1. Różne sposoby definiowania polityki

W nauce to wieloznaczne pojęcie jest odmiennie definiowane z różnych pozycji i orientacji
teoretyczno-metodologicznych.

Według A.W Jabłońskiego można wyróżnić pięć głównych tendencji:

 Orientacja formalno-prawna politykę dostrzegano działalności instytucji

państwowych

 Orientacja behawioralna Krytyka polityki jako instytucji państwa, podkreślano role

zachowania. Polityka jest tam gdzie władza, wpływ i konflikt. Wzajemny stosunek
władzy, wpływu i konfliktów istniejących w rożnych płaszczyznach życia
społecznego

 Orientacja postbehawioralna Polityka to rozwiązywanie problemów społecznych

wynikających z deficytu dóbr i powodujących deprywację jednostek i grup
społecznych.

•

dobro coś powszechnie pożądanego a czego jest za mało

•

deprywacje różnice i rozbieżności między naszymi oczekiwaniami a naszymi
możliwościami ich zaspokojenia

o bezwzględna kryzys gospodarczy, możliwości zaspokajania się

zmniejszają

o względna wzrastają możliwości oraz nasze aspiracje i oczekiwania

•

Polityka dążenie do wspólnego dobra

 Orientacja funkcjonalna Polityka wyróżnia się funkcją, którą realizuje w

społeczeństwie, zapewniająca jego rozwój poprzez : rozwiązywanie konfliktów ,
wytwarzanie decyzji regulujących w autorytarny sposób rozdział dóbr, artykulację
interesów, agregacje i selekcję interesów, socjalizację polityczną, komunikację
polityczną

 Orientacja racjonalna Polityka to proces podejmowania decyzji w ramach procesu

sprawowania władzy i gry o władzę, w którym biorą udział różnorakie podmioty

Termin polityka jest określeniem używanym na oznaczenie pewnych przejawów życia
społecznego (sztuka działania) dotyczących zbiorowości ludzkich związanych z potrzebami i
interesami publicznymi.

Polityka ma najczęściej trzy znaczenia:

•

Sztuka rządzenia państwem, utrzymywanie i rozwijanie stosunków z innymi
państwami

•

Nauka wiadomości dotyczących takiej polityki

•

Zasada, system, taktyka- plan postępowania osób rządzących w kraju.

F. Ryszka ,,Polityka to planowe i zorganizowane dążenie do zdobycia oraz utrzymania
władzy –dążenie, któremu odpowiadają określone działania. ”

M. Weber – klasyczna definicja polityki w politologii.
,,Polityka- to: dążenie do udziału we władzy lub wywierania wpływu na podział władzy, czy
to między państwami, czy też w obrębie państwa między grupami ludzi, jakie ono obejmuje.”

W politologii amerykańskiej termin polityka traktuje się w dwóch znaczeniach.

 Policy Jest to stosowanie (podejmowanie) decyzji przez jednostkę bądź grupę, które

dotyczą wyboru celów i metod ich osiągania w ściśle określonych ramach jakimi
dysponuje decydent. Polityka w tym znaczeniu stanowi sferę praktycznej
działalności, zbiór praktycznych działań politycznych, podejmowanych przez różne
podmioty.

 Politics Jest to pojęcie określające proces zachodzący w systemie społecznym

polegający na selekcjonowaniu i porządkowaniu podstawowych celów tego systemu,
według kryteriów ich ważności i możliwości realizacji, w aspekcie czasu i alokacji
zasobów społecznych. Polityka to sfera stanowienia i realizacji decyzji
ekonomicznych, politycznych, socjalnych i kulturowych obszarów systemu
ogólnospołecznego.

2. Politologia – przedmiot i funkcje

W 1948r. w Paryżu na konferencji UNESCO uzgodniono czym zajmuje się polityka:

 Teorie polityczne
 Instytucje polityczne (administracja, prawo itp)
 Partie, grupy i opinia społeczna
 Stosunki międzynarodowe

Obszary zainteresowania politologii w Polsce :

 Teorie polityczne
 Funkcjonowanie systemów politycznych
 Historia i doktryny polityczne
 Stosunki międzynarodowe
 Polityka społeczna i gospodarcza

Funkcje nauki o polityce:

 Funkcja opisująca próba odpowiedzi na pytanie: Jaka jest rzeczywistość?
 Funkcja wyjaśniająca (eksplancyjna) odpowiada na pytanie: Dlaczego tak jest?
 Funkcja prognostyczna odpowiada na pytanie: Jak będzie ?
 Funkcja ideologiczno- aksjologiczna odpowiada na pytanie: Jakie wartości powinny

być realizowane

3. Determinanty polityki

 Polityka a ideologia

Pojęcie ideologia pojawiło się pod koniec XVIII wieku, jego twórca A. Destutt de Tracy
proponował, aby tą nazwę zarezerwować dla nauki zajmującej się ideami.

Klasyczna definicja K. Mannheima ,,ideologia to całościowy zespół poglądów na świat.”

Relacje między ideologią a polityką:

 Podejście negujące wpływ czynników o charakterze ideologicznym na zjawiska i

procesy polityczne

 Podejście zakładające, że wpływ taki ma miejsce

R Eatwell
,,Ideologia polityczna jest względnie spójnym systemem przekonań oraz twierdzeń o
charakterze opisowym i normatywnym, koncentrujących się wokół problematyki ludzkiej
procesu historycznego, ładu społeczno-politycznego”

,,ideologia to system poglądów zorientowanych na działanie”

F. Ryszka ,,ideologia uzasadnia działanie polityczne’’

Ideologia to dorobek całego nurtu myśli politycznej, może on być prezentowany szczegółowo
lub w formie uogólnionej. Wówczas ideologia uzasadnia działanie polityczne w całości,
tłumaczy sens polityki.

Doktryna polityczna - zbiór poglądów określających kierunki i cele działań wyraźnie
oznaczonych w czasie i przestrzeni. Jest ona także stosowana do określenia koncepcji danego
autora.

Główne ideologie i doktryny zyskały szczególną pozycję i siłę oddziaływania dlatego, iż stały
się tworzywem wykorzystywanym do konstruowania programów partii politycznych i ruchów
społecznych.

W państwach demokratycznych ideologie wpływają na politykę poprzez:

•

Partie polityczne i powiązane z nimi organizacje, które uczestniczą w walce o władzę
oraz biorą udział w jej sprawowaniu.

•

Partie i ruchy pozaparlamentarne, które z powodów programowych lub ze względu na
niewielki zasięg oddziaływania nie maja bezpośredniego wpływu na proces
sprawowania władzy, choć w zależności od okoliczności w mniejszym bądź
większym stopniu oddziałują na nią pośrednio

•

Ruchy społeczne o dużym zasięgu oddziaływania (ekologiczne, feministyczne,
pacyfistyczne ) , które niekiedy przekształcają się w partie polityczne

Na system sprawowania władzy oddziałują one w dwojaki sposób:

 Bezpośrednio stosując lobbying
 Pośrednio wpływając na modyfikację programów głównych partii

politycznych, które aby utrzymywać wpływy wyborcze zmuszane są włączać
do swoich programów problemy podnoszone przez nowe ruchy społeczne

•

Środowiska opiniotwórcze (intelektualne, artystyczne)

Ideologie mają wpływ na:

•

Kształt rozwiązań ustrojowych właściwych różnym reżimom politycznym.

•

Funkcjonowanie systemów politycznych

W systemach politycznych (zarówno w reżimach demokratycznych i autorytarnych) ideologie
służą:

•

Określeniu celów politycznych

•

Określeniu strategii mających zapewnić ich realizację

•

Analizie i ocenie działań politycznych podjętych dla urzeczywistnienia przyjętych
celów

 Polityka a prawo

M. Żmigrocki

Prawo - ,,norm prawnych o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, ustanowionych przez
państwo, których realizacja zabezpieczona jest zagrożeniem użycia przymusu.”

Relacje między prawem a polityką :

•

Prawo jest instrumentem realizacji interesów rządzących. Podporządkowanie prawa
polityce , odbierając prawu jego systemową odrębność i autonomię

•

Proces decydowania politycznego jest całkowicie uzależniony od prawa, decyzje
polityczne są jedynie realizacją postanowień norm prawnych

•

Polityka i prawo pozostają ze sobą w relacjach zależności

Relacje powiązań między prawem a procesem sprawowania władzy:

•

Prawo jest podstawowym systemem normatywnym obejmującym cale społeczeństwo

•

Jest ono jednocześnie wytworem procesów decyzyjnych realizowanych w strukturach
władzy państwowej.

•

Władza traktuje je jako czynnik oddziaływania na zachowania jednostek i grup
społecznych.

Relacja między prawem a państwem:

•

Stanowisko pozytywistyczne zakładające, że tylko państwo może być twórcą prawa i
jest upoważnione do jego stosowania

•

Stanowisko prawnonaturalne zakładające, że źródłem prawa stanowionego jest
prawo natury, tym samym prawo tworzone przez państwo musi być z nim zgodne.

