Świderkówna Anna
Rozmowy o biblii, s. 308-354

GRECKA BIBLIA

-

po powrocie z wygnania babilońskiego Żydzi żyli pod panowaniem perskim (ok. dwa wieki), odbudowano
Jerozolimę i świątynię

-

poza tym Żydzi żyli:

o w Mezopotamii; wiadomo o nich mało
o w Egipcie, na południu, na wyspie nilowej Elefantynie; była to kolonia wojskowa, mieli własną

świątynię, obok Boga Jahwe czcili także innych bogów, m.in. boginię Anat; uważali się jednak za
wiernych Izraelitów

-

kolejne wieki sprzyjały osiedlaniu się Żydów na obcych ziemiach

-

świat, po Aleksandrze Wielkim, stał się światem greckim, wszędzie były greckie władze, język grecki był
j. urzędowym, tylko greckie wychowanie dawało możliwości awansu społecznego

-

koniec IV w – 200r. Judea znajdowała się pod panowaniem Ptolemeuszów – greckich królów Egiptu
hellenistycznego

-

Żydzi mieli zapewnioną swobodę religijną

-

wielu z nich trafiło do Aleksandrii, stolicy Egiptu (jako jeńcy wojenni, niewolnicy, żołnierze, kupcy,
rzemieślnicy – bo bliskość Jerozolimy i przychylność królów dawały poczucie bezpieczeństwa

-

tu najliczniejsza diaspora (dosł. rozproszenie)

-

I w. po Chrystusie – Żydów w Egipcie było milion – na 7 milionów ludzkości greckiej i rdzennie
egipskiej, w samej Aleksandrii żyło ich ok. 100 000; 2 dzielnice z 5 nazywano żydowskimi, bo tam
mieszkała ich większość, choć w każdej mieli przynajmniej jedno miejsce modlitwy i można ich było
spotkać w każdej

-

gmina żydowska – pewien rodzaj autonomii, jej członkowie nie byli aleksandryjskimi obywatelami

-

nieustanne napięcie – miejsce narodzin antysemityzmu (a równocześnie najpełniejszego spotkania z
kulturą grecką)

-

Żydzi przestali posługiwać się językiem hebrajskim – językiem Tory, mówili i żyli po grecku, zaczęli
nadawać dzieciom greckie imiona, nawet takie, w których kryło się imię pogańskiego boga (Apollonios,
Dionysios)

-

to, co w Jerozolimie uchodziłoby za zdradę Jahwe tu stawało się oczywiste i nie pociągało za sobą
odejścia od wiary

-

hellenizacja judaizmu nie jest równoznaczna z całkowitym przyjęciem obcej kultury, łączy się to z
utwierdzeniem własnej odrębności, choć w nowym języku i nowej formie

-

Żydzi ofiary mogli składać tylko w świątyni Jerozolimskiej, więc musieli poszukać innego sposobu na
oddawanie czci Panu

-

praktyka wygnańców babilońskich podsunęła im rozwiązanie w postaci synagog (od gr. synagoge –
zebranie), gdzie zaczęli się wspólnie modlić, śpiewać psalmy, czytać i wyjaśniać Pisma święte, tak
powstał kult bez ofiar, nie znany wcześniej światu starożytnemu

-

potrzebny był przekład grecki, zaczął powstawać w pierwszej połowie III w. przekład tak wielkiego
zespołu (wg Greków) „pism barbarzyńskich” był czymś nowym w świecie antycznym

-

pisma te, przez swoją różnorodność, stawiały tłumaczom wysokie wymagania; trudność pogłębiała
odmienność tej literatury od wszystkiego co wcześniej napisali Grecy

-

wokół powstania przekładu szybko narosły legendy; gdzieś w połowie II w. aleksandryjski Żyd, zapewne
jakiś wysoki urzędnik na dworze króla Ptolemeusza VI Filometora, opowiedział, być może po raz
pierwszy, historię greckiego tłumaczenia hebrajskiej Biblii, być może też pierwszy raz używając na jej
określenie słowa Biblia (gr.); dla większej wiarygodności podaje się on za Aristeasa, Greka i dworzanina
Ptolemeusza Ii Filadelfa, na którego to polecenie miał być dokonany ten przekład.

opisane jest to w Liście do Filokratesa
otóż... Kierownik Biblioteki królewskiej, Demetriusz z Faleonu dostał nakaz, by zgromadzić

wszystkie książki, jakie napisano na całym świecie, a dowiedziawszy się o spisanym Prawie Żydów,
król Ptolemeusz II Filadelf nakazał także je włączyć do biblioteki.

