fotograf 313[05] z1 06 n

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Ewa Kutyła

Wykonywanie zdjęć plenerowych
313[05].Z1.06

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Grażyna Dobrzyńska-Klepacz
mgr Andrzej Zbigniew Leszczyński

Opracowanie redakcyjne:

Konsultacja:
dr inż. Krzysztof Symela

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[05].Z1.06
„Wykonywanie zdjęć plenerowych” zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu fotograf

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Dobór odpowiedniego sprzętu i materiałów

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Zasady kompozycji, estetyki i aranżacji planu fotograficznego

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Krajobraz miejski i wiejski w różnych porach dnia i roku

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Zasady oświetlenia naturalnego

5.4.1. Ćwiczenia

5.5. Zasady doboru stanowiska zdjęciowego

5.5.1. Ćwiczenia

5.6. Zasady wykonywania zdjęć nocnych i krajobrazu z mgłą

5.6.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu kolejny „Poradnik dla nauczyciela”, który będzie pomocny

w organizowaniu zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie fotograf. Dotyczy on
realizacji modułu 313[05].Z1.O6 - „Wykonywanie zdjęć plenerowych”, która jest składnikiem
modułu „Technologia prac fotograficznych” - 313[05].Z1

Należy zapoznać się z treścią rozdziału Wprowadzenie ponieważ umożliwi to Państwu

skuteczne korzystanie z poradnika i osiągnięcie sukcesu w realizacji jednostki modułowej
„Wykonywanie zdjęć plenerowych” dla zawodu Fotograf 313[05] (pozycja 12 w załączonej
tabeli).

Zawód: Fotograf 313[05]
Lp
.

Kod

Nazwa jednostki modułowej w programie nauczania dla zawodu

313[05].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

313[05].O1.02 Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce w realizacji zadań zawodowych

313[05].O1.03 Posługiwanie się terminologią zawodową

313[05].O1.04 Rozróżnianie materiałów fotograficznych

313[05].O1.05 Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych

313[05].O1.06 Wykonywanie podstawowych czynności fotograficznych

313[05].Z1.01

Organizowanie stanowiska pracy

313[05].Z1.02

Dobieranie sprzętu i materiałów do wykonania prac fotograficznych

313[05].Z1.03

Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów fotograficznych

10.

313[05].Z1.04

Wykonywanie prac fotograficznych metodami tradycyjnymi i technikami cyfrowymi

11.

313[05].Z1.05

Wykonywanie zdjęć portretowych

12.

313[05].Z1.06 Wykonywanie zdjęć plenerowych

13.

313[05].Z1.07

Wykonywanie zdjęć architektonicznych

14.

313[05].Z1.08

Wykonywanie zdjęć reportażowych

15.

313[05].Z1.09

Wykonywanie zdjęć reklamowych

16.

313[05].Z1.10

Wykonywanie zdjęć technicznych

Poradnik składa się z sześciu części: Wymagania wstępne, Cele kształcenia,

Scenariusze zajęć, Ćwiczenia, Sprawdzian osiągnięć, Literatura.

W części Wymagania wstępne, określono katalog podstawowych umiejętności, które

uczeń powinien posiadać przed przystąpieniem do realizacji niniejszej jednostki modułowej.
Jeśli po analizie uznacie Państwo, że któreś z umiejętności nie są dostatecznie przez ucznia
opanowane, wówczas uczeń powinien ponownie przestudiować materiał nauczania zawarty
w poradnikach z poprzedzających jednostek modułowych.

W części Cele kształcenia znajduje się wykaz umiejętności uczeń będzie posiadał po

zakończeniu realizacji materiału nauczania zawartego w poradniku. W ocenie, czy
rzeczywiście takie umiejętności uczeń opanował, pomoże Państwu załączony w poradniku
sprawdzian osiągnięć.

Przykładowe Scenariusze zajęć są szczegółową propozycją przeprowadzenia lekcji

w ramach realizacji materiału nauczania dla tej jednostki modułowej.

W części Ćwiczenia znajdą Państwo propozycje ćwiczeń będących praktycznym

zastosowaniem wiadomości z zakresu materiału nauczania przewidzianego dla tej jednostki
modułowej.

Każde z ćwiczeń zawartych w poradniku opisane jest w formie polecenia co należ

wykonać. Natomiast uszczegółowieniem tego polecenia jest lista działań (czynności)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

określająca Sposób wykonania ćwiczenia. Ćwiczenia mogą być realizowane indywidualnie
lub w 2-5 osobowych zespołach, w grupach ćwiczeniowych nie większych niż 15 osób.

Ponadto każde z ćwiczeń zawiera Wskazówki do realizacji poszczególnych ćwiczeń.
Przy realizacji ćwiczeń autor poradnika zakłada, że uczniowie pracują aparatami

ustawionymi w trybie ręcznego sterowania czasem i przysłoną (tzw. manual oznaczony
symbolem M) co łączy się z koniecznością wykonania odpowiednich czynności przed
zrobieniem zdjęcia.

Składnikiem opisu każdego z ćwiczeń jest również Lista środków dydaktycznych

niezbędnych do prawidłowego wykonania ćwiczenia. Do każdego z ćwiczeń dołączone są
zalecone metody nauczania – uczenia się.

Kolejna część poradnika to Sprawdzian osiągnięć, który umożliwi sprawdzenie

poziomu wiadomości i umiejętności ucznia po zakończeniu realizacji programu jednostki
modułowej. Składa się on z testu teoretycznego oraz z testu typu Próba pracy. Pozytywnie
rozwiązane przez ucznia sprawdziany osiągnięć (teoretyczny i praktyczny) oraz załączony do
oceny w formie „portfolio” efekt realizacji ćwiczeń (wykonane fotografie) stanowił będzie
dowód, że uczeń potrafi zrealizować zdanie zawodowe polegające na prawidłowym
wykonywaniu zdjęć plenerowych. W przypadku sprawdzianu osiągnięć uczeń powinien
wiedzieć, że ma on formę testu podobnego do tych, jakie występują w egzaminie zewnętrznym
dla potwierdzenia kwalifikacji w zawodzie. Dlatego też istotne jest to, aby nabrał wprawy jak
rozwiązuje się takie testy, co z pewnością będzie procentować w przypadku egzaminu
zewnętrznego.

W celu poszerzenia i pogłębienia posiadanej wiedzy w zakresie tej jednostki modułowej

nauczyciel może również skorzystać z listy materiałów źródłowych zamieszczonych w części
poradnika nazwanej Literatura. Zestaw ten powinien być dostępny w zbiorach biblioteki
szkolnej lub innych bibliotekach publicznych. Wiele cennych i ciekawych informacji możecie
również pozyskać Państwo z zasobów internetowych.
Bezpieczeństwo i higiena pracy

W trakcie realizacji ćwiczeń należy zwrócić szczególną uwagę na przestrzeganie

regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych
wynikających z prowadzonych prac. Przepisy te uczeń poznał już wcześniej a niektóre pozna
w trakcie nauki. W czasie pracy poza terenem szkoły zwróćcie Państwo uwagę na
przestrzeganie przepisów ruchu drogowego oraz dbałość o ochronę środowiska naturalnego.

Należy pamiętać, że uzupełnieniem tego poradnika jest „Poradnik dla ucznia”, w którym

między innymi zamieszczono materiał nauczania, stanowiący podbudowę do realizacji ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

313[05].Z1

Technologia prac fotograficznych

313[05].Z1.01

Organizowanie stanowiska pracy

313[05].Z1.02

Dobieranie materiałów i sprzętu do

wykonania prac fotograficznych

313[05].Z1.03

Dobieranie materiałów i sprzętu do

wykonania prac fotograficznych

313[05].Z1.04

Dobieranie materiałów i sprzętu do

wykonania prac fotograficznych

313[05].Z1.05

Wykonywanie

zdjęć

portretowych

313[05].Z1.06

Wykonywanie

zdjęć

plenerowych

313[05].Z1.07

Wykonywanie

zdjęć

architektonicznych

313[05].Z1.08

Wykonywanie

zdjęć

reportażowych

313[05].Z1.09

Wykonywanie

zdjęć

reklamowych

313[05].Z1.10

Wykonywanie

zdjęć

technicznych

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

rozpoznawać rodzaje materiałów światłoczułych oraz inne materiały fotograficzne,

−

dobierać czułości matrycy w aparacie cyfrowym oraz rozdzielczość i sposób zapisu
obrazu,

−

posługiwać się komputerem w zakresie obróbki obrazu cyfrowego, w tym plików RAW,

−

wykonywać podstawowe prace i procesy technologiczne z zachowaniem przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

wykorzystywać elementy wiedzy o sztuce przy wykonywaniu zdjęć plenerowych,

−

organizować stanowisko pracy fotografa z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa
i ergonomii pracy,

−

posługiwać się terminologią zawodową w kontaktach z klientami i dokumentowaniu prac
fotograficznych,

−

dobierać optymalny sprzęt i materiały do wykonywania prac fotograficznych,

−

wykonywać podstawowe czynności fotograficzne, a w szczególności:

•

korzystać z różnych źródeł informacji,

•

posługiwać się aparatami fotograficznymi: lustrzanką średnioformatową, lustrzanką
małoobrazkową,

lustrzanką

cyfrową,

cyfrowym

aparatem

kompaktowym

z możliwością ręcznych ustawień parametrów,

•

stosować obiektywy wymienne,

•

posługiwać się elektroniczną lampą błyskową,

•

posługiwać się światłomierzem z możliwością pomiaru zarówno światła odbitego jak
i padającego,

•

dokonać archiwizacji wykonanego zdjęcia poprzez naklejenie go na odpowiednie
podłoże i opatrzenie właściwym opisem,

−

wykonywać prace fotograficzne metodami tradycyjnymi i cyfrowymi.

