

palca i jednocze

ś

nie uruchomi

ć

sekundomierz. Z chwil

ą

gdy nast

ą

pi przerwanie

ci

ą

gło

ś

ci strugi odbieranej cieczy, nale

ż

y zatrzyma

ć

sekundomierz i odnotowa

ć

czas

wypływu. Oznaczenie wykona

ć

co najmniej 3-krotnie, stosuj

ą

c now

ą

porcj

ę

wyrobu

oraz czysty i suchy kubek.

kubek nale

ż

y dokładnie oczy

ś

ci

ć

odpowiednim rozpuszczalnikiem, wymy

ć

oddzielnie

dno i otwór wypływowy, chroni

ą

c go przed uszkodzeniem.

7.1.2.

oznaczanie lepko

ś

ci

kubkiem wypływowym

Ford’a

polega na pomiarze masy wyrobu lakierowego o znanej obj

ę

to

ś

ci.

7.1.3.

oznaczanie g

ę

sto

ś

ci

Zawarto

ść

rozpuszczalników i rozcie

ń

czalników oznacza si

ę

metod

ą

suszenia pod

zmniejszonym ci

ś

nieniem. Na szalce Petriego o

ś

rednicy ok. 75 mm umieszcza si

ę

ok.

3 g badanego wyobu zwa

ż

onego z dokładno

ś

ci

ą

do 0,01 g, rozlewaj

ą

c mo

ż

lwie równ

ą

warstw

ą

, i umieszcza si

ę

na okres 45 min. w suszarce pró

ż

niowej przy ci

ś

nieniu nie

wi

ę

kszym ni

ż

40 mm Hg. Nast

ę

pnie wł

ą

cza si

ę

ogrzewanie i ogrzewa przez 45 min.

w temp. 75 ±5

o

C, po czym zmniejsza si

ę

ci

ś

nienie do ok. 20 mm Hg i ogrzewa nadal

w temp. 75 ±5

o

C przez 2 godz. Po wyj

ę

ciu szalki z suszarki i ostudzeniu

w eksykatorze wa

ż

y si

ę

z dokładno

ś

ci

ą

do 0,01 g. W dalszym ci

ą

gu badania oznacza

si

ę

zawarto

ść

wody

metod

ą

destylacyjn

ą

.

Zawarto

ść

rozpuszczalników

i rozcie

ń

czalników (w %) oblicza si

ę

ze wzoru:

W

m

100

)

m

m

(

R

1

2

1

−

−

=

m

1

- masa badanego wyrobu przed suszeniem, [g]

m

2

- masa badanego wyrobu po wysuszeniu, [g]

W - zawarto

ść

wody, [%]

7.1.4.

oznaczanie zawarto

ś

ci

rozpuszczalników

i rozcie

ń

czalników

- 46 -

7.1.5.

oznaczanie zawarto

ś

ci

pigmentów i obci

ąż

ników

Probówk

ę

o pojemno

ś

ci ok. 100 cm

3

suszy si

ę

do stałej masy i wa

ż

y z dokładno

ś

ci

ą

0,01 g. Nast

ę

pnie z t

ą

sam

ą

dokładno

ś

ci

ą

odwa

ż

a si

ę

w niej ok. 6 g badanego wyrobu

lakierowego. Do probówki z odwa

ż

onym wyrobem wlewa si

ę

30 cm

3

ropuszczalnika,

miesza pr

ę

cikiem szklanym, po czym pr

ę

cik spłukuje si

ę

10 cm

3

rozpuszczalnika.

W zale

ż

no

ś

ci od rodzaju badanego wyrobu stosuje si

ę

nast

ę

puj

ą

ce rozpuszczalniki: 1)

wyroby olejne, ftalowe i poliwinylowe - 5 cz. obj. benzenu, 3 cz. obj. metanolu, 2 cz.
obj. acetonu; 2) wyroby nitrocelulozowe - 1 cz. obj. acetonu, 1 cz. obj. toluenu; 3)
wyroby chlorokauczukowe - 1 cz. obj. benzenu, 1 cz. obj. tetrachlorek w

ę

gla; 4) wyroby

olejne i ftalowe pigmentowane sadz

ą

- eter naftowy.

Próbk

ę

z zawarto

ś

ci

ą

odwirowuje si

ę

na wirówce laboratoryjnej z pr

ę

dko

ś

ci

ą

3000-

4500 obr./min. (w wypadku wyrobów pigmentowanych sadz

ą

- powy

ż

ej 10 000

obr./min.), a

ż

do otrzymania klarownej cieczy nad osadem, któr

ą

nast

ę

pnie dekantuje

si

ę

ostro

ż

nie do kolby. Czynno

ść

t

ę

wykonuje si

ę

jeszcze 3-krotnie, u

ż

ywaj

ą

c

ka

ż

dorazowo czystego rozpuszczalnika. Osad pozostały w probówce suszy si

ę

wraz

z probówk

ą

w temp. 100 ±2

o

C przez 3 godz. i po ostudzeniu w eksykatorze wa

ż

y

z dokładno

ś

ci

ą

do 0,01 g.

Zawarto

ść

pigmentów i obci

ąż

ników (w %) oblicza si

ę

ze wzoru:

X

m

100

)

m

m

(

P

2

1

−

−

=

m

1

- masa probówki z osadem, [g]

m

2

- masa probówki, [g]

m

- masa osadu, [g]

X - poprawka wynikaj

ą

ca z niezupełnego rozdziału pigmentu.

7.1.6.

oznaczanie zawarto

ś

ci

substancji błonotwórczych

Zawarto

ść

substancji błonotwórczych (w %) oblicza si

ę

na podstawie wyników

oznacze

ń

zawarto

ś

ci rozpuszczalników i rozcie

ń

czalników oraz zawarto

ś

ci pigmentów

i obci

ąż

ników ze wzoru:

)

P

R

W

(

100

B

+

+

−

=

W - zawarto

ść

wody,

R - zawarto

ść

rozpuszczalników i rozcie

ń

czalników,

P - zawarto

ść

pigmentów i obci

ąż

ników.

7.1.7.

oznaczanie stopnia

roztarcia pigmentów
i wypełniaczy

zasada pomiaru
pomiar polega na przesuni

ę

ciu no

ż

em warstwy badanego materiału malarskiego

w zagł

ę

bieniu płytki grindometru o malej

ą

cej od 100 do 0 µm gł

ę

boko

ś

ci i ustaleniu

miejsca najbli

ż

szego działce 100, przy którym w warunkach badania powstaj

ą

co

najmniej 3 rysy spowodowane przesuwaniem si

ę

nieroztartych ziaren pigmentów czy

napełniaczy.

wykonanie pomiaru
badany materiał umie

ś

ci

ć

na przedłu

ż

eniu gł

ę

bszej cz

ęś

ci rowka. Przesun

ąć

nó

ż

jednostajnym ruchem po powierzchni płytki pomiarowej wywieraj

ą

c równocze

ś

nie

nacisk wystarczaj

ą

cy do zdj

ę

cia nadmiaru materiału malarskiego. Po 10 s oceni

ć

miejsce, przy którym powstaj

ą

co najmniej 3 rysy spowodowane przesuwaniem si

ę

nieroztartych ziaren pigmentów. Wykona

ć

nale

ż

y trzy próby z dokładno

ś

ci

ą

5 µm

i poda

ć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

.

7.2.

oznaczanie wła

ś

ciwo

ś

ci

wymalowa

ń

7.2.1.

oznaczanie

rozlewno

ś

ci

rozlewno

ść

jest to wła

ś

ciwo

ść

samorzutnego rozpływania si

ę

ś

wie

ż

o nało

ż

onej

warstwy wyrobu lakierowego.

przygotowanie wyrobu do bada

ń

badany wyrób lakierowy nale

ż

y dokładnie wymiesza

ć

.

wykonanie pomiaru
płytk

ę

szklan

ą

uło

ż

y

ć

poziomo, przyrz

ą

d ustawi

ć

na niej wzdłu

ż

dłu

ż

szej kraw

ę

dzi,

boczn

ą

płaszczyzn

ę

dostawi

ć

do prowadnicy. Wzdłu

ż

wewn

ę

trznej kraw

ę

dzi przyrz

ą

du

nanie

ść

pr

ę

cikiem szklanym około 10 ml wyrobu lakierowego na płytk

ę

, docisn

ąć

przyrz

ą

d r

ę

k

ą

do powierzchni płytki i do prowadnicy, przesun

ąć

go szybkim,

jednostajnym ruchem do przeciwległej kraw

ę

dzi płytki. Płytk

ę

z naniesionym wyrobem

pozostawi

ć

w pozycji poziomej. Po upływie około 5 min przeprowadzi

ć

ocen

ę

rozlewno

ś

ci wyrobu lakierowego.

przyrz

ą

d i płytk

ę

nale

ż

y umy

ć

starannie po ka

ż

dorazowym u

ż

yciu.

rozlewno

ść

badanego wyrobu lakierowego ocenia si

ę

ilo

ś

ciowo w skali od 0 do 10

przez porównanie pasm nało

ż

onego wyrobu lakierowego z pasmami skali

rozlewno

ś

ci.

- 47 -

polega na naniesieniu na płytk

ę

szklan

ą

pasm wyrobu lakierowego o ró

ż

nej grubo

ś

ci

i ustawieniu wymalowanej płytki w pozycji pionowej. Stopie

ń

ś

ciekalno

ś

ci to liczba

prze

ś

witow mi

ę

dzy pasmami nie pokrytych na całej długo

ś

ci wyrobem lakierowym,

spływaj

ą

cym z powierzchni pionowej, licz

ą

c od prze

ś

witu najwy

ż

ej poło

ż

onego, przy

pa

ś

mie o grubo

ś

ci 75 µm.

7.2.2.

oznaczanie

ś

ciekalno

ś

ci

polega na przetoczeniu, po

ś

wie

ż

o pomalowanej powierzchni, przyrz

ą

du w postaci

kr

ąż

ka z naci

ę

tymi na obwodzie rowkami o zmiennej gł

ę

boko

ś

ci i okre

ś

leniu

gł

ę

boko

ś

ci, do jakiej rowki te zostaj

ą

pokryte ciekłym wyrobem lakierowym.

7.2.3.

oznaczanie grubo

ś

ci

poszczególne stopnie wyschni

ę

cia oznacza si

ę

z uwzgl

ę

dnieniem wyst

ę

puj

ą

cych na

powierzchni zmian, w zale

ż

no

ś

ci od wielko

ś

ci działaj

ą

cego na ni

ą

obci

ąż

enia.

1 posypanie kulkami szklanymi lub agalitowymi
kulki mo

ż

na całkowicie usun

ąć

p

ę

dzlem bez uszkodzenia powierzchni powłoki.

2 obci

ąż

enie 20 g (0,19 N ok. 490 Pa)

papier nie przykleja si

ę

do powierzchni powłoki.

3 obci

ąż

enie 200 g (1,96 N, ok. 4,9 kPa)

papier nie przykleja si

ę

do powierzchni powłoki.

4 obci

ąż

enie 2 kg (19,6 N ok. 49kPa)

papier nie przykleja si

ę

do powierzchni powłoki

w miejscu obci

ąż

enia wyst

ę

puj

ą

dostrzegalne zmiany powierzchni powłoki.

5 obci

ąż

enie 2 kg (19,6 N, 49 kPa)

papier nie przykleja si

ę

do powierzchni powłoki

w miejscu obci

ąż

enia nie wyst

ę

puj

ą

dostrzegalne zmiany powierzchni powłoki.

6 obci

ąż

enie 20 kg (196 N, 490 kPa)

papier nie przykleja si

ę

do powierzchni powłoki

w miejscu obci

ąż

enia wyst

ę

puj

ą

dostrzegalne zmiany powierzchni powłoki.

7 obci

ąż

enie 20 kg (196 N, 490 kPa)

papier nie przykleja si

ę

do powierzchni powłoki

w miejscu obci

ąż

enia nie wyst

ę

puj

ą

dostrzegalne zmiany powierzchni powłoki.