•

Stanowisko socjologiczne i psychologiczne podkreślające społeczną, psychologiczną
genezę prawa, w mniejszym stopniu podkreślające jego związek z państwem

Związek między prawem i państwem wg. T. Staweckiego i P. Winczorka

•

Państwo jest głównym czynnikiem procesu prawotwórstwa

•

Przez tworzenie i stosowanie prawa państwo realizuje swe funkcje polityczne wobec
wszystkich podmiotów podległych jego władzy suwerennej

•

Prawo legitymizuje normatywnie władzę państwa

•

Prawo określa status obywateli, zwłaszcza w stosunkach z państwem

 Polityka a gospodarka (ekonomia)

Relacje między gospodarką a polityką można analizować na różnych poziomach ogólności –
na różnych płaszczyznach.

•

Można badać zależność między ekonomiką a polityką, rozumianymi jako dwie
odrębne i zarazem powiązane ze sobą sfery życia społecznego.

•

Można analizować wpływ poszczególnych wskaźników określających rozwój
ekonomiczny na system polityczny, jego stabilność i przemiany

•

Przedmiotem analizy może być problem relacji między gospodarką i władzą w
różnych systemach społeczno-gospodarczych

•

Można podjąć próbę odpowiedzi na pytanie, jak określona polityka ekonomiczna lub
stan gospodarki wpływa na proces polityczny, postrzeganie elit władzy, większości
rządzącej.

Współzależność między ekonomiką i polityką wg interpretacji M. Karwata

•

Pierwotna determinacja polityki przez ekonomikę w znaczeniu pierwotności
genetycznej, strukturalnej i funkcjonalnej.

•

Odzwierciedlenie stosunków ekonomicznych, zróżnicowania potrzeb i interesów
sprzeczności gospodarczych w sferze polityki, polityka jest skoncentrowanym
wyrazem ekonomiki

•

Względna autonomia i immanentność polityki

•

Wtórny kreatywny wpływ polityki na ekonomikę

Inaczej:

•

Prymat ekonomi nad polityką (liberalizm ekonomiczny, ograniczenie interwencji
państwa w gospodarkę)

•

Prymat polityki nad gospodarką (realny socjalizm)

•

Względna niezależność polityki i gospodarki (dopuszcza się pewna ingerencje w
gospodarkę dla dobra ojczyzny, narodu)

Współczesne modele gospodarki wolnorynkowej;

•

Konkurencyjny kapitalizm anglo-amerykański

•

Europejski model społeczny gospodarki rynkowej

•

Nordycki kapitalizm gospodarki negocjacyjnej

•

Kapitalizm azjatycki

 Polityka a ekonomia

W obrębie kultury J. Wiatr wyróżnia:

•

Wytwory – materialne i niematerialne ludzkiej pracy

•

Wzory postępowania i oceny wartościujące

•

Będące wynikiem ludzkiej działalności, zobiektywizowane i trwałe
instytucje organizujące ludzkie zachowania

B. Gołębiewski odwołując się do A. Kłoskowskiej zwraca uwagę na trzy wyodrębnione dla
celów badawczych kategorie kultury;

•

Kulturę bytu czyli to co i jak ludzie wytwarzają i konsumują dla
zaspokojenia potrzeb bytowych

•

Kulturę społeczną czyli zachowania i ich wytwory związane z
organizowaniem się ludzi w instytucję, formy współżycia i
współdziałania

•

Kulturę symboliczną która obejmuje naukę, religię, sztukę, ważne
formy gry- zabawy.

Odwołując się do systematyzacji B. Gołębiowskiego można wskazać następujące zależności:

•

Polityka jest częścią kultury, przede wszystkim jest ona kulturą społeczną,
ponieważ wytwarza jako zobiektywizowany dorobek:

o Instytucje i systemy polityczne
o Normy, wartości oraz trwałe wzory zachowań

•

Polityka jest powiązana ze światem kultury symbolicznej np. wpływająca na
przebieg procesów politycznych współpraca i rywalizacja mogą być
budowane przez odwoływanie się do wartości religijnych wzorów literackich.
Wykorzystywanych w dyplomacji i kampaniach wyborczych.

•

Kultura bytu czyli sfera określająca sposoby działania, wzory i zachowania
dotyczące produkcji i konsumpcji dóbr materialnych, wpływa także na
politykę

 Polityka a etyka (moralność)

Etyka ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości w określonej epoce.

Relacje między etyką a polityką można analizować w dwu płaszczyznach:

•

Biorąc pod uwagę praktykę polityczną , zwłaszcza politykę realizowaną przez
suwerenne państwa

•

Odwołując się do ujęć normatywnych wskazujących, jakie powinny być zależności
między zjawiskami występującymi w obu analizowanych tu sferach.

Relację między etyką a polityką. Wg S. Macka

 Separacjonistyczne – moralistyczne

Moralność i polityka to dwie odrębne sfery aktywności ludzkiej. Przedmiotem
moralności są bowiem stosunki między jednostkami ludzkimi, przedmiotem polityki
stanowią stosunki między zrzeszeniami społecznymi jak państwa i narody.
Istnieje pogląd, że polityka i moralność oddziałują na siebie wzajemnie.
Do separacjonizmu zbliżone jest stanowisko tzw: szkoły realizmu politycznego.
Konsekwencją separacjonizmu jest zasada cynizmu politycznego, zakładająca, że
wszystko w polityce jest ,,brudne”

 Pragmatyczne

Polityka powinna być skuteczna, ale nie za wszelka cenę.

Czy możliwa jest polityka odpowiadająca powszechnie akceptowanym standardom
moralnym?
Rozróżnienia M. Webera

•

Etyka przekonań potrzeba uwzględnienia norm i dyrektyw postępowania zgodnego
z wyznaczonymi wartościami moralnymi

•

Etyka odpowiedzialności nakazuje przeprowadzać rozważna analizę różnorodnych
następstw podejmowanych decyzji.

Polityk rozważa i kalkuluje decyzje z punktu widzenia odpowiedzialności.

Stanowisko J. Garewicza w stosunku do polityki można sformułować dwa zakazy moralne o
charakterze bezwzględnym.

•

Cel polityczny nie może być sprzeczny z powszechnym odczuciem moralnym

•

Żaden cel nie może uświęcać środków.

Wszelkie reguły polityczne mają charakter pragmatyczny

 Moralistyczne- perfekcjonistyczne

Oceny i normy moralne powinny określać nie tylko cele polityczne i strategie ich realizacji,
lecz także reguły zachowań politycznych. Polityk powinien być wierny wyznawanym
zasadom moralnym, które stanowią podstawę wszelkiego działania politycznego. Stanowisko
głoszone przez społeczną naukę Kościoła (M. Gandhi, M. L. King)

Najważniejsze teorie etyczne wg. J. Hołówka.

•

Teoria formalizmu Wartości moralne służą obronie tego co powszechne,
typowe, powtarzalne. Etyka ta odwołuje się do imperatywu kategorycznego
Kanta, jest rygorystyczna, podkreśla szacunek dla prawa, wymaga by w ocenach
nie ulegać litości, sympatii, oburzeniu. Moralność powinna być ślepa i
pozbawiona uczuć. Zwolennicy - konserwatyści

•

Etyka utylitaryzmu Odwołuje się do zasady użyteczności, tolerancji, oceniając
czyny, nawet jeśli na pierwszy rzut oka są niegodne, nie potępia ich, jeśli
przynoszą pozytywne konsekwencje, zaleca by dążyć do maksymalizacji
szczęścia . Rządy powinny kierować posiadane środki na uszczęśliwienie tych,
których najłatwiej uszczęśliwić. Dopuszcza różne formy dyskryminacji, jeśli
społeczeństwo jest bardziej szczęśliwe, gdy one istnieją. Zwolennicy –
liberałowie

•

Etyka cnoty Nie jest etyką czystych rąk, lecz wielkiego serca. Preferowane są
cnoty bohaterskie, odwaga, męstwo. Charakterystyczne dla czasów
starożytnych., pozwalał rozstrzygać wielkie dylematy moralne. Np. dramat
Antygony

•

Etyka miłości bliźniego Odwołuje się do egalitaryzmu w traktowaniu ludzi,
apeluje do uczuć , jak życzliwość, braterstwo, uczy wybaczania, okazywania
litości, zabrania usuwać zło siłą. Zwolennicy- chadecja.

•

Etyka umowy społecznej Korzystna dla zawierających ją umowa może
dotyczyć obowiązków moralnych. Powinna ona być podjęta ,,za zasłoną
niewiedzy” i stworzyć system, w którym podstawową wartością jest wolność.
Koncepcja ta zakłada, że bezstronne oceny moralne można formułować tylko
wówczas, gdy się postępuje tak, jakby zapomniało się o swoich interesach. Etyka
ta uznaje, że kompetentne i doświadczone jednostki mogą ustalić, co jest złe, a
co jest dobre, jeśli tylko podejmują decyzję swobodnie i jednomyślnie. Mieści
się w nurcie rozważań liberałów i innych opcji.

