Ekonomia pracy – klin podatkowy i płaca

minimalna

Wiktor Wojciechowski

2

Pracujący / Bezrobotni / Nieaktywni

Popyt na pracę

Podaż pracy

Poziom i struktura

wynagrodzeń

Klin podatkowy

(koszty pracy)

Prawna

ochrona

zatrudnienia

Wydajność

pracy

System

negocjacji

płacowych

Siła

związków

zawodowych

Płaca

minimalna

Obciążenia

fiskalne ogółem

Długość i wysokość

zasiłków

Płaca progowa

Intensywność

poszukiwania

pracy

Zakres

wolności

gospodarczej

• Pozapłacowe koszty pracy (klin podatkowy) to wszystkie podatki i

parapodatki (np. obowiązkowe składki ubezpieczeniowe) stanowiące
różnicę pomiędzy całkowitymi kosztami pracy ponoszonymi przez
pracodawcę a wynagrodzeniem, które faktycznie otrzymuje pracownik
(„na rękę”).

• Wysoki klin podatkowy obniża popyt na pracę i podaż pracy. Skala

tego wpływu zależy od otoczenia instytucjonalnego rynku pracy, w
szczególności od:

– Systemu negocjacji płacowych
– Regulacji rynku produktów

• „Elastyczny” rynek pracy – wzrost klina podatkowego w niewielkim

stopniu zwiększa całkowite koszty pracy, ale za to obniża płace netto.

• „Sztywny” rynek pracy – wzrost klina podatkowego w dużym

stopniu zwiększa całkowite koszty pracy, pozostawiając płace netto na
niezmienionym poziomie.

3

• Gdy klin podatkowy obniża płace netto:

– Istotny spadek podaży pracy kobiet, osób młodych, osób bez

doświadczenia zawodowego

– Stosunkowo nieduży lub w ogóle brak wpływu na wielkość podaży

pracy mężczyzn (niska elastyczność płacowa podaży)

• Gdy klin podatkowy zwiększa całkowite koszty pracy:

– Istotny spadek popytu na pracę
– Istotne spowolnienie wzrostu PKB o ile nie następuje

kompensacyjny wzrost popytu na kapitał (inwestycje mogą być
jednak niskie gdy firmy doświadczają rosnących kosztów
produkcji)

• Wyniki badań empirycznych wskazują, że

Elastyczność podaży < Elastyczność popytu

Wysoki klin podatkowy obniża zatrudnienie w większym stopniu
w krajach o sztywnych regulacjach rynku pracy niż w krajach,
w których rynek pracy jest elastyczny.

4

Klin podatkowy

– 100% średniej płacy

Źródło: OECD, dane za 2004 r.

0

10

20

30

40

50

60

IRL

U

SA

UK

L

U

X

PR

T

GR

E

ESP

D

M

K

SVK

POL

N

L

D

C

Z

E

F

IN

AUS

IT

L

HUN

F

R

A

SW

E

GER

%

Klin podatkowy -

67% średniej płacy

Źródło: OECD, dane za 2004r.

0

10

20

30

40

50

IRL

UK

U

SA

L

U

X

PR

T

F

R

A

ESP

GR

E

N

L

D

F

IN

AUS

SVK

D

M

K

HUN

IT

L

POL

C

Z

E

GER

SW

E

%

Klin podatkowy -

100% i 0% średniej płacy + 2 dzieci

0

10

20

30

40

50

IRL

L

U

X

U

SA

UK

PR

T

SVK

AUS

C

Z

E

D

M

K

HUN

ESP

GER

N

L

D

GR

E

B

EL

IT

L

F

IN

F

R

A

SW

E

POL

%

Źródło: OECD, dane za 2004r.

8

.2

.25

.3

.35

Ave

ra

g

e

T

a

x

W

e

d

g

e

2

4

6

8

10

Ave

ra

g

e

Un

e

m

p

lo

y

m

e

n

t

1960

1970

1980

1990

2000

Year...

Average Unemployment

Average Tax Wedge

Average Tax Wedge and Unemployment in Europe

• Spadek progresji podatkowej może

– zwiększać presję płacową, bo osiąganie wyższych dochodów nie

skutkuje wpadaniem w wyższe progi podatkowe (dotyczy to głównie
osób o bardzo wysokich dochodach)

– Zachęcać do zwiększania inwestycji w kapitał ludzki, bo wysokie

dochody wynikające z wysokich kwalifikacji są mniej opodatkowane
niż w sytuacji dużej progresji podatkowej

• Efektywny klin podatkowy uwzględnia nie tylko wysokość podatków

i parapodatków, ale także utratę prawa do transferów socjalnych (zasiłki
dla bezrobotnych, zasiłki z pomocy społecznej - w szczególności
uzależnione od wysokości dochodu)

– Wysoki klin podatkowy obniża wielkość podaży pracy silniej

w krajach, w których są dostępne wysokie transfery socjalne.
(Wysokie transfery socjalne zwiększają płacę progową)

– Aktywność zawodowa i liczba przepracowanych godzin pracy jest

przeciętnie niższa w krajach Europy kontynentalnej niż w krajach
anglosaskich (np. w USA)

9

• Zmniejszają popyt na pracę:

– osób o niskich kwalifikacjach zawodowych, a przez to niskiej

wydajności pracy (np. Nickell, Layard, 1999)

– w pracochłonnych sektorach usług (np. Rogerson, 2007) – efekt

substytucyjny

• Silniej ograniczą zatrudnienie, w krajach w których:

– związki zawodowe wywierają silną presję na wzrost wynagrodzeń(np.