−

magazynować, przechowywać i dokumentować materiały fotograficzne zgodnie
z obowiązującymi przepisami i standardami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

wybrać optymalną technikę fotografowania do wykonania zdjęć plenerowych,

−

dobrać sprzęt i materiały (rodzaj aparatu, zestawu filtrów i obiektywów, lampa błyskowa,
statyw) do wykonania zdjęć plenerowych z uwzględnieniem warunków (pogoda,
oświetlenie, pora dnia itp.) w jakich będą one realizowane,

−

przeprowadzić czyszczenie elementów optycznych aparatu fotograficznego w warunkach
plenerowych, z wykorzystaniem odpowiednich materiałów czyszczących,

−

ocenić sprawność techniczną sprzętu fotograficznego w określonych warunkach
plenerowych, kontrolując manualnie i wzrokowo poprawność jego funkcjonowania,

−

wykonać zdjęcie plenerowe z elementem sztafażu i zamknięciem kadru od góry,

−

zastosować ogólne zasady kompozycji obrazu fotograficznego w fotografii plenerowej,

−

zastosować zasadę „złotego podziału” przy wykonaniu zdjęć plenerowych,

−

wykonać sesję zdjęć plenerowych z wyraźnym wyróżnieniem trzech planów,

−

wykonać sesję zdjęć plenerowych techniką cyfrową z wykorzystaniem funkcji
automatycznego i manualnego trybu pracy aparatu fotograficznego,

−

zaplanować wykonanie zdjęcia ukazującego wodę w ruchu,

−

dobrać materiały światłoczułe, czułości matrycy w aparacie cyfrowym, rozdzielczość
i sposób zapisu obrazu z uwzględnieniem panujących warunków plenerowych,

−

przewidzieć jak zmienia się układ elementów w kadrze przy nieznacznej zmianie pozycji
fotografowania,

−

wyjaśnić jakie efekty wizualne przynosi kadrowanie zdjęcia z „ptasiej i żabiej
perspektywy”,

−

zastosować odpowiednie filtry w celu wzmocnienia lub osłabienia efektu zamglenia
w fotografii plenerowej,

−

zaplanować i wykonać sesję zdjęć pejzażu w warunkach zachodzącego słońca i w nocy,

−

zaplanować wykonywanie zdjęć fajerwerków i błyskawic,

−

posłużyć się przy wykonywaniu zdjęć plenerowych statywem, wężykiem oraz pilotem do
zdalnego sterowania aparatu,

−

przeprowadzić podstawową, komputerową obróbkę obrazu cyfrowego (wyostrzanie,
balans bieli, nasycenie kolorów, kontrast, jasność),

−

dokonać konwersji obrazu z pliku RAW do plików JPEG oraz TIFF,

−

wykonać retusz fotografii cyfrowej z zastosowaniem techniki komputerowej i narzędzia
do retuszu miejscowego oraz wykorzystując do tego celu przykłady zdjęć wykonanych
w plenerze,

−

ocenić jakość wykonanych zdjęć plenerowych oraz sporządzić „portfolio” prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca …………………………………….………….
Modułowy program nauczania: Fotograf 313[05]
Moduł: Technologia prac fotograficznych

313[05].Z1

Jednostka modułowa: Wykonywanie zdjęć plenerowych 313[05].Z1.06
Temat: Zasady kompozycji, estetyki i aranżacji planu fotograficznego

Cel ogólny: Określenie zdjęcia plenerowego i jego kompozycji

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

dokonać analizy elementów wchodzących w skład obrazu fotograficznego

−

stwierdzić czy wszystkie elementy zdjęcia pasują wzajemnie do siebie tworząc jasną
i czytelną fabułę

−

zastosować zasadę „Złotego podziału” w komponowaniu obrazu

Metody nauczania-uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna, praca w zespołach 4-5 osobowych, nie więcej niż 15 osób w grupie

Czas: 135 min

Środki dydaktyczne:

−

komputer z dostępem do Internetu

−

zestaw książek z dziedziny fotografii a w tym pozycje: Fotografia od A do Z pod red.
M. Langford, L. Paule „Pejzaż fotograficzny”, H. Latoś „1000 słów o fotografii”

−

prezentacja multimedialna na temat podstaw kompozycji wykonana przez nauczyciela

−

sztywne kartonowe lub plastykowe arkusze z wyciętymi otworami odpowiadającymi
proporcjom boków klatki uzyskanej w aparatach fotograficznych będących na
wyposażeniu pracowni i następnie przewidzianych do stosowania w dalszym ciągu
ćwiczeń dotyczących realizacji tego modułu (np. 4,5x6, 6x6, 6x7, 24x36, 1x1,5)

−

przykładowe fotografie krajobrazu miejskiego i wiejskiego w rozmiarach adekwatnych do
proporcji boków wcześniej omawianych kartoników (w formie elektronicznej
przewidzianej do projektowania na ekranie monitora, przez projektor multimedialny lub
w formie materialnego obrazu min. A4)

−

kartka formatu A4, ołówek, linijka (po 1 dla każdego ucznia)

−

taśma klejąca, nić krawiecka czarna, nożyczki – komplet na zespół

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie – przedstawienie celu zajęć.
2. Wyjaśnienie uczniom pojęć z zakresu kompozycji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Wprowadzenie w ogólne zagadnienia kompozycji obrazu fotograficznego z użyciem

prezentacji multimedialnej.

4. Podział uczniów na trzy grupy (4-5 osób) i wyznaczenie zadania: „Proszę odszukać

w źródłach (Internecie, literaturze) definicję i podział na kategorie dziedziny zwanej
fotografią krajobrazu” czas pracy – 15 min.

5. Przedstawienie przez reprezentantów grup wyników pracy.
6. Podsumowanie przez nauczyciela wskazanie na cechy wspólne powtarzające się

w różnych definicjach i ewentualne domówienie pominiętych szczegółów.

7. Prezentacja multimedialna z komentarzem dotyczącym: zasady złotego podziału w kadrze,

planów w głębi obrazu, perspektywy powietrznej, zasady pierwszego planu,
rozmieszczenia elementów w poszczególnych planach, dopasowania elementów do siebie
w każdym z planów.

8. Nauczyciel rozdaje wszystkim uczniom kartoniki z wyciętymi otworkami i poleca aby przy

pomocy nitki, linijki i taśmy dokonali podziału pola ramki na obszary zgodne ze złotym
podziałem – czas wykonania 15 minut.

9. Nauczyciel obserwuje pracę i na bieżąco koryguje pracę poszczególnych uczniów

wyznaczających złoty podział ramki.

10. Nauczyciel sprawdza i ocenia poprawność wykonania podziału kadru.
11. Nauczyciel pokazuje kolejno przygotowane wcześniej zdjęcia krajobrazowe przemieszane

z innymi rodzajami zdjęć (np. reportażowe, techniczne itp.) każdy z uczniów obserwuje
przez swoją ramkę inny, kolejno pokazywany obraz i na wstępie komentuje czy obraz
spełnia warunki, jakim ma odpowiadać fotografia plenerowa (na podstawie wcześniej
ustalonych przez grupy definicji), oraz odpowiada na pytanie „Czy obraz jest
skomponowany według reguł złotego podziału kadru?”.

Analiza zajęć:

Nauczyciel podsumowuje ćwiczenia, wskazuje jakie nowe umiejętności zostały

wykształcone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich unikać w przyszłości

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Wyszukaj w swoich zbiorach zdjęcie plenerowe, wklej je do zeszytu i napisz:

1. Jakie kryteria spowodowały, że zdjęcie to zakwalifikowałeś jako krajobrazowe?
2. Czy kompozycja zdjęcia odpowiada złotemu podziałowi kadru?