•

Teoria uprawnień Najważniejszą wartością jest autonomia jednostki, ma ona
prawo do własnych wyborów i ponoszenia z tego tytułu ryzyka. Teoria ta
domaga się by uprawnieniem było nazywanie tylko to co, jest bezpośrednio
egzekwowalne i by każde społeczeństwo przyznawało swym członkom jakieś
uprawnienia. Teoria ta odrzuca możliwości skłaniania jednostki dookreślonych
zachowań np. działań politycznych wbrew jego woli. Odrzuca ona możliwość
odebrania raz przyznanych praw.

4. Ideologia , doktryny i programy polityczne

 Ideologia

Ideologia jest to usystematyzowany zbiór poglądów, który jest wyrazem interesów jakieś
grupy społecznej, stanowiący zespół dyrektyw do działania, zmierzających do utrwalenia lub
zmiany określonych stosunków społecznych.

Określenie to akcentuje cztery elementy występujące w koncepcji ideologii;

•

Usystematyzowany zbiór poglądów

•

Wyrażający interesy grup społecznych.

•

Zespół dyrektyw do działania

•

Służebność stosunkom społecznym

Cechą ideologii jest ogólne ujęcie zawartych w niej rozważań w sensie naukowym, czyli
świadomy brak konkretyzacji, uszczegółowienia pewnych dyrektyw i kolejności ich
realizacji. Brak wynikający z sensownego przekonania, że dopiero działania i myślenie
polityczne nakierunkowanie na zetknięcie się z realiami danej zbiorowości pozwoli na wybór
konkretnych i właściwych rozstrzygnięć.

Ideologia ma określoną strukturę, czyli wewnętrzny skład treściowy.
Podstawowe elementy ideologii jakie w niej występują:

•

Ogólne przekonania wartościujące, które określają wartości przyjmowane w ramach
danej ideologii za punkt wyjścia oceny zjawisk społecznych (np. przekonanie ze
ludzie rodzą się równi)

•

Ogólne wyobrażenie o świecie, o jego prawach, które nim rządzą (np. poglądy
uznające/odrzucające istnienie sił nad przyrodzonych.)

•

Zestaw twierdzeń określających warunki realizowania przyjętych wartości
podstawowych (np. przekonanie, że dla zrealizowania demokracji konieczne jest
wprowadzenie wolnych wyborów.)

•

Szczegółowe i konkretne programy działań, hasła które stanowią podstawę do
rozwijania myśli w działaniach politycznych.

Ideologia ma ścisły związek z polityką. W ujęciu najogólniejszym stanowi intelektualną,
duchową podbudowę działania politycznego, a wiec stosunek ideologii do polityki jest
szczególnym przykładem stosunki teorii do praktyki, świadomości działania. Związki
ideologii z praktyką bywają ścisłe i wielostronne.

Można się ich dopatrywać w czterech dziedzinach.

•

Ideologia może dawać siłom działającym politycznie ogólny obraz świata, wartości
które leżą u podstaw działania, stwierdzenia określające środki, prowadzące do
realizacji tych wartości, a także ogólne dyrektywy działania.

•

Ideologia oddziaływać na politykę poprzez stosunki społeczno-ekonomiczne, potrzeby
i interesy poszczególnych grup w ich obrębie

•

Ideologia może być czynnikiem zespalającym ruchy polityczne, poprzez pobudzenie
w zbiorowościach ludzkich takiego samego myślenia i zachowania

•

Ideologia może stanowić zespół czynników o treściach emocjonalnych, które sprzyjają
intensyfikacji działań jednostki i grupy społecznej.

W ścisłym związku z ideologią pozostaje :

 Mit polityczny jest zmistyfikowaną formą świadomości politycznej. Podstawowym

składnikiem mitu politycznego jest czynnik emocjonalny. Mit jest strukturą otwartą,
może być wzbogacony lub pewne jego części mogą być pomijane

Cechy mitów są:

•

Oparte na wierze

•

Narzucone przez grupę

•

Irracjonalne

•

Niepodatne na weryfikacje praktyką

•

Oparte na autorytetach społecznych.

•

Silnie oddziałując na życie

Mit wyrasta z ludzkich potrzeb, uczuć, których zaspokojenie jest oczekiwane przez dany
podmiot. Mit polityczny daje jednostce uzasadnienie owych działań politycznych.

 Utopia społeczna Rodowód terminu pochodzi od ang. Filozofa i polityka Tomasza

Moore

W. T. Kulesza przeprowadza podział ideologii wydzielając sześć kierunków ideologicznego
myślenia:

•

Myśl ideowo-polityczna prawicy europejskiej:

o Konserwatyzm
o Nacjonalizm
o Faszyzm
o Autorytaryzm

•

Ideologie liberalne:

o Liberalizm klasyczny
o Liberalizm współczesny

•

Ideologie katolicyzmu społecznego

o Okres przed II Soborem Watykańskim
o Papieże okresu posoborowego Jan XXIII i Paweł VI

•

Ideologie lewicy socjalistycznej

o Idee socjalizmu do 1919
o Lewicy socjaldemokratycznej
o Lewicy komunistycznej

•

Idee ultralewicy

o Anarchizm
o Syndykalizm
o Trockizm
o Maoizm
o Ultralewica ,,studencka”
o Terroryzm lewacki

•

Myśl polityczna Trzeciego Świata

 Doktryny polityczne

Doktryna pierwotnie oznacza tyle co nauka, jest wytworem twórczości, przeważnie
akademickiej, zbiór twierdzeń naukowych zgodnie ze źródłosłowem nazwy. Należy do form
myśli ludzkiej.

Doktryny polityczne są jedną z form myśli politycznej, podobnie jak ideologia i program
polityczny.

F. Ryszka :

Doktryna polityczna zbiór poglądów określających kierunki i cele działania, wyraźnie
oznaczonych w czasie i przestrzeni.

Trzy istotne elementy:

•

Zbiór poglądów

•

Kierunki i cele działań

•

Czas i przestrzeń

Doktryna polityczna wskazuje na działania polityczne w określonych dziedzinach życia
politycznego.

W. T. Kuleszy :

Doktryna polityczna uporządkowany zbiór poglądów na życie polityczne danego
społeczeństwa z zagadnieniami władzy i ustroju państwa na czele. Doktryna musi zawierać
wskazania teoretyczne i praktyczne, jak realizować te poglądy w określanym czasie i
przestrzeni.

Istotne składniki:

•

Uporządkowany zbiór poglądów

•

Przedmiot poglądów na życie polityczne społeczeństwa związane z władzą i ustrojem
państwowym

•

Wskazania teoretyczne i praktyczne

•

Czas i przestrzeń

Funkcje doktryn politycznych :

•

Wyjaśniająca zjawiska życia politycznego

•

Krytyki państwa i instytucji politycznych

•

Określająca perspektywy rozwoju systemu politycznego

•

Integracji postaw społecznych wokół założeń programowych opartej na określonej
doktrynie

Biorąc pod uwagę kryterium historyczne, doktryny można podzielić na:

•

Doktryny starożytności

•

Doktryny średniowiecza

•

Doktryny czasów nowożytnych

•

Doktryny współczesne

Przyjmując za kryterium postęp cywilizacji doktryny polityczne można podzielić na:

•

Rewolucyjne

•

Konserwatywne

•

Reakcyjne

 Programy polityczne

W. T. Kuleszy

Program polityczny to rozmieszczenie w czasie i przestrzeni celów, konkretnych działań
politycznych, które zazwyczaj zostaną podane do publicznej wiadomości.

Na treść programów składa się wiele różnych zagadnień społecznych .
Poglądy dotyczące:

•

Życia gospodarczego i jego organizacji

•

Życia politycznego i jego organizacji

•

Rozwiązań ustrojowych wspólnoty państwowej i mechanizmów jej
funkcjonowania

•

Kształtowania stosunków narodu i państwa z innymi narodami oraz państwami

•

Wskazywania sposobów rozwiązywania doniosłych spraw bytu społecznego
społeczeństwa

 Związek doktryny i ideologii

•

Doktryna ma służyć urzeczywistnieniu ideologii (ale niekoniecznie)

•

Może występować samoistnie bez podłoża ideologicznego

•

Treści doktryny mają służyć do formowania składników ideologii

•

Doktryna niekoniecznie musi zawierać w sobie zbiór poglądów na
całość życia politycznego społeczeństwa

•

W większości przypadków współczesne doktryny ograniczają się do
wybranych zjawisk życia politycznego np. doktryna podziału władzy
ogranicza się do organizacji władzy publicznej państwie

•

W doktrynie zawsze występuje zagadnienie władzy publicznej

•

Doktryna cechująca się konkretyzacją ideologii, uwzględnia realia
konkretnego czasu i przestrzeni (konkretne państwo i społeczeństwo)

 Różnice

•

Ideologia składa się z twierdzeń ustalonych na drodze naukowego
poznania przez teoretyków intelektualistów

•

Doktryna polityczna zawiera poglądy na kierunki i cele działania
wyrażeni oznaczone w czasie i przestrzeni

•

Ideologia uzasadnia działania polityczne w całości, tłumaczy sens
polityczny.