7.2.4.

oznaczanie stopnia

wyschni

ę

cia

7.3.

ocena wła

ś

ciwo

ś

ci

powłok malarskich

zasada pomiaru
wymalowan

ą

płytk

ę

100 x 100 x 0,5 po wyschni

ę

ciu powłoki umieszcza si

ę

powłok

ą

ku

górze na kowadełku pod iglic

ą

. Płytka powinna przylega

ć

do powierzchni kowadełka,

cz

ęść

płytki podlegaj

ą

ca uderzeniu powinna znajdowa

ć

si

ę

w odległo

ś

ci nie mniejszej

ni

ż

20 mm od kraw

ę

dzi płytki lub

ś

rodka wgł

ę

bienia pochodz

ą

cego z poprzedniego

pomiaru. po wyj

ę

ciu płytki miejsce uderzenia obserwuje si

ę

przez szkło powi

ę

kszaj

ą

ce.

Je

ś

li nie stwierdza si

ę

p

ę

kni

ę

c lub odprysków powłoki od płytki, wówczas nale

ż

y

opu

ś

ci

ć

ci

ężą

rek z wi

ę

kszej wysoko

ś

ci.

przyrz

ą

d

korpus aparatu utworzony jest z rury zamkni

ę

tej pokryw

ą

, poł

ą

czonej kołnierzem

z belk

ą

zł

ą

czon

ą

z podstaw

ą

za pomoc

ą

ś

rub. W podstawie jest osadzone kowadełko,

w belce - urz

ą

dzenie iglicowe, w rurze - ci

ęż

arek z urz

ą

dzeniem do zwalniania go.

Rura kieruj

ą

ca jest zaopatrzona w skal

ę

długo

ś

ci 50 ±1 cm z działk

ą

co 1 cm. Ci

ężą

rek

mo

ż

na umocowa

ć

na dowolnej wysoko

ś

ci za pomoc

ą

ś

rub przesuwalnych

w pionowych rowkach rury. Masa ci

ęż

arka wynosi 1000 ±10 g. Zako

ń

czenie iglicy

stanowi osadzona w niej kulka stalowa o

ś

rednicy 8 mm. Czołowa powierzchnia

kowadełka jest pozioma i zaokr

ą

glona.

wyniki badania
odporno

ść

powłoki na uderzenie okre

ś

la si

ę

najwy

ż

sz

ą

wysoko

ś

ci

ą

, przy której nie

nast

ą

piło uszkodzenie powłoki lakierowej pod wpływem uderzenia. Przy podawaniu

wyników nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

grubo

ść

badanej płytki, grubo

ść

badanej powłoki,

temperatur

ę

i wilgotno

ść

wzgl

ę

dna otoczenia. Wykonuje si

ę

12 pomiarów na trzech

płytkach po cztery uderzenia na ka

ż

dej. Za wynik ostateczny przyjmuje si

ę

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

wyników pomiaru, odrzucaj

ą

c najwy

ż

szy i najni

ż

szy wynik.

7.3.1.

pomiar odporno

ś

ci na

uderzenie wg Du Ponta

- 48 -

7.3.2.

oznaczanie

odporno

ś

ci powłok na

ś

cieranie przyrz

ą

dem

Gardnera

zasada pomiaru
oznaczenie polega na przetarciu w badanej powłoce lakierowej eliptycznego otworu, którego
wi

ę

ksza

ś

rednica wynosi 3,6-3,7 mm, za pomoc

ą

strumienia materiału

ś

ciernego przesypuj

ą

cego

si

ę

przez rur

ę

przyrz

ą

du pomiarowego.

wykonanie oznaczenia
przed przyst

ą

pieniem do pomiaru nale

ż

y wyznaczy

ć

grubo

ść

powłoki.

po sprawdzeniu ustawienia pionowego rury oraz odległo

ś

ci wylotu rury do najbli

ż

szego punktu

płytki z badan

ą

powłok

ą

(25 ±1 mm) nale

ż

y skontrolowa

ć

czas przesypu 3,5 kg materiału

ś

ciernego, który powinien wynosi

ć

21 - 23 s. Badania

ś

cieralno

ś

ci dokonuje si

ę

w temp. 20 ±2

o

C

przy wilgotno

ś

ci wzgl

ę

dnej powietrza 65 ±5%.

badan

ą

płytk

ę

z powłok

ą

lakierow

ą

mocuje si

ę

do stolika przyrz

ą

du tak, aby przylegała na całej

długo

ś

ci płaszczyzny, a w toku oznaczenia nie mogła zmienia

ć

swego poło

ż

enia. Nast

ę

pnie

wsypa

ć

szybkim ruchem materiał

ś

cierny do leja zasypowego, porcjami po 3,5 kg, a

ż

do

ukazania si

ę

podło

ż

a, a dalej po 0,5 kg do momentu przetarcia w powłoce otworu eliptycznego,

którego wi

ę

ksza

ś

rednica wynosi 3,6 - 3,7 mm.

ś

cieralno

ść

X nale

ż

y obliczy

ć

w kg/µm, wg wzoru:

s

m

X

=

m - masa u

ż

ytego do oznaczenia materiału

ś

ciernego, kg

s -

ś

rednia grubo

ść

badanej powłoki, µm

za wynik nale

ż

y przyj

ąć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

co najmniej 3 oznacze

ń

, których wyniki nie ró

ż

ni

ą

si

ę

wi

ę

cej ni

ż

o 10% od warto

ść

i

ś

redniej.

7.3.3.

oznaczanie wzgl

ę

dnej

twardo

ś

ci przy u

ż

yciu

aparatu wahadłowego

zasada pomiaru
pomiar polega na pomiarze szybko

ś

ci zanikania waha

ń

wahadła fizycznego, które w punkcie

podparcia ma mniej lub bardziej tward

ą

powłok

ę

. Twardo

ś

ci

ą

wzgl

ę

dn

ą

nazywa si

ę

stosunek

czasu zanikania waha

ń

wahadła, którego punkt podparcia umieszczony jest na

powierzchni badanej powłoki, do czasu zaniku waha

ń

wahadła, którego punkt podparcia

umieszczony jest na wzorcowej płytce szklanej. Dla okre

ś

lenia twardo

ś

ci t

ą

metod

ą

przyjmuje si

ę

czas zaniku waha

ń

, w ci

ą

gu którego nast

ą

piło zmniejszenie k

ą

ta wyhylenia

wahadła, opartego na powłoce i na niezamalowanym szkle, w granicach od 6

o

do 3

o

(wahadło

Königa) oraz od 12

o

do 4

o

(wahadło Persoza). Długo

ść

wahadła mierzona od punktu podparcia

do ko

ń

ca wskazówki powinna wynosi

ć

400 ±0,2 mm. Skala podzielona jest na stopnie, w

ś

rodku

skali jest punkt zerowy, od którego w obie strony odmierzone s

ą

działki.

wahadło Königa
składaj

ą

ce si

ę

z ramy poł

ą

czonej poprzeczn

ą

belk

ą

, na której zamontowano dwie kulki o

polerowanej powierzchni oraz pr

ę

t z przesuwnym ci

ęż

arkiem, słu

żą

cym do regulacji okresu

waha

ń

wahadła. Kulki, o

ś

rednicy 5 ±0,005 mm, wykonane s

ą

ze stali nierdzewnej. Okres waha

ń

mierzony na płytce szklanej powinien wynosi

ć

1,4 ±0,02s, a stała szklana 250 ±10 s. Masa

wahadła powinna wynosi

ć

200 ±0,2 g.

wahadło Persoza
składaj

ą

ce si

ę

z ramy poł

ą

czonej poprzeczn

ą

belk

ą

, na której zamocowane s

ą

dwie kulki o

ś

rednicy 8 ±0,005 mm, i polerowanej powierzchni. Okres waha

ń

wahadła mierzony na płytce

szklanej powinien wynosi

ć

1 ±0,01 s, a stała szklana co najmniej 420 s. Masa wahadła powinna

wynosi

ć

500 ±0,1 g.

oznaczanie stałej szklanej
przed przyst

ą

pieniem do wykonania oznaczenia na powłoce, nale

ż

y sprawdzi

ć

prawidłowo

ść

działania wahadła, oznaczaj

ą

c stał

ą

szklan

ą

, która powinna by

ć

zgodna z wymaganiami

podanymi powy

ż

ej. Je

ś

li stała szklana wahadła Königa nie le

ż

y w podanych granicach, nale

ż

y j

ą

sprowadzi

ć

do wymaganej wielko

ś

ci przez przesuni

ę

cie ci

ęż

arka w gór

ę

lub w dół. Płytk

ę

szklan

ą

umie

ś

ci

ć

na płycie statywu po uprzednim wypoziomowaniu. Oczy

ś

ci

ć

kulki wahadła

przez przetarcie ich powierzchni mi

ę

kk

ą

szmatk

ą

. Umie

ś

ci

ć

wahadło na płytce szklanej, tak aby

poło

ż

enie jego ko

ń

cówki było zgodne z punktem zerowym skali. Nast

ę

pnie odchyli

ć

wahadło do

okre

ś

lonego poło

ż

enia wynosz

ą

cego dla wahadła Königa 6

o

, a dla wahadła Persoza 12

o

. Zwolni

ć

wahadło. Po ustaniu waha

ń

wahadła, liczb

ę

wychyle

ń

odczyta

ć

na liczniku. W przypadku

stosowania wahadła Königa, nale

ż

y liczb

ę

wskaza

ń

licznika pomno

ż

y

ć

przez 1,4 s. Nie dotyczy

to wahadła Persoza, którego okres wahania wynosi 1 s.

wykonanie oznaczenia
płytk

ę

z badan

ą

powłok

ą

umie

ś

ci

ć

na płycie statywu. Oznaczenie wykona

ć

jak dla stałej szklanej.

twardo

ść

wzgl

ę

dn

ą

powłoki obliczy

ć

według wzoru:

b

a

X

=

a - czas zanikania waha

ń

wahadła na badanej powłoce, [s]

b - stała szklana, [s]

za wynik ko

ń

cowy oznaczenia nale

ż

y przyj

ą

c

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

co najmniej trzech oznacze

ń

,

których wyniki nie ró

ż

ni

ą

si

ę

wi

ę

cej od wyniku

ś

redniego ni

ż

o 5%.

- 49 -

elastyczno

ść

powłoki

odporno

ść

plastyczna powłoki (np. lakieru) na trwałe odkształcenia i p

ę

kni

ę

cia

w trakcie pracy podło

ż

a (przy zginaniu, skr

ę

caniu itp.)

zasada pomiaru
oznaczenie polega na okre

ś

leniu elastyczno

ś

ci za pomoc

ą

sworzni o ró

ż

nych

promieniach krzywizny, osadzonych na trwałej podstawie, wokół których dokonuje si

ę

zgi

ę

cia o k

ą

t 180

o

blach pokrytych powłokami lakierowymi. Wymalowanie znajduje si

ę

na zewn

ę

trznej stronie płytki w stosunku do krzywizny sworznia. Ealstyczno

ść

mierzona t

ą

metod

ą

zale

ż

na jest poza tym od grubo

ś

ci blachy i grubo

ś

ci warstwy

wymalowania, od szybko

ś

ci ruchu przy zginaniu oraz warunków klimatycznych

pomiaru (temperatura, wilgotno

ść

).

przyrz

ą

d

sworznie o nast

ę

puj

ą

cych promieniach krzywizny 1, 3, 5, 10, 15, 20 mm.

płytki do bada

ń

stosuje si

ę

płytki o ró

ż

nej grubo

ś

ci, najcz

ęś

ciej 0,2 lub 0,3 mm. Z płytek tych wycina si

ę

paski szeroko

ś

ci 20 mm.

wykonanie pomiaru
dokonuje si

ę

zgi

ę

cia płytek szybkim ruchem wokół sworznia o k

ą

t 180

o

. Jako warto

ść

odpowiadaj

ą

c

ą

elastyczno

ś

ci powłoki przyjmuje si

ę

minimaln

ą

ś

rednic

ę

w milimetrach,

odpowiadaj

ą

c

ą

sworzniowi, przy którym nie wyst

ę

puj

ą

ś

lady p

ę

kni

ęć

powłoki po

zgi

ę

ciu płytki. Metoda nadaje si

ę

do pomiaru elastyczno

ś

ci w przypadkach powłok

mało elastycznych, poniewa

ż

powłoki elastyczne wytrzymuj

ą

badanie równie

ż

na

najmniejszych promieniach krzywizn.