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

Każdy z uczniów wypowiada się krótko czego ciekawego nauczył się podczas lekcji

i jakie zagadnienia chciałby pogłębić?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca …………………………………….………….
Modułowy program nauczania: Fotograf 313[05]
Moduł: Technologia prac fotograficznych

313[05].Z1

Jednostka modułowa: Wykonywanie zdjęć plenerowych 313[05].Z1.06
Temat: Przygotowanie sprzętu fotograficznego do wykonania zdjęć plenerowych

Cel ogólny: Prawidłowy dobór sprzętu i materiałów do wykonania zdjęć plenerowych

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wymienić i prawidłowo nazwać sprzęt i materiały do wykonania zdjęć plenerowych

−

wyjaśnić zastosowanie poszczególnych elementów wyposażenia i materiałów zdjęciowych
w fotografii krajobrazu

−

skonfigurować odpowiednio sprzęt i dobrać materiały do wykonania zdjęcia z zakresu
fotografii krajobrazu

Metody nauczania-uczenia się:

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna, praca w zespołach 2-4. osobowych, nie więcej niż 15 osób w grupie

Czas: 135 min

Środki dydaktyczne:

−

komputer PC z dostępem do Internetu,

−

zestaw książek z dziedziny fotografii,

−

krótka prezentacja multimedialna na zastosowania poszczególnych sprzętów wykonana
przez nauczyciela,

−

różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka
małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy,

−

obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,

−

statywy ciężkie i lekkie z poziomicami,

−

światłomierze z możliwością pomiaru światła padającego,

−

wężyki spustowe do odpowiednich typów aparatów (wg potrzeby mechaniczne
i elektroniczne) piloty do zdalnego sterowania aparatami (jeśli takie są na wyposażeniu
sprzętu w pracowni,

−

zestawy filtrów zdjęciowych do fotografii czarno – białej oraz korekcyjnych do fotografii
barwnej,

−

osłony przeciwsłoneczne ,

−

zestaw do czyszczenia obiektywów,

−

rękaw światłoszczelny,

−

materiały zdjęciowe do fotografii czarno-białej i barwnej, pozytywowe i negatywowe
o różnych czułościach i typach do odpowiednich aparatów (typ 120 i 135).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg zajęć:

1) Nauczyciel przedstawia uczniom tematyki i celu ćwiczeń.
2) Nauczyciel przypomina uczniom ogólne wiadomości dotyczące zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy na zajęciach w pracowni.

3) Przypomnienie ogólnych wiadomości dotyczących obsługi sprzętu zdjęciowego.
4) Nauczyciel przypomina uczniom ogólne wiadomości dotyczące podstawowej terminologii

fotograficznej.

5) Nauczyciel przeprowadza pokaz z objaśnieniem sprzętu zdjęciowego i pomocniczego

przydatnego do wykonywania zdjęć krajobrazowych.

6) Nauczyciel dzieli grupę na trzy 5 osobowe zespoły i wyznacza każdemu zespołowi

konfigurację sprzętu do wykonania określonego zadania:

a. Zespół nr 1 „Proszę dobrać sprzęt i materiały do wykonania zdjęcia aparatem

średnioformatowym, krajobrazu wiejskiego w pochmurny dzień tak, aby
maksymalnie wykorzystać głębię ostrości oraz zminimalizować efekt zamglenia
dalszych elementów obrazu w trzecim planie”,

b. Zespół nr 2 „proszę dobrać sprzęt i materiały do wykonania przeźrocza barwnego,

krajobrazu miejskiego, lustrzanką jednoobiektywową o zachodzie słońca”,

c. Zespół nr 3 „Proszę dobrać sprzęt do wykonania barwnego zdjęcia lustrzanką

cyfrową, w słoneczny dzień, przedstawiającego krajobraz górski”.

7) Uczniowie w grupach zastanawiają się nad doborem sprzętu i zapisują swoje wybory na

kartkach ( czas 5-10 min).

8) Liderzy grup podchodzą do stołu i pobierają potrzebny sprzęt. Uczniowie w grupach

zestawiają go wg potrzeby.

9) Liderzy grup prezentują poszczególne konfiguracje sprzętu omawiając celowość swoich

wyborów.

10) Nauczyciel sprawdza i ocenia czy dobór został wykonany właściwie.

Analiza zajęć:

Nauczyciel podsumowuje ćwiczenia, wskazuje jakie nowe umiejętności zostały

wykształcone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich unikać w przyszłości

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Dokonaj opisu i analizy własnego sprzętu fotograficznego pod kątem fotografii

krajobrazowej. Wnioski zapisz w formie listy wypunktowanej i dołącz do portfolio.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

Każdy z uczniów wypowiada się krótko na temat czy zajęcia były prowadzone w sposób

ciekawy i zrozumiały. Czy opanował się treści które mogą mu się przydać w późniejszej pracy
zawodowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Dobór odpowiedniego sprzętu i materiałów

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz sprzęt i materiały do wykonania zdjęć plenerowych, w zależności od warunków

występujących w terenie.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz sprawdzić poziom teoretycznego przygotowania uczniów z odpowiedniego zakresu
materiału nauczania. W trakcie realizacji ćwiczenia nauczyciel monitoruje sposób jego
realizacji i koryguje zaobserwowane nieprawidłowości. Po zakończonym ćwiczeniu nauczyciel
powinien omówić z uczniem (lub grupą uczniów) efekty końcowe jego (ich) pracy zwracając
uwagę na „mocne” i „słabe” strony.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zapoznawać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego

oraz udostępnionymi instrukcjami obsługi sprzętu fotograficznego,

4) zaplanować w formie pisemnej warunki (oświetleniowe, atmosferyczne, przestrzenne itp.),

do których będziesz konfigurował sprzęt i materiały fotograficzne,

5) dobrać z zestawu wyposażenia sprzęt fotograficzny do wykonywania fotografii

krajobrazu, dla wcześniej rozpoznanych warunków,

6) dobrać z zestawu wyposażenia materiały fotograficzne do wykonywania fotografii

krajobrazu, dla wcześniej rozpoznanych warunków plenerowych,

7) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór

sprzętu i materiałów do wykonywania fotografii krajobrazu, dla zmiennych warunków
występujących w terenie,

8) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
9) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– mapa skojarzeń.

Środki dydaktyczne:

−

komputer PC z dostępem Internetu i standardowym oprogramowaniem,

−

zestaw książek i czasopism z dziedziny fotografii,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

różne rodzaje aparatów fotograficznych, m.in.: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka
małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy,

−

obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,

−

statywy (co najmniej 1 statyw na zespół),

−

światłomierze z możliwością pomiaru światła padającego (minimum 1 szt na grupę),

−

wężyki spustowe do odpowiednich typów aparatów (wg potrzeby mechaniczne
i elektroniczne) piloty do zdalnego sterowania aparatami (jeśli takie są na wyposażeniu
sprzętu w pracowni,

−

zestawy filtrów zdjęciowych do fotografii czarno–białej oraz korekcyjnych do fotografii
barwnej,

−

osłona przeciwsłoneczne (po 1 szt do każdego dostępnego obiektywu),

−

zestaw do czyszczenia obiektywów (1 zestaw na zespół),

−

rękaw światłoszczelny,

−

materiały zdjęciowe do fotografii czarno-białej i barwnej, pozytywowe i negatywowe
o różnych czułościach i typach do odpowiednich aparatów (typ 120 i 135 – komplet na
zespół).

Ćwiczenie 2

Wykonaj konserwację zewnętrznych elementów optycznych sprzętu fotograficznego

w warunkach plenerowych, przy użyciu standardowego zestawu czyszczącego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zapoznać się z zestawem czyszczącym oraz instrukcją użytkowania zestawu,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyście w plener,
5) spakować do torby aparat fotograficzny, filtry i zestaw czyszczący,
6) udać się w plener i zorganizować tam stanowisko pracy fotografa przy założeniu, że:

−

będzie to spokojne, osłonięte od wiatru i innych niesprzyjających warunków miejsce,

−

sprzęt będzie umieszczony na stabilnym i bezpiecznym podłożu,

7) przeprowadzić,

wykorzystaniem

zestawu

czyszczącego,

zabiegi

związane

z czyszczeniem obiektywu, wizjera i/lub ekranu LCD w aparacie cyfrowym,

8) ocenić wizualnie poprawność wykonania czyszczenia elementów optycznych sprzętu

fotograficznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9) wyjaśnić nauczycielowi (po powrocie z pleneru) sposób wykonania czyszczenia

elementów optycznych sprzętu fotograficznego oraz zademonstrować efekt czyszczenia.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne

−

instrukcje użytkowania zestawu do czyszczenia i konserwacji elementów optycznych,

−

zestaw akcesoriów do czyszczenia i konserwacji elementów optycznych sprzętu
fotograficznego,

−

aparat fotograficzny (cyfrowy i konwencjonalny), filtry zdjęciowe.

−

torby (pokrowce) do transportu i przechowywania sprzętu fotograficznego,

−

statywy (ciężki i lekki) do aparatów fotograficznych.

Ćwiczenie 3

Sprawdź stan techniczny sprzętu fotograficznego w warunkach plenerowych

z wykorzystaniem instrukcji obsługi i procedur sprawdzających.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) wybrać sprzęt do wykonania zdjęć w istniejących warunkach atmosferycznych,
4) zapoznać się z instrukcjami obsługi i eksploatacji wybranego do sprawdzenia sprzętu,
5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
6) udać się w plener i poczekać aż sprzęt osiągnie temperaturę otoczenia,
7) zorganizować stanowisko do dokonania bezpiecznego (dla sprzętu fotograficznego)

przeglądu stanu technicznego oraz przygotować sprzęt do sprawdzenia,

8) sprawdzić sprawność działania elementów aparatu fotograficznego:

− migawka przy różnych czasach otwarcia,
− światłomierz,
− stan baterii,

9) sprawdzić sprawność działania elementów obiektywów, w tym:

− Czy swobodnie poruszają się pierścienie regulacyjne (uwaga na sprzęgło autofocusa)?
− Czy zamyka się przysłona?
− Czy gwint do filtrów nie jest uszkodzony?
− Czy obiektyw nie posiada wyczuwalnych luzów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10) określić stabilność statywu, w szczególności:

− poprawność działania poziomic,
− poprawność działania blokad i pokręteł,
− trafność doboru rozmiaru gwintu śruby do mocowania aparatu.

