1

P

ODSTAWOWE POJĘCIA I TYPOLOGIA

POLITYKA :

• wg prawników: organy, instytucje, normy

• sztuka

rządzenia

Polityka - to świadoma i celowa działalność jakiejś grupy ludzi, zmierzająca do zdobycia,
utrzymania władzy (uzyskania wpływu na władzę), w celu realizacji programu politycznego,
społecznego tej grupy ludzi.

System polityczny to:

1. instytucje i organy państwowe
2. normy prawne regulujące działalność tych instytucji
Tak uważano do lat 60 XX wieku, amerykański politolog David Easton dodał 2 kolejne
elementy
3. utrwalone tradycją zachowania ludzi
4. takie organizacje czy instytucje, które nie muszą być regulowane przez prawo, których

istnienie nie musi być wywołane nakazem normy prawnej (np. partie polityczne)

System polityczny to spójna całość tych 4 elementów, tzn. że występują łącznie, determinują,
kształtują się i są od siebie uzależnione.
Trwałe zachowania ludzi determinują system polityczny, są to takie zachowania, które np. czy
dane społeczeństwo w swojej masie ma skłonność bądź brak do brania udziału w polityce:
mając wolność w braniu udziału w wyborach biorą udział, organizują partie polityczne, bądź są
społeczeństwa, które nie lubią angażować się w politykę.
Władza jest silniej legitymowana gdy większość idzie na wybory. W Grecji, Belgii jest obowiązek
brania udziału w wyborach pod karą.

Każde państwo jest systemem politycznym!!

Otoczeniem zewnętrznym dla systemu politycznego są inne systemy polityczne np. systemy
polityczne państw sąsiadujących.
Otoczeniem wewnętrznym jest to co składa się na społeczeństwo, a co nie jest systemem
politycznym. Nie możemy ustalić katalogu wewnętrznego dla systemu. Nie ma trwałych i stałych
granic systemów politycznych i otoczenia wewnętrznego, zmienia się to w czasie i przestrzeni.
System polityczny rozpatruje się pod względem otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego dla
danego państwa.
W Chinach wprowadzono zakaz posiadania więcej niż jednego dziecka, za tym zakazem poszły
nowe sankcje prawne. Kształt rodziny w Polsce jest wewnętrznym otoczeniem systemu
politycznego, ponieważ ma wpływ na politykę, ale nie stanowi sytemu. Natomiast w Chinach
otoczenie wewnętrzne zostało zawężone o sprawę kształtu rodziny, ponieważ stał się
składnikiem systemu politycznego.
Nie ma stałych granic co stanowi system polityczny, a co stanowi jego otoczenie. Granice te są
płynne. Szkolnictwo należy do sytemu politycznego Polski. Dzisiejszy system polityczny Polski
jest znacznie większy niż w latach 80, ponieważ wiele spraw państwo oddaje organizacjom
społecznym.

2

Typologizacja systemów

Podział na demokratyczne i niedemokratycznie systemy dokonał Juan Linz w 1964r, powiedział,
że nie jest tak, że wszystko co nie jest demokratyczne jest totalitarne. Jest coś co nie jest
demokratyczne i nie jest totalitarne jest autorytarne.
Typologizacja nastąpiła głównie po II wojnie światowej na państwa kapitalistyczne i
socjalistyczne.
W literaturze socjalistycznej występowały tylko :

1. burżuazyjne
2. socjalistyczne

W literaturze zachodniej oparte o kryterium ideologiczne :

3. systemy demokratyczne
4. systemy totalitarne

W

SPÓŁCZESNE PODZIAŁY

1. Demokratyczne:

• prezydencki

• parlamentarno – gabinetowe

• mieszane

o

system konwentu (występuje wyłącznie w Szwajcarii)

2. Niedemokratyczne

• autorytarne

• totalitarne

• tradycyjne

systemy

niedemokratyczne

(tzn. te które nigdy w przeszłości nie były

demokratyczne).

3

K

LASYFIKACJA SYSTEMÓW POLITYCZNYCH

Cechy systemów demokratycznych (muszą występować łącznie).
1. muszą w danym systemie istnieć wolne, uczciwie przeprowadzone wybory do instytucji

zajmujących się rządzeniem i tworzeniem prawa. Wolne w zakresie czynnego i biernego
prawa wyborczego. Czynne prawo wyborcze oznacza możliwość oddania głosu na
kandydata. Bierne oznacza zaproponowanie swojej kandydatury wyborcom.

2. musi istnieć w systemie wolność słowa, stowarzyszeń, organizacji, zakładania partii

politycznych, demokratyczność systemu musi się opierać na rządach prawa gwarantujących
ochronę praw mniejszości, wolność ta musi być permanentna. Cenzura gazet, czasopism i
ograniczenie wolności słowa nie może istnieć w systemie demokratycznym.

3. władza musi rządzić w określonej kadencji i po upływie kadencji musi nastąpić „próba”

wyborów

Są to fundamentalne kanony systemu demokratycznego i muszą występować łącznie, gdy
któryś z nich nie występuje nie ma systemu demokratycznego.
Demokracja jest cechą stopniowalną.

Każdy kto jakiś system kwalifikuje do danej grupy systemów robi to na własną
odpowiedzialność. Polska jest mniej demokratycznym systemem niż W. Brytania, ponieważ
Polska nie ma dobrego prawa, wygrywa interpretacja tych, którzy mają więcej siły politycznej.

