Bakterie beztlenowe

•

Ziarniaki Gram-dodatnie: Peptococcus, Peptostreptococcus, Sarcina

•

Ziarniaki Gram-ujemne: Veilonella;

•

Pałeczki Gram-ujemne nieprzetrwalnikujace: Bacteroides, Porphyromonas, Prevotella, Fusobacterium, Leptotrichia;

•

Pałeczki Gram-dodatnie nieprzetrwalnikujące: Actinomyces, Propionibacterium, Eubacterium, Lactobacillus, Bifidobacterium,

Mobiluncus;

•

Pałeczki Gram-dodatnie przetrwalnikujace (laseczki): Clostridium;

•

Występowanie bakterii beztlenowych we florze fizjologicznej człowieka.

•

Uwarunkowania zakażeń wywołanych przez bakterie beztlenowe, czynniki sprzyjające, czynniki warunkujące chorobotwórczość,

postacie kliniczne zakażeń beztlenowcami, wskazania, rodzaje materiałów i transport na badania w kierunku beztlenowców.

•

Zasady badania bakteriologicznego w kierunku beztlenowców: pobieranie materiału, transport (odpowiednie podłoże transportowe),

ocena preparatu bezpośredniego barwionego metodą Grama, posiewy na odpowiednie podłoża w warunkach beztlenowych, kontrola
wzrostu w warunkach beztlenowych (równoległy przesiew na podłoża tlenowe i beztlenowe), identyfikacja biochemiczna, ocena
wrażliwości beztlenowców na antybiotyki.

•

Zakażenia wywoływane przez beztlenowe promieniowce Actinomyces israeli (promienica) oraz przez laseczki z rodzaju Clostridium (C

tetani, C difficile, C botulinum, C perfringens i inne) – chorobotwórczość, diagnostyka, epidemiologia, leczenie.

•

Mechanizmy odpornościowe w zakażeniach wywołanych przez beztlenowce.

Bakterie beztlenowe

nieprzetrwalnikujące:

•

Ziarniaki Gram(+) –Peptostreptococcus

•

Ziarniaki Gram(-) – Veilonella

•

Pałeczki Gram(+) – Propionibacterium

•

Pałeczki Gram(+) promieniowce - Actinomyces

•

Pałeczki Gram(-) – Bacteroides, Prevotella, Fusobacterium, Porphyromonas

przetrwalnikujące:

•

Laseczki Gram(+) – Clostridium

Bakterie beztlenowe

•nieprzetrwalnikujące:
* flora fizjologiczna!!!, kolonizuje jamę ustną, przewód pokarmowy, pochwę, skórę...
w jelicie grubym i kieszonce dziąsłowej w stosunku 1000:1
* zakażenia często mieszane !!! – po przerwaniu ciągłości tkanek, w miejscu fizjologicznego występowania beztlenowców:
operacje, usunięcie zęba, cukrzyca - owrzodzenia, nowotwory ...
* uraz zmniejsza ukrwienie i obniża stężenie tlenu!!! - martwica niedokrwienna, namnażanie względnych beztlenowców, potem
ścisłych beztlenowców - stan zapalny, napływ granulocytów, ropień !!!
•przetrwalnikujące:
* w środowisku: gleba, piasek, osady denne, ścieki.. nieliczne w przewodzie pokarmowym zwierząt, ludzi

Ziarniaki beztlenowe

•

zjadliwość i chorobotwórczość raczej niewielka, zakażenia mieszane: tlenowo-beztlenowe, z innymi beztlenowcami

• Gram(+) – Peptostreptococcus fizjologicznie: jama ustna, jelita, pochwa

zak. okołozębowe, jamy brzusznej, narządu rodnego, rany kąsane, w 80-90% mieszane..
Peptococcus, Sarcina - rzadko

• Gram(-) – Veilonella fizjologicznie: jama ustna, pochwa

zak. okołozębowe, głowy, szyi, narządu rodnego, mieszane...