(niezgodności z historią – Demetriusz nie był kierownikiem Biblioteki i nie współpracował z

Ptolemeuszem II F., liczbę zwojów znajdujących się w Bibliotece też zawyżył)

wysłano poselstwo do Jerozolimy, Ptolemeusz wysłał dary i poprosił arcykapłana Eleazara o

wysłanie odpowiednich tłumaczy; arcykapłan wybrał 72, po 6 z każdego pokolenia Izraela, mężów
najwybitniejszych; Ptolemeusz przyjął ich i wypytywał o święte księgi (złożył Pismu siedmiokrotny
pokłon, „dziękuję wam, mężowie, nade wszystko zaś Bogu, którego to są słowa”  próba pokazania
pobożności Ptolemeusza)

wystawna uczta, trwająca siedem nocy, podczas której król prowadził rozmowę z mędrcami, którzy

odpowiadali na zadawane pytania,

trzy dni po zakończeniu uczty tłumacze zostali umieszczeni na wysepce Faros gdzie w ciągu 72 dni

dokonali tłumaczenia Pięcioksięgu

-

autorowi listu chodziło o przekonanie ludzi, ze król Egiptu cenił sobie Prawo Mojżeszowe i że patronował
tłumaczeniu oraz że Pismo święte po grecku jest tak samo święte jak po hebrajsku

-

Septuaginta (łac. Siedemdziesiąt) – bo tłumaczy było70 (a dokładniej72) i tym określeniem objęto całość
pisma, choć nie ulega wątpliwości, że w Liście do Filokratesa chodzi tylko o Pięcioksiąg)

-

późniejsze teksty o powstaniu tłumaczenia albo odnoszą się do wspomnianego Listu, albo opowiadają
legendy)

-

opowiadanie Filona z Aleksandrii – tłumacze posługiwali się tymi samymi słowami, zwrotami, „niby pod
dyktando niewidzialnego suflera”; tłumacze nazywani są kapłanami udzielającymi wtajemniczenia i
prorokami; coroczne święto na wyspie Faros, uczczenie miejsca, gdzie przekład zaistniał po raz pierwszy

-

Septuaginta została zdecydowanie odrzucona przez faryzeuszy w Jamnia (70 r.), przekładu – trudnego do
zrozumienia – dokonał Akwila

-

tekstu rabiniczne porównujące dzień powstania Septuaginty do dnia zdradzenia Jahwe (postawienie na
pustyni złotego cielca)

-

z historycznego punktu widzenia:

-

przypuszczenie, że Ptolemeusz II mógł być pomysłodawcą przekładu:

o tłumaczenie Pięcioksięgu zostało dokonane w pierwszej połowie III w., w czasie jego panowania
o tak gigantyczna praca, nie mająca precedensu, musiała odbywać się, jeżeli nie z inicjatywy, to na

pewno za wiedzą i z poparciem króla

-

zwoje Septuaginty na pewno trafiły do Biblioteki Aleksandryjskiej, bo tam trafiało wszystko, co
gdziekolwiek i kiedykolwiek napisano po grecku

-

miejscem narodzin niewątpliwie była Aleksandria

-

ludzie, którzy dokonali przekładu, niewątpliwie musieli być Żydami, znającymi stare tradycje, doskonale
znający język hebrajski jak i hellenistyczną grekę – i to nie tylko ci, tłumaczący Pięcioksiąg, ale całość
Biblii

-

pod koniec II w. istniała już grecka wersja Proroków, część Pism

-

Mądrość Syracha, napisana w Jerozolimie ok. 180 r. przez dostojnego Jezusa, syna Syracha, zw. z gr.
Syracydesem, 50-60 lat później przełożona została na grecki przez jego wnuka, mieszkającego w Egipcie,
który napisał prolog, uskarżając się w nim na trudności tłumaczenia, które przełożone traci siłę i wartość;
pisze on, że także „Prawo, Prorocy i inne księgi” wskazują rozbieżności w stosunku do oryginału, co
świadczy o tym, że wnuk Syracydesa ok. 130 r. lub niewiele później znał przekład prawie całej Biblii
hebrajskiej