PODZIAŁ SYSTEMÓW:
Systemy demokratyczne :
Parlamentarno – gabinetowy – system, w którym parlament tworzy władzę wykonawczą (rząd)
swoją większością. Rząd nie może trwać dłużej niż kadencja parlamentu, tzn że jeśli kończy się
kadencja parlamentu to kończy się też kadencja rządu. Parlament może odwołać rząd w
dowolnym momencie w całości lub w części.
Prezydencki – władza wykonawcza i ustawodawcza są od siebie oddzielone. Oddzielone są ich
uprawnienia, tzn. że władzę wykonawczą wybiera ktoś inny niż władzę ustawodawczą. Szefem
władzy wykonawczej jest Prezydent. Parlament jest niezależnie wybierany przez
społeczeństwo. To co należy do Prezydenta nie może należeć do parlamentu i odwrotnie.
Mieszany – system, w którym istnieje podwójna władza wykonawcza ( egzekutywa ) czyli
Prezydent i rząd, jako odrębne władze wykonawcze. Istnieje podwójna odpowiedzialność rządu,
z jednej strony przed Prezydentem – bo tworzy urząd premiera, z drugiej rząd jest
odpowiedzialny przed parlamentem, bo premiera (szefa rządu) tworzy Prezydent, ale żeby mógł
działać musi mieć rząd zaakceptowany przez Parlament. Rząd tworzony przez dwie siły.
Prezydent wybierany w wyborach przez społeczeństwo. Parlament nie może odwołać
Prezydenta.

Systemy niedemokratyczne :

Totalitarne – te systemy, w których władza dąży ( zmierza ) do spenetrowania całości państwa i
społeczeństwa. Władza zmierza do tego by wszystko było systemem politycznym i nie ma
środowiska wewnętrznego.

Autorytarne - takie systemy, w których władza zadowala się wyłącznie rządzeniem, ale w
żaden sposób nie pozwala wkroczyć na ten teren. Jest elita, która rządzi.

Niedemokratyczne systemy tradycyjne – te systemy, które nigdy w przeszłości nie były
demokratyczne i nie zdemokratyzowały się do dziś (np. Arabia Saudyjska, władza należy do
rodziny królewskiej. Rząd wybierany jest przez rodzinę królewską z członków rodziny).

4

W

SPÓŁCZESNE SYSTEMY WYBORCZE DO PARLAMENTÓW

.

S

YSTEM WYBORCZY

P

REZYDENTA W

P

OLSCE

Aby wybory były demokratyczne, to muszą spełnić 4 warunki (kanony).
1. muszą być wolne

• czynne prawo wyborcze – każdy uprawniony w sposób wolny może oddać głos

• bierne prawo wyborcze – każdy może wystawić swoją kandydaturę.

Wybory muszą być tajne jest to gwarancja wolność wyboru. Nie ma wolności wyborów bez ich
tajności.
2. muszą być równe

• każdy uprawniony obywatel ma tyle samo głosów. Głos każdego obywatela jest tak

samo ważny

3. muszą być powszechne

• mogą brać udział w nich wszyscy uprawnieni. Żadna grupa społeczna nie może być

wyłączona z udziału w wyborach.

W Polsce nie mają prawa wyboru

o

nieletni;

o

osoby

ubezwłasnowolnione prawomocnym wyrokiem sądu

o

skazani prawomocnym wyrokiem sądowym na pozbawienie praw publicznych i

obywatelskich.

4. muszą być bezpośrednie

• wyborcy

wybierają bezpośrednio (posła, deputowanego, senatora, parlamentarzystę)

nie elektorów, którzy będą wybierać skład izby

W Polsce efektem tych wyborów jest to, że:

• wybieramy

reprezentację (która reprezentuje bezpośrednio nas) w Polsce 460 osób

podejmuje za nas decyzję,

• wybieramy

ciało, które potem tworzy rząd, czyli władzę wykonawczą (tak nie jest w

każdym systemie).

Im bardziej reprezentatywna reprezentacja tym bardziej odpowiada wyborcom.

Poprzez wybory parlamentarne w systemie prezydenckim nie wybiera się rządu - system
prezydencki jest wyjątkiem.


Systemy Wyborcze do Parlamentu:

1. systemy większościowe

• okręgi jednomandatowe

mandat dostaje ten w okręgu kto zdobył największą ilość głosów

2. systemy proporcjonalne

• okręgi wielomandatowe

mandat przyznaje się listom wyborczym, proporcjonalnie do ilości uzyskanych głosów
przez te listy, do parlamentu wchodzą osoby wg ilości uzyskanych głosów

Ad 1. Systemy większościowe
Zasady systemów większościowych: (2 warianty):
1. wariant większości względnej – mandat bierze ten kto ma najwięcej głosów. W GB tylko

do izby gmin są wybory systemem większości względnej (do izby lordów się dziedziczy lub
przyznaje królowa). IZBA GMIN – składa się z 650 deputowanych. Kraj dzieli się na 650
okręgów. W jednym wyborze cała izba gmin jest wybrana – nigdy nie ma drugiej tury,
system prosty i tani, ale to nie jest idealny system wyborczy.

2. wariant większości bezwzględnej - mandat bierze ten kto zdobył więcej niż 50% głosów w

okręgu. Powstał we Francji. Kraj dzieli się na tyle okręgów ile jest mandatów (miejsc w izbie
czyli Zgromadzeniu Narodowym, 575 okręgów jednomandatowych). W przypadku nie
rozstrzygnięcia wyborów w okręgu w I turze, odbywa się II tura do której wchodzą tylko ci,

5

którzy zdobyli w I turze 12,5% głosów w okręgu. W II turze kandydat nie musi uzyskać
większości bezwzględnej.