7.3.4.

badanie elastyczno

ś

ci

przez zginanie

zasada pomiaru
oznaczenie polega na wykonaniu na badanej powłoce siatki naci

ęć

za pomoc

ą

no

ż

a

kr

ąż

kowego i dokonaniu oceny przyczepno

ś

ci według skali przyczepno

ś

ci.

wykonanie pomiaru
sposób badania polega na naci

ę

ciu no

ż

em na krzy

ż

powłoki oraz przesuni

ę

ciu po

powłoce p

ę

dzla w obu kierunkach. Siatk

ę

naci

ęć

nale

ż

y obserwowa

ć

przez szkło

powi

ę

kszaj

ą

ce i porówna

ć

ze skal

ą

przyczepno

ś

ci. Za wynik nale

ż

y przyj

ą

c stopie

ń

przyczepno

ś

ci jednakowy dla co najmniej 4 siatek naci

ęć

. Nale

ż

y wykona

ć

minimum 6

prób na 3 jednocze

ś

nie przygotowanych powłokach lakierowych.

7.3.5.

oznaczanie

przyczepno

ś

ci no

ż

em

Peters’a

zasada pomiaru
polega na odrywaniu badanej powłoki lub pokrycia lakierowego za pomoc

ą

przyrz

ą

du

odrywowego, na powierzchni okre

ś

lonej przylepionym cylinderkiem i oznaczaniu

przyczepno

ś

ci w Pa.

wykonanie pomiaru
powierzchni

ę

powłok w miejscach, w których zostan

ą

przyklejone cylinderki, przetrze

ć

papierem

ś

ciernym o wielko

ś

ci ziaren 150 w celu uzyskania szorstko

ś

ci.

odwa

ż

ony i dokładnie wymieszany klej nanie

ść

cienk

ą

warstw

ą

na cał

ą

powierzchni

ę

cylinderka oraz powierzchni

ę

powłoki w miejscu przyklejania cylinderka.

płytk

ę

umie

ś

ci

ć

na wypoziomowanej płycie, nało

ż

y

ć

cylinderki pomiarowe na powłoki,

obci

ąż

y

ć

je cylinderkami dociskowymi i pozostawi

ć

do czasu utwardzenia kleju.

na płytce z doklejonym cylinderkiem ustawi

ć

przyrz

ą

d, w którego uchwycie zamocowa

ć

cylinderek. Nó

ż

ki lub płaszczyzna oporowa przyrz

ą

du powinna by

ć

ustawiona na

powierzchni powłoki w płaszczy

ź

nie równoległej do doklejonej powierzchni cylinderka.

cylinderek poddawa

ć

działaniu wzrastaj

ą

cej siły odrywaj

ą

cej, obserwuj

ą

c jednocze

ś

nie

wska

ź

nik wielko

ś

ci siły.

sposób wywierania siły odrywaj

ą

cej powinien by

ć

zgodny z instrukcj

ą

obsługi

przyrz

ą

du Szybko

ść

wzrostu siły powinna wynosi

ć

około 29,4 N/s. Odczyta

ć

wielko

ść

siły, jaka spowodowała oderwanie doklejonego cylinderka.

7.3.6.

oznaczanie

przyczepno

ś

ci przez

odrywanie

- 50 -

- 51 -

zagadnienia

ś

rodowiskowe i wzgl

ę

dy

BEZPIECZENSTWA

- 52 -

- 53 -

Zagro

ż

one s

ą

osoby bezpo

ś

rednio przygotowuj

ą

ce i nakładaj

ą

ce farby, oraz osoby postronne

znajduj

ą

ce si

ę

w pobli

ż

u. Mog

ą

one wdycha

ć

kurz, opary lub aerozole, a tak

ż

e nara

ż

a

ć

si

ę

na

kontakt z farb

ą

przez skór

ę

b

ą

d

ź

oczy. Zagro

ż

enie dotyczy tak

ż

e osób kontaktujacych si

ę

ze

starymi pokryciami, np. w trakcie

ś

cierania lub piaskowania b

ą

d

ź

przy wykonywaniu prac na

gor

ą

co (spawanie, zgrzewanie itp.).

8.

zagadnienia

ś

rodowiskowe i wzgl

ę

dy

bezpiecze

ń

stwa

Pigmenty ołowiowe i chromianowe s

ą

stosowane w farbach dla zapewnienia barwy i ochrony

przed korozj

ą

. Z powodu zagro

ż

enia zdrowia wprowadzono ograniczenia ilo

ś

ci tych składników

w wyrobach malarskich. W przypadku ołowiu farba nie mo

ż

e zawiera

ć

wi

ę

cej ni

ż

0,06%

wagowego stałych składników wyrobu malarskiego. Z powodu zagro

ż

enia zdrowia nie stosuje

si

ę

zwi

ą

zków rt

ę

ci do farb u

ż

ywanych na obszarach zasiedlonych. Rt

ęć

stosowana była w celu

zwalczania porastania i ple

ś

nienia powłok malarskich. Obecnie nie stosuje si

ę

zwi

ą

zków rt

ę

ci

z powodu ich toksyczno

ś

ci, w zamian u

ż

ywa si

ę

zwi

ą

zki miedzi lub rozmaite zwi

ą

zki organiczne

spełniaj

ą

ce t

ę

rol

ę

.

8.1.

pigmenty i dodatki

zawieraj

ą

ce metale ci

ęż

kie

Rozmaite pigmenty chromianowe stosowane s

ą

, głównie w farbach podkładowych, z powodu ich

antykorozyjnych wła

ś

ciwo

ś

ci. Wyró

ż

ni

ć

mo

ż

na nast

ę

puj

ą

ce zwi

ą

zki: zasadowy chromian cynku,

chromiany sodu i potasu, chromiany strontu, wapnia oraz ołowiu. Chromiany cynku s

ą

najcz

ęś

ciej stosowanym pigmentem w farbach gruntuj

ą

cych. Chocia

ż

chromiany stosuje si

ę

przede wszystkim jako pigmenty w wyrobach rozpuszczalnikowych, to jednak obecne s

ą

tak

ż

e

w farbach proszkowych. Stosowanie chromianu wapnia jest obecnie bardzo rzadkie. Chromiany
ołowiu dodaje si

ę

do farb gruntujacych dla zapewnienia koloru, jednak ich podstawowe

zastosowanie obejmuje farby nawierzchniowe.

Zagro

ż

enia wynikaj

ą

ce z kontaktu z chromem i jego zwi

ą

zkami nieorganicznymi mog

ą

si

ę

zmienia

ć

w zale

ż

no

ś

ci od stopnia utlenienia chromu i rozpuszczalno

ś

ci w wodzie, tym niemniej

podstawowe niebezpiecze

ń

stwo zwi

ą

zane jest z obecno

ś

ci

ą

zwi

ą

zków chromu (VI). Do tej

kategorii nale

żą

wszystkie chromiany, dichromiany i polichromiany. Niewiele danych wskazuje

na konkretne zagro

ż

enia wynikaj

ą

ce ze stosowania farb gruntowych zawieraj

ą

cych chromiany.

Zagro

ż

enia, które zostan

ą

tu wymienione zwi

ą

zane s

ą

oddziaływaniem czystych zwi

ą

zków

chromu (VI). Odnosz

ą

si

ę

one do wdychania kurzu, oparów, aerozoli, lub kontaktu przez skór

ę

b

ą

d

ź

oczy. Rzeczywiste zagro

ż

enia wynikaj

ą

ce z kontaktu z farb

ą

gruntow

ą

zawieraj

ą

c

ą

zwi

ą

zki

Cr(VI) mog

ą

by

ć

mniejsze.

Oddziaływanie na układ oddechowy: Istnieje podwy

ż

szone ryzyko zachorowania na raka płuc

wskutek wdychania oparów zawieraj

ą

cych zwi

ą

zki chromu (VI). Podstawowe pigmenty

chromianowe stosowane w farbach s

ą

obecnie klasyfikowane jako rakotwórcze. Inne skutki

zwi

ą

zane z wdychaniem kurzu, oparów b

ą

d

ź

aerozoli zawieraj

ą

cych zwi

ą

zki chromu (VI) mog

ą

wywoła

ć

nast

ę

puj

ą

ce efekty:

a) podra

ż

nienie chemiczne oskrzeli,

b) rozwój astmy w rezultacie podra

ż

nienia układu oddechowego,

c) owrzodzenie błony

ś

luzowej nosa, które mo

ż

e doprowadzi

ć

do perforacji przegrody nosowej.

Skóra: Oddziaływanie zwi

ą

zków chromianowych na skór

ę

obejmuje:

a) reakcje podra

ż

niaj

ą

ce, które mog

ą

prowadzi

ć

do owrzodze

ń

. Taki efekt jest szczególnie

prawdopodobny je

ś

li na skórze wyst

ę

puj

ą

skaleczenia lub zadrapania,

b) działanie alergizuj

ą

ce. Skóra mo

ż

e czerwieni

ć

si

ę

i podra

ż

nia

ć

nabieraj

ą

c wygl

ą

du

przypominaj

ą

cego egzem

ę

.

Oczy: Bezpo

ś

redni kontakt i zanieczyszczenie oczu mo

ż

e wywoła

ć

podra

ż

nienie i prawdopo-

dobne owrzodzenie rogówki.

Dopuszczalne dawki
Dla zwi

ą

zków chromu (VI) maksymalne dawka ekspozycji w

ś

rodowisku pracy wynosi 0,1 mg/m

3

8-godzin (Dz. U. Nr 217, poz. 1833).

Nazwa zwi

ą

zku

Rodzaj zagro

ż

e

ń

Chromian cynku

Rak. Kat 1; R45

Xn; R22

R43

Chromian strontu

Rak. Kat 2; R45

Xn; R22

--

Chromian wapnia

Rak. Kat 2; R45

Xn; R22

--

Chromian ołowiu

Rak. Kat 3; R40

Repr. Kat 1, Kat 3;
R61; R62

R33

Inne zwi

ą

zki Cr(VI)

z wyj. chromianu baru

Rak. Kat 2; R49

--

R43

Znaczenie symboli: Rak.- rakotwórczy; Kat.- kategoria; Xn - szkodliwy; Repr.- toksyczny
w rozrodczo

ś

ci; R22 - szkodliwy po połkni

ę

ciu; R33 - szkodliwy z powodu gromadzenia si

ę

w organi

ź

mie; R40 - potencjalne ryzyko nieodwracalnych skutków; R43 - mo

ż

e powodowa

ć

uczulenie skóry; R45 - mo

ż

e wywoływa

ć

raka; R49 - mo

ż

e wywoływa

ć

raka wskutek wdychania;

R61 - mo

ż

e by

ć

niebezpieczny dla nienarodzonych dzieci; R62 - mo

ż

e oddziaływa

ć

szkodliwie

na płodno

ść

.

chromiany

- 54 -

zwi

ą

zki ołowiu

Ołów mo

ż

e wywoływa

ć

szereg niebezpiecznych powikła

ń

rozwojowych i chorobowych u dzieci

i dorosłych. U dzieci nawet niewielkie dawki ołowiu mog

ą

powodowa

ć

trwałe trudno

ś

ci

w nauce, obni

ż

enie koncentracji oraz inne powikłania w zachowaniu. Szkodliwe oddziaływanie

na zdrowie mo

ż

e si

ę

pojawi

ć

zanim wyst

ą

pi

ą

symptomy zatrucia. Symptomy obejmuj

ą

utrat

ę

apetytu, trudno

ś

ci w zasypianiu, podra

ż

nienie, zm

ę

czenie, ból głowy, bóle mi

ęś

ni i stawów,

metaliczny posmak w ustach. Wysokie dawki ołowiu mog

ą

silnie zaburzy

ć

wytwarzanie krwi,

wydalanie moczu, mog

ą

uszkodzi

ć

układ nerwowy oraz rozrodczy. Zatrucie zwi

ą

zkami ołowiu

zwykle nast

ę

puje w wyniku spo

ż

ycia resztek farby lub przez wdychanie kurzu zawieraj

ą

cego

drobiny farby.

Ź

ródłem mog

ą

by

ć

odpadaj

ą

ce kawałki farby lub drobiny powstaj

ą

ce podczas

mechnicznego usuwania starych pokry

ć

, w szczególno

ś

ci w trakcie czyszczenia strumieniowo-

ś

ciernego (piaskowanie), opalania lub szlifowania. Kurz ołowiowy mo

ż

e dosta

ć

si

ę

do

organizmu w wyniku wdychania kurzu, spo

ż

ycia ska

ż

onej

ż

ywno

ś

ci, zabrudzenia skóry

(zwłaszcza r

ą

k), palenia papierosów.

8.2.

toksyczne

rozpuszczalniki

zagro

ż

enie ludzi

Farby i powłoki cz

ę

sto zawieraj

ą

rozpuszczalniki, które s

ą

w pewnym stopniu toksyczne.