-

najpóźniej powstało greckie tłumaczenie Koheleta (tłumaczenie przypomina bardziej Akwilę niż
Septuagintę, co wskazuje na początek II w. po Chrystusie)

-

Biblia grecka – ostateczny rezultat trwającego przez wieki i skomplikowanego procesu, tłumaczenie wielu
pokoleń różnych tłumaczy

-

pewne księgi Biblii, która stała się Pismem Świętym pierwszych chrześcijan są poszerzone, albo pisane od
razu po grecku (Mch)  w czasie, kiedy Septuaginta się tworzyła nie było ustalonego żadnego kanonu

-

Biblia grecka nie pokrywa się z hebrajską

-

świat antyczny – dwa rodzaje tłumaczeń:

o tłumaczenie dokumentów urzędowych, sporządzane dla celów praktycznych, które musiało być jak

najbardziej dosłowne

o przekład literacki, swobodniejszy, dopuszczający przekształcenia i zniekształcenia

-

w Septuagincie są zastosowane obydwa rodzaje tłumaczeń

-

traduttore tradittore – tłumacz jest zdrajcą, ale zmiany były potrzebne

o by zhellenizowani Żydzi zrozumieli pewne zwroty ( człowiek o nieobrzezanych wargach 

człowiek nie umiejący mówić)

o ze względów politycznych, np. zając był zwierzęciem nieczystym, ale zając po grecku to lagos, a

tak nazywał się ojciec Ptolemeusza (zdanie bezpieczniej było opuścić)

o by uniknąć nieporozumień teologicznych (JESTEM KTÓRY JESTEM  Jestem Będącym jako

przykład wydobycia przez tłumaczy sensu, który nie przekreślał pierwotnego sensu, ale nie jest z
nim jednoznaczny

o by odpowiadał lepiej potrzebom nowych czasów (np. podkreślanie oczekiwania na przyjście

Mesjasza)

o wynik odmiennego odczytania tekstu – tłumaczenie mieli zaznaczonych w tekście hebrajskim

samogłosek, (początkowo w hebrajskim nie było znaków na oznaczenie samogłosek)

o tekst jest poszerzany lub skracany – dodatki do Ksiąg Daniela, Estery czy Jeremiasza, Psalm 151
o tłumacze mogli korzystać z innej wersji tekstu oryginalnego

-

za pośrednictwem Biblii greckiej można obserwować jak kształtował się tekst Biblii hebrajskiej

-

Septuaginta wywarła wpływ na myśl wczesnochrześcijańską:

o z niej pochodzą niemal wszystkie fragmenty ze ST jakie można spotkać w NT, nawet te, które są

wkładane w usta Jezusa

o autorzy NT często naśladują styl Septuaginty
o określiła ona układ ksiąg ST w Biblii katolickiej, decydując o uznaniu za natchnione także księgi

deuterokanoniczne

-

spisywana w dialekcie powszechnym (koine)epoki hellenistycznym, miała wpływ na przesunięcie
znaczenia niektórych słów

-

Septuaginta przez dłuższy czas była nieznana dla świata pogańskiego

-

Biblia grecka kształtowała nowy obraz bóstwa, również dla świata nieżydowskiego, dawała szanse na
zetknięcie greckiego monoteizmu filozoficznego z zhellenizowanym monoteizmem żydowskim

-

Septuaginta przygotowywała grunt i drogę mającemu się narodzić chrześcijaństwu

OD EWANGELII DO EWANGELII

-

„Nowy Testament jest ukryty w Starym, a Stary Testament wyjaśnia się w Nowym”

-

Nowy Testament (NT) – zbiór 27 pism różnych autorów, których pełną listę sporządzono na Soborze
Trydenckim, jako odpowiedź na decyzję Lutra, który niektóre księgi (Hebr, List św. Jakuba – Jk, List św.
Judy – Jud, Apokalipsę św. Jana – Ap) umieścił tylko w dodatku do NT

-

najdawniejszy pełny spis 27 pism NT zachował się w Liście Wielkanocnym św. Atanazego, biskupa
Aleksandrii z 367r. (one są tu wymienione, ale ja tego nie będę przepisywać, bo to jest te same, które teraz
należą do NT)