W Polsce są stosowane dwa systemy wyborcze do parlamentu:

• do senatu – system większościowy – większości względnej, okręgi są wielomandatowe o

określonej z góry liczbie mandatów.

• Do sejmu są wybory proporcjonalne

Ad 2. Systemy proporcjonalne
W Systemach skrajnie proporcjonalnych (Izrael, Holandia). Cały kraj jest jednym okręgiem
wyborczym tylu mandatowym ile jest mandatów w izbie. Skutkiem tego izby są bardzo
reprezentatywne tzn. że do parlamentu mogą dostać się nawet skrajnie małe partie.
Ograniczenie skrajnej proporcjonalności
1. podział kraju na okręgi wielomandatowe – im więcej okręgów tym bardziej umiarkowana

proporcjonalność.

2. wprowadzenie progu wyborczego
3. sposób przyznawania mandatów w okręgach, dysponowanie resztami – najsilniejsza partia.

Reszty w wyborach liczy się system SAINTE-LAGUE (wybory do sejmu w Polsce) – tyle %
mandatów, ile % głosów w okręgu, oczywiście zgodnie z progiem wyborczym.

4. listy krajowe – część deputowanych osób było wybieranych z list krajowych a nie z list

okręgów, niektórych kandydatów umieszczano na obu listach. Jeśli kandydat był na liście,
która dostała mandaty ale sam nie dostał mandatu a był wysoko ulokowany na liście
krajowej to wchodził do izby z listy krajowej.

W Polsce do sejmu są wybory wg systemu proporcjonalnego ze wszystkimi ograniczeniami
proporcjonalności (próg = 5% dla listy pojedynczych partii i próg = 8% dla list koalicyjnych).


Konstytucyjne wymogi biernego prawa wyborczego (do kandydowania)

• Sejm:

musi

być obywatel polski, musi mieć prawo do wybierania (czynne prawo

wyborcze), musi w dniu wyboru mieć ukończone 21 lat.

• Senat: obywatel polski, czynne prawo wyborcze, ukończone 30 lat.

Sąd Najwyższy decyduje o ważności wyborów.

Wybory do Sejmu - w jednym okręgu nie może być mniej niż 7 mandatów. Kandydatów
zgłaszają komitety wyborcze partii politycznych. Listy okręgowe wymagają poparcia 5 tys.
wyborców. Listy z poparciem rejestruje się w Państwowej Komisji Wyborczej. Komitety
wyborcze powoływane są przez partie polityczne, koalicje partii politycznych, grupy obywateli
skupiające min. 15 osób, posiadające listę 1000 innych osób popierających tę grupę.

System wyborczy prezydenta w Polsce – system większości bezwzględnej - wybiera się nie w
okręgach, a w skali kraju. Głosuje się na jednego kandydata z wybranej przez siebie listy.
II tura – wchodzi 2 kandydatów wg ilości uzyskanych głosów w I turze.

6

S

YSTEM

P

ARLAMENTARNO

G

ABINETOWY

System parlamentarno-gabinetowy – system polityczny istniejący w Polsce, wymyślony przez
Brytyjczyków. Parlamentarno – gabinetowy połączone dwie instytucje

• Parlament – władza ustawodawcza

• Gabinet

(rząd) – władza wykonawcza

Cechą tego systemu jest podporządkowanie władzy wykonawczej parlamentowi. Oznacza to,
że rząd tworzony jest przez parlament i jest kontrolowany przez parlament i żyje tyle na ile mu
parlament pozwoli ale nie dłużej niż kadencja parlamentu.

Cechy tego systemu:

I.

Parlament tworzy rząd, początek rządu – wybory parlamentarne.

II. Rząd jest odpowiedzialny przed parlamentem, jest kontrolowany przez parlament, jest

wykonawcą decyzji izby (parlamentu) np. ustawy.

III. Powstaje

dzięki woli większości w parlamencie. Rząd żyje tak długo jak parlament mu

pozwala, jak długo cieszy się zaufaniem większości parlamentarnej. Aby odwołać rząd
nie trzeba mu udowadniać winy wystarczy wola większości.

IV.

W tym systemie całość (lub prawie całość) władzy wykonawczej jest w rękach rządu.

V.

W tym systemie głowa państwa ma ograniczone prawa władzy wykonawczej, na tyle ile
mówi o tym konstytucja.

Przewaga parlamentu nad rządem realizuje się w instytucjach:

• PARLAMENTARNA INWESTYTURA – konieczność zaakceptowania większością

głosów w parlamencie nowego rządu, tzn. wotum zaufania do rządu, nie ma rządu bez
parlamentarnej inwestytury.

• WOTUM ZAUFANIA – Prezes Rady Ministrów zwraca się do izby z wnioskiem o

udzielenie wotum zaufania. Gdy urzędujący premier chce podjąć niepopularną z punktu
widzenia społeczeństwa decyzję (polityczną lub gospodarczą) idzie po wotum zaufania.
Udzielając wotum zaufania – izba bierze na siebie część odpowiedzialności.

