Paleolit (zob. paleo, lit) - jedna z epok prehistorii, najstarszy i najdłuższy etap w dziejach

rozwoju społeczności ludzkiej, zwany też jako starsza epoka kamienna. Rozpoczyna się z chwilą

pojawienia form przedludzkich zdolnych do wytwarzania prymitywnych narzędzi (otoczaki,

pięściaki i rozłupce). Termin paleolit wprowadził w roku 1865 angielski uczony John Lubbock

[1]

.

Paleolit dzieli się na:

 paleolit dolny - (ok. 2-2,5 mln lat - ok. 120 tys. lat p.n.e.)

 paleolit środkowy - (ok. 120 tys. - ok. 40 tys. lat p.n.e.)

 paleolit górny - (ok. 40 tys. - ok. 14 tys. lat p.n.e.)

 paleolit późny - (ok. 14 tys. lat p.n.e. - 8 tys. lat p.n.e.)

Paleolit dolny (ok. 3 mln lat - ok. 120 tys. lat p.n.e.)

Paleolit dolny to okres trwający ok. 3 mln lat. W tym czasie, ok. 2,5 mln lat temu,

przedstawiciele form przedludzkich zaczynają wytwarzać prymitywne narzędzia kamienne

(narzędzia otoczakowe). Najstarsza znana kultura to kultura Olduvai rozwijająca się w północno-

zachodniej Tanzanii; tam otoczaki i rozłupce znaleziono obok szczątków Homo habilis.

W Etiopii znaleziono narzędzia otoczakowe wyprodukowane prawdopodobnie ok. 2,5 mln lat

temu przez Australopithecus afarensis. Świadczyłoby to o tym, że obok gatunków Homo także

australopiteki posiadały umiejętność wytwarzania narzędzi. Prawdopodobnie już 1,6 mln lat temu

człowiek posiadł umiejętność wykorzystywania ognia. Kultura Olduvai przetrwała ok. 2-1,5 mln

lat i została zastąpiona przez kulturę aszelską. Z kulturą aszelską wiąże się umiejętność

wznoszenia pierwszych schronień mieszkalnych. Ok. 1 mln lat temu znikają z powierzchni Ziemi

ostatnie australopiteki, od tego momentu Ziemię zamieszkuje szybko rozprzestrzeniający się

rodzaj Homo.

Ekspansja Homo

Około 1,8 mln lat temu rozpoczyna się wielka migracja gatunku Homo z Afryki, początkowo do

Azji i Europy, później na pozostałe kontynenty. Najstarsze znaleziska z tego okresu pochodzą z

Gruzji (1,7 mln lat), Chin (1,9 mln lat), Hiszpanii (1,2 mln lat) i z Izraela (900 tys. lat temu).

Prawdopodobnie już 1,6 mln lat temu człowiek posiadł umiejętność wykorzystywania ognia. W

Europie kultura ta pojawia się dopiero ok. 500 tys. lat temu. Około 200 tys. lat temu pojawiła się

kultura mustierska i trwa do ok. 40 tys. lat temu.

Zdobycze ewolucyjne

 australopiteki zdobywają umiejętność

posługiwania się najprostszymi narzędziami

(narzędzia otoczakowe)

 formy przedludzkie ewoluują, co prowadzi do powstania rodzaju Homo

 człowiek paleolitu rozwija umiejętność posługiwania się narzędziami, powstaje

pierwszy przemysł otoczakowy (kultura Olduvai)

 człowiek zaczyna się rozprzestrzeniać

na inne kontynenty

 człowiek zaczyna szukać schronienia

przed

niesprzyjającymi

warunkami

zewnętrznymi - wykorzystuje jaskinie i zaczyna budować

pierwsze schronienia

 człowiek poznaje przydatność

ognia

Paleolit środkowy (ok. 300 tys. - ok. 40 tys. lat p.n.e.)

W paleolicie środkowym paleoantropy (Homo neanderthalensis) udoskonaliły techniki obróbki

kamienia, używały broni miotanej (dzidy, oszczepy) i stworzyły zalążki kultury duchowej,

obrządek pogrzebowy, przechowywanie czaszek przodków, rytualny kanibalizm.

Według najnowszych badań datowany jest na 500 tys. lat (patrz Paul G. Bahn)

Paleolit górny (ok. 40 tys. - ok. 12 tys. lat p.n.e

W paleolicie górnym pojawiły się neoantropy (Homo sapiens fossilis) odpowiadające zarówno

pod względem budowy fizycznej, jak i potencjalnych możliwości umysłowych człowiekowi

współczesnemu.

Nastąpił wówczas gwałtowny rozwój technik krzemieniarskich, rozkwitł przemysł rogowy i

kościany, rozpoczęto stosowanie wyszukanych strategii myśliwskich i nowych form

budownictwa mieszkalnego. Powstała sztuka, plastyka figuralna, zdobnictwo i ornamentacja na

narzędziach.

Paleolit późny (ok. 12 tys. lat p.n.e. do 8 tys. lat p.n.e.)

Ostatni etap paleolitu, ograniczony do Niżu Środkowoeuropejskiego i sąsiadującego z nim

pasma wyżyn. Cofnięcie się lądolodu skandynawskiego pobudziło wówczas żyjące na tym

obszarze grupu ludzi do ekspansji na obszary położone na nizinach. Doszło do wykształcenia

nowych kultur:

 magdaleńskiej

 kultura z tylczakami łukowymi

 kultura hamburska

 kultura z liściakami

Około 12 tys. lat temu dochodzi do udomowienia psa, 10 tys. lat temu zaczyna się rozwijać

rolnictwo i hodowla zwierząt, a 8 tys. lat temu powstają pierwsze miasta, dając początek wielkim

cywilizacjom, a tym samym kończąc prehistoryczny etap rozwoju ludzkości.