-

tę samą listę, z pewnymi zmianami w kolejności ksiąg ustalił Synod Rzymski z 382r., za papieża
Damazego

-

sam proces określania się kanonu jest w dużej mierze nieznany

-

np.

o autor 2 P (2 List św. Piotra, którym na pewno nie jest Piotr) zestawia Listy Pawła z „innymi

pismami”

o biskup Ireneusz, zabity ok. 200r. mówi o świętości 4 Ewangelii, Dziejów Apostolskich (Dz) i

niektórych listów

-

kanon Muratoriego – odkryty przez Lodovico Antonio Muratori w 1740 r. w rękopisie z VIII lub VII w. w
Bibliotece Ambrozjańskiej w Mediolanie, pisany w kiepskiej łacinie, będący zapewne tłumaczeniem z
greki (nie ma w nim Hebr, Jk, 1 i 2P i niektórych listów Pawła; włączono za to księgę Mądrości – w Biblii
katolickiej jest ona w ST i Apokalipsę św. Piotra); tekst ten datowany jest na II lub IV w.

-

chrześcijaństwo narodziło się w rzymskim świecie, w Palestynie, którą rządzili Rzymianie od 63 r. przed
Chr.

-

od 6 r. po Chr. Judeą, Samarią i Idumeą rządził rzymski namiestnik, zwany najpierw prefektem, potem
prokuratorem

-

greka była językiem urzędowym wschodniej części imperium, była językiem życia gospodarczego i
kulturalnego  dlatego właśnie stała się językiem Kościoła, gdy tylko przekroczył granice Palestyny
(gdzie ludzie prości mówili po aramejsku, ale żyły także grupy ludzi mówiące po hebrajsku)

-

każdy historyk, bez względu na swoje poglądy, musi stwierdzić dwa fakty:

o w latach mniej więcej 28-30 pewien człowiek, imieniem Jezus, głosił w Palestynie bliskość

Królestwa Bożego; wokół niego gromadzili się ludzie, którzy jednak opuścili Go, gdy władze
żydowskie skazały Go na śmierć; umarł ukrzyżowany z rozkazu rzymskiego namiestnika
Poncjusza Piłata

o po śmierci Jezusa Jego uczniowie zaczęli głosić to, co nazwali Dobrą Nowiną, euangelion,

wierząc, że Jezus zmartwychwstał i żyje, co dało początek chrześcijaństwu i Kościołowi; wiara
Kościoła zaczęła stopniowo znajdować swój wyraz w pismach, które stworzyły NT

-

historyk staje bezradny przed pytaniem, co zmieniło wystraszonych uczniów Ukrzyżowanego w
nieugiętych Apostołów Chrystusa – Mesjasza

-

słowo euangelion spotykane jest już u Homera (VIII w. przed Chr.), gdzie oznacza nagrodę, jaką
otrzymuje ten, który przynosi dobrą nowinę

-

z czasem słowo to zaczyna być używane jako określenie dobrej nowiny, zwłaszcza o charakterze
religijnym

-

także w Biblii hebrajskiej miało te dwa znaczenia, czasownik od tego słowa oznaczał zwiastowanie dobrej
nowiny

-

podobne znaczenie miało w ustach Jezusa – „nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”

-

trzy główne etapy kształtowania się NT:

o czas życia ziemskiego Jezusa, kiedy głosił On Ewangelię Bożego Królestwa
o czas, kiedy młode gminy chrześcijańskie żyły Ewangelią (ok.30 – 70); tu powstały Listy św. Pawła
o czas redakcji Ewangelii ( ok. 70 – 100) tu niektóre inne Listy, Apokalipsa

-

początkowo uczniowie oczekiwali z dnia na dzień przyjścia Jezusa, nie widząc konieczności zapisywania
czegokolwiek i najważniejsze było przekazywanie innym Dobrej Nowiny o Zbawieniu

-

mieli Pismo i Proroków  Pismem świętym pierwszych chrześcijan był Stary Testament, czytany na
nowy sposób