• WOTUM NIEUFNOŚCI – wniosek o wotum nieufności zapada w parlamencie. Decyzję

podejmują członkowie parlamentu. Instytucja destabilizująca rządzenie. Aby zapobiec
destabilizacji wprowadza się ograniczenia

o

ile osób musi się podpisać pod wnioskiem o wotum nieufności w polsce konstytucja

wymaga co najmniej 46 posłów

o

musi

upłynąć jakiś czas od momentu zgłoszenia wniosku, do momentu głosowania w

Polsce 7 dni

o

ograniczenie co do częstotliwości zgłaszania wniosku. Jeśli wniosek złożony i

głosowany, to ten sam wniosek nie może być znów złożony przed upływem 3
miesięcy.

o

konstruktywne wotum nieufności dotyczy wyłącznie szefa rządu i polega na tym że

we wniosku o odwołanie premiera musi być jednocześnie zawarte nazwisko
kolejnego premiera. Głosuje się „kto jest za odwołaniem premiera Millera i
powołaniem premiera Leppera ☺”

Jak w Polsce powołuje się rząd.
Mamy nowy sejm:

1. pierwszy ruch – prezydent – on desygnuje osobę na premiera, osoba desygnowana

wybiera sobie skład rządu idą do sejmu po inwestyturę nie ma większości
(inwestytury) sprawa zostaje w izbie sejm desygnuje premiera ten wybiera rząd
idą po inwestyturę sejm odrzuca znów wraca do prezydenta

Dwie sytuacje, gdy prezydent może rozwiązać parlament:

1. w wymaganym konstytucyjnie czasie Sejm nie wyłoni Rządu.
2. w wymaganym konstytucyjnie czasie Sejm nie uchwali budżetu.

7

Jak rozpada się sejm to rozpada się senat.

W systemie parlamentarno – gabinetowym, rząd nie musi się składać z samych
parlamentarzystów (ale może). Premier Mazowiecki nie był parlamentarzystą, Belka tez nie jest
posłem ani senatorem.

W Wielkiej Brytanii – członkowie rządu muszą być parlamentarzystami.

W systemie parlamentarno-gabinetowym szefem rządu jest zawsze premier.
On zwołuje posiedzenie rady ministrów. Do niego zwracają się w sprawach rządu poszczególni
członkowie (Ministrowie). Ale zarówno decyzje jak i odpowiedzialność jest kolegialna.

•

wprawdzie rząd kolektywnie decyduje i kolektywnie bierze odpowiedzialność ale premier ma
pewne uprawnienie władcze np. powołuje wojewodów.

•

W zależności od tego jaką przyznaje się rolę szefowi rady ministrów mamy inny rodzaj
systemu parlamentarno-gabinetowego.

8

S

YSTEM PREZYDENCKI

Władza ustawodawcza i wykonawcza są oddzielne. Prezydent jest zawsze szefem władzy
wykonawczej.

Dwa warianty systemu prezydenckiego:

1. prezydent jest nie tylko szefem władzy wykonawczej, dominuje nad całym systemem

politycznym (może rozwiązać parlament). Wariant ten może występować w drodze do
demokracji (Rosja)

2. władze są od siebie oddzielone, prezydent jest szefem władzy wykonawczej i nie

podlega woli parlamentu w tym zakresie.

W systemie prezydenckim może, ale nie musi być premier, bo szefem władzy wykonawczej jest
prezydent.

System prezydencki powstał w USA. Tylko w tym kraju system ten funkcjonuje dobrze, bez
zakłóceń. Uprawnienia każdej z władz są ściśle sprecyzowane, tzn. co należy do Kongresu nie
może należeć do Prezydenta.

Dlaczego w USA system ten funkcjonuje tak dobrze?

1. separacja władz, każdy ma swój zakres spraw;
2. państwo federalne czyli jest to państwo podzielone horyzontalne, jest suwerenność

stanów i federacji. To co należy do federacji (Prezydent, Kongres, Sąd) nie może
należeć do stanów. Federacja nie może mówić stanom, np. że nie mogą mieć kary
śmierci. Do federacji należy to z czego poszczególne stany zrezygnowały na rzecz
federacji;

3. kultura polityczna – im wyższa kultura polityczna społeczeństwa i polityków, tym państwo

szybciej się rozwija. Amerykanie mają bardzo poważny stosunek do Konstytucji

4. niski poziom konfliktów społecznych – był jeden wewnętrzny spór – Wojna Północ –

Południe o zniesienie niewolnictwa.

Kongres: władza ustawodawcza, składa się z senatu i izby reprezentantów. Kadencja tych
dwóch izb jest różna, w izbie reprezentantów 2 letnia i nie ma możliwości skrócić lub wydłużyć
tej kadencji. W izbie reprezentantów jest 435 deputowanych proporcjonalnie do ilości ludzi w
danym stanie.
Do senatu wybiera się z każdego stanu 2 osoby. Kadencja senatu trwa 6 lat ale co 2 lata ⅓ izby
podlega rotacji. Kongres tworzy prawo ale najważniejsze jest, że uchwala budżet ale wykonuje
ten budżet Prezydent. Kongres wpływa na Prezydenta przez konstrukcję budżetu.

Na czym polega system prezydencki:

1. Prezydent – władza wykonawcza:

• Szef

władzy wykonawczej;

• Głowa państwa;

• Wódź Naczelny Sił Zbrojnych USA oraz szef Stanowej Gwardii Narodowej. Prezydent

ma 100% niezależności. Kongres może trochę wkraczać w władzę wykonawczą.

2. Kongres – władza ustawodawcza:

• Kontrola nad finansami państwa, uchwalenie budżetu. Prezydent nie ma nic do

gadania przy budżecie. Prezydent dostaje gotowy budżet do wykorzystania i musi go
wykorzystać co do centa. To Kongres ustala na co i ile ma być w budżecie.