11) sprawdzić czystość filtrów zdjęciowych,
12) sprawdzić działanie wężyków spustowych poprzez oględziny ich stanu oraz wyzwolenie

migawki aparatu bez filmu w środku,

13) sprawdzić światłomierz zewnętrzny w tym: stan baterii, obecność przystawki do pomiaru

światła padającego, kalibracja światłomierza,

14) sprawdzić działanie lampy błyskowej poprzez wyzwolenie błysku kontrolnego na dwa sposoby:

wyzwolenie błysku lampy ręcznie oraz wyzwolenie błysku przez migawkę aparatu,

15) sporządzić (po powrocie z pleneru) w formie pisemnej raport z przeprowadzonej

w terenie oceny stanu technicznego sprzętu fotograficznego, z wyszczególnieniem
zauważonych nieprawidłowości.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem.

Środki dydaktyczne:

– różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka

małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy,

– zestaw sprzętu fotograficznego z uszkodzeniami,
– obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,
– statywy ciężkie i lekkie z poziomicami, (min. 1 szt. na zespół),
– światłomierze z możliwością pomiaru światła padającego, (1 szt. na zespół),
– wężyki spustowe do odpowiednich typów aparatów (wg potrzeby mechaniczne

i elektroniczne) piloty do zdalnego sterowania aparatami (jeśli takie są na wyposażeniu
sprzętu w pracowni),

– zestawy filtrów zdjęciowych do fotografii czarno-białej oraz konwersyjnych do fotografii

barwnej (1 komplet na zespół),

– osłony przeciwsłoneczne (po 1 szt. do każdego obiektywu).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Zasady kompozycji, estetyki i aranżacji planu
fotograficznego

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Wykonaj i zaprezentuj serię 10 zdjęć krajobrazu miejskiego lub wiejskiego

z wykorzystaniem sztafażu i z zastosowaniem oraz bez zastosowania obramowania górnej
części kadru.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) ustalić z nauczycielem technikę wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

3) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

4) wybrać odpowiedni sprzęt do wykonania zdjęć w istniejących (przy wykonywaniu

ćwiczenia) warunkach atmosferycznych,

5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
6) wyjść w plener,
7) wybrać fragment pejzażu gdzie możliwe będzie wprowadzenie w kadr elementu

zamykającego kompozycję np. gałęzi lub fragmenty architektoniczne,

8) wybrać fragment pejzażu,
9) dokonać pomiaru warunków ekspozycji i ustawić je w aparacie,
10) wykonać zdjęcia odpowiadające tematowi ćwiczenia
11) wykonać kopie pozytywowe (np. wydrukować),
12) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
13) wykonane zdjęcia nakleić na kartkę A4 oraz dołączyć do portfolio z opisem wykonania

ćwiczenia,

14) przedstawić nauczycielowi do oceny.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

– różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatową, lustrzanka

małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– materiały zdjęciowe (typ i czułość) adekwatne do używanego sprzętu i panujących

warunków oświetleniowych,

– obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,
– osłona przeciwsłoneczna (po 1 do każdego typu obiektywu),
– sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych adekwatne do używanej techniki

zdjęciowej,

– przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton - A4 o gramaturze min.

160 g/m

, taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, nożyk itp.),

– przy użyciu cyfrowej techniki zdjęciowej – komputer PC z odpowiednim oprogramowaniem.

Ćwiczenie 2

Wykonaj tradycyjną techniką barwną 6 zdjęć tego samego motywu pejzażu i umieść

kolejno horyzont na 1/3, 1/2 i 2/3 wysokości klatki oraz skadruj trzy obrazy w pionie i trzy
w poziomie.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) dobrać sprzęt zdjęciowy do tematu ćwiczenia (np. lustrzanka małoobrazkowa lub

średnioformatowa) oraz barwny materiał negatywowy do wybranego sprzętu i odpowiedni
do warunków oświetlenia,

4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) wyjść w plener,
6) dokonać pomiaru warunków ekspozycji,
7) wykonać szereg zdjęć zgodnie z tematem ćwiczenia,
8) wrócić do pracowni i poddać obróbce materiał zdjęciowy,
9) wykonać pozytywowe kopie 6 wybranych ujęć,
10) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
11) wykonane zdjęcia nakleić na kartkę A4 dołączyć do portfolio wraz z odpowiednim opisem

ćwiczenia,

12) przedstawić do oceny nauczycielowi.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– praca indywidualna,
– ćwiczenia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

−

różne rodzaje aparatów fotograficznych tradycyjnych np: lustrzanka średnioformatowa,
lustrzanka małoobrazkowa, (po 1 szt. dla każdego ucznia),

−

materiały zdjęciowe negatywowe barwne typem adekwatne do używanego sprzętu
i panujących warunków oświetleniowych,

−

sprzęt umożliwiający wykonanie kopii pozytywowych oraz przybory i materiały do
wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp.).

Ćwiczenie 3

Wykonaj i zaprezentuj panoramiczne zdjęcie krajobrazowe obejmujące minimum 1/6

horyzontu. Posłuż się w tym celu aparatem cyfrowym oraz programem do obróbki fotografii
cyfrowej posiadającym funkcję łączenia zdjęć w panoramę.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) dokonać wyboru odpowiedniego sprzętu,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) wyjść w plener,
6) wybrać fragment pejzażu,
7) ustawić aparat na statywie i wypoziomować,
8) zmierzyć i ustawić w aparacie warunki naświetlania,
9) wykonać szereg zdjęć przesuwając aparat o odpowiednią wartość kąta widzenia (według

instrukcji aparatu lub programu komputerowego),

10) dokonać komputerowego (lub w aparacie) połączenia zdjęć w panoramę,
11) wykonać kopie pozytywowe (np. wydrukować),
12) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
13) dołączyć do portfolio wykonane zdjęcie panoramiczne wraz z opisem wykonania

ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz multimedialny z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

−

różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa,

cyfrowy aparat kompaktowy,

−

obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,

−

osłona przeciwsłoneczna -1 szt. na każdy obiektyw,

−

sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych oraz przybory i materiały do

wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp.),

−

komputer PC z podstawowym oprogramowaniem do łączenia zdjęć w panoramę.

Ćwiczenie 4

Wykonaj i zaprezentuj serię

zdjęć pejzażu, tak aby widoczne na nich były wyraźnie

odcinające się od siebie trzy plany: przedni, środkowy i tło.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) wybrać lustrzany lub kompaktowy aparat cyfrowy,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) wyjść w plener,
6) wybrać fragment pejzażu,
7) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie,
8) wybrać najlepsze, Twoim zdaniem zdjęcia, na których wyraźnie widać oddzielone od siebie

poszczególne plany,

9) wykonać kopie pozytywowe (np. wydruk) i dołączyć do portfolio wraz ze schematycznym

rysunkiem ukazującym trzy plany,

10) nakleić zdjęcie na karton A4 a obok narysować odpowiadające twojemu zdjęciu trzy

prostokąty w polu których narysować schematycznie elementy znajdujące się
w odpowiednich planach,

11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
12) dołączyć wykonaną pracę do portfolio wraz z opisem, widocznych na zdjęciu, planów.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

−

lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy,

−

obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,

−

osłona przeciwsłoneczna - 1 szt do każdego obiektywu,

– sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych oraz przybory i materiały do wykonania

załącznika do portfolio (karton, taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, nożyk itp.).

