EUMETAZOA

DEUTEROSTOMIA

STRUNOWCE

CHORDATA

OSŁONICE

TUNICATA

UROCHORDATA

BEZCZASZKOWCE

ACRANIA

CEPHALOCHORDATA

KRĘGOWCE

VERTEBRATA

STRUNOWCE NIŻSZE

* nieformalny termin

podkreślający wyraźnie prostszą

budowę i realizowanie mniej

skomplikowanych czynności

życiowych przez osłonice i

bezczaszkowce w porównaniu z

kręgowcami

CHARAKTERYSTYCZNE CECHY STRUNOWCÓW

NAZWA

* pochodzi od struny grzbietowej

* ma ona postać walcowatego pręta
zbudowanego z ciasno upakowanych

komórek tkanki łącznej
* struna grzbietowa strunowców przede

wszystkim stanowi wewnętrzny szkielet
osiowy (rola podporowa)

* u bardziej zaawansowanych form strunę
grzbietową zastępuje kręgosłup (u

zarodków jednak występuje elastyczna
struna, na podłożu której rozwijają się z

czasem kręgi)

CEWKOWATY UKŁAD NERWOWY

* centralny

* ciągnie się wzdłuż struny grzbietowej
(ściślej ponad nią)

METAMERIA

* segmentalny (metameryczny)

układ mięśni
* inne narządy wewnętrzne (wraz z celomą)

wykazują metamerię w
rozwoju zarodkowym, chociaż

może się ona później zacierać
* strunowce mają gardziel przebitą

szczelinami skrzelowymi
* kręgowce lądowe mają szpary takie

tylko w stadium zarodkowym

HIPOTETYCZNY PRZODEK

* zwierzę wodne, które pojawiło się w

prekambrze
* drobne, dwuboczne symetrycznie zwierzę o

dwóch częściach ciała

CZĘŚĆ WISCERALNA

* odpowiedzialna za pobieranie pokarmu i być może

za oddychanie
* zasadniczym elementem była tu szeroka gardziel

poprzebijana licznymi szczelinami skrzelowymi
tworząca kosz skrzelowy

* u kręgowców lądowych skrzela zanikły, a
rynienka gardzielowa przekształciła się w tarczycę

(o czym świadczy fakt, że komórki tarczycy
wychwytują jod, podobnie jak komórki endostylu

osłonic i bezczaszkowców – są to więc narządy
homologiczne)

* woda wyciągana przez otwór gębowy omywała
skrzela, które zaopatrywały krew w tlen

* pierwotnie strunowce były filtratorami (żywiły się
planktonem, który przyklejał się do śluzu gardzieli i był

przesuwany rzęskami do rynienki
gardzielowej /endostylu/, skąd trafiał do przełyku)

CZĘŚĆ SOMATYCZNA

* odpowiedzialna za

przemieszczanie ciała
* zawierała metameryczną

muskulaturę umożliwiającą
wyginanie tylnej części ciała na

boki
* w tej części biegła struna

grzbietowa, nad którą znajdowała
się cewka nerwowa

PODOBIEŃSTWO PIERWOUSTYCH I

WTÓROUSTYCH

* 1822 – francuski biolog Geoffroy de Saint-
Hillaire zauważył podobieństwo planu budowy

zwierzęcia pierwoustego
(np. stawonoga, jak homar), który nieco

przypomina plan budowy zwierzęcia wtóroustego
(np. należącego do strunowców szczupaka)

odwróconego do góry brzuchem
* najnowsze badania genów wyznaczających

podczas rozwoju osobniczego główne kierunki w
ciele i rozmieszczenie narządów potwierdzają

ten fakt – u piwoustych stronę grzbietową ciała
wyznaczają geny odpowiadające genom

kodującym stronę brzuszną u wtóroustych
* okazało się, że strunowce mają specyficznie

położone niektóre układy narządów: u
pierwoustych główne elementy układu

nerwowego położone są po brzusznej stronie
przewodu pokarmowego, układu krwionośnego

natomiast po stronie grzbietowej
* u kręgowców plan budowy jest inny

TUNICATA

* ich przodkowie zmienili tryb życia na osiadły, filtrujący i dlatego na pierwszy rzut oka współczesne

osłonice nie przypominają strunowców
* zachowały strunę grzbietową przynajmniej w stadium larwalnym

* swobodnie pływające larwy mają ogon ze struną grzbietową i segmentami mięśniowymi
(w stadium dorosłym ogon zachowuje się u przedstawicieli rzędu ogonic)

* ich nazwa pochodzi od organicznej osłonki – tuniki, która otacza ciało
* żyją wyłącznie w morzach pełnosłonych