•

Doktryna sprowadza je na tory praktycznego działania, sama będąc
zespołem poglądów teoretycznych.

•

Program polityczny zastosowuje doktrynę w konkretnej sytuacji bądź
wydzieloną z wielu sytuacji

•

Program zakłada, że sytuacje mające ulec przekształceniu są wysoce
prawdopodobne.

•

Program przenosi założenia ideowe polityki (ideologię) na teren
praktycznego działania w dosłownym tego słowa znaczeniu

5. Podstawowe kategorie polityczne

 Wartość polityczna zobiektywizowane idee zjawisk społecznych, trwale

cenionych przez podmioty działań politycznych. Związane z procesami
władczymi i funkcjonowaniem państwa. Są ponadindywidualne i
ponadczasowe.

Artykulacja wartości politycznych dokonanie wyboru, definiowanie i podanie do publicznej
wiadomości

Funkcje wartości politycznych wg . W Malinowskiego

•

Integracyjna

•

Motywacyjna Oznacza, że wartości stymulują decyzje i działania
podmiotów polityki związane z procesem sprawowania władzy i
funkcjonowania państwa

•

Hierarchizacji celów politycznych oznacza, że wartości określają hierarchię
preferencji podmiotów decyzji i działań politycznych.

 Zjawisko polityczne fakt złożony z rzeczywistości politycznej dotyczący

wyboru celów oraz tworzenia i funkcjonowania struktur realizujących
przez społeczeństwo

 Fakt polityczny Rodzaj faktu społecznego związanego z politycznym

życiem ludzi, stanowi prostą cząstkę rzeczywistości politycznej istniejącej
obiektywnie.

 Normy polityczne wyrażają zalecenie określonego sposobu postępowania

w określonej sytuacji. Wszelkiego rodzaju normy społeczne, które regulują
stosunki władzy politycznej

 Normatyzacja wartości przekształcenie wartości w normę.

 Zachowanie polityczne wszystkie typy czynności jednostki lub

zbiorowości służące adaptacji zmian otoczenia politycznego pojmowanej
zarówno jako bierne przystosowanie, jak też aktywne współoddziaływania
na stan otoczenia.

 Działanie pojęcie równoważne zachowaniom bądź jako specyficzny

rodzaj zachowania, którego wyróżnikiem jest świadomy, celowy,
racjonalny kształt.

 Działanie polityczne świadoma czynność zmierzająca do realizacji celów

kolektywnych oraz mobilizacji zasobów służących zaspokojeniu potrzeb i
interesów zbiorowości oraz grup społecznych.

 Świadome działanie polityczne czynność, która przy uwzględnieniu

wiedzy, wartości, uczuć i emocji podmiotu umożliwia urzeczywistnienie
preferowanego celu.

6. Podmiotowość polityczna

Podmiotowość polityczna jest właściwością grup społecznych i jednostek polegająca na
zdolności podejmowania działań realizujących ich potrzeby i interesy poprzez udział lub
wpływanie na procesy sprawowania władzy politycznej. Podmiotowość polityczna jest cechą
stopniowalną, wielowymiarową, względnie trwałą i obiektywizuje się w postaci częściowego
osiągania zaplanowanych celów oraz utrzymywania statusu aktywnego i skutecznego
uczestnika życia politycznego.

Stopień podmiotowości politycznej zależy od udziału danego podmiotu w decydowaniu w
mechanizmach, systemu politycznego oraz jego ekonomicznego, socjalnego i kulturowego
otoczenia.

Podmiotowość polityczna- trwała zdolność do suwerennych działań politycznych.
Podmiotami są ci, którzy regularnie i świadomie uczestniczą w życiu politycznym.

Podmioty polityki dzieli się na:

•

Podmioty polityki pierwotne wielkie grupy społeczne, wspólnoty narodowe i
etniczne pojmowane jako zorganizowane całości, zespolone wspólnotą interesów i
dążeń.

•

Podmioty polityki wtórne rozmaite siły polityczne, instytucje polityczne, organizacje
zawodowe wytwórców i pracodawców, organizację wyznaniowe, elity polityczne i
jednostki pełniące role polityczne.

Pod względem formalnym podmiotem polityki jest każdy pełnoletni człowiek, posiadający
obywatelstwo danego państwa i czynne oraz bierne prawo wyborcze.

Podział podmiotów politycznych wg kryterium

•

Liczebności

o Podmioty zbiorowe są potężną siłą sprawczą w działaniach

politycznych, które liczą się gatunkowo w reprezentacji interesów i
dążeń, ze względu na możliwości masowego oddziaływania na
procesy społeczne

o Podmioty indywidualne mogą się liczyć jako uczestnicy życia

zbiorowego oddziałujące na procesy polityczne, pokazujące siłę w
działaniach wspólnych i rozstrzygające w okresach dziejowych.
Podmioty te mogą występować jako jednostki pełniące role
polityczne pojawiające się na pograniczu epok i wywierające
znaczenie dziejowe dla wspólnot ludzkich.

•

Miejsca w strukturze politycznej wielka rolę spełniają przede wszystkim
wielkie grupy społeczne, organizacje polityczne , org. społeczne, zw.
wyznaniowe itp. Podmioty te zaznaczają się aktywnością wpływającą na
procesy decyzyjne w normalnych warunkach rozwoju społeczeństwa, a w
okresach przełomowych odgrywają rolę decydującą

•

Funkcji

o Podmioty decyzji uczestniczą bezpośrednio w procesie decyzyjnym i

rozwiązują problemy życia politycznego społeczeństwa. Np. wyborcy
decydujący o wyborze parlamentu, organy państwa decydujące o
podpisywaniu umów między narodowych.

o Podmioty wpływu oddziałują na podejmowanie decyzji politycznych

bezpośrednio lub pośrednio. Np. związki zawodowe . Wpływ tez
zależy od siły podmiotów oddziałujących, ale także od możliwości
realizacyjnych czy środków pozostających w dyspozycji instytucji
rządzących.

7. Sposoby definiowania i pojmowania zjawiska władzy

•

Władza jest rodzajem zależności pomiędzy ludźmi czyli rodzajem
stosunku społecznego

•

Władza jest rzeczywistą zdolnością wywoływania zamierzonych
rezultatów, bez względu na rodzaj zastosowanych do tego celu środków

•

Normatywna koncepcja władzy:

Władza jest następstwem sposobu organizowania się zbiorowości ludzkich w specyficzny ład
– porządek społeczny. Polega on na specjalizowaniu się określonych ludzi w rozmaitych
czynnościach, ,których wykonywanie wymaga świadomego wchodzenia z innymi ludźmi w
zależności względnie symetryczne (wzajemne poziome) albo zależności względnie
asymetryczne (jednostronne pionowe)

Wg. P. Winczorka można wydzielić przynajmniej cztery znaczenia określania władzy:

•

Rozumienie władzy w znaczeniu substancjonalnym- przedmiotowym.
Właściwe jest twierdzenie ,,mam władze”, ,,ktoś ma władzę” . Wynikałoby z
tego jakoby władza była przedmiotem posiadania

•

Rozumienie władzy w znaczeniu stosunków między ludźmi. Właściwe jest
wskazanie na pewien sposób zachowania jednych osób w stosunku do
drugich. Władza ujawnia się tutaj w postaci racjonalnej, w relacji między
podmiotami

•

Rozumienie władzy w sensie podmiotowym. Właściwe jest występowanie
władzy z właściwością wydawania polecenia, nakazu lub zakazu innym
podmiotom.

•

Rozumienie władzy w sensie procesu decyzyjnego. W tego rodzaju
traktowaniu władzy działania nie sprowadzają się do jednorazowego
polecenia spełnianego przez podmiot poddany nakazowi, lecz z wielu
dziedzin władzy spełnianej na różnych odcinkach. W tym procesie jedne
podmioty przygotowują projekty decyzji, inne podejmują decyzje, jeszcze
inne dostarczają informacji w sytuacji, w której ta decyzja ma być
realizowana. Wreszcie są takie które wykonują decyzje. Całość można
określić mianem procesu decyzyjnego mającego charakter władzy.

 Ujęcia władzy

•

Behawioralne zachowanie wpływa na decyzje innych

•

Instrumentalne zastosowanie środków przymusu

•

Teleologiczne realizacja celów

•

Strukturalne relacja rządzony- rządzący

•

Konfliktowe źródło i rozwiązywanie konfliktów

•

Substancjonalne spełniane swych interesów i potrzeb

8. Władza jako stosunek społeczny

Władza jest to taki asymetryczny stosunek społeczny, który umożliwia jednemu
podmiotowi osiągnięcie jego celów (wartości) poprzez kształtowanie podmiotowości
drugiego podmiotu (uprzedmiotowienie go lub upodmiotowienie)

Stosunki polityczne są szczególnym rodzajem stosunków społecznych. Stosunki polityczne
obejmują relacje zachodzące pomiędzy instytucjami, organizacjami politycznymi, grupami
społecznymi i jednostkami ludzkimi w sferze polityki. Stosunki polityczne występują
zarówno wewnątrz państwa, jak i w relacjach między państwami oraz wspólnotami
międzynarodowymi.