Osoba mo

ż

e wdycha

ć

pewn

ą

dawk

ę

oparów tych rozpuszczalników przez ograniczony czas

bez nara

ż

ania si

ę

na powa

ż

niejsze osłabienia zdrowia, jednak wdychanie długotrwałe b

ą

d

ź

wdychanie nadmiernie du

ż

ej dawki mo

ż

e mie

ć

bardzo szkodliwe oddziaływanie na organizm.

Skutki mog

ą

by

ć

powa

ż

niejsze je

ś

li praca w oparach rozpuszczalników prowadzona jest

w pomieszczeniach zamkni

ę

tych lub w ograniczonych przestrzeniach. W takich przypadkach

st

ęż

enie oparów rozpuszczalników szybko mo

ż

e osi

ą

gn

ąć

warto

ś

ci niebezpieczne dla zdrowia

i

ż

ycia.

Warto

ś

ci graniczne st

ęż

e

ń

wyra

ż

aj

ą

maksymalne st

ęż

enie oparów rozpuszczalnika

w powietrzu, które mo

ż

e by

ć

tolerowane w czasie 8-godzinnego dnia pracy (Dz. U. Nr 217,

poz. 1833).

1) najwy

ż

sze dopuszczalne st

ęż

enie (NDS) - warto

ść

ś

rednia wa

ż

ona st

ęż

enia, którego

oddziaływanie na pracownika w ci

ą

gu 8-godzinnego dobowego i przeci

ę

tnego tygodniowego

wymiaru czasu pracy, okre

ś

lonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywno

ś

ci zawodowej

nie powinno spowodowa

ć

ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego

przyszłych pokole

ń

,

2) najwy

ż

sze dopuszczalne st

ęż

enie chwilowe (NDSCh) - warto

ść

ś

rednia st

ęż

enia, które

nie powinno spowodowa

ć

ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, je

ż

eli wyst

ę

puje

w

ś

rodowisku pracy nie dłu

ż

ej ni

ż

15 minut i nie cz

ęś

ciej ni

ż

2 razy w czasie zmiany roboczej,

w odst

ę

pie czasu nie krótszym ni

ż

1 godzina,

3) najwy

ż

sze dopuszczalne st

ęż

enie pułapowe (NDSP) - warto

ść

st

ęż

enia, która ze

wzgl

ę

du na zagro

ż

enie zdrowia lub

ż

ycia pracownika nie mo

ż

e by

ć

w

ś

rodowisku pracy

przekroczona w

ż

adnym momencie.

zagro

ż

enie

ś

rodowiska

Niektóre rozpuszczalniki stosowane do wyrobu farb znajduj

ą

si

ę

na li

ś

cie zwi

ą

zków

stanowi

ą

cych zagro

ż

enie dla

ś

rodowiska i ich stosowanie b

ę

dzie stopniowo eliminowane. Dla

przykładu, rozpuszczalniki chlorowane przyczyniaj

ą

si

ę

do obni

ż

ania zawarto

ś

ci ozonu

w górnych warstwach atmosfery. Ponadto mog

ą

by

ć

wybuchowe w kontakcie z aparatami do

natryskowego nakładania powłok aluminiowych.

8.3.

zagadnienia

zwi

ą

zane z przygotowaniem

powierzchni

Zagro

ż

enia zwi

ą

zane z przygotowaniem powierzchni wynikaj

ą

z mo

ż

liwo

ś

ci zanieczyszczenia

ś

rodowiska oraz z utylizacj

ą

odpadów powstaj

ą

cych w trakcie usuwania starych warstw

malarskich.

odpady

Odpady powstaj

ą

ce w wyniku przygotowania powierzchni klasyfikuje si

ę

jako niebezpieczne

je

ś

li s

ą

:

- palne,
- agresywne korozyjnie,
- reaktywne,
- toksyczne.

Resztki farby s

ą

zazwyczaj niebezpieczne z powodu toksyczno

ś

ci, np mog

ą

zawiera

ć

ołów,

kadm, chromiany lub rt

ęć

, b

ą

d

ź

agresywno

ś

ci korozyjnej, np. pH wi

ę

ksze lub równe 12,5

i mniejsze ni

ż

2. Odpady klasyfikuje si

ę

jako toksyczne je

ś

li st

ęż

enie wymywanego ołowiu

przekracza 5 mg/kg, kadmu 1 mg/kg, chromu 5 mg/kg lub rt

ę

ci 0,2 mg/kg. Najcz

ę

stsz

ą

przyczyn

ą

ska

ż

enia odpadów malarskich s

ą

zwi

ą

zki ołowiu, które mog

ą

stanowi

ć

zagro

ż

enie

dla zdrowia personelu oraz ska

ż

enie

ś

rodowiska.

Wi

ę

kszo

ść

starych pokry

ć

olejnych mo

ż

e zawiera

ć

pigmenty ołowiowe. Pigmenty te

zapewniaj

ą

krycie oraz barw

ę

(pomara

ń

czow

ą

,

ż

ółt

ą

, zielon

ą

lub czerwon

ą

). St

ęż

enia ołowiu

w białych lub jasnych farbach mo

ż

e czasem przekracza

ć

50% suchej masy powłoki. St

ęż

enie

ołowiu w kolorowych farbach mo

ż

e mie

ś

ci

ć

si

ę

w granicach od 1 do 10% suchej masy filmu.

Zastosowanie pigmentów ołowiowych zostało znacz

ą

co ograniczone z chwil

ą

pojawienia si

ę

ditlenku tytanu.

- 55 -

Rozpuszczalniki i rozcie

ń

czalniki nale

żą

do łatwo zapalnych i prawie wszystkie

posiadaj

ą

kl I i II niebezpiecze

ń

stwa po

ż

arowego (I - do 21

o

C, II kl 21-55

o

C).

Najwi

ę

ksze

niebezpiecze

ń

stwo

po

ż

arowe

stwarza

malowanie

natryskowe

(rozproszenie wyrobu i intensywne utlenianie si

ę

par rozpuszczalnika - mog

ą

doprowadzi

ć

do osi

ą

gni

ę

cia st

ęż

e

ń

wybuchowych).

Mo

ż

e doj

ść

do wybuchu par rozpuszczalnika na skutek braku odpowiedniej wentylacji

wyci

ą

gowej. W celu unikni

ę

cia stosuje si

ę

poł

ą

czenie pistoletu natryskowego,

wentylacji i pompy wodnej.

Przestrzenie zagro

ż

one wybuchem musz

ą

by

ć

odpowiednio wentylowane, aby nie

dopu

ś

ci

ć

do przekroczenia danej granicy wybuchowo

ś

ci, dlatego zaopatruje si

ę

je

w sprawnie działaj

ą

ce wyci

ą

gi wentylacyjne, dostosowane do wymaga

ń

w zakresie

st

ęż

e

ń

wybuchowych np. kabiny natryskowe [obj kabiny]/[cz

ę

st wym pow] do1/3000,

1-2/2400, 2-5/1800, 5-10/1500, 10-20/1200, >20/900 oraz stanowiska do malowania
r

ę

cznego -/1000.

Malowanie natyskowe mo

ż

e odbywa

ć

si

ę

w hali produkcyjnej, je

ż

eli na jeden pistolet

natryskowy przypada 4000 m

3

, gniazda lakiernicze lokalizuje si

ę

w jednym

wydzielonym pomieszczeniu. Najlepiej jest stosowa

ć

kabiny lakiernicze, kraty

ekranowe, wentylowane pola składowe wymalowanych elementów.

Szybko

ść

powietrza w przekroju roboczym kabiny powinna wynosi

ć

0,7m/s w kabinach

z odci

ą

giem bocznym i 0,5 m/s w kabinach z odci

ą

giem dolnym. Kabiny uziemia si

ę

oraz wyposa

ż

a w filtry wodne, specjalne instalacje ga

ś

nicze, podr

ę

czny sprz

ę

t ppo

ż

,

o

ś

wietlenie w obudowie przeciwwybuchowej, jak równie

ż

silniki i inne instalacje

wykonane jako przeciwwybuchowe. Najbezpieczniej jest zblokowa

ć

system

uruchamiania pistoletu natryskowego z wentylacj

ą

i zraszaniem wodnym.

8.4.

bezpiecze

ń

stwo

po

ż

arowe

- 56 -

- 57 -

pytania

ODPOWIEDZI

- 58 -

- 59 -

9.

pytania i odpowiedzi

Zale

ż

nie od pełnionej funkcji s

ą

farby: nawierzchniowe (słu

żą

do ostatecznego

malowania), podkładowe (poprawiaj

ą

wła

ś

ciwo

ść

i podło

ż

a, chroni

ą

je przed

działaniem czynników niszcz

ą

cych, zwi

ę

kszaj

ą

przyczepno

ść

farb nawierzchniowych).

W

ś

ród farb nawierzchniowych istnieje osobna grupa - emalie. S

ą

to farby o wysokich

wła

ś

ciwo

ś

ciach dekoracyjnych, zawieraj

ą

du

żą

ilo

ść

spoiwa i dobre jako

ś

ciowo

pigmenty. Farby, w zale

ż

no

ś

ci od u

ż

ytego rozcie

ń

czalnika, mog

ą

by

ć

wodne

(rozcie

ń

czalnikiem jest woda) albo rozpuszczalnikowe (rozpuszczalnikiem s

ą

w

ę

glowodory otrzymane podczas destylacji ropy naftowej - np. benzyna lakowa,

alkohole, glikole i ketony - aceton).

jakie podstawowe rodzaje

farb mo

ż

na znale

źć

na

rynku?

Ka

ż

dy preparat musi by

ć

trwały, mniej lub bardziej odporny na uszkodzenia

mechaniczne (

ś

cieranie) – zale

ż

nie od tego, gdzie jest zastosowany - odporny na

niszcz

ą

ce działanie czynników zewn

ę

trznych (je

ś

li ma zabezpiecza

ć

elementy na

zewn

ą

trz domu), bezpieczny dla ludzi i

ś

rodowiska, mie

ć

dobr

ą

przyczepno

ść

do

podło

ż

a. Jednoczesne spełnienie tych warunków jest trudne, poniewa

ż

farby bardzo

twarde i odporne na

ś

cieranie s

ą

najcz

ęś

ciej szkodliwe dla zdrowia, a te „ekologiczne”

chocia

ż

bezpieczne, mog

ą

mie

ć

gorsze wła

ś

ciwo

ś

ci u

ż

ytkowe.

jakie cechy musi posiada

ć

farba i lakier?

Wdychanie oparów farb lub lakierów rozpuszczalnikowych, zwłaszcza podczas
malowania natryskowego, zagra

ż

a zdrowiu. Podczas prac zalecane jest stosowanie

ubrania ochronnego oraz r

ę

kawic. Dobrze jest te

ż

nało

ż

y

ć

maseczk

ę

ochronn

ą

na nos

i usta. W wypadku zabrudzenia skóry, miejsca te nale

ż

y szybko umy

ć

wod

ą

z mydłem

lub specjaln

ą

past

ą

. Przed wpływem preparatów rozpuszczalnikowych nale

ż

y chroni

ć

szczególnie dzieci.

czy malowanie preparatami

rozpuszczalnikowymi jest

szkodliwe?

Rozpuszczalniki to łatwo ulatniaj

ą

ce si

ę

ciecze organiczne. Maj

ą

zdolno

ś

ci

rozpuszczania substancji błonotwórczych tworz

ą

cych spoiwo farb i lakierów.

Najcz

ęś

ciej s

ą

to: benzyna, benzen, terpentyna, alkohol etylowy. Natomiast

rozcie

ń

czalniki, w odró

ż

nieniu od rozpuszczalników, nie rozpuszczaj

ą

substancji

błonotwórczej, powoduj

ą

tylko jej rozcie

ń

czenie, dzi

ę

ki czemu farba czy lakier uzyskuj

ą

odpowiedni

ą

lepko

ść

.

czym si

ę

ró

ż

ni

ą

rozpuszczalniki od

rozcie

ń

czalników?

Przed zakupem nale

ż

y sprawdzi

ć

dat

ę

produkcji i termin przydatno

ś

ci - podane s

ą

na

opakowaniu. Po otwarciu wiaderka na powierzchni farby nie mo

ż

e by

ć

ż

adnych

zanieczyszcze

ń

, grudek, zaschni

ę

tego ko

ż

ucha. Farba powinna mie

ć

tak

ą

konsystencj

ę

, aby mo

ż

na było jej od razu u

ż

y

ć

, bez konieczno

ś

ci dodawania

rozpuszczalnika.

na co nale

ż

y zwróci

ć

uwag

ę

kupuj

ą

c farb

ę

?