-

dwa powszechne pewniki, z których wynikają nieporozumienia:

o Apostołowie od razu wszystko wiedzieli i rozumieli (a w rzeczywistości oni przede wszystkim

sami siebie powoli wszystkiego uczyli i próbowali to zrozumieć)

o Św. Łukasz (w Dz) przytacza wszystkie mowy dosłownie (nie wymyślał on ich, ale rozbudowywał

to, co znajdował w źródłach – dowodzą tego semityzmy, które dowodzą, że musiał on korzystać z
tekstów tłumaczonych z aramejskiego)

-

najwcześniejsze nauki Apostołów sprowadzały się do trzech prawd: Jezus umarł na krzyżu, lecz Bóg go
wskrzesił i uczynił Panem i Mesjaszem

-

doniosła rola Pawła w kształtowaniu młodego chrześcijaństwa – urodzony w Tarsie, w rodzinie
żydowskiej, z rodu Izraela, z pokolenia Beniamina, obrzezany etc.; pierwotnie nazwany Saulem – imię
pierwszego króla narodu wybranego (pol. Szaweł); jego ojciec musiał otrzymać pochodzenie rzymskie,
gdyż Paweł miał je od urodzenia – takie obywatelstwo nadane Żydowi z miasta leżącego daleko na
wschodzie było wówczas czymś wyjątkowym; nazywany oficjalnie „Saul zwany także Pawłem”; zwrot
„Hebrajczyk z Hebrajczyków” (Flp 3, 5) najprawdopodobniej oznacza, że w domu mówił on po
aramejsku; od dziecka był dwujęzyczny – aramejski i greka; był gorliwym faryzeuszem, wychowany w
Jerozolimie, gdzie otrzymał staranne wykształcenie od Gamaliela, i wywodząca się z tego gorliwość
kazała mu prześladować chrześcijan; potem Bóg objawił mu się pod Damaszkiem w osobie Jezusa
Chrystusa, co stało się przyczyną jego nawrócenia

-

miał on wszelkie kwalifikacje, żeby przekazać poganom Ewangelię w sposób dla nich dostępny, nie
gubiąc niczego istotnego z dziedzictwa judaizmu

-

najprawdopodobniej listy Pawła są najstarszymi tekstami NT; najwcześniejszy to zapewne 1 List do
Tesaloniczan, 51r.; Paweł często używa tu sformułowania „Ewangelia Boga” ( a przecież Ewangelie w
obecnym rozumieniu tego słowa jeszcze nie istniały), którą określa pierwotne wyznanie wiary

-

Paweł używa terminów technicznych z języka rabinów, określających sposób, w jaki rabbi najpierw
przejmował tradycję od swego mistrza, potem przekazywał ją swoim uczniom

-

analiza fragmentu tekstu - 1 Kor 15, 1-5 „Chrystus umarł za nasze grzech, zgodnie z Pismem”:

o Chrystus: nie jest to drugie imię Jezusa, lecz rzeczownik mający znaczenie: Pomazaniec –

Mesjasz, Pan;

o zgodnie z Pismem – wpisanie śmierci w całą tradycję żydowska, w całość Biblii hebrajskiej

-

wyodrębnienie trzech warstw rozumienia tekstu: fakt historyczny – interpretacja biblijna – praktyczne
odniesienie do życia Kościoła

-

niewątpliwie wiele pism, jakie powstały w początkach chrześcijaństwa, zaginęło, z niektórych z nich
korzystali autorzy Ewangelii kanonicznych

-

wg świadectw z II w.:

o Mateusz (Mt) i Jan (J) należeli do grona Apostołów (aczkolwiek już wtedy nie było jasne, czy Jan

Ewangelista = Jan Apostoł)

o Marek (Mk) miał być współpracownikiem św. Piotra
o Łukasz (Łk) – towarzysz podróży św. Pawła

-

dziś nie jest to już tak pewne

-

mówiąc o Ewangeliach należy pamiętać o różnych źródłach, na jakich się opierali autorzy, o pracy ich
uczniów oraz redaktora ostatniego, który nadał zapewne Księdze kształt ostateczny

-

dlatego też mówi się o „świętych autorach” a nie przypisuje Ewangelie konkretnym ludziom (por.
Ewangelia według...)