• Prawo veta w stosunku do najważniejszych stanowisk w Państwie. Sekretarzy,

Prokuratorów Generalnych, Przewodniczących Sądu Najwyższego, Ambasadorów
mianuje Prezydent ale kongres ma też coś do powiedzenia.

• Do Kongresu należy wypowiadanie wojen, zawieranie pokoju, ratyfikowanie umów

międzynarodowych, ale to prezydent musi dalej prowadzić (np. wojnę). Prezydent
może wysłać wojska w świat ale w ciągu 60 dni musi uzyskać na to zgodę Kongresu.

9

• Prezydent

też może trochę wchodzić w władzę ustawodawczą:

o

Ma prawo veta zawieszającego każdą ustawę. Jeśli to zrobi nie wchodzi w

życie i nie jest też odrzucona. Kongres może tę ustawę zmienić lub forsować
pierwotną wersją przyjmując ją większością ⅔ głosów. Ustawa zostaje
przyjęta, pomimo veta Prezydenta. Prezydent nie może dwa razy vetować tej
samej ustawy.

o

Prezydent

może się zwracać do społeczeństwa i Kongresu za pomocą orędzia,

może w nim mówić co chce zrobić lub zmienić.

Prezydent nie musi się podobać Kongresowi, nie ma ani wotum nieufności, ani zaufania.
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, odpowiada Konstytucyjnie.
Prezydenta można odwołać przed końcem jego kadencji, za złamanie prawa lub
zbrodnie (np. zdradę państwa).
Odwołanie Prezydenta to IMPEACHMENT, Izba Reprezentantów przewagą ⅔ głosów
składa wniosek do Senatu o odwołanie Prezydenta. Senat orzeka o jego odwołaniu
większością ⅔ głosów, na jego czele stoi Przewodniczący Sądu ale tylko w przypadku tej
sprawy.

3. Sąd – wymiar sprawiedliwości, władza niezależna:

• Kontrola

legalności decyzji, czy uchwalona ustawa lub prawo jest zgodne z

Konstytucją;

• Bada

legalność decyzji Prezydenta, Kongresu, jeśli uzna niezgodność decyzja nie

może istnieć.

10

S

YSTEM

M

IESZANY I

K

ONWENTU

System mieszany (semi prezydencki lub prezydencko parlamentarny) – powstał, ponieważ
Francuzi wymyślili, że uda się stworzyć nowy demokratyczny system, bez wad prezydenckiego i
parlamentarno-gabinetowego, a przejmie same zalety z tych systemów. Chciano uniknąć tego,
że cała władza wykonawcza jest w rękach prezydenta.

Cechy systemu mieszanego:
System mieszany daje prezydentowi pozycję dominującą nad całym układem władzy
wykonawczej. Ma więcej władzy niż prezydenci w systemie parlamentarno-gabinetowym. I inną
władzę niż w prezydenckim.
!!!!!!Najważniejszą cechą systemu mieszanego jest

• podwójna egzekutywa (władza wykonawcza tu. prezydent i rząd)

• podwójna

odpowiedzialność rządu (przed prezydentem i parlamentem).

Prezydent i wyłącznie prezydent mianuje premiera, a kiedy premier dobierze sobie ludzi, rząd
jest powoływany przez prezydenta. Prezydent także dominuje nad władzą ustawodawczą
(parlamentem) ponieważ konstytucja daje mu prawo rozwiązania parlamentu. Nie muszą
wystąpić żadne okoliczności wystarczy jego wola pod jednym warunkiem, że nie może tego
robić częściej niż raz na rok. Prezydent ma inicjatywę ustawodawczą i może siłą rządu na który
wpływa uchwalać dekrety z mocą ustawy. To w rękach prezydenta i tylko prezydenta jest
instytucja referendum.
W tym systemem prezydent jest:

1. głową państwa - reprezentuje państwo na zewnątrz
2. władzą wykonawczą ale nie jest szefem rządu jak w systemie prezydenckim
3. jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Do niego należy mianowanie najwyższych rangą

dowódców. Żadna decyzja w zakresie wojskowości i obronności nie może zapaść bez
prezydenta.

Prezydent wybiera i mianuje premiera, premier proponuje prezydentowi skład rząd, prezydent
mianuje rząd który może działać (nie biegnie do parlamentu po inwestyturę) ale musi pójść do
parlamentu po zatwierdzenie programu pracy rządu (wotum zaufania dla projektu prac rządu).
W przypadku gdy program prac rządu nie uzyska zaufania rząd nie może pracować, pałeczkę
przejmuje prezydent który może zdymisjonować rząd albo rozwiązać zgromadzenie
(parlament).
W tym systemie rząd ma prawo zarządzania państwem – sam jest twórcą tej polityki. Prezydent
przewodniczy obradom rządu, decyduje o porządku obrad, może zdymisjonować premiera i
członków rządu (ministrów). Rząd ma prawo do wnioskowania o rozwiązanie parlamentu (do
prezydenta). Rząd może tworzyć prawo – dekrety z mocą ustawy. Prezydent w drodze
referendum może także tworzyć ustawy. Ustawa uchwalona w drodze referendum nie może być
zmieniona przez parlament czy rząd.

Referendum jest jednym współczesnym sposobem demokracji bezpośredniej. Uprawnione
społeczeństwo swoją większością podejmuje decyzję i tworzy prawo.

Parlament francuski jest dwuizbowy.
1. Zgromadzenie narodowe – pochodzi z wyborów powszechnych bezpośrednich – kadencja 5l
2. Senat – wybierany jest przez elektorów.

