Pozytywizm jest epoką zamykającą etap zrywów niepodległościowych. W Europie (1850-80) jest to
realizm i naturalizm (Rosja i Francja), a w Anglii – epoka wiktoriańska. W PL początek pozytywizmu
określa się na 1864 rok, czyli po powstaniu styczniowym, a trwała do ok 1890, gdzie zaczęła się epoka
Młodej Polski.
4 główne idee polskiego pozytywizmu:
*praca organiczna –społeczeństwo = ludzki organizm; praca jest najważniejsza,
*praca u podstaw – zaopiekować się gorszymi, proletariatem, wykształcić ich
*emancypacja – równouprawnienie kobiet; kobieta może wykonywać zawody
*asymilacja mniejszości narodowych – żydzi muszą poczuć się Polakami
Cel: odbudowanie kraju.
4 fazy:
*przedpowstaniowa
*literatura tendencyjna
*nowelistyka
*dojrzały realizm
Realizm:
*twórca Balzac
*odzwierciedla rzeczywistość
*ukazuje prawdę o świecie
*ma być obiektywny
*przedstawia szczegóły z życia
-Tołstoj ; Prus ; Balzac
Naturalizm:
*zapoczątkowany przez Emila Zolę
*realizm krytyczny
*antyestetyczny (ukazana starość, nędza, patologia)
*przedstawienie nizin społecznych
*szereg luźnych scen
*opisuje psychikę ludzkiego umysłu (zbrodnia i kara)
*opisuje problemy społeczne
-Zola ; Flaubert ; Zapolska
Cechy realizmu w literaturze:
*narrator wszechwiedzący, trzecioosobowy, nie ujawnia się
*dzieło ma stworzyć iluzję rzeczywistości
-opisane jest rzeczywiste miejsce akcji
-prawdziwe nazwy geograficzne
-szczegółowo opisane budynki i mieszkania
*pojawiają się dialogi, bohaterowie mówią językiem odpowiednim do swojego
pochodzenia/wykształcenia
*opisuje kilka miesięcy
*wydarzenia łączą się przyczyna-skutek
*metoda fizjonomiczna w opisie bohaterów
Np. wysoki i dobrze zbudowany -> siła wewnętrzna
Mały -> przebiegły, żywotny
Niski, przysadzisty -> materialista
Wyższy, szczupły -> uduchowiony
Małe oczy i usta -> introwertyk, zamknięty w sobie
Powieść behawiorystyczna –opis zdarzeń, nie wnika w psychikę
Powieść psychologiczna – przeżycia wewnętrzne bohaterów
Powieść tendencyjna – dla szerokiego ogółu, brak problemów
Powieść historyczna – przekazanie wiedzy o epoce

Utylitaryzm – John Stuart Mill – interes jednostki I społeczeństwa, umiłowanie pracy najważniejsze.
Determinizm – Karol Darwin – człowiek podobny do zwierzęcia, najważniejsza jest walka o byt.
Teoria rewolucjonizmu – Herbert Spencer – wszystkie aspekty ludzkie są pod ciągłym rozwojem
Pozytywizm – August Comte – należy odrzucić wszystkie aspekty metafizyczne, podejmować tylko
tematy pożyteczne dla ludzkości.

Nad Niemnem -Eliza Orzeszkowa – 1885 – proza, powieść realistyczna
Bohatyrowiczowie i Korczyńscy byli sąsiadami, razem walczyli w powstaniu styczniowym, razem
umarli i również razem zostali pochowani. zaprzyjaźnili się mimo różnicy stanów. Bohaterowie:
Benedykt Korczyński, Justyna Orzelska, Jan Bohatyrowicz, Zygmunt Korczyński, Anzelm, Różyc.
*Orzeszkowa chciała pokazać, że da się połączyć idee pozytywistyczne z romantycznymi
Cel powstania: uczczenie poległych bohaterów