Ćwiczenie 5

Wykonaj retusz komputerowy zdjęcia krajobrazowego polegający na usunięciu

np. przewodów elektrycznych (lub innych elementów) zaburzających kompozycję obrazu
fotograficznego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które
ma być realizowane indywidualnie,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) wybrać z listy programów i otworzyć w komputerze program do obróbki fotografii,
4) otworzyć plik ze zdjęciem,
5) wykonać retusz narzędziem do retuszu miejscowego dostępnym w każdym bardziej

zaawansowanym programie do obróbki fotografii cyfrowej,

6) wykonać kopię pozytywową zdjęcia przed i po retuszu,
7) nakleić obydwa zdjęcia na jeden arkusz papieru o formacie A4 i opatrzyć krótkim opisem

wykonanego retuszu,

8) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
9) dołączyć wykonaną pracę do portfolio wraz z opisem sposobu wykonania retuszu.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

komputer z oprogramowaniem odpowiednim do retuszu zdjęć (z narzędziem do retuszu

miejscowego),

−

plik ze zdjęciem wymagającym retuszu,

−

odpowiednie drukarki do wydruku z jakością fotograficzną lub digilab.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Krajobraz miejski i wiejski w różnych porach dnia i roku

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj tradycyjną, czarno-białą techniką zdjęciową dwa zdjęcia płynącej wody w taki

sposób aby na jednym zdjęciu widoczny był efekt ruchu wody, a na drugim woda pozostawała
w „zamrożeniu”.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) wybrać odpowiedni sprzęt: lustrzankę małoobrazkową lub średnioformatową i materiał

negatywowy czarno-biały o czułości odpowiedniej do panujących warunków
oświetleniowych i tematyki ćwiczenia,

4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) udać się w plener,
6) znaleźć w plenerze lub zainscenizować samodzielnie płynącą wodę,
7) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie,
8) wykonać 1 zdjęcie przy długim czasie i dużej liczbie przysłony używając statywu,
9) wykonać 2 zdjęcie przy krótkim czasie i małej liczbie przysłony,
10) wywołać materiał negatywowy i wykonać powiększenie techniką zaleconą przez

nauczyciela,

11) umieścić zdjęcia na jednym arkuszu oraz dokładnie opisać które zdjęcie odpowiada jakim

warunkom naświetlania i jak jest na nich ukazana woda,

12) dołączyć wykonaną pracę do portfolio z notką, które zdjęcie podoba ci się bardziej,
13) negatywy dołącz do arkuszy z kopiami pozytywowymi.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka

małoobrazkowa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

materiały zdjęciowe czarno-białe różnego typu i czułości,

−

statyw fotograficzny,

−

filtry zdjęciowe neutralnie szare np. o krotnościach x 0,5; x 1; x 1,5; x 2,

−

osłony przeciwsłoneczne – po 1 szt. do każdego obiektywu,

−

sprzęt i materiały do obróbki materiału negatywowego czarno-białego,

−

sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych,

−

sprzęt oraz przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma

klejąca, nożyczki, nożyk itp.).

Ćwiczenie 2

Wykonaj serię zdjęć w parku lub w lesie tak abyś w efekcie mógł przedstawić dwa zdjęcia:

jedno skadrowane szeroko i wieloplanowe, a drugie ukazujące jedynie jakiś ciekawy fragment,
z uwzględnieniem kompozycji i przejrzystości tematu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) dokonać wyboru techniki zdjęciowej i uzasadnić jej wybór,
4) dobrać sprzęt i materiały zdjęciowe do panujących warunków oświetleniowych i tematyki

ćwiczenia,

5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
6) wyjść w stosowny plener,
7) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie,
8) wykonać zdjęcia odpowiadające tematowi ćwiczenia,
9) wykonać kopie pozytywowe,
10) umieścić zdjęcia na jednym arkuszu oraz dokładnie opisać, które zdjęcie odpowiada jakim

założeniom ćwiczenia,

11) dołączyć zdjęcia do portfolio z notką, które zdjęcie podoba ci się bardziej,
12) dołączyć negatywy do arkuszy z kopiami pozytywowymi,
13) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
14) przedstawić wykonane prace nauczycielowi do oceny.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– praca metodą projektu w zespołach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

−

różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka
małoobrazkowa, obiektywy wymienne,

−

materiały zdjęciowe odpowiednie do używanego sprzętu, warunków naświetlania
i panującego oświetlenia,

−

światłomierz ręczny – po 1 szt. na zespół,

−

sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowej,

−

osłony przeciwsłoneczne – po 1 szt. do każdego obiektywu,

−

sprzęt oraz przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma

klejąca, nożyczki, nożyk itp.).

Ćwiczenie 3

Wykonaj serię zdjęć z wykorzystaniem cyfrowej techniki zdjęć barwnych, które ukazywać

będą krajobraz miejski, z uwypukleniem elementów charakterystycznych dla tej pory roku.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) dokonać wyboru odpowiedniego sprzętu,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) wyjść w plener,
6) wybrać odpowiednią tematykę zgodnie z tematyką ćwiczenia,
7) zmierzyć i ustawić w aparacie warunki naświetlania,
8) wykonać szereg zdjęć krajobrazu,
9) wykonać kopie pozytywowe techniką odpowiednią do techniki zdjęciowej,
10) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
11) dołączyć pracę do portfolio wraz z odpowiednim opisem ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– praca metodą projektu,
– ćwiczenia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

–

różne rodzaje cyfrowych aparatów fotograficznych:, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat
kompaktowy,

–

obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,

–

osłona przeciwsłoneczna – po 1 szt. do każdego obiektywu,

–

sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych oraz przybory i materiały do
wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4.

Zasady oświetlenia naturalnego

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj 10 zdjęć tego samego motywu krajobrazu miejskiego, techniką diapozytywu

(przeźroczy barwnych) fotografując pod światło, posługując się dwoma technikami
pomiaru światła – pomiarem światła padającego i pomiarem światła odbitego. Wykonaj po
5 zdjęć dla każdej techniki pomiaru, stosując bracketing ekspozycji od -2 EV do +2 EV
wykonując poprawkę naświetlania o 1 EV dla każdego kolejnego zdjęcia.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) wybrać sprzęt i materiał zdjęciowy odpowiadający tematowi ćwiczenia,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) udać się w plener,
6) posłużyć się dwoma metodami pomiaru warunków ekspozycji – pomiarem światła

padającego i pomiarem światła odbitego,

7) wykonać po 5 zdjęć dla każdej metody pomiaru stosując następujące poprawki

naświetlenia:
a) zdjęcie I - poprawka -2 EV,
b) zdjęcie II - poprawka -1 EV,
c) zdjęcie III - naświetlenie nominalne (zmierzone),
d) zdjęcie IV - poprawka +1 EV,
e) zdjęcie V - poprawka +2 EV,

8) wywołać materiał zdjęciowy, zeskanować go,
9) wykonać kopie pozytywowe z uzyskanych, podczas skanowania, plików (wszystkie

skopiować tak samo - bez poprawek),

10) umieścić zdjęcia na jednym arkuszu (osobno dla każdej metody pomiaru światła) oraz

dokładnie opisać które zdjęcie odpowiada jakiej poprawce naświetlania,

11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
12) dołączyć do portfolio z notką, które zdjęcie podoba ci się najbardziej,
13) dołączyć zeskanowane materiały diapozytywowe do arkuszy z kopiami pozytywowymi.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

pokaz z objaśnieniem,

–

praca metodą eksperymentu (z wykorzystaniem tekstu przewodniego),

–

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka
małoobrazkowa,

−

materiały zdjęciowe odwracalne,

−

światłomierz ręczny z możliwością pomiaru światła padającego – 1 szt na dwóch uczniów,

−

sprzęt i materiały do obróbki barwnych materiałów odwracalnych,

−

osłony przeciwsłoneczne – po 1 szt. dla każdego obiektywu,

−

sprzęt do wykonania skanów diapozytywów,

−

sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych,

−

przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.).

Ćwiczenie 2

Wykonaj zdjęcie tego samego motywu krajobrazu w dzień słoneczny oraz w dzień

pochmurny. W dzień słoneczny wykonaj zdjęcia o poranku, w południe, oraz na krótko przed
zachodem słońca. Zdjęcia wykonaj trzema różnymi technikami:

– techniką zdjęć czarno białych,
– techniką przeźroczy barwnych (diapozytywów),
– techniką barwnej fotografii cyfrowej - zdjęcia zapisz jako pliki RAW.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) zapoznać się z instrukcją przygotowaną przez nauczyciela dotyczącą pracy metodą

projektu,

3) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem etapy realizacji projektu,
4) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia wyszczególnioną w instrukcji realizacji projektu,

5) dobrać sprzęt i materiały do warunków wykonywania ćwiczenia,
6) wyjść kilkakrotnie w plener w godzinach zgodnych z harmonogramem realizacji projektu,
7) wybrać fragment krajobrazu,
8) wykonać każdą techniką po 3 zdjęcia o każdej zadanej porze dnia,
9) dokonać obróbki chemicznej dostosowanej do użytego materiału fotograficznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10) dokonać obróbki cyfrowej obrazów zapisanych w formacie RAW - polegającą na korekcie

balansu bieli, skorygowane pliki zapisać je w formacie JPEG lub TIFF,

11) wykonać pozytywy z co najmniej trzech wersji barwnych uzyskanych z pliku RAW, opisać

z podaniem wniosków i dołączyć do portfolio,

12) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
13) powiększone odbitki w technice czarno – białej umieścić na jednym arkuszu i opisać

z podaniem wniosków i dołączyć do portfolio,

14) prace w technice przeźroczy barwnych umieścić w przeźroczystej folii, opisać z podaniem

wniosków i dołączyć do portfolio,

15) zaprezentować efekty realizacji projektu na forum klasy (lider zespołu lub upoważniony

członek zespołu).

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

–

aparaty fotograficzne tradycyjne i cyfrowe: lustrzanki średnioformatowe i małoobrazkowe,
cyfrowy

aparat

kompaktowy

rozdzielczości

min.

mln.