Prezydent ma prawo weta zawieszającego ustawę, żeby weszła w życie musi być ponownie
uchwalona przez obie izby parlamentu. Prezydent nie ponosi politycznej odpowiedzialności
przed parlamentem, odpowiada tylko za zdradę stanu przed Wysokim Trybunałem
Sprawiedliwości (na wniosek większości posłów zgromadzenia narodowego i senatu).
We Francji funkcjonuje on płynnie. Poziom kultury politycznej klasy politycznej i społeczeństwa
jest niesłychanie wysoki.

11

Gdy natrafia się na rafę sprzeczności woli prezydenta i parlamentu, to każda ze stron gotowa
jest cofnąć się dwa kroki do tyłu. System mieszany wymaga od klasy politycznej woli
kompromisu.



System konwentu w Szwajcarii (rządy zgromadzenia) - całkowite przeciwstawienie systemu
prezydenckiego

System konwentu – całkowity brak rozdzielenia władzy i rozdzielenia uprawnień.
W wyborach powszechnych, bezpośrednich wybiera się 2 izby parlamentu:

1. rada narodowa - 200 miejsc, 4 letnia kadencja – wybiera ogół społeczeństwa.
2. rada kantonów - 46 osób – nie ma kadencji, wybierana przez kantony na samodzielnych

zasadach.

Rada narodowa jest wybierana w całej Szwajcarii w wyborach powszechnych. Rada spośród
siebie (z 200 członków) wybiera 7 równoprawnych osób (radę federalną) tj. szefów resortów –
ministrów.
Rada narodowa z pośród członków parlamentu wybiera co roku na 1 rok Prezydenta i
Wiceprezydenta. Nie ma rozdzielenia władzy.

12

D

EMOKRACJA

K

ONSOCJACYJNA

Demokracja konsocjacyjna jest to demokracja oparta na wzajemnych uzgodnieniach, na
kompromisie. (Belgia, Szwajcaria)

Społeczeństwo pluralistyczne
Każde społeczeństwo jest zróżnicowane pod wieloma względami. Cechy przypisane są to
cechy, które są nam dane, narzucone, czyli takie, które nabywamy bez naszej woli i które są już
naszymi cechami w momencie kiedy się rodzimy. (narodowość, wyznanie, język, poczucie
regionalnej przynależności). Społeczeństwo pluralistyczne może stanowić zagrożenie dla
demokracji – brak poczucia przynależności do innych grup społecznych może spowodować
brak demokracji (czyli społeczeństwo ludzi pluralistycznych w jednym kraju tworząc wiele grup
które nie mają wspólnego interesu może blokować demokrację danego kraju np. Jugosławia).
Aby demokracja mogła się rozwijać w społeczeństwie pluralistycznym, aby łączyć ich różne
interesy musi występować jednocześnie poczucie wspólnoty.

Konsocjacja – uzgodniony kompromis że nigdy większość nie będzie miała całkowitej przewagi
nad mniejszością tzn. że nie działamy na zasadzie większościowej ale wprowadzamy inne
zasady. Podejmowanie decyzji w oparciu o uzgodniony kompromis. W demokracji
konsocjacyjnej grupa większa od innych rezygnuje z własnych interesów dla dobra innych grup
(dla dobra całości i własnego)

Istnieją cztery zasady demokracji konsocjacyjnej, które muszą występować jednocześnie:

1. W rządzie (władzy wykonawczej) muszą zasiadać przedstawiciele wszystkich grup

podziału (podkultur społecznych)

2. Wszystkim grupom podziału przysługuje prawo veta w stosunku do decyzji większości.

Ponowne uchwalenie może być jedynie po wprowadzeniu poprawek oraz znaczącą
większością

3. Zasada proporcjonalnego podziału, np. rozdzielenia stanowisk, funkcji, funduszy.

Wszystkie grupy podziału proporcjonalnie do wielkości grupy musza otrzymać coś z puli.

4. Zasada daleko posuniętej autonomii grup podziału tzn., że wydzielone są obszary, w

które władza państwowa nie ma prawa ingerować.

Poczucie odrębności i więzi całości muszą być tak samo silne.

Demokracja konsocjacyjna wymaga szczególnych warunków do jej wprowadzenia:

1. Zależy od pewnych socjologicznych warunków, od względnej równowagi grup podziału.

Trudno o ta demokracje gdy jedna z grup ma dużą przewagę

2. Zależy od czynników historyczno-kulturowych, od tego czy silniejsze jest poczucie

odrębności czy poczucie wspólnej całości. Jeżeli oba poczucia są jednakowo
umotywowane to demokracja konsocjacyjna może odnieść powodzenie

3. Zależy od trafnych, dobrych rozwiązań konstytucyjnych, dobrego prawa, które chroni

odrębność, ale także, które nie paraliżuje rządzenia. Prawo musi być dobrze
sprecyzowane.

4. Zależy od stosunków międzynarodowych, sytuacji międzynarodowych. Łatwiej jest o

sukces, gdy się ma wokół przyjazne otoczenie zewnętrzne.

5. Zależy od mądrości klasy politycznej. Zdolność do kompromisu jest absolutnie potrzebna.

Natomiast mentalność konfrontacyjna jest przeszkodą.

13

R

EFERENDUM

Nie można oceniać stopnia demokratyczności kraju od tego czy posiada instytucje referendum,
czy też nie.

Początki demokracji, demokracja bezpośrednia – ogół obywateli dorosłych wychodził na plac i
w odpowiednim miejscu i czasie podejmował decyzję. Nie znano wyborów, losowano
stanowiska.