Wewnątrz państwa stosunki polityczne mają w szczególności postacie:

•

Zwierzchnictwa

•

Podporządkowania

•

Współpracy

•

Kompromisu

•

Walki

W stosunkach między państwami stosunki polityczne znamionują się przede wszystkim:

•

Współpracą

•

Rywalizacją

•

Walką

9. Rodzaje władzy:

 Władza publiczna jest to sformalizowana władza grupy społecznej posługująca

się przymusem w realizacji określonych zadań i celów. Władza ta może być
realizowana nie tylko przez podmioty państwowe, ale także, inne. Np. organy
samorządu terytorialnego, władzę kościoła.

 Władza polityczna jest to wszelka zorganizowana władza w oparciu o przemoc,

władza jednej grupy ludzi lub innych ludzi w warunkach społeczeństwa
zróżnicowanego społecznie. Określenie władzy politycznej zbliż się do terminu
władzy publicznej. W istocie rzeczy, to co publiczne, jest z reguły polityczne i
odwrotnie.

 Władza państwowa jest to władza wyodrębniona, specjalnie powołanego

aparatu przemocy, na podstawie aktów normatywnych państwa i działającego w
ramach mu przyznanych pełnomocnictw (kompetencji) Władza państwowa
stanowi najwęższy krąg znaczeniowy władzy.

Zdaniem P. Winczorka :

•

Każda władza państwowa jest władzą publiczną(polityczną)

•

Każda władza państwowa i każda władza publiczna jest władzą w ogóle- ale
nie odwrotnie

•

Nie każda władza jest władzą publiczną , nie każda władza publiczna jest
władzą państwową .

•

Władza państwowa to taka odmiana władzy publicznej, która jest realizowana
w specjalnej strukturze organizacyjnej, jaką jest państwo.

10. Władza polityczna i jej funkcję:

 Sensu Largo

•

Integracyjna realizacja i koordynowanie działań podmiotów

•

Dystrybucyjna regulacja i podział dóbr

•

Ochronna bezpieczeństwo wew i zew

•

Strukturotwórcza tworzenie organizacji wpływających na
politykę

 Sensu stricte

•

Tworzenie prawa

•

Mobilizacja wojska

Rządzenie działania ogólne

Zarządzanie działania szczegółowe

11. Legitymizacja i legitymacja

Legitymacja prawomocność pewien stan sytemu politycznego, ładu społecznego

Legitymizacja uprawomocnienie proces wiodący do tego stanu-legitymacji

Władza legitymowana to taka, która opiera się na czynnym, dobrowolnym przyzwoleniu
rządzonych.

Rodzaje legitymizacji:

•

Legitymizacja normatywna podmiotu władzy zasadza się na uznaniu, że
dana grupa rządząca doszła do władzy i sprawuje władzę zgodnie z zasadami i
normami przyjętymi w konstytucji państwa i innych aktów prawnych.

Legitymacja tego rodzaju dotyczy dwóch działań:

•

Dojścia do władzy

•

Sposobu sprawowania władzy

•

Legitymacja społeczna podmiotu władzy polega na przeświadczeniu, że dana
grupa rządząca lub sposób sprawowania władzy uchodzą w opinii społecznej
za uprawnione, należyte, godne akceptacji.

Legitymacja tego rodzaju dotyczy dwóch działań:

•

Grupy rządzącej

•

Sposobu sprawowania władzy

12. Treść legitymizacji

 Argumenty Ich treść odwołuje się do:

•

Zewnętrznego wobec władzy stanu rzeczy, którego istnienie lub
pojawienie się czyni tę władzę konieczną lub przynajmniej ją
usprawiedliwia argumentem

•

Zmian, które władza wprowadziła, wprowadza lub wprowadzać
będzie i (lub) jej poszczególnych wartości- cnót, zasług,
umiejętności, sposobu zorganizowania, itp. Są to argumentu
natury etycznej i pragmatycznej

Argumenty uzasadniające tytuły do rządzenia, na które rzeczywiście powołują się rządzący:

 Geneza władzy

•

Pochodzenie władzy od niepodważalnego zwierzchniego autorytetu.

•

Pochodzenie władzy z należycie zawartej umowy

 Cechy władzy

•

Zbieżność (zgodność) władzy z naturalnym porządkiem rzeczy

•

Jej odwieczność (wartością ma być tutaj tradycja petryfikująca formy i
treści życia społecznego)

•

Obowiązujące normy

•

Jej bezalternatywność

•

Kierowanie się wzniosłymi i szlachetnymi ideami

•

Wartości intelektualne i informacyjne władzy

•

Przewaga aktualnej władzy nad poprzednią

•

Dawne sukcesy władzy

Wskazuje się także na:

 Uznawaną oficjalnie wizję dobrej władzy, systemu czy ustroju

•

Perspektywy na przyszłość

•

Sukcesy w realizacji celów społecznych

•

Tożsamość interesów władzy i wielkich grup społecznych oraz
jednostek

W zależności od treści argumentów, na jakie powołuje się władza, można mówić o takich
typach legitymizacji jak :

Legitymizacja :

•

Legalna

•

Ideologiczna

•

Historyczna

•

Moralna

•

Socjologiczna

•

Partycypacyjna

•

Wyborcza

•

Funkcjonalna

•

Technokratyczna

•

Geopolityczna

 Działania Legitymacja tytułów do władzy, na które powołują się rządzący,

struktury i funkcjonowania systemu jest funkcją działań politycznych.

C. J. Fridrich rządzący, którzy poprawiają standard życia, zasługują na legitymizację.

S. M. Lipset relację między legitymizacją a skutecznością i stabilnością systemu (władzy
politycznej)
Najbardziej charakterystyczne sytuacje to:

•

Wysoki poziom legitymacji dostarcza rezerwy rozszerzonego
poparcia, która w sytuacji spadku efektywności systemu w
zaspokajaniu potrzeb społecznych zapewnia mu stabilność
Legitymacja wysoka niska skuteczność

•

Skuteczność w zakresie osiągania sukcesów może kupić stabilność w
zastępstwie nieobecnej legitymacji.

Legitymacja niska wysoka skuteczność

Szanse napięć i destabilizacji są tym większe im bardziej brakuje systemowi
legitymacji politycznej sensu stricto, a wiec niezależnej od sprawności ekonomicznej

Działania w sferze sterowania opinią publiczną:

•

Tworzenie i używanie specyficznego dla danej grupy politycznej
języka informacji i perswazji

•

Bodowa/ rozbudowa aparatu masowego przekazu

•

Podejmowanie różnego rodzaju zabiegów formalnych i nieformalnych,
zmierzających do ograniczenia wpływu , likwidacja konkurencyjnych
środków przekazu.

Techniki zmierzające do kształtowania postaw i zachowań członków społeczeństwa:

•

Środki perswazji

o Obszerne argumentowanie
o Techniki sankcji pozytywnych (nagrody, premie , pochwały itp)

•

Środki manipulacji

o Językowe
o Pozajęzykowe np. socjotechnika

 Procedury Wykorzystywanie elementów legalizmu dominującego w

procedurach, może być skutecznym środkiem legitymacji. Jednak procedury
prawne same wymagają legitymacji.

Trzy podejścia :

 Proceduralne Koncepcje procesu racjonalizacji wartości, koncepcje ewolucji

prawa i społecznego dyskursu.

 Analityczne dąży do realizacji prawa dobrego Nie zwraca się uwagi na proces

powstawania prawa ale na jego efekty.

 Polityczne legitymacja prawa jest uzależniona od celu podmiotu stanowiącego

prawo i rodzaju zależności pomiędzy tymi podmiotami a instytucjami prawa

N. Luhman prawo jest jednym z najważniejszych czynników integrujących współcześnie
systemy polityczne.

Mechanizmami systemowymi gwarantującymi moc obowiązującą podjętych decyzji w
procesie realizacji planów i programów państwa interwencjonistycznego są:

•

Procedury wyborcze

•

Procedury ustawodawcze

•

Procedury sądowe

 Symbole

Symbole państwowe i narodowe, uroczystości i rocznice są zwykle fragmentami
charakterystycznego dla poszczególnych systemów rytuału politycznego.

Najczęściej struktura rytuału politycznego składa się z dwu zasadniczych elementów:

•

Oddawania czci i demonstrowania wrogości

•

Afirmacji sacrum i negacji profanum

Legitymizacja konkretna wyczerpuje się jednorazowym akcie akceptacji i może być
czynnikiem wpływającym na stan legitymizacji ogólnej.