-

np. z prologu Łk można wyczytać, że korzystał on zarówno ze źródeł pisanych jak i z tradycji ustnej
Apostołów (jedyna data w NT – właśnie u Łukasza – datowanie początków wystąpienia Jana Chrzciciela
na 15 rok panowania Cezara Tyberiusza 27 – 28 r)

-

powszechnie przyjmuje się, że najstarszą Ewangelią jest wg św. Marka, napisana ok. 70 r.; był on
prawdopodobnie towarzyszem i sekretarzem (tłumaczem?) św. Piotra i spisał jego nauki jeszcze za jego
życia, lub tuż po śmierci; jest jedynym ewangelistą, który mówi o nastrojach Jezusa, co pozwala odkrywać
„żywe wspomnienia” naocznego świadka, Piotra; może to jednak być świadomie użyty środek literacki

-

Ewangelie wg Mateusza i Łukasza powstały ok. 80 r., wiele wskazuje na to, że po zburzeniu Jerozolimy;
obaj korzystali z Ewangelii Marka, być może z jej jakiejś wcześniejszej redakcji; obaj mieli też inne
źródła, w tym przynajmniej jedno wspólne – istnieją teksty, których nie ma u Marka, a są w Łk i Mt;
najprawdopodobniej nie wiedzieli oni nic o swoich dziełach nawzajem

-

wg świadectw z II w. najstarsza jest Ewangelia Mt, która powstała „po hebrajsku”, czyli
najprawdopodobniej po aramejsku, bo grecki nie rozróżnia tych dwóch języków; nie znana jest jednak
taka aramejska Ewangelia, dlatego uważa się Ewangelię Mt za grecki przekład tamtej zaginionej

-

obecnie uważa się, ze Mateusz i Łukasz uzupełniają po swojemu, z innych źródeł materiał znaleziony u
Marka (jedna z poszlak – u Mk jest fragment, kiedy Jakub i Jan proszą Jezusa, by mogli zasiąść w
Królestwie po Jego prawej i lewej stronie; prośba ta może wydawać się gorsząca dla chrześcijan; w
Ewangelii Mt z tą samą prośbę zwraca się matka obu Apostołów; muszą to być dwie wersje tego samego
wydarzenia, a nie jest możliwe, by ktoś przerobił wersję Mt na Mk, raczej wprowadzono postać matki,
żeby uniewinnić Apostołów (jak ktoś chce porównać: Mk 10, 38-40; Mt 20, 20-23)

-

większość badaczy jest zdania, że Ewangelia Mt nie jest przekładem, ale od razu była pisana po grecku

-

Jezus mówił po aramejsku i wszyscy Ewangeliści mieli do dyspozycji jakieś aramejskie, lub tłumaczone z
aramejskiego teksty

-

Łukasz jest autorem zarówno Ewangelii jak i Dz, które pisane były jako kontynuacja Ewangelii

-

Dz można podzielić na dwie części:

o do rozdziału 12 Łukasz opisuje wniebowstąpienie, zesłanie Ducha Świętego i pisze o historii

młodego Kościoła, najważniejszą postacią jest Piotr, często wraz z Janem; styl: wiele semityzmów
świadczących o tym, że korzystał on z jakiś tłumaczonych aramejskich dokumentów

o od rozdziału 13 postacią główną jest Paweł, tematem zaś jego podróże misyjne, uwięzienie i

podróż do Rzymu; styl: poprawna greka, bardziej osobisty; od czasu do czasu pojawia się pierwsza
osoba liczby mnogiej, być może w tych podróżach towarzyszył Pawłowi, albo po prostu chciał
ożywić swoje opowiadanie

-

dzieje kończą się na przybyciu Pawła do Rzymu, nie ma nic o jego męczeństwie; wyjaśniać mogłoby to
wczesne powstanie Dz, gdyby były napisane jeszcze przed śmiercią Pawła, gdzieś ok. 62r.; to jednak nie
tłumaczy lakoniczności w opisach rzymskiej działalności Pawła; komplikuje też sprawę powstania
Ewangelii Łk, która musiałaby powstać w latach pięćdziesiątych (a nie zgadza się to z datą powstania Mk
i tego, że Łk miał z niej korzystać)

-

próba odpowiedzenia na pytanie, dlaczego Łukasz pisze tylko o 2 pierwszych latach działalności Pawła w
Rzymie

o Łukasz wyraźnie połączył oba swoje dzieła (Ewangelię i Dz; „pierwszą księgę napisałem...” – Dz