Je

ś

li zauwa

ż

ymy niepokoj

ą

ce objawy, to farb

ę

nale

ż

y odda

ć

do sklepu. Reklamacj

ę

mo

ż

na składa

ć

równie

ż

, gdy kolor farby ró

ż

ni si

ę

od tego, jaki został wybrany z palety,

a tak

ż

e gdy jego odcie

ń

zmieni si

ę

po kilku miesi

ą

cach po pomalowaniu oraz gdy mimo

wła

ś

ciwego przygotowania podło

ż

a farba zacznie si

ę

odspaja

ć

lub zblaknie po

kilkakrotnym myciu.

czy farb

ę

mo

ż

na

reklamowa

ć

?

W zasadzie wszystkie te nazwy dotycz

ą

tej samej grupy wyrobów. Nie ma mi

ę

dzy nimi

zasadniczych ró

ż

nic. Nazewnictwo zale

ż

y od konkretnego producenta. Przyjmuje si

ę

,

ż

e lazury i lakiery kolorowe tworz

ą

nieco mocniejsz

ą

powłok

ę

ni

ż

lakierobejce. S

ą

to

jednak bardzo subtelne ró

ż

nice.

lakierobejca, lazur czy

kolorowy lakier?

System kolorów RAL jest standardem mi

ę

dzynarodowym, zawiera około 1700 kolorów.

Ka

ż

dy kolor ma czterocyfrowy symbol okre

ś

laj

ą

cy jego pozycj

ę

na kole barw systemu.

System kolorów NCS oparty jest na percepcji ludzkiego oka. Zawiera około 1750
kolorów i jest stale powi

ę

kszany o nowe barwy.

czym ró

ż

ni si

ę

system

RAL od NCS?

Producenci oferuj

ą

mieszanie farb w mieszalniku, czyli tinting. Polega on na

dodawaniu pigmentu do farby bazowej. Proces sterowany jest przez komputer. W ten
sposób mo

ż

na osi

ą

gn

ąć

około 2000 ró

ż

nych barw. Pozwala tak

ż

e na uzyskanie

niepowtarzalno

ś

ci koloru.

co to jest tinting?

Je

ś

li potrzebna jest mała ilo

ść

farby, to zamiast całej puszki mo

ż

na kupi

ć

tester -

50-cio ml pojemniczek. Gdy dobiera si

ę

farby w mieszalni, to warto si

ę

upomnie

ć

o

puszk

ę

mieszanki próbnej (250 ml), która wystarcza na pokrycie metra kwadratowego

ś

ciany.

czy s

ą

małe opakowania

farb?

- 60 -

czym mo

ż

na malowa

ć

posadzki betonowe?

Posadzki

betonowe

mo

ż

na

malowa

ć

farbami

winylowymi,

akrylowymi,

epoksydowymi lub poliuretanowymi. Jednoskładnikowe farby rozpuszczalnikowe
winylowe i akrylowe s

ą

mniej odporne na

ś

cieranie ni

ż

epoksydowe i poliuretanowe;

mo

ż

na je stosowa

ć

w pomieszczeniach, gdzie ruch jest ograniczony (na przykład

w piwnicach, pomieszczeniach gospodarczych).

Podło

ż

e betonowe powinno by

ć

wysezonowane (minimum 28 dni w temperaturze

20°C), wytrzymałe, suche (wilgotno

ść

3-4%), czyste, bez rys, sp

ę

ka

ń

oraz

pozbawione tzw. mleczka cementowego. Pomieszczenie, w którym prowadzone s

ą

prace, musi by

ć

dobrze wentylowane.

Niezale

ż

nie od rodzaju u

ż

ytej farby podło

ż

e betonowe zawsze nale

ż

y zagruntowa

ć

.

Powłoka nadaje si

ę

do u

ż

ytku po 7 dniach utwardzania przy dobrej wentylacji

i wilgotno

ś

ci powietrza zaleconej przez producenta.

jak dobiera

ć

p

ę

dzle?

Wybór p

ę

dzla zale

ż

y od rodzaju farby, miejsca malowania i powierzchni, która ma

by

ć

uzyskana. P

ę

dzel płaski słu

ż

y głównie do malowania farbami olejnymi, ale

mo

ż

na go tak

ż

e u

ż

ywa

ć

do malowania farbami emulsyjnymi i do gruntowania

podło

ż

a. Jest te

ż

wykorzystywany do pokrywania miejsc trudno dost

ę

pnych, na

przykład naro

ż

ników

ś

cian i sufitów, fragmentów

ś

cian w okolicy grzejników

i gniazdek elektrycznych. P

ę

dzlem ławkowcem maluje si

ę

ś

ciany i sufity farbami

emulsyjnymi, akrylowymi i klejowymi oraz gruntuje podło

ż

e. P

ę

dzel okr

ą

gły słu

ż

y do

malowania farbami olejnymi grzejników, rur i stolarki okiennej. P

ę

dzle z włosia

naturalnego s

ą

odpowiednie do farb olejnych, emalii i lakierów bezbarwnych, za

ś

z włosia syntetycznego – do farb wodnych, a tak

ż

e olejnych.

do czego słu

żą

wałki?

Wałki wykorzystywane s

ą

najcz

ęś

ciej do malowania du

ż

ych i płaskich powierzchni.

Maluje si

ę

nimi

ś

ciany farbami emulsyjnymi oraz lamperie farbami olejnymi. Przy

chropowatym podło

ż

u dobrze jest u

ż

y

ć

wałka z dłu

ż

szym włosiem, który umo

ż

liwia

gł

ę

bsze wprowadzenie farby. Wałki z tworzyw sztucznych przeznaczone s

ą

do farb

wodorozcie

ń

czalnych, z materiałów naturalnych - zarówno do wodorozcie

ń

czalnych,

jak i rozpuszczalnikowych.

co to jest okres karencji?

Jest to czas, w którym po zako

ń

czeniu malowania w pomieszczeniu nie mog

ą

przebywa

ć

ludzie. Okres ten jest potrzebny do całkowitego zaniku zapachu.

- 61 -

DODATEK

- 62 -

11.1.

zestawienie

pigmentów

na podstawie: Krystyna Zwoli

ń

ska: Mała technologia malarstwa,

Centralny O

ś

rodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa 1989

11.1.1.

pigmenty białe

kreda (ang. chalk; fr. craie; nm. Kreide; ros. mieł;) W

ę

glan wapniowy, skała osadowa

pochodzenia organicznego. Jest odporna na

ś

wiatło i powietrze i oboj

ę

tna chemicznie.

Słabo kryje. Stosuje si

ę

j

ą

jako składnik gruntów, a tak

ż

e jako wypełniacz do farb

klejowych, pasteli i gwaszu.

wapno (ang. lime; fr. chaux; nm. Kalk; ros. izwiest;) U

ż

ywa si

ę

wapna palonego albo

gaszonego, które na skutek reakcji z powietrzem przekształcaj

ą

si

ę

w w

ę

glan

wapniowy.

biel cynkowa ( ang. zink oxide lub chinese white; fr. blanc de zinc; nm. Zincweiss; ros.
cynkowyje bieliła) Tlenek cynku, chłodny intensywny pigment, w oleju schnie bardzo
powoli (nawet kilka tygodni). Kryje

ś

rednio, nie sprawia problemów. Cz

ę

sto stosuje si

ę

j

ą

jako składnik gruntów, zwanych tak

ż

e zaprawami.

biel ołowiowa, zwana te

ż

biel

ą

kremsk

ą

(ang. flake white; fr. blanc d'argent; nm.

Kremserweiss; ros. kremskije bieliła;) Zasadowy w

ę

glan ołowiowy. Silnie tuj

ą

ca, od

dawnych czasów podstawowa biel w malarstwie olejnym. Doskonale kryje i jest
intensywna, ale niestety reaguje z pigmentami zawieraj

ą

cymi siark

ę

(cynober, kadmy,

ultramaryna), i ciemnieje pod wpływem siarkowodoru.

biel tytanowa (ang. titanium white; fr. blanc de titan; nm .Titanweiss; ros. titanowyje
bieliła;) Dwutlenek tytanu. Ciepłobiały pigment pozbawiony wszelkich wad. Doskonale
kryje, odporny na

ś

wiatło i atmosfer

ę

, w oleju schnie przyzwoicie, nieaktywny

chemicznie, nietruj

ą

cy. Do wszystkich technik.

biel barytowa albo trwała (ang. barium white; fr. blanc de baryte; nm. Barytweiss; ros.
barytowyje bieliła) - siarczan baru (baryt). Pigment otrzymywany przez zmielenie
minerału - szpatu ci

ęż

kiego, albo sztucznie. Jest odporna na rozmaite przykre czynniki,

nie reaguje z innymi pigmentami, ale słabo kryje. Stosowana jako wypełniacz w
farbach wodnych i pastelach.

biel permanentna (fr. blanc fixe;) Sztucznie wytwarzany siarczan baru, czystszy od
naturalnego.

biała glinka, kaolin (ang. white clay; fr. blanc de Chine; nm. Lehm. Pfeiferton; ros.
biełaja farfonaja glina) Uwodniony krzemian glinu - naturalna glinka.

litopon Mieszanina siarczku cynku i siarczanu baru. Wytwarzany od drugiej połowy
XIX wieku. Do

ść

dobrze kryje, jest odporny na

ś

wiatło ale niepewny pod wzgl

ę

dem

chemicznym. Stosowany w ta

ń

szych gatunkach farb.

11.1.2.

pigmenty czarne

czer

ń

słoniowa (ang. ivory black, bone black; fr. noir d'ivoire, noir d'os; nm.

Elfenbeimschwarz, Kölnerchwarz; ros. słonowaja kost, z

ż

onaja kost;) Zwana tak

ż

e

czerni

ą

kostn

ą

. Dawniej otrzymywana ze spalonych kłów słoniowych, obecnie z

lepszych gatunków ko

ś

ci, zw

ę

glonych bez dost

ę

pu powietrza. Zawiera fosforany

wapnia i 10-15% w

ę

gla. Czysta, gł

ę

boka czer

ń

z ciepłym odcieniem, trwała, kryj

ą

ca,

odporna, schnie powoli, pochłania du

ż

o oleju.

czer

ń

z winoro

ś

li (ang. vine black; fr. noir de vigne; nm. Rebensschwarz; ros.

winogradnaja czornaja) Otrzymywana ze zw

ę

glenia tkanki ro

ś

linnej - winoro

ś

li, korka,

pestek, ewentualnie w procesie suchej destylacji drewna lipowego, lub bukowego.
Zawiera ok 90% w

ę

gla. Ma odcie

ń

szaro-niebieskawy. Trwały chemicznie, kryje

ś

rednio, w oleju schnie powoli.

sadza (ang. lamp black; fr. noir de bougie; nm. Lampenschwarz; ros. sa

ż

a) Czysty,

bardzo drobny pył w

ę

glowy. Otrzymuje si

ę

go z kopcia spalanych bez dost

ę

pu

powietrza olejów, nafty, smoły i podobnych substancji. Trwały chemicznie. Głównie
stosowany do produkcji tuszu chi

ń

skiego i farb drukarskich. W oleju schnie niezwykle

powoli.

czer

ń

ż

elazowa, marsowa (ang. black iron oxide; fr. noire de fer; nm.

Eisenoxideschwarz; ros.

ż

elaznaja czornaja;) Sztucznie uzyskiwany czarny tlenek

ż

elazowo-

ż

elazawy. Bardzo trwały.

Sporadycznie jako czarne pigmenty stosuje si

ę

rozdrobnione minerały o barwie

ciemnoszarej, takie jak czarny łupek albo grafit.