13. Koncepcje legitymizacji władzy :

 M. Weber

•

Legitymizacja legalna Posłuszeństwo wynika faktu istnienia prawa
stanowionego i przestrzegania go przez reprezentantów władzy.

•

Legitymizacja tradycyjna opiera się na mocy wiary w świetność
istniejących od dawnych porządków i potęgi panujących.
Odziedziczony status społeczny jest głównym źródłem sprawowania
władzy politycznej. Prawowitość wymuszają władcy na pods.
Przyjętych obyczajów. Typem władzy tradycyjnej jest władza
patriarchalna.

•

Legitymacja charyzmatyczna wynika z mocy uczuciowego oddania
osobie pana oraz uznania dla jego niezwykłych talentów (charyzma), w
szczególności zdolności magicznych, bohaterstwa, na mocy ducha i
mowy.

 D. Beetham Pojęcie legitymizacji władzy zawiera trzy odrębne, jakościowo

różne elementy:

•

Jest zgodna z ustalonymi regułami

•

Reguły te znajdują usprawiedliwienie w przekonaniach, zarówno
sprawujących władzę, jak i podporządkowanych

•

Istnieje czynne przyzwolenie ze strony podporządkowanego na
zależności władcze- przyzwolenie wyrażające się w konkretnych
zachowaniach.

W legitymizacji występują trzy poziomy legitymizacji;

•

Reguł Władza jest legitymizowana przede wszystkim wtedy, gdy nabywa się
ją i sprawuj zgodnie z przyjętymi regułami

•

Przekonań Występuje wtedy, gdy władza jest legitymizowana, o ile reguły
władzy znajdują oparcie o przekonanie stron związanych stosunkami
władczymi

•

Zachowań Zakłada czynne przyzwolenie za strony podporządkowanego na
zależności władcze – przyzwolenie wyrażające się w konkretnych
zachowaniach. Np. udział w wyborach, publiczna deklaracja poparcia.

14. Kultura polityczna – analiza i pojęcie

•

G. A. Almond, G.B. Powell

Kultura polityczna jest to całokształt indywidualnych postaw i orientacji politycznych
uczestników danego sytemu. Jest to sfera subiektywna, leżąca podstaw działań politycznych i
nadająca im znaczenie.

Orientacje łączą w sobie kilka składników:

•

Orientację poznawczą prawdziwa lub fałszywą wiedzę o obiektach i
ideach politycznych.

•

Orientację afektywną poczucie więzi, zaangażowanie, sprzeciw itp.
Wobec obiektów politycznych

•

Orientację oceniającą sądy i opinie o obiektach politycznych

Komponenty kultury politycznej wg. W. Markiewicza :

•

Zachowania I postawy polityczne

•

Przywódctwo polityczne

•

Reguły gry politycznej

•

Zasady pedagogiki politycznej

Cz. Mojsiewicz :

Kultura polityczna społeczeństwa to znajomość przez to społeczeństwo norm, zasad, praw
rządzących rozwojem społecznym i polityką, pozwalających na ocenę postępowego lub
wstecznego charakteru polityki i sił tworzących i realizujących określoną politykę.

J.J. Wiatr:

Kultura polityczna jest to ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących
wzajemnych stosunków władzy i obywateli.

Do kultury politycznej zaliczamy więc:

•

Wiedzę o polityce, znajomość faktów politycznych i zainteresowanie
nimi

•

Ocenę zjawisk politycznych, sądy wartościujące dotyczące tego, jak
powinna być sprawowana władza

•

Emocjonalną stronę postaw politycznych, jak np. miłość ojczyzny ,
nienawiść do wrogów.

•

Uznane w danym społeczeństwie wzory zachowań politycznych, które
określają, jak można i jak należy postępować w życiu politycznym.

Jan. Garlicki definicja regulująco-projektująca:

Kultura polityczna to zmienny w czasie, wytworzony głównie pod wpływem tradycji
historycznej oraz struktury instytucji politycznych i zasad funkcjonowania danego systemu-
całokształt orientacji społeczeństwa, grupy społecznej, jednostek wobec polityki. Jest to sfera
subiektywna polityki (wew. przekonanie) znajdująca się w zachowaniach konkretnych i
werbalnych.

15. Elementy kultury politycznej :

 Zainteresowania polityką, wiedzą o niej i znajomością faktów politycznych

 Wartości uznawane i pożądane dotyczące systemu politycznego i mechanizmów

funkcjonowania jego instytucji

 Ocena zjawisk politycznych i sądy wartościujące na temat instytucji

politycznych

 Uznane wzory zachowań w sferze polityki i wypróbowane typy działań

politycznych

 obszar świadomości społecznej przejawiający się w postawach i zachowaniach

politycznych

 stosunki obywateli z organami państwa
 wzajemne oddziaływanie między politykami

16. Typologie kultury politycznej :

G. Almond , S. Verba

 Zaściankowa- parafialna
 Podporządkowana- poddańcza
 Uczestnicząca- partycypująca

17. Funkcje kultury politycznej :

 Regulująca
 Organizująca politykę
 Integracyjna

18. Współczesne ujęcia elit politycznych:

Elita to wyodrębniona, choć niekoniecznie w sposób sformalizowany, grupa przywódcza,
stanowiąca wzór dla reszty społeczeństwa, kierująca jego życiem lub przynajmniej
wpływająca na kierunek jego rozwoju; może być usytuowana w różnych segmentach
struktury społecznej i niekoniecznie w oficjalnym establishmencie; szczególne znaczenie
jednak przepisywane jest powszechnie elicie politycznej i elicie kulturalnej (intelektualnej)

Metody wyodrębniania elit:

•

Pozycyjna elitę tworzą osoby zajmujące strategiczne pozycje w państwie

•

Refutacyjna elitę tworzą osoby, które w mniemaniu opinii publicznej mają istotny
wpływ na decyzje polityczne

•

Decyzyjna elitę tworzą osoby mające rzeczywisty wpływ na decyzje polityczne

Ujęcia elit:

•

Ujęcie instytucjonalne M. Weber. Punktem zainteresowania są instytucję władzy i
organizację polityczne

•

Ujecie stratyfikacyjne V. Pareto charakteryzuję elitę przez cechy jej położenia
społecznego (władza, bogactwo) , wew. więzi , wspólne treści świadomości(poczucie
przynależności do elity). Elity w tym ujęciu są grupą zintegrowaną i wyizolowaną.

 V. Pareto

Elitę tworzą ludzie o najwyższych zdolnościach w danej dziedzinie aktywności.

 Gaetano Mosca

Całą historię cywilizacji ludzkiej można by wyjaśnić konfliktem między dążeniem
rządzących do monopolizowania i dziedziczenia władzy a dążeniem nowych sił do zmiany
stosunków społecznych.
Dowodził, że w wypadku gwałtownego (rewolucja) odnowienia warstwy kierowniczej,
zawsze mniejsza lub większa ilość należących do dawnej warstwy kierowniczej potrafiła
wejść do nowej. Analizowaną warstwę nazwał ,,klasą polityczną ” lub ,,klasą rządzącą”

Model organizacyjny elity implikuje podział zadań między jej członków, strukturę hierarchii
funkcjonariuszy państwowych, sposób wydawania decyzji i ich egzekwowania.

Teoria klasy politycznej Moski zakłada, że w ustroju, w którym władzę sprawuje
arystokracja, klasa rządząca jest stabilna, w przeciwieństwie do ustroju demokratycznego, w
którym klasa ta jest niestabilna, co wynika z wyboru jej członków i reprezentacji określonych
grup społecznych.

 Robert Michels

Autor pojęcia Żelazne prawo oligarchii

Wskazał na szczególnie ważną w procesie wymiany elit rolę zbiegów z klasy rządzącej,
którym uprzednia przynależność do warstwy kierowniczej dała kwalifikację potrzebne do
przewodzenia zbuntowanym masom, sformułowania ideologii oraz programu rebeliantów, a
wreszcie zorganizowania nowego aparatu władzy.

Udowadniał on także , że nieuchronną tendencją rozwoju społecznego jest pojawienie się
zorganizowanej mniejszości w łonie mas. Mniejszość to przyjmuje pozycję klasy panującej.

Określił prawo oligarchii jako żelazne, gdyż uznał, że powstawanie oligarchii w łonie
najróżnorodniejszych form demokracji to tendencja organiczna, a więc taka, której
nieuchronnie podlega każda organizacja.

 C. W. Mills amerykański reprezentant nurtu instytucjonalnego

Pozycja jednostki zależy przede wszystkim od uczestnictwa w najważniejszych instytucjach
politycznych, ekonomicznych oraz militarnych, a także wynika z uznawania znaczenia
urzędu.

Mówił o wykształceni się trzech typów elit kontrolujących obszar:

•

Ekonomiczny

•

Wojskwo-przemysłowy

•

Militarny

Elita władzy to kola polityczne, ekonomiczne i wojskowe, które podejmują wspólnie – jako
złożony zespół nakładających się na siebie klik- decyzje pociągające za sobą skutki w skali
przynajmniej ogólnokrajowej.