Pikseli

i z obiektywem zoom

–

światłomierz – 1 szt. na zespół

–

statyw - 1 szt na zespół

−

instrukcje obsługi aparatu i programu do obróbki plików RAW - 1 szt na zespół

−

komputer z odpowiednim oprogramowaniem do obróbki plików RAW

−

sprzęt i materiały do obróbki diapozytywów

−

sprzęt umożliwiający wykonanie kopii pozytywowych zdjęć wykonanych techniką czarno-
białej fotografii tradycyjnej

−

drukarka atramentowa z fotograficzną jakością wydruku, drukarka termosublimacyjna,
digilab,

–

sprzęt i materiały umożliwiające uzyskanie materialnej formy prac wykonanych w ramach
ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.5. Zasady doboru stanowiska zdjęciowego

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonać trzy zdjęcia krajobrazu miejskiego z trzech rożnych miejsc odległych od siebie o

max. trzy metry.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zaplanować technikę zdjęciową,
4) dokonać wyboru odpowiedniego sprzętu i materiałów zdjęciowych odpowiednich do

panujących warunków oświetleniowych,

5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
6) wyjść w plener,
7) wybrać fragment pejzażu miejskiego,
8) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie,
9) wykonać zdjęcia odpowiadające tematyce ćwiczenia,
10) wykonać kopie pozytywowe,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
12) dołączyć zdjęcia do portfolio wraz z opisem cech charakterystycznych wykonanych

kadrów.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

lustrzanka małoobrazkowa lub cyfrowa, dobrej klasy kompaktowy aparat cyfrowy,

−

materiały zdjęciowe różnego typu i czułości,

−

obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,

−

osłona przeciwsłoneczna – po 1 szt. dla każdego obiektywu,

−

sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.).

Ćwiczenie 2

Wykonaj zdjęcia krajobrazu wiejskiego wykorzystując trzy rodzaje widzenia perspektywy

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zaplanować technikę zdjęciową,
4) dokonać wyboru odpowiedniego sprzętu i materiałów zdjęciowych odpowiednich do

panujących warunków oświetleniowych,

5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
6) wyjść w plener,
7) wybrać fragment pejzażu,
8) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie,
9) wykonać zdjęcia odpowiadające tematyce ćwiczenia,
10) wykonać kopie pozytywowe,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
12) dołączyć do portfolio wraz z odpowiednim opisem ćwiczenia wraz z opisem

charakterystycznych cech każdego z kadrów.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

lustrzanka małoobrazkowa lub cyfrowa, aparat cyfrowy kompaktowy,

−

materiały zdjęciowe różnego typu i czułości,

−

obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,

−

osłona przeciwsłoneczna – po 1 szt. dla każdego obiektywu ,

−

sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych,

−

przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.6. Zasady wykonywania zdjęć nocnych i wykonywania zdjęć

krajobrazu z mgłą

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj trzy zdjęcia tego samego motywu krajobrazu techniką czarno-białą dobierając

filtry tak, aby na pierwszym zdjęciu zredukować efekt zamglenia w przestrzeni, na drugim
zmaksymalizować efekt zamglenia, a do wykonania trzeciego zdjęcia nie używaj filtra.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) wybrać materiał zdjęciowy do aparatu tradycyjnego

lub ustawić tryb fotografowania

czarno – białego w aparacie cyfrowym,

4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) wybrać odpowiedni plener,
6) założyć odpowiedni filtr na obiektyw aparatu,
7) dokonać pomiaru warunków ekspozycji, jeśli trzeba, zastosować poprawkę wynikającą

z gęstości filtra (krotności odczytanej z obudowy filtra),

8) wykonać zdjęcie,
9) zmieniać filtry na kolejne, wykonywać kolejne zdjęcia stosując procedury te co

poprzednio,

10) wykonać kopie pozytywowe ze zrobionych zdjęć techniką odpowiednią do techniki

zdjęciowej,

11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
12) porównać uzyskane efekty, opisać zdjęcia, wykonać załącznik do portfolio zawierający

szczegółowy opis wykonania każdego zdjęcia wraz z wnioskami

13) przedstawić nauczycielowi do oceny a następnie pracę dołączyć do portfolio.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

–

aparat fotograficzny tradycyjny z odpowiednimi do niego błonami negatywowymi czarno-
białymi lub dowolnego typu aparat cyfrowy posiadający wybór trybu fotografowania
czarno-białego oraz z możliwością stosowania filtrów zdjęciowych,

–

filtry zdjęciowe barwne do fotografii czarno-białej (1 komplet na zespół),

–

statyw (1 szt. na zespół),

–

wężyk z blokadą lub pilot (1 szt. na zespół),

–

sprzęt i materiały umożliwiające uzyskanie kopii pozytywowych o jakości fotograficznej
prac wykonanych w ramach ćwiczenia (1 komplet na zespół),

–

przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.).

Ćwiczenie 2

Wykonaj serię zdjęć tego samego motywu krajobrazu miejskiego w warunkach nocnych,

techniką barwnej fotografii cyfrowej. Zdjęcia zapisz jako pliki RAW.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) dobrać sprzęt zdjęciowy (aparat z odpowiednim obiektywem),
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) wybrać odpowiedni plener,
6) ustawić aparat na statywie,
7) dokonać pomiaru warunków naświetlania,
8) wykonać szereg zdjęć z zastosowaniem zasad kompozycji oraz z zastosowaniem technik

zapobiegających poruszeniu zdjęć,

9) dokonać obróbki cyfrowej obrazów zapisanych jako pliki RAW polegającej na korekcie

balansu bieli,

10) zapisać skorygowane pliki formacie JPEG lub TIFF,
11) wykonać pozytywy o jakości fotograficznej z co najmniej trzech wersji barwnych

uzyskanych w wyniku obróbki plików RAW,

12) nakleić zdjęcia na kartkę formatu A4,
13) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
14) przedstawić pracę nauczycielowi do oceny,
15) dołączyć wykonane zdjęcia do portfolio wraz z opisem wykonania zdjęć i całego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

aparat cyfrowy z możliwością zapisu RAW,

−

pilot lub wężyk, statyw, (po 1 szt. na 1 zespół),

−

instrukcje obsługi aparatu i programu do obróbki plików RAW (po 1 szt. na 1 zespół),

−

komputer PC z oprogramowaniem do obróbki plików RAW (po 1 szt. na 1 zespół),

−

drukarki lub digilab umożliwiające wydruk o jakości fotograficznej,

−

przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,

nożyczki, nożyk itp.).

Ćwiczenie 3

Wykonaj zdjęcie krajobrazu miejskiego techniką błysku wielokrotnego posługując się

aparatem tradycyjnym z użyciem barwnego materiału negatywowego,

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
4) dobrać sprzęt zdjęciowy (aparat z odpowiednim obiektywem) odpowiedni do tematu

ćwiczenia - lustrzanka małoobrazkowa (wyposażona w gniazdo na wężyk lub blokadę
migawki na czasie „B”),

5) zaopatrzyć się w barwny negatyw małoobrazkowy o małej czułości (np. 100 ISO),
6) znaleźć rozległy plener z bardzo skąpym oświetleniem,
7) ustawić aparat na statywie,
8) ustawić ostrość na nieskończoność,
9) ustawić przysłonę na liczbę wynikającą z kalkulatora (tabelki) na lampie (w stosunku do

odległości z jakiej będziesz oświetlał obiekty),

10) ustawić czas naświetlania na „B” i wyzwolić migawkę,
11) przejść przez fotografowany plener wykonując szereg błysków oświetlających

poszczególne elementy fotografowanej przestrzeni,

12) zamknąć migawkę,
13) wykonać szereg kolejnych prób zdjęć ze statywu zachowując podstawowe zasady

kompozycji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14) wykonać pozytywową kopię zdjęcia,
15) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
16) przedstawić nauczycielowi do oceny i dołączyć wykonaną pracę do portfolio wraz

z opisem ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

aparat fotograficzny tradycyjny: lustrzanka małoobrazkowa (po 1 szt. na 1 zespół),

−

materiały zdjęciowe negatywowe barwne małoobrazkowe (typ 135) o max. czułości 100 ISO,

−

lampa błyskowa (po 1 szt. na 1 zespół),

−

statyw, wężyk z blokadą (po 1 szt. na 1 zespół),

−

sprzęt umożliwiający wykonanie kopii pozytywowych,

−

przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.).

Ćwiczenie 4

Wykonaj zdjęcie błyskawicy lub fajerwerków na barwnym materiale negatywowym.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) zapoznać się z instrukcją przygotowaną przez nauczyciela dotyczącą pracy metodą

projektu,

3) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem etapy realizacji projektu,
4) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
6) dobrać sprzęt zdjęciowy (aparat z odpowiednim obiektywem) odpowiedni do tematu

ćwiczenia (np. lustrzanka małoobrazkowa z gniazdem na wężyk lub blokadą migawki na
czasie „B”), użyć niskoczułej błony negatywowej barwnej np. 100 ISO,

7) ustawić aparat na statywie,
8) ustawić ostrość na nieskończoność,
9) ustawić przysłonę na liczbę 8,
10) wycelować obiektyw w stronę spodziewanych zjawisk świetlnych,
11) otworzyć migawkę na stałe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12) poczekać na zjawiska (w tym czasie możesz zasłaniać obiektyw np. czapką),
13) zarejestrować zjawisko,
14) zamknąć migawkę,
15) wykonać szereg kolejnych prób zdjęć ze statywu,
16) wykonać pozytywowe kopie zdjęć,
17) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
18) najlepsze 2 zdjęcia dołączyć do portfolio wraz z opisem ćwiczenia,
19) zaprezentować efekty realizacji projektu na forum klasy (lider zespołu lub upoważniony

członek zespołu).