- 63 -

siena naturalna (ang. raw sienna; fr. terre de Sienne; nm. Siennaerde; ros. sienskaja
ziemla;) Naturalna glinka zabarwiona tlenkiem

ż

elaza. Ma

ż

ółto brunatn

ą

barw

ę

,

wyst

ę

puje w kilku odcieniach. Pigment trwały, odporny, półkryj

ą

cy. Pochłania du

ż

o

oleju. Niektórzy producenci zast

ę

puj

ą

go sztucznie wytwarzanym tlenkiem

ż

elaza o

podobnym tonie.

siena palona (ang. burnt sienna; fr.terre de sienne brulee; nm. gebrante Terra di
Sienna; ros. sienskaja ziemla z

ż

onaja) Pra

ż

ona ziemia sienejska, naturalna lub

sztuczna, ma pi

ę

kn

ą

ceglasto-br

ą

zow

ą

intensywn

ą

barw

ę

. Półkryj

ą

cy, bardzo trwały

pigment. W oleju schnie powoli.

umbra naturalna (ang.raw umber; fr. terre d'ombre naturelle; nm. Umbrabraun; ros.
umbra naturalnaja) Naturalna ziemia, pochodz

ą

ca z Włoch albo Cypru. Pigment ten

ma kolor jasnobrunatny, jest trwały, odporny na

ś

wiatło i powietrze, kryje

dobrze.Pochłania du

ż

o oleju, działaj

ą

c na

ń

sykatywnie (to znaczy

ż

e przyspiesza

schni

ę

cie). Niektóre gatunki mog

ą

krwawi

ć

(przes

ą

cza

ć

si

ę

w oleju).

umbra palona (ang. burnt umber; fr. terre d'umbre brulee; nm. gebrannte Umbra; ros.
umbra z

ż

onaja) Pra

ż

ona umbra naturalna. Ma ciepły, ciemnobrunatny kolor. Cechy

techniczne takie same jak w przypadku umbry naturalnej.

palona ziemia zielona Wy

ż

arzona ziemia naturalna. Pigment w przygaszonych,

brunatno

ż

ółtych odcieniach. U

ż

yteczny, bardzo trwały, półlaserunkowy.

br

ą

z van dycka, br

ą

z kaselski (ang. Van-Dyke brown; fr. brun de van Dyck; nm. van

Dyckbraun; ros. koriczniowaja Wan Dejka) Ziemia, składaj

ą

ca si

ę

głównie z w

ę

gla

brunatnego, tlenków

ż

elaza i bitumenu. Daje pigment o gł

ę

bokim, ciemnobr

ą

zowym

tonie, trwalszy w spoiwach

ż

ywicznych, ni

ż

w olejnych. Ma tendencje do rozpuszczania

si

ę

w oleju,

ź

le schnie, jest wra

ż

liwy na alkalia. Ze wzgl

ę

du na jego niestabilno

ść

obecnie produkuje si

ę

zast

ę

pcze farby o tej nazwie, z podobnych w tonie brunatnych

tlenków

ż

elaza (tzw. marsowych).

brunatny tlenek

ż

elaza (ang. brown iron oxide; fr. oxyde de fer; nm. Eisenoxid;)

Wyrabiany przemysłowo tlenek

ż

elaza, otrzymywany drog

ą

ż

arzenia marsów

ż

ółtych.

Pigment w ró

ż

nych odcieniach br

ą

zu, stosowany w zast

ę

pstwie pigmentów

naturalnych - sieny lub umbry. Pigment trwały i wszechstronnie odporny. Dobry do
wszystkich technik, mo

ż

na go stosowa

ć

nawet na zewn

ę

trznych

ś

cianach budynków.

asfalt (ang. bitumen; fr. bitume de Judee; nm. Asphaltbraun; ros. gornaja smoła)
Minerał kopalny, smoła ziemna. Ciemno brunatna substancja barwi

ą

ca, wytrzymała

chemicznie, do

ść

odporna na

ś

wiatło i wilgo

ć

. Nie polecany do farby olejnej, poniewa

ż

utrudnia proces schni

ę

cia spoiwa.

mumia Zawiera smoł

ę

bitumiczn

ą

i ma takie same wła

ś

ciwo

ś

ci, jak asfalt.

sepia Półprzezroczysty, ciemnobrunatny płyn wydzielany przez ró

ż

ne głowonogi,

zwłaszcza przez m

ą

twy. U

ż

ywany jako ciepłobr

ą

zowy barwnik do wyrobu atramentów,

tuszów i akwarel. Niezupełnie wytrzymały na

ś

wiatło.

11.1.3.

pigmenty br

ą

zowe

czerwony ugier palony (ang. red earth; fr. ocre rouge; nm. Gebrante Ocker; ros. z

ż

onaja

krasnaja ochra) Pigment uzyskany przez pra

ż

enie naturalnych ugrów (glinokrzemianów

zawieraj

ą

cych tlenki

ż

elaza).

Ż

ywa, ceglasta czerwie

ń

, wszechstronnie odporna, dobrze

kryj

ą

ca.

pucola Naturalny tuf wulkaniczny, wydobywany w miejscowo

ś

ci Puzzola w Italii. Wyrabia

si

ę

z niego pigment o barwie chłodnej, zgaszonej czerwieni. Doskonale wi

ąż

e si

ę

z

zapraw

ą

wapienn

ą

, nadaj

ą

c jej cechy wodoodporno

ś

ci. Bardzo trwały.

czerwone tlenki

ż

elazowe naturalne, czerwienie marsowe (ang. red iron oxide; mars

red; fr. rouge oxide; rouge de Mars; nm. Marsrot; ros. marsowaja krasnaja;) Pigmenty
czerwone, składaj

ą

ce si

ę

gł z tlenków

ż

elaza, które otrzymuje si

ę

przez pra

ż

enie

ż

ółtych

tlenków

ż

elazowych. Wyst

ę

puj

ą

w ró

ż

nych odcieniach, od

ż

ółto-pomara

ń

czowych do

fioletowo-br

ą

zowych. Pigmenty te s

ą

odporne, bardzo wydajne i trwałe.

ró

ż

angielski (ang. Englishred, light red; fr. rouge d'Angleterre; nm. Englsch rot; ros.

Anglijskaja krasnaja;) Kiedy

ś

nazywano tak pewien rodzaj ugru palonego, o odcieniu

podobnym do ró

ż

u indyjskiego, obecnie nazywa si

ę

tak wypra

ż

any tlenek

ż

elaza o

ceglastym kolorze.

11.1.4.

pigmenty czerwone

- 64 -

ró

ż

wenecki (ang. venetian red; fr. rouge de Venice; nm, Venetianisrot; ros.

wieniecja

ń

skaja krasnaja;) tlenek

ż

elaza z du

ż

ym dodatkiem siarczanu wapniowego tworzy

pigment w kilku odcieniach chłodnej czerwieni. Pigment trwały, ale niekiedy w

ę

druje w

poł

ą

czeniu z olejem, dlatego lepiej zast

ą

pi

ć

go czym

ś

innym.

ró

ż

indyjski (ang. Indian red; fr. rouge de l'Inde; nm. Indischrot; ros. indijskaja krasnaja;) w

przeszło

ś

ci - naturalny tlenek

ż

elaza barwi

ą

cy glinokrzemiany pochodzenia indyjskiego. Ma

intensywny czerwony kolor z fijołkowym odcieniem. Obecnie wyrabia si

ę

go sztucznie.

caput mortuum (łac. - martwa głowa) Fioletowo-brunatno-czerwony tlenek

ż

elazowy,

dawniej uzyskiwany z naturalnej ziemi.

czerwienie kadmowe (ang. cadmium red; fr. cadmium rouge; nm. Kadmiumrot ros. krasnyj
kadmij) Seleno siarczki kadmu, wyrabiane od 1910 roku. Wyst

ę

puj

ą

w ró

ż

nych odcieniach

pi

ę

knej, intensywnej czerwieni od jasnych oran

ż

owych do chłodnych ciemno purpurowych

barw. S

ą

trwałe, odporne na

ś

wiatło i kryj

ą

ce. Niestety po zmieszaniu z pigmentami

zawieraj

ą

cymi mied

ż

lub ołów (bł

ę

kit górski, ziele

ń

górska, ziele

ń

Veronese'a, biel

ołowiowa, minia,

ż

ółcie

ń

neapolita

ń

ska) - czerniej

ą

. Ró

ż

ni producenci stosuj

ą

odmienne

technologie wytwarzania tych pigmentów.

cynober (ang. vermilion; fr. vermillon; nm. Zinnober; ros. kinowar;) Siarczek rt

ę

ciowy.

Znany od staro

ż

ytno

ś

ci barwnik w kolorze sygnałowej czerwieni. Wytrzymały na wpływy

atmosferyczne, ciemnieje z wiekiem pod wpływem

ś

wiatła słonecznego. Wchodzi w reakcje

z biel

ą

ołowiow

ą

i

ż

ółcieniami chromowymi.

minia, ró

ż

saturna (ang. red lead; fr. rouge de Saturne; nm. Mennige; ros. surik swincowij)

Mieszanka tlenku z nadtlenkiem ołowiu. Pi

ę

kny pigment zbli

ż

ony do oran

ż

u. Kryj

ą

cy,

dobrze schnie z olejem, czernieje pod wpływem

ś

wiatła i siarkowodoru. Powleka si

ę

ni

ą

ż

elazne przedmioty, gdy

ż

doskonale chroni przed korozj

ą

. W staro

ż

ytno

ś

ci zwana minium

secundarium, gdy cynobrowi naturalnemu przysługiwała nazwa minium primum.

czerwie

ń

chromowa (ang. chrome red; fr. rouge de chrome; nm. Chromrot; ros. oran

ż

ewyj

chrom) Zasadowy chromian ołowiu. Podobny w kolorze do jasnego cynobru, lepiej znosi

ś

wiatło od

ż

ółcieni chromowych, jest wra

ż

liwy na siarkowodór. Pigment truj

ą

cy.

kraplak, karmin, smocza krew to grupa laserunkowych czerwieni uzyskiwanych niegdy

ś

z

barwników organicznych. Obecnie zast

ę

powane s

ą

przez farby alizarynowe, które dobrze

na

ś

ladu

ą

ich odcie

ń

barwny a s

ą

trwalsze i łatwiejsze do uzyskania.

kraplak (ang. madder lake; fr. laque de garance; nm. Krapplack; ros. krapp-lak) Dawniej
otrzymywany z korzenia marzanny farbiarskiej. Od roku 1868 wytwarzany syntetycznie i
nazywany czerwieni

ą

alizarynow

ą

w ró

ż

nych odcieniach - od ró

ż

owego szkarłatu do

podbitego bł

ę

kitem karmazynu. Farba przejrzysta i intensywna, pochłania du

ż

o oleju,

schnie powoli. Mo

ż

na miesza

ć

swobodnie.

karmin (ang. crimson lake; fr. carmin; nm. Karminlack; ros. koszinilowyj łak) Znany od
wieków w Indiach wyci

ą

g z mszycy koszenili, potem sprowadzany do Europy z Meksyku,

gdzie wytwarzano go z mszyc

ż

eruj

ą

cych na kaktusach. Pi

ę

kny intensywny barwnik

purpurowy, płowiej

ą

cy w

ś

wietle. Laserunkowy. Obecnie zast

ę

powany przez alizarynowe

laki barwne i inne zwi

ą

zki syntetyczne.

smocza krew (ang. dragon's blood; fr. sang de dragon; nm. Drachenblutt; ros. drakonowaja
krow) Wyci

ą

g z

ż

ywicy palmy Calamus draco. Ma ciemn

ą

krwist

ą

barw

ę

, płowieje od

ś

wiatła, jest truj

ą

cy i nie rozpuszcza si

ę

w terpentynie. Wycofany z u

ż

ycia.

czewie

ń

permanentna R (ang. azopigment permanent red; fr. rouge-azoique; nm.

Heliogenrot R; holend. Talensrood). Pigment pochodzenia organicznego, otrzymywany
syntetycznie ze zwi

ą

zków azowych. Ma barw

ę

ś

wietlistej czerwieni podobnej do cynobru.

Półkryj

ą

cy, odporny na

ś

wiatło, wytrzymały.

czerwie

ń

chinakrydonowa (ang. quinacridone red; acridone red; fr. rouge qinacridone;

nm. Permanentrot E5B) Syntetyczny, organiczny lak barwny o pi

ę

knym szkarłatnym

kolorze. Odporny na

ś

wiatło, półlaserunkowy.

- 65 -

ż

ółte ugry, ochry (ang. yellow ochre; fr. ocre jaune; nm. gelber Ocker; ros.

ż

ołtaja

ochra) Ziemie naturalne, glinokrzemiany zabarwione wodorotlenkami

ż

elaza.