Mills uważał, że dominacja elit wynika z dwóch procesów rozwojowych:

•

Kompleksowość współczesnego, nowoczesnego społeczeństwa
powoduje skupienie władzy w rękach wąskiej grupy ludzi

•

Coraz bardziej zatomizowane społeczeństwa są niezdolne do
autonomicznego działania, co powoduje wzrost znaczenia elit
rządzących.

 R. Dahl

W okresie pierwszej połowy XX stulecia w USA nastąpiło przejście od hierarchii władzy, na
której szczycie stała klasa panująca, do stanu rozproszenia władzy- ścierania się licznych
niezależnych grup społecznych.

 G. Field , J. Higley

Są twórcami neofunkcjonalnego paradygmatu elitystycznego.
Paradygmat ten opiera się na przesłankach instytucjonalnych, co oznacza, ze uznali, iż
powstanie elit wiąże się ściśle z funkcjonowanie różnych organizacji społecznych.

Elita to zbiór jednostek, które dzięki swej strategicznej pozycji w kluczowych organizacjach
społecznych są wstanie kształtować procesy decyzyjne regularnie i substancjonalnie.

Cechy elit wg. W. A Welsha

•

Cechy demograficzne wiek, pochodzenie narodowościowe, pochodzenie
społeczne, natura i zakres uczestnictwa politycznego rodziny, formalne
wykształcenie

•

Cechy karier politycznych formalna pozycja w elicie władzy,
doświadczenie polityczne.

•

Orientacja na wartości i na zadania.

M. Simlat cechy elit

•

Ograniczona ilość elity – elita jest grupą nieliczną

•

Członkowie elity zajmują wysoka pozycję w strukturach instytucjonalnych
systemu społecznego i sytemu politycznego

•

Możliwości oddziaływania elity na politykę w skali całego państwa, szczególnie
oddziaływanie w sferze politycznej.

Elitę władzy można określić jako zespół osób sprawujących władzę, a więc podejmujących
istotne decyzję polityczne.

19. Struktura elit

 V. Pareto

•

Elity rządzące – jednostki bezpośrednio lub pośrednio grające znaczne
role w rządzeniu

•

Elity nierządzące obejmujące pozostałych członków elity

•

Masy

 R. Putnam

Elity są elementami struktury społecznej, skonstruował on model współczesnego
społeczeństwa demokratycznego ze względu na kryterium udziału w życiu politycznym.

Wyróżnił następujące kategorie elit:

•

Elita decyzji

•

Elita wpływu

•

Aktywiści polityczni

•

Uważnie obserwujący życie polityczne

•

Wyborcy

•

Nieuczestniczący w życiu politycznym.

20. Typologie elit:

 K. Smogorzewski

•

Elitę idealistyczną odwołuje się do uczuć religijnych i
patriotycznych

•

Elity realistyczne dzielą się na dwie podgrupy

o Członkowie elity zadowalają się posiadaniem i

sprawowaniem władzy, pozostawiając korzyści swoim
zwolennikom

o Nastawieni są na czerpanie konkretnych korzyści z faktu

posiadania władzy .

 Cz. Znamierowski

•

Elitę walorów opiera się ona na uznanych za wartościowe cechy
duszy i ciała człowieka, na wartościach jego osobowości.
Związana jest z nią elita majątki.

•

Elita rodowa opiera się na wyróżnieniu genealogicznym, czyli na
twierdzeniu oceniającego, iż człowiek, który urodził się z
rodziców należących do elity, sam do niej należy.

•

Elita ludzi ustosunkowanych to osoby, które związane są z
przedstawicielami elity społecznej.

Trzy wyżej wymienione elity określa mianem elity sytuacji społecznej

Jeśli kryterium wyróżnienia elity jest funkcja jaką pełnią jej członkowie można mówić o :

•

Elicie funkcji

•

Elicie zasług

Na charakter elity rzutuje jej stosunek do członków własnej grupy i stosunek do mas.
Można wiec wyróżnić:

•

Elitę pasożytniczą (kastową) solidarność społeczną odczuwają jej członkowie
jedynie w granicach swojej grupy . Masy są jedynie narzędziem realizacji
interesów elity.

•

Elita rycerska wskazuje wprawdzie postawę wyższości w stosunku do mas, ale
jednocześnie uświadamia sobie obowiązki, jakie na niej spoczywają.

 R. Wapiński

•

Elity rzeczywiste (samorodne) swój prestiż zawdzięcza głownie
swym umiejętnością.

•

Elity kreowane (instytucjonalne) znalezieniu się w formalnych
grupach przywódczych.

Elity mogą się różnić między sobą , w zależności od problemu adaptacji politycznej państwa,
czyli określenia swego stosunku do tradycji i nowoczesności.

 J. Pietraś

•

Elity kosmopolityczne

•

Elity nacjonalistyczne

•

Elity kompradorskie protegują dwoistość kultury w państwie,
akceptują zarówno tradycję, jak i nowoczesność , jednak dla
różnych grup społecznych: obok wysp nowoczesności, w których
zamierza żyć elita, dopuszcza się istnienie morza tradycyjności dla
reszty społeczeństwa

•

Elity liberalne próbują łączyć obie wartości, by stały się
niesprzeczne

Biorąc pod uwagę stopień strukturalnej integracji czyli istnienie formalnych i
nieformalnych powiązań komunikacyjnych i wzajemnych oddziaływań pomiędzy
poszczególnymi, frakcjami elity, oraz zakres porozumienia dotyczący wartości politycznych. .

 M. Burton, R. Gunther, J. Higley i G. Field wyodrębnili następujące

elity polityczne:

•

Elitę sfragmentaryzowaną (podzieloną) cechuje fundamentalna
rozbieżność co do wartości i reguły polityki. Odłamy elity
zachowują się wobec siebie jak wrogowie na polu walki; wroga
należy unicestwić, a dopiero w ostateczności można wdać się z nim
w układy.

•

Elita zintegrowana (ideologicznie zunifikowana) W jej skład
wchodzą obsadzający strategiczne pozycje przywódcy zwartych
ideologii i organizacyjnie ruchów politycznych . Pojawia się ona w
wyniku zwycięstw militarnych lub rewolucji wewnętrznych.
Monopolizuje decyzje polityczne itp. Np. Rosja w 1917, Włochy w
1922 i Niemcy w 1933.

•

Elita konsensualnie zunifikowana Składa się z frakcji
podzielających podstawowe wartości i reguły gry politycznej.
Niezależnie od różnic, poszczególne frakcje komunikują się ze
sobą, a niekiedy współpracują. Są politycznymi oponentami, ale nie
wrogami, których należy wyeliminować.

•

Elita częściowo zunifikowana (częściowo zjednoczona) Typ
pośredni pomiędzy elitami niezunifikowanymi a konsensualnie
zunifikowanymi, gdyż nie ma ono zdolności samotrwania i
przekształca się w jedna z nich.

•

Elity konsensualnie zjednoczone powstają przez konwergencję,
długotrwały proces stopniowego zbliżania się elit podzielonych
albo przez porozumienie, kiedy to elity zawierają układ regulujący
ich wzajemne stosunki i kształt przyszłego ustroju.

21. Typy i style przywództwa politycznego

Przywództwo może być traktowane jako :

•

Atrybut pozycji

•

Cecha osoby

•

Kategoria zachowania

 Carl Schmitt

Przywództwo polityczne jest sztuką pozyskiwania zwolenników i minimalizowania wpływu
przeciwników, w warunkach istnienia zewnętrznego wroga.

Typ przywództwa politycznego wyraża charakter potrzeby, jaką przejawia wspólnota
polityczna na danym etapie rozwoju – potrzebą taką może być na przykład wprowadzenie
zmiany, podniesienie poziomu integracji czy też powstrzymanie negatywnych zjawisk
(procesów), zagrażających wspólnocie, bądź osiągniętego efektu.

 J. MacGregoria Burns

•

Przywództwo transformacyjne wywołujące zmianę wspólnoty i
podnoszącym na wyższy poziom zachowania i etyczne aspiracje
zarówno lidera, jak i zwolenników

•

Przywództwo transakcyjne oznacza obopólną wymianę
korzyści między wymienionymi wyżej stronami.