Zalecane metody nauczania - uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– praca metodą projektu w grupach 3-5 osobowych,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

aparat fotograficzny tradycyjny: lustrzanka małoobrazkowa,

−

materiały zdjęciowe negatywowe barwne małoobrazkowe (typ 135) o max. czułości 100 ISO,

−

statyw, wężyk z blokadą po 1 szt. na 1 zespół,

−

sprzęt i materiały umożliwiające wykonanie kopii pozytywowych,

−

przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test I
Test pisemny do jednostki modułowej

„Wykonywanie zdjęć plenerowych”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1-14, są z poziomu podstawowego,

−

zadania 15-20, są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 13 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu

ponadpodstawowego.

Plan testu

Klucz odpowiedzi

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Scharakteryzować zakres
fotografii plenerowej

Wybrać z podanych poniżej
określenie żabiej perspektywy

Wyjaśnić pojęcie „efekt
Schwarzschilda”

Wyjaśnić kiedy stosuje się
metodę wielokrotnego błysku

Wybrać rysunek który
odpowiada sztafażowi

Wybrać najdokładniejszą
metodę pomiaru warunków
naświetlania

Wybrać jaki efekt uzyskujemy
fotografując pod słońce

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wybrać z podanych poniżej do
czego używa się do
czyszczenia obiektywów

Wyjaśnić Do czego służy
narzędzie „klon” (clone)

10.

Wyjaśnić Jaką rolę spełnia
obramowanie kadru

11.

Wybrać metodę
fotografowania dzięki której
można uzyskać ruch wody

12.

Określić jaką rolę w fotografii
plenerowej pełni plan przedni

13.

Określić dlaczego pliki RAW
mogą okazać się bardzo
przydatne przy wykonywaniu
zdjęć plenerowych

14.

Wyjaśnić do czego służy
osłona przeciwsłoneczna

15.

Zaplanować użycie filtra do
niwelowania zamglenia na
zdjęciu w technice cz-b

16.

Narysować złoty podział kadru
(w przybliżeniu)

17.

Zaproponować czas
naświetlania do wykonywania
zdjęć metodą wielokrotnego
błysku

18.

Zaplanować w punktach jak
wykonasz zdjęcie
panoramiczne techniką cyfrową

1. wykonać serię zdjęć z użyciem
statywu tak aby kolejne zdjęcia
zachodziły na siebie ok. 1/3
powierzchni
2. Połączyć zdjęcia w panoramę
przy użyciu komputera i
odpowiedniego do tego
programu

19.

Zaplanować jak wykonać
zdjęcie błyskawicy podczas
burzy

1.Zdjęcie najlepiej wykonać nocą
2. Ustawić aparat na statywie
3. Ustawić największą liczbę
przysłony i najdłuższy czas
naświetlania (np. B)
4. skierować aparat w stronę
spodziewanego kierunku
błyskawicy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Stosować materiały zdjęciowe
lub balans bieli dla światła
dziennego
6. Dokonać naświetlenia na
długim czasie zapobiegając
poruszeniu aparatu (używając
wężyka, pilota lub
samowyzwalacza)

20.

Przeliczyć czas, na jaki
będziesz musiał ustawić
migawkę po wprowadzeniu
poprawki wynikającej z użycia
filtra.

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu zgodnie z wewnątrzszkolnym

systemem oceniania.

2. Określ dla uczniów wymagania.
3. Przygotuj instrukcję dla ucznia, test i kartę odpowiedzi dla każdego ucznia.
4. Zapewnij odpowiednie warunki przeprowadzenia testu (czas, możliwość samodzielnej

pracy).

5. Przed rozpoczęciem pracy zapoznaj ucznia z instrukcją.
6. Przeprowadź test w określonym czasie.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych, który zawiera 20 pytań o różnym stopniu

trudności.

4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Poprawną odpowiedź zakreśl

znakiem „x”, wykonaj rysunek lub udziel odpowiedzi pisemnej. W przypadku pomyłki
należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową.

5. Test składa się z dwóch części: Część I – poziom podstawowy, Część II – poziom

ponadpodstawowy. W sumie możesz uzyskać 20 punktów, jeśli prawidłowo odpowiesz na
wszystkie pytania w teście. Za każdą prawidłową odpowiedz otrzymujesz „1” punkt.
Natomiast za złą odpowiedź lub jej brak otrzymujesz „0” punktów.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawi ci trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego gdy zostanie Ci czas wolny.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut czasu.

Powodzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Materiały dla ucznia:

– instrukcja,
– zestaw zadań testowych,
– karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Część I – Poziom podstawowy
1. W zakres fotografii plenerowej nie wchodzą

a) zdjęcia krajobrazu miejskiego.
b) portrety grupowe ludzi na powietrzu.
c) zdjęcia ulic i placów.
d) zdjęcia krajobrazu wiejskiego.

2. Żabia perspektywa określa zdjęcie

a) na którym znajdują się płazy.
b) wykonane z poziomu gruntu.
c) wykonane przez filtr zielony.
d) przyrodnicze.

3. Co oznacza „efekt Schwarzschilda”?

a) efekt rozmycia obrazu wywołany nasadką Schwarzschilda.
b) efekt obniżenia czułości wywołany bardzo krótkim lub stosunkowo długim

naświetlaniem.

c) efekt polegający na pozornym zamgleniu obrazu wywołany użyciem filtra niebieskiego
d) efekt „walenia się” perspektywy spowodowany użyciem obiektywu szerokokątnego.

4. Metodę wielokrotnego błysku w fotografii plenerowej stosujemy

a) przy fotografowaniu pod słońce.
b) do fotografowania sztafażu.
c) do fotografowania rozległych pejzaży przy skąpym oświetleniu.
d) do fotografowania błyskawic.

5. Z przedstawionych schematów wybierz ten, który odpowiada sztafażowi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Biorąc pod uwagę, że możesz fotografować śnieg lub asfalt wybierz, która metoda

pomiaru warunków ekspozycji, w fotografii plenerowej może okazać się najdokładniejsza.
a) pomiar światła odbitego dokonany za pomocą matrycowego systemu pomiaru

w nowoczesnych aparatach.

b) pomiar światła padającego za pomocą światłomierza ręcznego.
c) pomiar światła odbitego od ludzkiej skóry z poprawką minus ½ przysłony.
d) pomiar światła odbitego światłomierzem ręcznym.

7. Wykonując zdjęcie pod słońce uzyskujemy wizualny efekt

a) zamglenia.
b) konturu.
c) sylwetkowych cieni.
d) zmiękczenia obrazu.

8. Do czyszczenia obiektywów używamy

a) miękkiej bawełnianej ściereczki np. podkoszulka.
b) irchy z odrobiną spirytusu.
c) odpowiedniego płynu i wacików.
d) pędzelka z gruszką, płynu, wacików lub bibułek do optyki.

9. Narzędzie do retuszu miejscowego w fotografii plenerowej często służy do

a) dodawania roślin do zdjęcia.
b) usuwania elementów zaburzających kompozycję.
c) kopiowania zdjęć z aparatu cyfrowego do komputera.
d) korekcji koloru zdjęć.

10. Jaką rolę spełnia obramowanie kadru?

a) wypełnia np. nieciekawe niebo i zamyka kompozycję.
b) upiększa zdjęcie poprzez komputerowe dodanie kolorowej ramki.
c) nadaje zdjęciu zagadkowy charakter.
d) jest podstawowym błędem początkującego fotografa.

11. Aby wykonać zdjęcie ukazujące ruch wody należy:

a) zastosować panoramowanie odpowiednio do kierunku ruchu wody .
b) wykonać zdjęcie wody z użyciem filtra niebieskiego.
c) użyć możliwie krótkiego czasu naświetlania.
d) użyć stosunkowo długiego czasu naświetlania.

12. Jaką rolę w fotografii plenerowej pełni plan przedni?

a) jest najważniejszy ponieważ zawsze w planie przednim musi znajdować się główny

temat zdjęcia.

b) pełni rolę marginalną, najlepiej gdy zdjęcie zostanie skomponowane z jego pominięciem.
c) pozbawia zdjęcie podstawy kompozycyjnej.
d) uzupełnia obraz i skupia uwagę na temacie głównym zdjęcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Dlaczego pliki RAW mogą okazać się bardzo przydatne przy wykonywaniu zdjęć

plenerowych?
a) dzięki dużej kompresji na karcie pamięci mieści się ich więcej niż innych plików.
b) umożliwiają dokładną korekcję balansu bieli nawet jeśli w plenerze występowały warunki

oświetleniowe uniemożliwiające dokładną korekcje barw przy fotografowaniu.

c) umożliwiają wykonywanie dużej liczby zdjęć w krótkich odstępach czasowych

ponieważ nie obciążają pamięci buforującej w aparacie.

d) pliki RAW są na tyle popularne, że nie ma problemu z przeglądaniem tak zapisanych

zdjęć, przy zapewnieniu dobrej jakości, nawet na starszych komputerach.