Stosowane od czasów prehistorycznych. W

ś

ród ró

ż

ni

ą

cych si

ę

składem i kolorem

zło

ż

y najbardziej znane s

ą

francuskie, angielskie i bogate w odmiany - rosyjskie. Maj

ą

odcie

ń

br

ą

zowo

ż

ółty, wyst

ę

puj

ą

w tonacji jasnej,

ś

redniej lub ciemnej. Niektóre

odmiany s

ą

złociste lub oran

ż

owe. Pigment trwały, kryj

ą

cy, wszechstronnie odporny,

odpowiedni do wszystkich technik. Pigment zwany ugrem złotym jest zazwyczaj
mieszanin

ą

ochry i

ż

ółcieni chromowej - dlatego nie jest tak samo trwały.

ż

ółcie

ń

marsowa (ang. yellow iron oxide, mars yellow; fr. jaune de Mars; nm.

Marsgelb; ros.

ż

ołtyj mars)

Ż

ółty wodorotlenek

ż

elazowy osadzony na substracie.

Pigmenty z tej grupy maj

ą

podobn

ą

palet

ę

kolorów co

ż

ółte ugry, ale s

ą

intensywniejsze. Nazywane niekiedy sztucznymi ugrami, Trwałe i ogólnie warto

ś

ciowe.

ż

ółcie

ń

kadmowa (ang. cadmium yellow; fr. jaune de cadmium; nm. Cadmiumgelb;

ros

ż

ołtyj kadmij) Dawniej czysty siarczek kadmowy, obecnie produkowany z

dodatkiem siarczanu baru dla wi

ę

kszej stabilno

ś

ci. Ma

ż

yw

ą

ś

wietlist

ą

barw

ę

od jasnej

cytrynowej do ciemno

ż

ółtej. Odporne na

ś

wiatło, kryj

ą

ce. Nie mo

ż

na ich miesza

ć

z

pigmentami pochodzenia miedziowego takimi jak ziele

ń

górska.

Ż

ółcienie kadmowe

dobrze oczyszczone, nie zawieraj

ą

ce wolnej siarki, mog

ą

by

ć

mieszane z pigmentami

zawieraj

ą

cymi ołów. Mieszanka

ż

ółcieni kadmowej i bieli ołowiowej zwana jest

ż

ółcieni

ą

brylantow

ą

.

oran

ż

kadmowy (ang. cadmium orange; fr. jaune de cadmium orange; nm. Cadmium

orange) Seleno siarczek kadmu. Pigment o jasnej pomara

ń

czowej barwie, bardzo

odporny na

ś

wiatło, kryj

ą

cy, dobrze znosi wpływy atmosferyczne. Nie powinien by

ć

mieszany z pigmentami miedziowymi.

ż

ółcie

ń

chromowa (ang. chrome yellow; fr. jaune de chrome; nm. Chromegelb,

Königsgelb; ros. chromoswincowaja

ż

ołtaja) Chromian i siarczan ołowiu.

Ż

ółte w

odmianach - jasne, cytrynowe,

ś

rednie i ciemne. Jasne płowiej

ą

, ciemne s

ą

trwalsze,

ale te

ż

zmieniaj

ą

kolor. Dobrze schnie, ale nie mo

ż

na jej miesza

ć

z; ultramaryn

ą

,

kadmami, zieleni

ą

Veronese'a, zieleni

ą

górsk

ą

, bł

ę

kitem górskim, cynobrem i

litoponem. Z bł

ę

kitem pruskim daje dobre zielenie.

oran

ż

chromowy (ang. chrom orange; fr. jaune de chrome orange; nm. Chromorange;

ros oran

ż

ewyj chrom) Zasadowy chromian ołowiu. Ma barw

ę

mocno pomara

ń

czow

ą

,

prawie jasnoczerwon

ą

. Trwalszy na

ś

wietle od

ż

ółcieni chromowych, ale wra

ż

liwy na

siarkowodór zawarty w powietrzu. Nie mo

ż

na go miesza

ć

z niektórymi pigmentami.

Jest truj

ą

cy.

aureolina,

ż

ółcie

ń

kobaltowa (ang. cobalt yellow; fr. jaune de cobalt; nm. Aureolin;

ros.

ż

ołtyj kobalt) Zasadowy azotan kobaltowo-potasowy. Efektowna złoto

ż

ółta barwa,

laserunkowy, do

ść

odporny na

ś

wiatło, wra

ż

liwy na kwasy i zasady. Nie miesza

ć

z

ultramaryn

ą

i czerwieni

ą

krapow

ą

, bo br

ą

zowieje.

ż

ółcie

ń

tytanowa Mieszanina zwi

ą

zków tytanu, antymonu i niklu. Ma kolor jasno

ż

ółty,

cytrynowy. Dobrze kryje, jest odporny na

ś

wiatło, dobry do ró

ż

nych technik.

ż

ółcie

ń

neapolita

ń

ska (ang. Naple's yellow; fr. jaune de Naples; nm. Neapelgelb; ros

neapolita

ń

skaja

ż

ołtaja) Antymonian ołowiu. Ma kolor jasnej, mlecznej

ż

ółcieni. Dobrze

kryje, jest wydajny i odporny na

ś

wiatło. Cz

ęś

ciowo reaguje na kwasy, zmienia si

ę

pod

wpływem siarkowodoru. Na olej działa sykatywnie. Jest bardzo truj

ą

cy. Bardzo

popularny od XVI wieku, obecnie pod t

ą

nazw

ą

sprzedawane s

ą

zast

ę

pcze mieszanki,

nie dorównuj

ą

ce jako

ś

ci

ą

barwy oryginalnej farbie.

ż

ółcie

ń

barytowa (ang. barium yellow; fr. jaune de barium, outremer jaune; nm.

Barytgelb; ros. barytowaja

ż

ołtaja) Chromian baru. Pigment ten ma blado

ż

ółty kolor z

zielonkawym odcieniem, jest laserunkowy i mało intensywny, odporny na

ś

wiatło. W

wodzie nie rozpuszcza si

ę

, nadaje si

ę

do technik ze spoiwem organicznym. Cz

ę

sto

stosowany w mieszankach.

ż

ółcie

ń

cynkowa (ang. zink yellow, citron yellow; fr. jane de zink; nm. Zinkgelb; ros.

ż

ołtaja cinkowaja) Zasadowy chromian cynku, produkowany od 1809 roku. Ma barw

ę

cytrynow

ą

, jest półlaserunkowy, pod wpływem

ś

wiatła lekko zielenieje. Zmieszany z

farbami kamowymi reaguje i ciemnieje. Stosowany do uzyskania zieleni w
mieszaninach z bł

ę

kitem pruskim albo zielen

ą

szmaragdow

ą

, rzadko jest dobrej

jako

ś

ci.

11.1.5.

pigmenty

ż

ółte

i pomara

ń

czowe

- 66 -

ż

ółcie

ń

strontowa (ang. strontium yellow; fr. jaune de strontium; nm. Strontiumgelb)

Chromian strontu. Jest blado

ż

ółty, mało intensywny, słabo kryj

ą

cy, trwały. U

ż

ywany w

mieszankach, celem uzyskania zieleni.

aurypigment (ang. King's yellow; fr. orpigment; nm. gelber Arsenik; ros

ż

ołtyj

auripigment) Trójsiarczek arsenu, minerał znany od staro

ż

ytno

ś

ci, obecnie wytwarzany

sztucznie. Ma pi

ę

kn

ą

, złocist

ą

barw

ę

, jest kryj

ą

cy, niezbyt trwały i bardzo truj

ą

cy. Ma

znaczenie historyczne, wycofany z produkcji.

realgar (ang. realgar; fr. arsenic orange; nm. roter Arsenic; ros. krasnyj auripigment)
Naturalny dwusiarczek arsenu o pochodzeniu mineralnym. Pigment ten ma

ż

ywy

ciemno

ż

ółty kolor, nieco płowiej

ą

cy w

ś

wietle. Truj

ą

cy, u

ż

ywany do ko

ń

ca XIX w.

masykot, glejta (ang.,fr. massicot, nm. Goldglätte; ros. massikot)

Ż

ółty tlenek ołowiu.

Jasno

ż

ółty, dobrze kryje, ciemnieje od siarkowodoru, nietrwały, truj

ą

cy. Stosowany w

przemy

ś

le do wyrobu pokostów, ze wzgl

ę

du na sykatywne wła

ś

ciwo

ś

ci.

ż

ółcie

ń

indyjska (ang. indian yelow, monghyr piuri; fr. jaune indien; nm. Indischgelb;

ros. farblak, indijskaja

ż

ołtaja) Sól magnezowa kwasu euksantynowego. Organiczny

barwnik, otrzymywany w Monghyr w Bengalu z moczu krów karmionych li

ść

mi mango.

Pigment laserunkowy koloru złoto

ż

ółtego, trwały, ale obecnie nie produkowany.

Zast

ę

pczo wytwarza si

ę

lak organiczny, zwany

ż

ółcieni

ą

indantrenow

ą

, który jest

wytrzymały na

ś

wiatło i wpływy atmosferyczne.

ż

ółcie

ń

azowa hansa,

ż

ółcie

ń

pigmentowa G (ang. citron yellow; fr. jaune citron; nm.

Helionengelb; holend. Talensgeel) Organiczny, syntetyczny barwnik, wszechstronnie
odporny i trwały, wprowadzony od 1924 roku. Wyst

ę

puje w ró

ż

nych odcieniach, od

cytrynowego do pomara

ń

czowego.

arzika Wyci

ą

g z rezedy. Barwnik o złotawym, niezbyt intensywnym odcieniu. Po

pewnym czasie całkowicie płowieje, podobnie jak inne wyci

ą

gi ro

ś

linne.

ż

ółcie

ń

szafranowa Uzyskiwana ze znamion kwiatów szafranu Crocus sativus, do

dzi

ś

u

ż

ywana jako imitacja pozłotki na foliach.

gumiguta (ang. gambodge; fr. gomme goutte; nm. Gummi gutti; ros. gummigut)

Ż

ywica z cejlo

ń

skiego drzewa Garciana morella. Barwnik o bladym, ciemnozłocistym

kolorze, niezbyt wytrzymały na

ś

wiatło, odporny na kwasy, truj

ą

cy.

11.1.6.

pigmenty zielone

ziemia zielona (ang. green earth; fr. terre verte naturelle; nm. grüne Erde; ros.
zielonaja ziemla) Krzemian glino-magnezowy, zawieraj

ą

cy wodorotlenki

ż

elaza.

Wyst

ę

puje w naturalnych zło

ż

ach w pobli

ż

u Werony oraz na Cyprze. Pigment ten jest

trwały i wszechstronnie odporny, w oleju schnie powoli i słabo kryje.

chromoksyd, zielony chromotlenek kryj

ą

cy (ang. chromium oxide; fr. oxide de

chrome; nm. Chromoxid grün; ros. zielonyj okis chroma) Tlenek chromu. Pigment o
zgaszonej, ciemnozielonej barwie. Jest intensywny idobrze kryje, odporny na

ś

wiatło i

powietrze, mo

ż

na go swobodnie miesza

ć

z innymi pigmentami.

ziele

ń

szmaragdowa, zielony chromotlenek

ś

wietlisty (ang. viridian; fr. vert

émeradue; nm. Smaragdgrün; ros. izumrudnaja ziele

ń

) Wodorotlenek chromu. Pigment

o odcieniu ciemnej, zimnej, intensywnej zieleni. Bardzo odporny na

ś

wiatło i wpływy

atmosferyczne, półlaserunkowy, o

ś

redniej wydajno

ś

ci.

ziele

ń

trwała Tak nazywane s

ą

mieszanki zieleni szmaragdowej z

ż

ółt

ą

cytrynow

ą

,

kadmow

ą

albo

ż

ółt

ą

barytow

ą

.

zielona ultramaryna (ang. ultramarine green; fr. outremer vert; nm. grünes Ultramarin;
ros. zielonyj ultramarin) Zwi

ą

zek krzemianu glino-sodowego z siarczkami sodu.

Intensywny, ciemnozielony, laserunkowy pigment.

ziele

ń

kobaltowa (ang. cobalt green; fr. vert de cobalte; nm. Kobaltgrün; ros. zielonyj

kobalt) Mieszanina cynkanu kobaltu i tlenku cynku. Ma kolor niezbyt intensywnej,
zgaszonej zieleni, kryj

ą

cy, o zadowalaj

ą

cych własno

ś

ciach technicznych.

ziele

ń

Paola Veronese'a (ang. emerald green; fr. vert Veronese; nm.