 Robert Harmel , Lars Svasand

Każda z kolejnych faz rozwoju partii politycznej wymaga innego typu przywództwa

•

Kreator w fazie jej powstania, obdarzony temperamentem
kaznodziei

•

Organizator w fazie ustanowienia struktury

•

Przywództwo stabilizujące w fazie umacniania się partii na
arenie politycznej

 Philip Cerny

Analiza przywództwa musi obejmować jego trzy wymiary:

•

Właściwości temperamentu przywódcy

•

Jego relacje z otoczeniem społecznym

•

Pozycję w strukturze państwa

 Pierwszy wymiar

 Przywództwo pasywne (reaktywne)
 Przywództwo aktywne (antycypujące)

 Drugi wymiar

 Przywództwo przedstawicielskie
 Przywództwo autonomiczne

 Trzeci wymiar

 Przywództwo legalistyczne
 Przywództwo autorytarne

Krzyżując wszystkie trzy typy przywództwa, autor wyodrębnia dwa przeciwstawne:

•

Rutynowe będące połączeniem pasywności, reprezentatywności i
legalizmu

•

Transformatywne stanowi syntezę aktywności, autonomiczności i
autorytatywności

Pomiędzy nimi mieszczą się dwa typy pośrednie:

•

Integratywne różniące się od rutynowego poziomem aktywności

•

Katalityczne różniące się od transformatywnego jedynie legalizmem tj.
brakiem naruszeń norm prawnych. .

Każdy z wymienionych typów przywództwa może być przydatny w określonych kontekstach
socjopolitycznych.

•

Przywództwo rutynowe jest bierną odpowiedzią na zapotrzebowania
zwolenników , ma charakter adaptacyjny.

•

Przywództwo transformatywne jest kreatywne i innowacyjne

•

Przywództwo integratywne ujawnia swoje walory w demokracjach liberalnych

•

Przywództwo katalistyczne jest pożądane w warunkach konsolidacji zmian lub
wprowadzania reform.

Styl przywództwa politycznego sposób komunikowania się przywódcy ze zwolennikami i
przeciwnikami.

Do cech predestynujących do pełnienia funkcji przywódczych należą:

•

Wysoka samoocena

•

Pewność siebie

•

Zdolność do podejmowania ryzyka

 U. Jakubowska

Typy przywództwa ze uwagi na predyspozycje psychiczne:

•

Przywództwo ekstrawertyczne chwiejność zachowań, brak szacunku
dla cudzych potrzeb, koncentracją na własnej osobie, chłód
emocjonalny, nietolerancja na stres.

•

Drugi typ przywództwa ujawnia neurotyczną wrogość ,
podejrzliwość, skłonność do agresji, nietolerancje oraz przesadną
wrażliwość na krytykę otoczenia.

Analiza przywództwa politycznego zakłada istnienie

 osobowości demokratycznej obejmującej takie cechy, jak:

•

Tolerancja

•

Dyscyplina wewnętrzna

•

Uczciwość

•

Odwaga cywilna

•

Wrażliwość na cudze interesy

•

Umiejętność współdziałania

 Osobowości autorytarnej

Szczególnym typem przywództwa, wynikającego z osobistych predyspozycji jest
Przywództwo charyzmatyczne

Na scenie politycznej pojawiają się cztery typy przywództwa politycznego:

•

Polityk-moralista

•

Historyczny wizjoner

•

Polityk z przypadku

•

Profesjonalista

22. Interes polityczny sposoby definiowania

Interes jest to świadome dążenie jednostki lub grupy do realizacji określonego celu.

Cel ten zawsze znajduje swoje umotywowanie w aktualnym stanie otoczenia społecznego
jednostki lub grupy i sposobie jego postrzegania, to

Interes społeczny można traktować jako dążenie podmiotów do osiągnięcia wszystkiego
tego, co jest korzystne i za takowe jest uważane w kontekście oczekiwanej dynamiki zmiany
społecznej i jej kierunku.

Interes polityczny jawi się więc jako świadome pragnienie skierowania polityki publicznej
jako całości lub poszczególnych decyzji dotyczących rozdziału określonych zasobów w
konkretnym kierunku, postrzeganym przez zainteresowane podmioty jako konieczne
rozstrzygnięcie w kontekście osiągnięcia wcześniej uświadomionych i wyartykułowanych
celów.

23. Kategoria grup interesu.

 A. Heywood

Grupa interesu to zorganizowane stowarzyszenie, którego celem jest wpływanie na treść
polityki względnie działania rządu.

 H. Ziegler, W. Peak

Grupa interesu to grupa ludzi, która przez skoordynowaną aktywność dąży do wpływania na
kierunki polityki systemu bez próby wprowadzenia swych członków w ramy formalnych
struktur władzy.

 Y. Meny

Grupa interesu to organizacja, która dąży do promowania swych własny partykularnych
interesów wobec władz politycznych[…] oddziałuje w tej czy innej formie na instytucje
państwa i partie polityczne , uwikłane w walkę o zdobycie władzy

 E. O’Halpin

Grypy interesu dążą do osiągnięcia swoich celów i wywierają wpływ na politykę przez
publiczne i prywatne kanały, bezpośrednio i pośrednio […] przez połączenie publicznych i

prywatnych sfer wywierania presji na instytucje państwa, polityków i inne grupy interesu
oraz przez wykorzystanie środków masowego przekazu.

 G. Wootton definiuje grupy interesu poprzez wskazanie na cechy, które

pozwalają odróżnić je od innych społecznych (politycznych) organizacji

•

Skupiają różne kategorie członków np. obywateli, firmy itp.

•

Opierają się na dobrowolnym członkostwie

•

Uzależnione są od aktywności i zaangażowania swych członków

•

Mobilizują swych członków wokół określonych kwestii

Zaprezentowane def. Gr. Interesu w zasadzie opierają się na uwzględnieniu trzech elementów:

•

Czynnika organizacyjnego

•

Czynnika funkcjonalnego

•

Czynnika relacjonalnego

Grupa interesu to organizacja posiadająca formalną strukturę, mobilizująca swoich
członków wokół określonych celów, których osiągnięcie związane jest z dystrybucją zarówno
kolektywnych, jak i selektywnych korzyści, dążącą przeto do wywierania wpływu na proces
formułowania i wprowadzania w życie polityki publicznej państwa albo treści konkretnych
rozstrzygnięć przez stworzenie mniej lub bardziej sformalizowanych powiązań z podmiotami
odpowiedzialnymi za przebieg publicznego procesu podejmowania decyzji.

24. Klasyfikacje grup interesu.

 G. Almond i G. Powell

•

Grupy anomiczne

•

Grupy nieposiadające charakteru stowarzyszenia

•

Stowarzyszenia

•

Grupy instytucjonalne

Klasyfikacja konwencjonalnych grup interesu wg kryterium motywów:

•

Gr. Promocyjne

•

Gr. Sekcjonalne

25. Modele polityki grup interesu

 Model pluralistyczny grupy dysponują określonymi zasobami politycznymi,

które pozwalają im promować interesy indywidualne w sferze publicznej, co
czyni władzę polityczną odpowiedzialną społecznie

 Model korporacyjny Korporacjonizm jako typ stosunków politycznych i

teoria społeczna podkreśla szczególnie uprzywilejowaną pozycję określonych
grup społecznych , jeśli chodzi o dostęp do władzy politycznej, co pozwala
wywierać wpływ na proces formułowania i implementacji polityki państwa.

 Model konsensualny Konsensualizm jest systemem przetargów politycznych

w społeczeństwach głęboko sfragmentyzowanych w oparciu o konflikt o
charakterze kulturowym

 Model sieciowy

26. System polityczny

 Trzy podejścia sytemu politycznego

•

Podejście instytucjonalne sprowadza system polityczny do
całokształtu instytucji politycznych oraz relacji zachodzących między
nimi, a także do zasad działania i systemów normatywnych, na
podstawie których one działają. System polityczny obejmuje ogół
osób, grup i organizacji- w ich wzajemnych powiązaniach i
współdziałaniu- podmiotów posiadających dominujący wpływ na
wypracowanie, wprowadzenie w życie i interpretacje norm
reglamentujących życie wewnętrzne danego społeczeństwa

•

Podejście strukturalno- funkcjonalne traktuje system polityczny
jako proces polityczny dokonujący się w ramach poszczególnych
wspólnot, takich jak państwo, związki zawodowe, zrzeszenia
przedsiębiorstw. Strukturalne elementy systemu politycznego to
zapełniające go role działania, wzajemne oddziaływanie, sposoby i
wzorce zachowania jednostek i innych podmiotów stosunków
społecznych.

•

Podejście systemowe rozpatruje interakcje między systemem
politycznym i jego o toczeniem. Sprowadzają się one do trzech
elementów:

o Wejście
o Przetwarzanie
o Wyjście

 Wejścia i wyjścia są relacjami między systemem a otoczeniem
 Przetwarzanie jest wewnętrznym procesem systemu

Poparcia i żądania wchodzą do systemu politycznego z otoczenia. Żądania i poparcia
aktywnie wpływają na decyzje i programy podejmowane przez system, dostarczają zasobó,
które umożliwiają systemowi politycznemu realizację decyzji i programów.

Wejścia mogą pochodzić z :

•

Społeczeństwa

•

Elit politycznych

•

Otoczenia międzynarodowego

Sprzężenie zwrotne wyjścia w postaci ekstrakcji, regulacji, dystrybucji i symboli mogą
wywołać zmiany w otoczeniu, które z kolei wpływają na system polityczny.

Konwersja wewnątrz systemowa proces przekształcania żądań w decyzje polityczne

Opracował: Rafał. K