* przeważnie pojedyncze, lecz bywają formy kolonijne

BUDOWA LANCETNIKA – SWOISTEGO MODELU BUDOWY STRUNOWCA

ACRANIA

* najbardziej znanym przedstawicielem jest lancetnik

* pozostałe bezczaszkowce, zamieszkujące płycizny
ciepłych mórz, wyglądają podobnie jak on

* niewiele zmieniły się od kambru
* lancetnik jest dobrym modelem pierwotnego planu

budowy strunowców

BUDOWA ZEWNĘTRZNA I TRYB ŻYCIA

* żyje w morzach u brzegów Europy

* większość czasu spędza na wpół zagrzebany w gruboziarnistym
piasku

* wystawia przednią część ciała i odfiltrowuje pokarm z wody
* ma wydłużone, bocznie spłaszczone ciało o długości kilku (5-7)cm

* kształtem przypomina nieco lancet, z charakterystycznym
rombowatym rozszerzeniem na tylnym końcu, pełniącym funkcje

płetwy ogonowej
* wzdłuż grzbietu i po stronie brzusznej biegnie fałd pełniący funkcje:

płetwy grzbietowej i odbytowej oraz płetw parzystych (od odbytu
do przodu ciała jest rozdzielony na dwa równoległe fałdy)

* ciągnąca się wzdłuż ciała struna grzbietowa jest odporna na
ściskanie wzdłuż swej osi i zachowuje stałą długość

* przez to skurcze mięśni po obu stronach ciała nie powodują skracania
się poszczególnych odcinków tułowia, lecz jego wyginanie na boki

* taki sposób poruszania się (esowate wygięcia ciała na boki)
charakterystyczny jest dla większości kręgowców: bezżuchwowców,

większości ryb, płazów i gadów
* przedni koniec lancetnika nie tworzy wyraźnej głowy

* ciało jest miękkie i półprzezroczyste (dzięki temu można dostrzec u
żywego zwierzęcia niektóre narządy wewnętrzne, m.in. segmenty

mięśniowe i gonady)
* pokrycie ciała stanowi jednowarstwowy naskórek cylindryczny,

pod którym leży tkanka łączna

ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ LANCETNIKA

ROZMNAŻANIE

* rozdzielnopłciowy

* gonady rozmieszczone są parzyście (z
przesunięciem w fazie, jak miomery) w

ścianie gardzieli, w jej dolnej części
* lancetnik ma około 30 par takich

woreczkowatych gruczołów,
przeświecających przez powierzchnię ciała

ROZWÓJ

* gamety wydostają się do jamy okołogardzielowej wskutek

pęknięcia ścian gonad i wraz z wodą wydostają się na zewnątrz
(zapłodnienie zewnętrzne)

* zapłodnione jajo bruzdkuje (jaja lancetnika są klasycznym obiektem
badań embriologicznych, dzięki którym poznano mechanizmy rozwoju

zarodkowego strunowców)
* z jaja wylęga się larwa o silnie asymetrycznej budowie (ma po

lewej stronie otwór gębowy, a po prawej szczeliny skrzelowe)
* ta asymetria jest osobliwością bezczaszkowców (zapewne

wtórną)
* przodkowie kręgowców mieli raczej symetryczne ciało

BUDOWA WEWNĘTRZNA LANCETNIKA – SWOISTEGO MODELU BUDOWY STRUNOWCA

UKŁAD MIĘŚNIOWY

* wyraźnie zaznaczone segmenty

mięśniowe (miomery), przedzielone
łącznotkankowymi błoniastymi

przegrodami (mioseptami)
* miomery mają kształt liter V,

zwróconych wierzchołkiem ku przodowi
ciała (po stronie lewej są przesunięte

względem tych po stronie prawej)
* włókna mięśniowe jednego

miomeru kurczą się jednocześnie,
więc asymetria ułatwia wyginanie ciała

na boki
* mięśnie są poprzecznie

prążkowane

UKŁAD POKARMOWY

* lancetnik pobiera pokarm, napędzając wodę do

gardzieli ruchami rzęsek nabłonka, odcedzając przy
tym zbyt duże obiekty „wąsami” otaczającymi jamę

przedgębową
* w jamie tej drobna zawiesina pokarmowa przylepia

się do śluzu, który przesuwany jest do tyłu, przez otwór
gębowy do jamy gębowej i gardzieli

* gardziel zajmuje prawie połowę długości ciała
lancetnika i poprzebijana jest aż 180 parami szpar

(szczelin) skrzelowych
* przez te szczeliny woda opuszcza gardziel i trafia do

jamy okołoskrzelowej, a stamtąd na zewnątrz ciała
przez pojedynczy otwór atrialny po stronie brzusznej