Ojciec Goriot – Honoriusz Balzac – 1835 – powieść realistyczna
Akcja dzieje się w Paryżu. Pokazuje losy Goriota i jego rodziny. Główny bohater traci żonę (umiera) i
musi zaopiekować się 2 córkami. Rozpieszcza je, w wyniku czego wychowane są one na materialistki i
egoistki. Gdy istnieje pieniądz, nie ma moralności i uczuć. Dostanie życie nie równa się szczęściu.
Elitom wolno więcej. Cel powstania: wszystko za cenę materialnego sukcesu

Glioria Victis – Eliza Orzeszkowa – nowela, proza poetycka
Baśniowe opowiadanie. Las i wiatr niosą historię powstania styczniowego, które się tam wydarzyło.
Głównie o poległych powstańcach, zapomnianych i bezimiennych. Bohaterowie: Maryś Tarłowski,
Anielka, Jagmin, Traugutt. Cel powstania: gloryfikacja. Bohaterowie = mityczni herosi

Kamizelka – Bolesław Prus – 1882 - nowela
Mówi o biednej parze, która ciągle pracowała (praca organiczna). Mężczyzna (urzędnik) choruje, lecz
oboje bagatelizują problem, udając, że nic się nie dzieje i że to nic poważnego, oszukują się
wzajemnie. Skracają kamizelkę (mężczyzna chudnie), aby nie dopuścić do siebie myśli o śmierci.
Bardzo się kochali. Cel powstania: praca organiczna
*narrator lubił otaczać się przedmiotami smutku (kamizelkę kupił ‘za drogo’)
*idea pracy organicznej nie zrealizowana

Mendel Gdański - Maria Konopnicka – nowela
Mendel, od 27 lat ma zakład introligatorski, jest żydem i tytanem pracy. Wychowuje wnuczka, który
ma problemy w szkole, ze względu na to kim jest. Gdy zaczynają się represje na Żydów, tylko student
staje w obronie Mendla. Cel powstania: problem dyskryminacji żydów (asymilacja)

Germinal – Emil Zola – powieść eksperymentalna
Stefan przybywa do płn Francji w poszukiwaniu pracy (kopalnia). Panuje tam wielka nędza, jest ciężka
praca i małe zarobki. (opis życia codziennego górników). Górnicy protestują wobec warunków/płacy,
wpada wojsko, ginie 14 osób. Stefan z miłości do Katarzyny podejmuje pracę. Przez 3 tyg kona z
głodu wraz z ukochaną, gdy kopalnię zalewa woda. Tylko on przeżywa.
Cel powstania: obiektywna prawda o świecie.

Lalka – Bolesław Prus – 1887 - powieść dojrzałego realizmu
Wokulski zakochany w Izabeli Łęckiej – arystokratce. On zwykły dorobkiewicz, dla niej zrobi
wszystko. Ubiega o jej względy, idealizuje ją, wzbogaca się dla niej, pomaga w potrzebie, zaskarbia
względy jej rodziny, lecz nie jej. Bohaterowie: Stanisław Wokulski, Izabela i Tomasz Łęccy, Geist
(wynalazca), Szuman (lekarz), Ochocki (naukowiec), Ignacy rzecki (subiekt, przyjaciel Wokulskiego).
Cel powstania: praca organiczna, praca u podstaw, zamożne życie.

Zbrodnia i Kara – Fiodor Dostojewski – 1865 - powieść psychologiczna
Raskolnikow, młody student popełnia zabójstwo na lichwiarce. Od tamtej pory nie umie sobie z tym
poradzić. Wydaje mu się, że wszyscy wiedzą o popełnionej zbrodni. Poprzez i dzięki Soni przyznaje
się do swego czynu. Zostaje wysłany na Sybir, Sonia wyrusza za nim. Również dzięki niej bohater
przechodzi wewnętrzną przemianę. Bohaterowie. Raskolnikow, Sonia, Swidrygajłow, Łużyn,
Marmieładow, Pietrowicz, Dunia (siostra Raskolnikowa), Razumichin (przyjaciel Rodiona), siostry
Iwanowe (zabite przez gł. Boh.) cel powstania: zbronia nie może być popełniona w imię idei