1,1), w ten sposób łącząc czasy Jezusa z czasami Kościoła

o Dzieje nie są szczegółowym sprawozdaniem z całej początkowej działalności Kościoła, a

przedstawieniem wkraczania Ewangelii w ludzką historię

o Łukasz nie był historykiem, ale teologiem historii
o zakończenie Dz – odrzucenie chrześcijaństwa przez Synagogę rzymską, wskazuje na późną datę

powstania Dz 80-90r. (ostateczne odrzucenie nastąpiło po 70r.), co pozwala utrzymać pierwotnie
proponowane datowanie Ewangelii

-

Ewangelia św. Jana – problemy jej datowania rozstrzygnął znaleziony mały fragment papirusu z 18
rozdziału tej Ewangelii, który specjaliści datują na lata 120 – 130; potem odnaleziono też całą Ewangelię
w książce z ok. 200 roku

-

jaką można mieć pewność, że opowiadania autorów w pełni opowiadają to, co się naprawdę wydarzyło,
skoro najwcześniejsze Ewangelie powstały 30 – 40 lat po śmierci Jezusa?

-

wg autorki – tylko wg naszego obecnego przyzwyczajenia myślowego jesteśmy skłonni wierzyć tylko
naocznym świadkom i to najlepiej, gdyby spisali oni swoje wspomnienia jak najszybciej

-

jesteśmy gotowi wierzyć tekstowi pisanemu, choć wiadomo jak łatwo ulega on zniekształceniom

-

natomiast w starożytności tradycja ustna była przekazywana z pokolenia na pokolenie z zadziwiającą
wiernością (założenie, że kilkanaście, czy nawet kilkadziesiąt lat później opowiadano zmyślone historie
wynika z braku znajomości i zrozumienia epoki i środowiska)

-

w spisywaniu Ewangelii wyrażono trzy aspekty, dążenia (to pokrywa się z tymi trzema wcześniej
wymienianymi):

o przypominanie tego, co Jezus czynił i nauczał
o wyjaśnianie Pisma za pomocą nauk Jezusa
o wyciąganie wniosków praktycznych

-

poza tym, na „sługach słowa”, czyli tych, którzy przekazywali naukę Jezusa, spoczywała
odpowiedzialność za wierność przekazywanej wiary; nie mogli wymyślać sobie czegokolwiek, ponoszą
odpowiedzialność wobec Boga, Apostołów – założycieli i swoich następców

-

w Kościele istniała żywa tradycja – przekazywana, przejmowana i zachowywana, obejmującą wszystko,
co dotyczy Ewangelii; która stanowi gwarancję nieprzerywalności łańcucha wiążącego pierwszych
głosicieli Ewangelii z ostatecznymi redaktorami teksów pisanych

-

ta sama tradycja zadecydowała o uznaniu kanoniczności tych czterech Ewangelii, choć przecież jest wiele
apokryfów (dla jasności – apokryf to pismo o charakterze biblijnym, które nie zostało uznane za
natchnione i nie weszło do kanonu; dla ciekawości – na polski były tłumaczone przez ks. M.
Starowieyskiego); „teksty czasem dziwaczne, ale piękne”, uzupełniające to, czego zdaje się brakować w
Ewangeliach kanonicznych, np. dzieciństwo Jezusa; wywarły wpływ na sztukę chrześcijańską, z nich
przejęto pewne święta, np. Ofiarowanie NMP

-

stworzenie nowego gatunku literackiego – Ewangelii (Ewangelia, którą Jezus głosił, Ewangelia, którą On
sam jest i Ewangelia jako nazwa gatunku literackiego)

-

ewangeliści nie chcieli pisać historii ani „życiorysu” Jezusa, raczej rozwijać i wzbogacać wiarę tych,
którzy te pisma będą czytali i temu wszystko było podporządkowane

-

nie do końca dbali o szczegóły, raczej układali teksty tak, by przedstawione w nich czyny i słowa
przynosiły jak najobfitsze owoce w życie wspólnot

-

Kościół kształtuje Ewangelię – Mt pisał w gminie judeochrześcijańskiej (być może w Antiochii), Mk
zapewne w Rzymie, Łk głównie dla ochrzczonych pogan)

-

w każdej Ewangelii jest zawarty własny styl autora i jego koncepcja teologiczna (zarówno autora
pierwszego jak i redaktora ostatecznego)