Potem wymyślono demokrację przedstawicielską – ogół dorosłej ludności w wyborach oddaje
swoją suwerenność wybranej przez siebie reprezentacji (np. parlamentowi).

Początkowo obie formy demokracji (bezpośrednia i przedstawicielska) funkcjonowały obok
siebie. Referendum nie jest jedyną formą demokracji bezpośredniej. Jest najlepszą ze
współcześnie istniejących

Formy demokracji bezpośredniej:

1. Prawo petycji – obywatele składają petycję w sprawie publicznej na ręce władzy. W petycji

wyrażają swój stosunek do sprawy czy pewnych zachowań. Władza musi tę petycję przyjąć
i wysłuchać. Może wziąć ją pod uwagę, ale nie musi, ponieważ nie ma takiego obowiązku.
Prawo petycji jest słabą formą demokracji, ponieważ nie rodzi skutków prawnych.

2. Prawo obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej – ta forma demokracji nie wszędzie

istnieje. Z tego prawa wynika, że obywatel może inicjować ważne sprawy publiczne, z
inicjatywą ustawodawczą nie może występować pojedynczy obywatel, może występować
grupa ludzi. Obywatele mogą podpowiadać treść ustawy jaka powinna być uchwalona.
Obywatele mogą sporządzić jedynie projekt ustawy którą później Parlament może
zatwierdzić lub nie. Minimalna ilość obywateli którzy muszą się podpisać pod projektem to
500 000 ludzi. Podpis pod inicjatywą mogą składać ci, którzy mają prawo wyborcze do
sejmu.

Referendum – jest 100% instytucją demokracji bezpośredniej. Poprzez referendum obywatel
występuje w roli podejmującego decyzję, w roli tworzącego prawo. Obywatel jest stroną
rozstrzygającą.

Klasyfikacja referendów:

1. Referendum konsultacyjne – wynik tego referendum nie jest rozstrzygający, nie jest

tworzeniem prawa. Jest odpowiedzią, co większość obywateli sądzi w danej sprawie. To
referendum traktowane jest jak badanie opinii publicznej. Mądra władza bierze pod uwagę
wyniki referendum, ale nie musi.
Wszyscy uprawnieni do głosowania mogą w referendum brać udział. Referendum
konsultacyjne zastosowano w Polsce dla treści Konstytucji przed jej uchwaleniem.
Niewiele krajów wprowadziło referendum konsultacyjne. W Europie jest w Polsce, Szwecji,
Hiszpanii.

2. Referendum legislacyjne – tworzy prawo bezpośrednio. Przeprowadzane jest zgodnie z

konstytucją, ZAWSZE JEST OSTATECZNĄ DECYZJĄ. Wynik referendum jest prawem.

Referenda legislacyjne można podzielić ze względu na 2 rodzaje kryteriów:

I. Wg kryterium okoliczności w związku, z którymi referendum może bądź musi być
przeprowadzone.

1. Referendum fakultatywne – organ ze względu na okoliczności może przeprowadzić

referendum, ale nie musi. Gdy jednak przeprowadzi referendum ze względu na zaistniałe
okoliczności to wynik jego jest prawem.

14

2. Referendum obligatoryjne – uprawniony organ musi przeprowadzić referendum, gdy

zaistnieje okoliczność.
W Polsce tylko jedna okoliczność każe przeprowadzić referendum przyjęcie
konstytucji – referendum po konstytucyjne. Po zatwierdzeniu Konstytucja mogła wejść w
życie. Państwa, które przyjęły referenda jako instytucję prawną rzadko wprowadziły typ
obligatoryjny, a jeśli wprowadziły to tylko dla spraw ustrojowych jak poprawki konstytucji,
zmiany granic kraju.

II. Wg kryterium roli referendum w stosunku do procesu ustawodawczego:

1. Referenda, które zastępują uchwalenie ustawy przez parlament, czy też takie, które

poprzedzają takie uchwalenie przez parlament.

2. Referenda ratyfikacyjne – parlament uchwala ustawę, ale do wejścia jej w życie

potrzebne jest jej ratyfikowanie w drodze referendum (w Polsce – referendum
konstytucyjne).

3. Referendum abrogacyjne – przeprowadza się dla uchylenia istniejącej ustawy,

istniejącego prawa. Organy uchylają ustawę w wyniku referendum rozpatrywanego na
wniosek mniejszości parlamentarnej.

Referendum ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub prezydent za zgodą senatu wyrażoną
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów

W świecie najczęściej spotyka się referenda legislacyjne fakultatywne.

W USA nie mają referendum na poziomie federacyjnym. Istnieją referenda stanowe, są
referenda lokalne.

Szwajcaria – referenda na wszelkich poziomach, na poziomie federacyjnym, kantony,
osiedlowe, miejskie.

Irlandia - posługuje się instytucją referendum. Dość rozbudowane referenda abrogacyjne.
Pozwalają mniejszości unieważnić ustawę podjętą. Również istnieje referendum konstytucyjne,
ratyfikacyjne – dla zmiany konstytucji – każda zmiana wymaga referendum.

Szwecja – podobnie jak w Irlandii – abrogacyjne. Robią to referendum razem z wyborami do
parlamentu, aby zaoszczędzić pieniądze. Referendum wiążą z podwójną większością (ponad
połowa frekwencji + ponad połowa głosów za)

Hiszpania – mają do czynienia z ogólnonarodowymi referendami. Referendum konsultacyjne –
przed konstytucyjne. Są też referenda legislacyjne obligatoryjne – uchwalenie konstytucji oraz
wszelkich zmian granic.