Pałeczki Gram(+) beztlenowe

•„maczugowce beztlenowe” - Propionibacterium acnes, P. granulosum, P. avidum
fizjologicznie: głębsze warstwy skóry, gruczoły potowe, łojowe
lipolityczne, wytw. kwas octowy i propionowy, histaminę, tryptaminę, oporne na wewnątrzkomórkowe niszczenie przez granulocyty:
nasilają zmiany trądzikowe
rzadko zakażenia oportunistyczne: protezy, oko, kości, bakteriemia...
wrażliwe: tetracykliny, makrolidy, klindamycyna

•

promieniowce, pałeczki Gram(+) rozgałęzione Actinomyces israelii, A. viscosus, A. naeslundii, A. odontolyticus

fizjologicznie: płytka nazębna - współudział w próchnicy, pochwa
promienica twarzowo-szyjna (po ekstrakcji zęba, urazach), klatki piersiowej, brzuszna, zak. wewnątrzmaciczne – wkładki
mechaniczne wydzielina krwisto-ropna z „ziarnami siarki”
wrażliwe: tetracykliny, penicylina, makrolidy, klindamycyna
• Bifidobacterium, Lactobacillus - niechorobotwórcze, Eubacterium,

Pałeczki Gram-ujemne beztlenowe ścisłe beztlenowce !!!

•Bacteroides – B.fragilis, B.distasonis, B.thetaiotaomicron, B.vulgatus
fizjologicznie: kał, jama ustna, pochwa
zakażenia jamy brzusznej – ropnie, zap. otrzewnej, posocznica, ropnie mózgu, miednicy, wątroby, tkanek miękkich...
zjadliwość: otoczka, kolagenaza, neuraminidaza, DNA-aza, proteaza, fibrynolizyna, nie LPS.. wytwarzają betalaktamazy
plazmidowe, możliwa koniugacja

•

Prevotella - P.melaninogenica – pochwa, jama ustna P.oralis – jama ustna

•

Porphyromonas - P.gingivalis - jama ustna

•

Fusobacterium – F.nucleatum – silna endotoksyna, przekształca się w sferoplasty – brak ściany komórkowej, oporność na betalaktamy

zakażenia okołozębowe, głowy, szyi, ran kąsanych przez człowieka

•

antybiotyki: penicyliny, cefoksytyna, klindamycyna, makrolidy, metronidazol,

•

w zakażeniach mieszanych: cefalosporyna +metronidazol, metronidazol+aminoglikozyd

Płytka nazębna – naturalny biofilm, zorganizowana – skupisko beztlenowców j. ustnej
Kolejne etapy tworzenia się płytki nazębnej:
1- pojedyncze ziarniaki Gram(+) na powierzchni szkliwa, selektywna kolonizacja przez grupy pionierskie
2 – mikrokolonie, dołączają beztlenowe ziarniaki Gram(-), pałeczki
3 – dodatkowa agregacja i osłonka
4,5 – coraz większa złożoność: beztlenowe bakterie nitkowate, wrzecionowce, krętki
6 – kolby kukurydzy, rozmiar krytyczny,bakterie mogą się oderwać, przenoszą się w inne miejsce kolonizacyjne, wywołują

różne zakażenia

Płytka naddziąsłowa → próchnica
Płytka poddziąsłowa → więcej beztlenowców, gł. formy nitkowate, spiralne, łatwiej osadza się kamień nazębny, choroby przyzębia

Laseczki beztlenowe – przetrwalnikujące, zjadliwość - wszystkie wytwarzają egzotoksyny !!!

Rodzaj: Clostridium

•

C.perfringens – zgorzel gazowa – właściwości bardziej sacharolityczne

toksyna - 5 typów A-E,( fospolipaza = lecytynaza), kolagenaza, DNA-aza, hialuronidaza, hemolizyny, proteinazy, lipazy...
często z C.novyi,C.septicum,, C.sordelli...
niektóre szczepy C.perfringrns – enterotoksyny – zatrucia pokarmowe

•

C.septicum, C.histolyticum C.oedematiens – obrzęk złośliwy – właściwości bardziej proteolityczne

•

C.tetani –tężec - neurotoksyna: tetanospazmina+tetanolizyna

•

C.botulinum – zatrucie jadem kiełbasianym

neurotoksyna, typy A-F, najsilniejsza ze znanych toksyn

•

C.difficile – biegunki poantybiotykowe, colitis psudomembranacea: enterototoksyny A i B

Diagnostyka „grupy” Clostridium perfringens

•ropa, tkanka martwicza – zakażenia przyranne egzogenne, ale mogą być endogenne (kał, pochwa) !!