Nunziata, 2002; Daveri, Tabellini, 1997)

– sektorowy system negocjacji płacowych (Alesina, Perotti, 1997) ->

w pozostałych krajach też obniża zatrudnienie, ale w mniejszym
stopniu (Elmeskov i in., 1998).

– są łatwo dostępne różnego rodzaju świadczenia zastępujące dochód

z pracy (szczególnie gdy te świadczenia są dodatkowo wysokie)

10

• Wysoki klin podatkowy przyczynia się do rozwoju zatrudnienia w szarej

strefie kosztem zatrudnienia oficjalnego (rejestrowanego) – (np. Davis,
Henrekson, 2005)

• W latach 2000-2002 przeciętna liczba przepracowanych godzin

przypadająca na osobę w wieku produkcyjnym w sektorze rynkowym była
w USA o 10% większa niż w Szwecji. Po doliczeniu jednak do tej liczby
czasu poświęconego na pracę w gospodarstwie domowym w obu krajach,
różnica ta ulega zmniejszeniu do zaledwie 1% (Olovsson, 2004)

• Pomimo istotnie mniejszej liczby godzin przeznaczonej na pracę

zarobkową przez kobiety w Niemczech niż w USA, w rzeczywistości
łączny czas poświęcony na pracę przez kobiety w obu tych krajach jest
identyczny (Freeman i Schettkat, 2001).

11

• Wpływ wysokich podatków na tempo wzrostu gospodarczego:

– Im wyższa relacja wydatków publicznych do PKB (lub podatków/PKB)

=>tym niższe tempo wzrostu PKB

– Obniżenie relacji wydatków publicznych/PKB o 10 pkt. proc. może

skutkować zwiększeniem rocznego tempa wzrostu PKB nawet o 1 pkt.
proc. (Thorthon, 1997)

• Wnioski dla polityki gospodarczej:

– Wysoki klin podatkowy w połączeniu z niską elastycznością rynku

pracy w wielu krajach Europy kontynentalnej (m.in. sektorowy
system negocjacji płacowych) odpowiada za niski popyt na pracę.

– „Przerzucenie” klina podatkowego w większym stopniu niż obecnie na

pracowników zwiększyłoby popyt na pracę, przy stosunkowo małym
spadku podaży pracy (mniejsza elastyczność)

– Zmniejszenie opodatkowania pracy na rzecz wzrostu opodatkowania

konsumpcji (np. VAT) => szersza baza podatkowa (również
opodatkowanie transferów), zwiększenie bodźców do pracy.

12

Płaca minimalna

- Wysoka płaca minimalna ogranicza możliwość „przerzucania” wysokiego

klina podatkowego na pracowników --> wysoki klin silniej ogranicza
popyt na pracę, gdy równocześnie wysoka płaca minimalna. Wzrost
relacji płacy minimalnej do mediany wynagrodzeń o 10 pkt. proc.
zwiększa negatywny wpływ klina o połowę (Bassanini, Duval, 2006).

- Ogranicza popyt na pracę w szczególności osób młodych i pracowników

bez lub z niewielkim doświadczeniem zawodowym

- Negatywne konsekwencje widoczne przez wiele lat – niższe dochody osób,

które z powodu wysokiej płacy mają małe doświadczenie i staż pracy
(Neumark, Nizalova, 2004).

- Wysoka płaca minimalna zwiększa udział w bezrobociu osób młodych

(Neumark, Wascher, 1995)

13

Minimum wage as % of an average wage in the economy

14

0

10

20

30

40

50

60

Unit

e

d

S

tates

Romani

a

E

s

to

nia

Latv

ia

P

ola

nd

S

lov

a

k

ia

Unit

e

d

Kingd

om

Hun

gar

y

Lithu

a

nia

Czec

h

Republi

c

S

pai

n

P

ortu

gal

Nether

la

nds

S

lov

e

nia

B

ulgaria

M

a

lta

Luxe

mbourg

Ire

la

nd

Source: Eurostat, 2005

Związki zawodowe

• Różne systemy negocjacji płacowych:

– całkowicie zdecentralizowane (np. USA, Polska, Irlandia)
– na szczeblu poszczególnych branż (np. Niemcy, Francja, Belgia)
– Silnie scentralizowane i skoordynowane (Szwecja, Norwegia,

Irlandia, Holandia)

• Najniższy poziom zatrudnienia w przypadku negocjacji branżowych

• Presja płacowa wywierana przez związki zawodowe jest ograniczana,

gdy negocjacje płacowe związków zawodowych z pracodawcami są
koordynowane na szczeblu krajowym (zob. np. Scarpetta [1996])

• Siły negocjacyjnej pracowników nie można oceniać na podstawie

odsetka pracowników zrzeszonych w związkach zawodowych. O
rzeczywistej sile związków zawodowych decyduje bowiem sposób
prowadzenia negocjacji płacowych.

15

Stopień uzwiązkowienia i rozszerzania

wyników negocjacji płacowych

16

.4

.42

.44

.46

.48

.5

Av

er

a

ge

U

nio

n

D

en

s

it

y

2

4

6

8

10

Av

er

a

ge

U

ne

m

pl

o

y

m

en

t

1960

1970

1980

1990

2000

Year...

Average Unemployment

Average Union Density

Average Union Density and Unemployment in Europe

Bassanini A., Duval R., 2006, Employment Patterns in OECD
Countries: Reassessing the Role of Policies and Institutions,
OECD Social, Employment and Migration Working Paper No.
35.

http://www.oecd.org/dataoecd/47/61/36888714.pdf