14. Do czego służy osłona przeciwsłoneczna podczas wykonywania zdjęć plenerowych?

a) chroni materiał światłoczuły przed słońcem podczas otwierania aparatu.
b) zabezpiecza otwór w korpusie aparatu cyfrowego po odłączeniu od niego obiektywu

np. podczas zmiany obiektywu na inny.

c) zapobiega refleksom wewnątrz obiektywu powodującymi zamglenia części zdjęcia.
d) zabezpiecza przed przypadkowym skierowaniem obiektywu w słońce, co może się

skończyć wypaleniem dziury w migawce.

Część II – Poziom ponadpodstawowy

15. Jakiego filtru użyjesz do niwelowania efektu zamglenia podczas wykonywania zdjęć

krajobrazu w technice fotografii czarno-białej?
a) niebieskiego.
b) polaryzacyjnego.
c) ciemnożółtego.
d) szarego.

16. Na karcie odpowiedzi narysuj i zaznacz proporcje „złotego podziału” kadru (w przybliżeniu).

17. Na jaki czas naświetlania ustawić migawkę podczas wykonywania zdjęć metodą

wielokrotnego błysku?
a) na czas synchronizacji właściwy dla danego aparatu.
b) na czas B i użyć wężyka spustowego z blokadą.
c) na 1 sek.
d) ustawić automatykę czasu otwarcia migawki.

18. Zaproponuj w punktach jak wykonasz zdjęcie panoramiczne techniką cyfrową.

19. Zaplanuj jak wykonać zdjęcie błyskawicy podczas burzy.

20. Zmierzyłeś warunki ekspozycji zdjęcia plenerowego uzyskując wartości: czas 1/125,

przysłona pomiędzy 5,6 a 8. Używasz filtra barwnego o krotności x2. Podaj czas, na jaki
będziesz musiał ustawić aparat po wprowadzeniu poprawki wynikającej z użycia filtra.
a) czas ten sam ponieważ krotność stosuje się tylko do obliczania przysłony
b) 1/60
c) 1/250
d) 1/500

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie zdjęć plenerowych

Zakreśl poprawną odpowiedź znakiem „x”, wykonaj rysunek

lub wpisz odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST II
Test praktyczny – „próba pracy” do jednostki modułowej

„Wykonywanie

zdjęć plenerowych”

Instrukcja dla nauczyciela
W badaniu osiągnięć ucznia w jednostce modułowej „Wykonywanie zdjęć plenerowych”

przewiduje się zastosowanie zadania testowego typu „próba pracy”, gdyż pozwoli ono
sprawdzić poziom ukształtowanych umiejętności praktycznych. Zadanie zostało tak
skonstruowane, aby można było sprawdzić wyszczególniony poniżej układ czynności
wykonywanych przez ucznia. Zadaniem nauczyciela jest stworzenie warunków dla ucznia,
umożliwiających w określonym czasie wykonanie zadania.

Uczeń powinien mieć udostępnione:

−

różne aparaty cyfrowe typu lustrzanka, aparaty cyfrowe kompaktowe,

−

statywy, światłomierze, wężyk lub pilot do aparatu, filtry zdjęciowe, zestaw do
czyszczenia elementów optycznych,

−

stanowisko komputerowe z niezbędnym oprogramowaniem umożliwiającym obróbkę
zdjęć,

−

sprzęt umożliwiający uzyskanie zdjęcia w formie materialnej,

−

arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m

, taśma dwustronnie przylepna, nożyczki.

Nauczyciel powinien:

−

zadbać o przygotowanie odpowiedniej ilości i rodzaju sprzętu

−

przypomnieć uczniom zasady BHP i nakazać bezwzględne przestrzeganie przepisów ruchu
drogowego podczas przebywania poza budynkiem szkoły

−

towarzyszyć uczniom podczas wykonywania zdjęć w plenerze obserwując kolejne
czynności i dokonując zapisu swoich obserwacji co do prawidłowości procedur
wykonywanych przez każdego z uczniów

−

po powrocie do pracowni przydzielić uczniów do wykonywania prac na poszczególnych
stanowiskach komputerowych

−

na bieżąco obserwować pracę uczniów przy komputerach

−

dokonać oceny wykonanej pracy

Treść zadania

Wykonaj techniką cyfrową, serię zdjęć krajobrazu miejskiego (maksymalnie 10 ujęć)

z zachowaniem zasad kompozycji. Zapisz obrazy w formacie RAW. Dokonaj niezbędnej
obróbki komputerowej oraz wydrukuj z jakością fotograficzną jedno wybrane zdjęcie. Wydruk
naklej na arkusz A4 i dokonaj pisemnej analizy zasad kompozycji obrazu.

Na stanowisku komputerowym posiadasz zainstalowane oprogramowanie do obróbki

zdjęć oraz drukarkę do wykonania kopii pozytywowej.
Czas przeznaczony na wykonanie zadania wykonania zadania 135 minut

Instrukcja dla ucznia

Uczeń powinien wykonać następujące czynności:

1. zaplanować i zapisać w punktach przebieg wykonania zadania,
2. dobrać sprzęt zdjęciowy i pomocniczy do wskazanej w zadaniu techniki oraz panujących

warunków atmosferycznych,

3. wyjść w plener, wybrać miejsce do realizacji tematu ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. sprawdzić poprawność działania sprzętu oraz stan czystości elementów optycznych

(w razie potrzeby dokonać czyszczenia),

5. wybrać odpowiednie stanowisko zdjęciowe, dokonać pomiaru i ustawienia warunków

ekspozycji,

6. wykonać szereg zdjęć nieznacznie zmieniając miejsce fotografowania i punkt widzenia

przemieszczając się w okręgu o promieniu do 10 metrów od punktu wyjściowego,

7. wrócić do pracowni i przenieść zdjęcia z aparatu do pamięci komputera,
8. dokonać selekcji zdjęć, i przeprowadzić niezbędną obróbkę komputerową ewentualnego

wybranego zdjęcia,

9. wykonać kopię pozytywową w formie materialnej o formacie minimum 15x20 cm,
10. umieścić zdjęcie na arkuszu A4 o gramaturze min 160 g/m

i wykonać opis dotyczący

zasad kompozycji zdjęcia oraz imię i nazwisko autora,

11. przedstawić do oceny wykonaną pracę.

Kryteria poprawnego wykonania zadania

Lp.

Czynność wykonana przez ucznia

Możliwa do

uzyskania

ilość

punktów

Przyznan

a ilość

punktów

I. Zaplanowanie wykonania zadania
1. przedstawienie planu wykonania zadania

Razem:

II. Zaplanowanie stanowiska pracy
2. dokonacie wyboru odpowiedniego sprzętu do specyfiki

zadania

3. sprawdzenie poprawności działania sprzętu

4. wybranie stanowiska zdjęciowego do realizacji zadania

Razem:

III. Wykonania zadania
5. selekcja wykonanych zdjęć

6. zastosowanie celowej obróbki komputerowej

7. stosowanie zasad kompozycji

8. poprawność wykonania kopii pozytywowej

Razem:

IV. Zaprezentowanie wykonania zadania
9. estetyka efektu końcowego zadania

10. opisanie zastosowanych na zdjęciu zasad kompozycji

Razem:

Ogółem:

100

Normy wymagań na poszczególne oceny szkolne:

Ocena

Liczba uzyskanych punktów

dopuszczający

40-50

dostateczny

51-70

dobry

71 -90

bardzo dobry

91-100

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

1. Dederko W.: Oświetlenie w fotografii. WAiF, Warszawa 1972
2. Dederko W.: Sztuka fotografowania. COMUK, Warszawa 1986
3. Fotografia od A do Z pod red. M. Langford.. Muza, Warszawa 1992
4. Hedgecoe J.: Praktyczny kurs fotografii. Wyd. Ryszard Kluszczyński, Kraków 2000
5. Kreyser R.: Światłomierze i filtry fotograficzne. WAiF, Warszawa, 1975
6. Latoś H.: 77 tematów fotograficznych. WAiF, Warszawa 1975
7. Paule Ladislav: Pejzaż fotograficzny, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa

1984

8. Shaw J.: Fotografia Krajobrazu, [online]

http://akson.sgh.waw.pl/~smalaz/ksiazka/

wstep.html

dostęp 14 marca 2006 r.

9. Wszystko o fotografii : [przekł. z fr. Wojciech Tuszko, Fotografia polska 1939-1980

napisał Ryszard Bobrowski: Polscy wynalazcy i konstruktorzy w dziedzinie fotografii
napisał Wacław Żdżarski], Warszawa 1984