•

odpowiednie pobranie i transport,

•

preparat bezpośredni – laseczki Gram(+), nieliczne przetrwalniki ułożone centralnie

•

hodowla – próbka ogrzana i nie ogrzana

agar z krwią- warunki beztlenowe, podłoże tioglikolanowe (płynne)
duże, hemolizujące(większość) kolonie, po 16-18 - 48 godz,

•

identyfikacja - testy biochemiczne , podłoże z żółtkiem – zmętnienie (lecytynaza)

•

próba biologiczna – świnka morska (domięśmiowo):

trzeszczenie, rozpad mięśni, antytoksyna hamuje objawy

•

leczenie: nacięcie, drenaż, natlenienie, penicylina+klindamycyna/ penicylina+metronidazol, wieloważna antytoksyna

Clostridium tetani

•Zakażenia przyranne – odchody końskie, gleba...
bakterie nieinwazyjne, okres wylęgania: kilka dni-tygodni, objawy związane z toksemią – napadowe kurcze toniczne, szczękościsk,
porażenie mięśni oddechowych

•

hodowla – rzadko się udaje, bezwzględne beztlenowce, wzrost pełzający-2 dni, przetrwalniki biegunowe – „pałeczki dobosza”, słaba

aktywność biochemiczna, test neutralizacji

•

Identyfikacja toksyny w surowicy chorego – test neutralizacji na myszkach

•

Leczenie: antytoksyna (choroba posurowicza), penicylina

•

Profilaktyka: szczepionka - anatoksyna Te (DiTePer),

* zagrożenie: pielęgnacja rany, przypominająca dawka anatoksyny, antytoksyna

Clostridium botulinum - intoksykacja

Laseczki występują w ziemi, mułach dennych.. - zatrucia toksyną wyprodukowaną w zanieczyszczonych pokarmach – warzywa
konserwowane w domu, wędzone na zimno mięso, ryby, orzeszki ziemne..
•Objawy: po 1-5 dniach, zaburzenia widzenia, połykania, mowy.. - toksyna blokuje uwalnianie acetylocholiny w synapsach płytek
nerwowo-mięśniowych
•Diagnostyka:
* wykrycie laseczek/toksyny w żywności – nie zawsze pozostaje
* wykrycie toksyny w surowicy chorego – test neutralizacji na myszkach, określenie serotypu,
u ludzi A,B,E
•Leczenie: antytoksyna wieloważna lub swoista

Clostridium difficile

•

kolonizacja u 3-5% osób dorosłych i niemowląt, w szpitalu do 30%, kontaminacja środowiska szpitalnego !!!

•

prawie zawsze związane z antybiotykoterapią: cefalosporyny, klindamycyna, ureidopenicyliny, aminoglikozydy..

•

szczepy o różnej toksyczności i oporności na antybiotyki

•

Diagnostyka:

* podłoża selektywne, warunki beztlenowe, 48 godz., morfologia
komórek, testy biochemiczne, wykrycie toksyny A i B – efekt cytotoksyczny hodowli ludzkich fibroblastów
* wykrycie toksyny bezpośrednio w kale – różne testy, także Elisa

•

leczenie: wankomycyna doustnie, metronidazol

Diagnostyka beztlenowców

- ogólne zasady

nie!!! - materiały z powierzchni i miejsc fizjologicznych: gardło, pochwa, owrzodzenie, plwocina, mocz, kał...

tak!!! - ropnie, punktaty, krew, aspiraty – cuchnąca wydzielina!!!, mocz z nakłucia pęcherza...

•

pobranie: jałowa strzykawka, podłoże transportowe – bez dostępu tlenu,

•

transport – szybko, posiewy natychmiast po dostarczeniu

•

preparat bezpośredni – b. ważny: Gram(+) Gram(-) kształt, wygląd, barwa

•

podłoża: wzbogacone, selektywne – vit.K, L-cystyna, wyciąg drożdżowy, hemina, antybiotyki (aminoglikozyd, wankomycyna)..,

•

warunki: ściśle beztlenowe – specjalne garnki, wkłady – GasPak

•

inkubacja: 1 dzień – Clostridium perfringens, 2-3 dni Bacteroides, 5-7 dni – Actinomyces, Propionibacterium,

zawsze kontrola w warunkach tlenowych – wykluczenie względnych beztlenowców

•

Identyfikacja: testy biochemiczne, chromatografia gazowa

•

antybiogram – metoda dyfuzyjno-krążkową – nie!!!, tylko MIC, np.. E-test

naturalnie oporne na aminoglikozydy, większość cefalosporyn, glikopeptydy, chinolony