* wzdłuż gardzieli, po spodniej stronie biegnie rynienka
(endostyl), której komórki wydzielają bogate w jod

substancje zlepiające cząstki pokarmowe
* z gardzieli, przez krótki przełyk, pokarm wciąż

zlepiony śluzem i przesuwany przez urzęsiony nabłonek,
trafia do jelita

* część jelita (uchyłek wątrobowy) wytwarza enzymy
trawienne

* nadtrawiony pokarm jest wchłaniany w tylnej części
jelita, które zwęża się ku odbytowi

UKŁAD ODDECHOWY

* gardziel poprzebijana szczelinkami skrzelowymi tworzy kosz

skrzelowy
* ściany kosza są silnie ukrwione i umożliwiają wymianę

gazową (niektórzy autorzy piszą o skrzelach lancetnika, co jest
dyskusyjne, choć zalicza się ten gatunek do strunowców

skrzelodysznych)
* układ oddechowy jest silnie powiązany z pokarmowym

* przemywanie układu oddechowego jest proste
* woda dostaje się do wnętrza ciała przez otwór gębowy,

następnie z gardzieli przechodzi przez szczeliny skrzelowe do
przestrzeni okołoskrzelowej, a stamtąd otworem atrialnym

wydostaje się na zewnątrz
* wymiana gazowa odbywa się na powierzchni ścian kosza

skrzelowego
* ruch wody wymuszony jest przez liczne rzęski nabłonka

gardzieli
* część wymiany gazowej odbywa się przez powłoki ciała

UKŁAD KRĄŻENIA

* lancetnik ma bezbarwną krew, która w niewielkim stopniu uczestniczy w

transporcie tlenu
* układ jest zamknięty i jednobiegowy

* nie ma tu serca, a krew tłoczą niezależne skurcze naczyń krwionośnych
(tętnicy biegnącej pod endosylem i odchodzących od niej tętnic skrzelowych)

* krew płynie ku przodowi tętnicą podendostylarną, stąd tętnicami
skrzelowymi trafia do parzystych tętnic po stronie grzbietowej gardzieli i

dalej do pojedynczej tętnicy ogonowej
* od tętnic odchodzą rozgałęzienia do miomerów i innych narządów, a z

naczyń włosowatych krew trafia do żył, którymi spływa do centralnego
rozszerzenia podjelitowego (zatoki żylnej)

* występuje tu także krążenie wrotne: z rozgałęzień żyły ogonowej oplatającej
jelito krew trafia do żyły wrotnej dochodzącej do uchyłka wątrobowego, gdzie

ponownie trafia do kapilar i dopiero stamtąd spływa żyłą wątrobową do
rozszerzenia żylnego

UKŁAD WYDALNICZY

* narządy wydalnicze (protonefrydia)

przypominają nieco protonefrydia wirków,
zgrupowane w około 100 par zespołów

(tkwią one w ścianach gardzieli, w jej
grzbietowej części, ułożone

metamerycznie)
* każdy zespół składa się ze ślepo

zakończonego kanalika w kształcie litery L,
do którego uchodzą pęczkami liczne (do

500) solenocyty (komórki płomykowe)
* są one otoczone naczyniami

krwionośnymi, z których produkty
przemiany materii przenikają do

solenocytów, a stamtąd ruch wici
przesuwa je do kanalików, otwierających

się do jamy okołoskrzelowej
(okołogardzielowej)

* stamtąd są usuwane wraz z wodą na
zewnątrz

* głównym produktem przemian azotowych
jest amoniak

UKŁAD NERWOWY

* zbudowany z cewki nerwowej - położonej pod struną

grzbietową rurki z centralnym cienkim kanalikiem
* od cewki nerwowej segmentalnie odchodzą nerwy, złożone z

korzeni grzbietowych (unerwiających ścianę ciała i narządy
wewnętrzne) i brzusznych (unerwiających miomery)

* podobny układ nerwów rdzeniowych występuje u kręgowców
* nie ma tu mózgu, tylko niewielkie pęcherzykowate

rozszerzenie na przednim końcu ciała

NARZĄDY ZMYSŁÓW

* dzięki skupiskom komórek światłoczułych w ścianach pęcherzyka

cewki lancetnik reaguje na światło, chociaż nie ma oczu
* oczka Hessego – skupienia światłoczułych komórek z

barwnikiem (kapturek barwnikowy pozwala ocenić, skąd pada
światło, gdyż z niektórych kierunków je pochłania) znajdujące się w

ścianie odcinka układu nerwowego odpowiadającego mózgowi
* oczy kręgowców (także człowieka) powstają w rozwoju

zarodkowym, a nie jako twory skórne, jak np. u głowonogów,
których oczy są anatomicznie podobne do naszych (ale są wobec

tego jedynie narządami analogicznymi)
* receptory zmysłów dotyku, węchu i smaku są rozmieszczone

głównie w wąsach i czułkach otaczających wlot do jamy
przedgębowej