Schweinfurtergrün; ros. zielonaja Pol Wieroniez) Arsenooctan miedziowy o pi

ę

knej,

jasnej i zimnej barwie. Wytwarzany od 1814 r. Pigment ten dobrze kryje, jest wzgl

ę

dnie

odporny na

ś

wiatło, ale ma te

ż

wiele wad. Nieodporny na kwasy i ługi, czernieje od

siarkowodoru, reaguje z wieloma pigmentami - biel

ą

ołowiow

ą

, litoponem, ultramaryn

ą

,

- 67 -

bł

ę

kitem pruskim, kadmami, cynobrem oraz mini

ą

. Jest bardzo truj

ą

cy. Powszechnie

u

ż

ywany pod koniec ubiegłego stulecia, obecnie wycofany z produkcji, u

ż

ycza swej

interesuj

ą

co brzmi

ą

cej nazwy zast

ę

pczym mieszankom. Podobnie jak ni

ż

ej opisane

ś

nied

ź

miedziowa i ziele

ń

górska ma znaczenie głównie historyczne.

ziele

ń

górska (ang. mountain green; fr. vert de montagne; nm. Berggrün,

Malachitgrün; ros. gornaja ziele

ń

) Zasadowy w

ę

glan miedzi. Pierwotnie wyrabiana z

mielonego malachitu, potem sztucznie. Barwa szarawa i chłodna. Czernieje pod
wpływem siarkowodoru, nietrwały w mieszankach z pigmentami ołowiowymi. Pigment
truj

ą

cy.

ś

nied

ź

miedziowa, ziele

ń

hiszpa

ń

ska (ang. verdigris; fr. vert de Hongrie; nm.

Grünspan; ros. jar-miedzianka) Zasadowy octan miedzi. Znany od wieków pigment o
barwie jaskrawej zimnej zieleni, nietrwały chemicznie (łatwo czernieje pod wpływem
siarkowodoru), wra

ż

liwy na alkalia, reaguje z pigmentami zawieraj

ą

cymi siark

ę

i ołów

(ultramaryna, kadmy, cynober, biel ołowiowa,

ż

ółcie

ń

neapolita

ń

ska,

ż

ółcienie

chromowe). U

ż

ywany w przeszło

ś

ci do malowania kopuł cerkiewnych w Rosji. Bardzo

silnie truj

ą

cy, wycofywany z u

ż

ycia.

ziele

ń

chromowa, zielony cynober (ang. vermillon green; fr. vert de chrome; nm.

Chromogrün; ros. zielonyj kinowar) Mieszanka bł

ę

kitu pruskiego z

ż

ółcieni

ą

chromow

ą

.

Wbrew nazwie pigment nie ma nic wspólnego z cynobrem ani zielonym
chromotlenkiem. Nieodporny na działanie ługów i siarkowodoru.

ziele

ń

cynkowa, ziele

ń

wiktoria Tak nazywa si

ę

mieszanka bł

ę

kitu pruskiego z

ż

ółcieni

ą

cynkow

ą

, albo zieleni szmaragdowej z t

ąż

e

ż

ółcieni

ą

. Jasny, zielono

ż

ółty

pigment nieodporny na alkalia.

ziele

ń

Hookera Mieszanka bł

ę

kitu pruskiego i gumiguty. Barwa

ś

wietlista i

ż

ółtawa, lub

zimnozielona. Niezbyt trwała. Obecnie wyrabiana z trwalszych składników.

ziele

ń

soczysta (ang. sap-green, bladder green; fr. vert de vessie; nm. Saftgrün; ros.

sokowaja ziele

ń

) Produkowana z naturalnych soków ro

ś

linnych.

Ż

ółtozielone laki

barwne uzyskiwano w owych dawnych czasach z ró

ż

nych ro

ś

lin - sasanki,

ś

lazu,

psianki, przywrotnika, soku czarnego bzu, i przechowywano w p

ę

cherzach. Nazw

ę

zieleni soczystej nosiła mieszanka laku wytworzonego z szakłaku, oraz indyga.
Niestety wszystkie omawiane laki płowiej

ą

, i dlatego nie s

ą

dzi

ś

stosowane. Obecnie

nazw

ę

zieleni soczystej nosi mieszanina bł

ę

kitu ftalocyjaninowego z

ż

ółt

ą

kobaltow

ą

i

dodatkiem sieny naturalnej.

ziele

ń

ftalocyjaninowa (ang. phthalocyanin green; fr. vert de phtalocyanin; nm.

permanent Phtalocyaningrün, Helionengrün) Ftalocyjanina miedziowa chlorowana.
Nowoczesny pigment organiczny, syntetyczny, ma zimny, ostry, zielony kolor. Jest
całkowicie odporny na

ś

wiatło, nie reaguje z innymi pigmentami.

- 68 -

11.1.7.

pigmenty niebieskie

i fioletowe

ultramaryna bł

ę

kitna (ang. ultramarine blue, French blue; fr. outremer; nm. Ultramarin;

ros. ultramarin) Kolor o czystym, intensywnym odcieniu. Glinokrzemian sodowy zawieraj

ą

cy

zwi

ą

zki siarki. W

ś

redniowieczu uzyskiwany z lapis lazuli - kosztownego minerału

sprowadzanego z dalekich stron. Dlatego bł

ę

kit ten nazwano zamorskim (wł. oltra marina).

Od 1826 r. produkowany sztucznie w trzech odmianach kolorystycznych. Pigment
otrzymywany przez wypalenie kaolonu i krzemionki z w

ę

glanem sodu, siark

ą

i w

ę

glem

drzewnym dobrze na

ś

laduje dawn

ą

farb

ę

. Ma du

żą

intensywno

ść

, dobrze kryje, jest

odporny na

ś

wiatło słoneczne i ługi, nie raguje z innymi pigmentami z wyj

ą

tkiem tych, które

zawieraj

ą

zwi

ą

zki miedziowe. Jest wra

ż

liwy na kwasy, ałun i wilgo

ć

, co mo

ż

e ojawia

ć

sie

tzw. chorob

ą

utlramaryny - m

ę

tnieniem i bieleniem. Istnieje odmiana zielonkawa i fioletowa.

Mieszania ultramaryny z biel

ą

ołowiow

ą

to bł

ę

kit królewski, niew

ą

tpliwie godny swojej

nazwy.

bł

ę

kit kobaltowy, kobalt (ang. cobalt blue; fr. bleu de cobalt; nm. Kobaltblau; ros.

kobaltowaja sinaja) Glinian kobaltowy. Produkowany od 1802 roku. Wszechstronnie
odporny, bł

ę

kitny pigment o

ś

redniej sile krycia.

bł

ę

kit pruski, paryski, berli

ń

ski (ang. prussian blue; fr. bleu de Paris; nm. Prussian blau;

ros. pari

ż

iskaja si

ń

) Składa si

ę

głównie z

ż

elazocyjanku

ż

elazowego. Znany od 1704 roku.

Jest ciemnoniebieski, niezwykle intensywny, nieco zielonawy w odcieniu. Dobrze kryje,
odporny na

ś

wiatło i kwasy, brunatnieje w

ś

rodowisku zasadowym.

ceruleum, bł

ę

kit nieba (ang. cerulean blue; fr. bleu celestique; nm. Coelinblau,

Himmelblau; ros. cjelin) Cynian kobaltowy z domieszk

ą

gipsu i kwasu krzemowego.

Pigment o barwie bladobł

ę

kitnej z zielonkawym odcieniem, trwały, kryj

ą

cy, wszechstronnie

odporny.

bł

ę

kit górski (ang. azure blue; fr. bleu de montagne; nm. bergblau; ros. gołubiec, gornaja

łazur) Zasadowy w

ę

glan miedziowy. Pocz

ą

tkowo wyrabiany z azurytu, pó

ż

niej wytwarzany

sztucznie. Pi

ę

kny odcie

ń

bł

ę

kitu, szczególnie dobrze prezentuj

ą

cy si

ę

w sztucznym

ś

wietle.

Odporny na alkalia i

ś

wiatło słoneczne, czernieje pod wpływem siarkowodoru, nie mo

ż

na go

miesza

ć

z pigmentami ołowiowymi i kadmowymi. Troch

ę

zielenieje pod wpływem oleju, jest

truj

ą

cy i wychodzi z u

ż

ycia.

smalta (ang. smalt; fr. email bleu - ju

ż

wiadomo, czemu linki s

ą

niebieskie; nm. blauer

Audam; ros. kobaltowoje stiekło) Krzemian kobaltowo - potasowy (zmielone szkło
kobaltowe). Pigment jest mało intensywny, słabo kryje i daje nikły efekt barwny. Jest
odporny na

ś

wiatło, powietrze, kwasy i zasady. Stosowano go powszechnie do czasu

wprowadzenia sztucznie produkowanej ultramaryny.

bł

ę

kit ftalocyjaninowy (ang. monastral blue, Winsorblue; fr. bleu permanent; nm.

Heliogenblau, permanent blau B; holend. Rembrandt blue) Syntetyczny pigment
organiczny, podobny do bł

ę

kitu pruskiego w tonie i tylko nieco mniej intensywny,

ftalocyjanina miedziowa. Odporny na

ś

wiatło.

indygo (ang. indigo; fr. indigo; nm. Indigoblau; ros. indigo) Znany od bardzo dawna barwnik
wyrabiany z uprawianej w Indiach ro

ś

liny Indigofera tinctoria. Jest nietrwały, płowieje na

sło

ń

cu, zmienia si

ę

w spoiwach organicznych (olej, klej), nie toleruje ł

ą

czenia z ugrami,

biel

ą

ołowiow

ą

i biel

ą

cynow

ą

. Cz

ę

sto stosowany do barwienia tkanin. W obecnych czasach

produkowany syntetycznie.

fioletowa ultramaryna (ang. ultramarine violet; fr.outremer foncé) Wyrabiana przez
zgrzanie ultramaryny bł

ę

kitnej i chlorku amonowego. Ma kolor ciemnego, chłodnego fioletu.

Pigment laserunkowy, bardzo odporny na

ś

wiatło, trwały, ma wła

ś

ciwo

ś

ci podobne do

ultramaryny bł

ę

kitnej. Odporny na alkalia, stosowany cz

ę

sto w farbach wodnych.

fiolet kobaltowy ciemny (ang. cobalt violet; fr. violet de cobalt; nm. Kobaltviolet) Fosforan
lub arsenian (w tej wersji truj

ą

cy) kobaltu. Ciepły, ciemnofioltowy, półkryj

ą

cy, mało

intensywny. Trwały i odporny na

ś

wiatło. fiolet kobaltowy ró

ż

owy to amonowy fosforan

kobaltu, ró

ż

owawy, odporny na

ś

wiatło, półlaserunkowy. Natomiast fiolet kobaltowy jasny

został wycofany z produkcji jako truj

ą

cy i nietrwały - wyrabiano go z podtlenku kobaltu i

kwasu arsenowego.

fiolet manganowy (ang. manganese violet; fr. violet de mangan) Jego głównym
składnikiem jest fosforan manganu. Pigment intensywnie fioletowy, kryj

ą

cy, odporny na

ś

wiatło, dobrze schn

ą

cy w oleju. Brak odorno

ś

ci na alkalia.

fiolet chinakrydonowy (ang.quinacridone violet; fr. violetde quinacridone) Organiczny lak
barwny, syntetyczny. Ma barw

ę

fiołkowo-ró

ż

ow

ą

, odporny na

ś

wiatło, półlaserunkowy.

- 69 -

spis

LITERATURY

- 70 -

- 71 -

spis literatury

[1]

.

[2]

.

[3]

.

[4]

.

[5]

.

[6]

.

[7]

.

Zwoli

ń

ska K.: Mała technologia malarstwa.

Centralny O

ś

rodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa 1989.

Michałowski P.: Wszystko o farbach.
Laboratorium Badawczo-Rozwojowe Grupa ATLAS.
Dziennik budowy - serwis informacyjny.

http://dziennik.dziennikbudowy.pl

Raport 15 - Farby. ABC w pytaniach i odpowiedziach. „Budujemy dom” 5/2004.

Praca zbiorowa, Mysona M. (red.) : Towaroznawstwo artykułów przemysłowych.
Pa

ń

stwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1971.

Iwi

ń

ski J. (red.) : Badanie i ocena jako

ś

ci artykułów przemysłowych.

Pa

ń

stwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1974.

http://www.tevo.net

- technical vortal

specjalistyczny portal internetowy dla i

ż

ynierów.

http://www.polifarb.pl

Polifarb Cieszyn-Wrocław S.A. strona producenta.

- 72 -

notatki