15

S

YSTEMY NIEDEMOKRATYCZNE

Charakterystyka – system nie demokratyczny (brak demokracji) są to tradycyjne rządy
oligarchiczne. Do rządów wchodzi się poprzez powiązania, układy rodzinne np.
monarchistyczne.

Huan Linz – to nie jest tak, że wszystko to co nie jest demokratyczne jest totalitarne. Wyróżnił
system niedemokratyczny totalitarny i autorytarny.

Typy systemów niedemokratycznych:

1. Tradycyjne systemy niedemokratyczne – systemy, które nigdy nie były demokratyczne,

zawsze były niedemokratyczne (monarchia, Arabia Saudyjska). Państwo te rządzi się
starymi regułami, struktura też jest stara. Jest monarcha, władza należy do rodziny
królewskiej, jej męskiej części. Nie ma rządu pochodzącego z wyboru ani wybranego przez
parlament. Wojsko podlega monarszy. Nie ma parlamentu. Są to tradycyjne oligarchie –
władza w rękach rodzin.

2. Systemy totalitarne – twór XX w. są reakcją na typ źle realizowanego systemu

demokratycznego lub z góry negatywnego stosunku do demokracji. Świat wymaga szybkich
decyzji, takie można podejmować przy pomocy jednej osoby, która nie pyta społeczeństwa.
Przywódca wie lepiej.
Cechy systemu totalitarnego:

• totalny monopol Państwa na wszystko (ekonomia, gospodarka, kultura,

społeczeństwo). Państwo wie lepiej co jest dobre dla społeczeństwa.

• istnienie

jakiejś masowej organizacji, która ma służyć do masowej mobilizacji

społeczeństwa na rzecz Państwa, władzy. Najczęściej jest to partia polityczna.

• istnienie oficjalnej (państwowej) ideologii w ślad za tym indoktrynacja społeczeństwa.

Jedna słuszna ideologia. Unicestwienie innych ideologii. Przekonanie społeczeństwa
do jednej konkretnej ideologii.

• zasada wodzostwa – jednoosobowy wódz jako ostatnia instancja.

• terror policyjny – działa poza prawem i zasadami

Są to takie systemy, w których władza monopolizuje wszystko (politykę, gospodarkę,
kulturę, świadomość). Bycie apolitycznym jest wadą, grzechem, błędem. Wszyscy muszą
się wciągnąć w budowanie systemu komunistycznego. Kto go nie robi jest wrogiem. Być
człowiekiem partii, która jest Liderem systemu to zaszczyt. Wszyscy muszą działać tak aby
zostać członkiem, musieli „zasłużyć” za to. Ideologiczną postawą była dalekosiężna wizja
świata i społeczeństwa.
Marice Duvergere – wysuną tezę o dwóch totalitaryzmach: faszystowskim i
komunistycznym. Twierdził, że systemy te są ideologiczne ale różni je to co jest dla nich
„święta księgą” („Main Kampf” Hitlera i „Kapitał” Marksa). Wg Hitlera świat musi być
zhierarchizowany, na czele jest rasa biała, a na dole są niewolnicy do pracy na rzecz rasy
białej. Wg Marksa jest równość, wolność, niezależność = zasada egalitaryzmu.

3. Systemy autorytarne – są niesłychanie w szerokim zakresie przeciwieństwem systemu

totalitarnego: oddzielają ściśle sferę polityki od całej reszty życia społecznego i
monopolizują ta politykę, zastrzegają ją wyłącznie dla władzy; skupiają władzę w rękach
oligarchii raczej wojskowej albo wojskowo-cywilnej; wyłączenie całkowite mechanizmów
demokratycznych (nie ma partii politycznych, parlamentu, Konstytucji).

Cecha ich wszystkich, elita władzy całkowicie świadomie i celowo odsuwa społeczeństwo
od polityki, dzieli przestrzeń na to co jest polityczne i na resztę nie polityczną. Np. kościoły
mogą się zajmować społeczeństwem swobodnie ale nie mogą dotknąć polityki (nie można
sugerować ani krytykować). Cecha ta różni od totalitaryzmu, gdzie władza = partia
świadomie i celowo wymusza na społeczeństwie aktywność polityczną, nie ma podziału na
polityczne i niepolityczne, wszystko jest polityczne.

16

Zauważamy dwa typu systemów autorytarnych - różnią się one historycznie:

1. tradycyjne systemy autorytarne - to wcześniej nie zdemokratyzowane systemy;
2. nowoczesne - pojawiły się w państwie gdzie istniała demokracja.

Różnice generalne

Cecha

tradycyjne systemy

autorytarne

nowoczesne

Legitymizacja – uzasadnienie
istnienia systemu

dziedziczenie

Nacjonalizm lub charyzma
przywódcy

Forma państwa

Monarchia niekonstytucyjna
inaczej absolutna

Dyktatura wojskowa lub
półwojskowa

Stosunki do zmian społecznych

są zachowawcze, przeciwne
nowoczesnym przemianom
społecznym

bywają zachowawcze i
bywają bardzo postępowe

Stosunek do praw człowieka i
zasady rządów prawa

rządy prawa
niedemokratycznego,
nienowoczesnego, poddany
wie co mu grozi za określone
zachowanie, za naruszenie
reguł

nie ma żadnych reguł,
obywatel nie wie co mu za
co grozi, za takie
zachowanie raz jest kara,
raz nie ma, zależy od
czasu i nastroju rządu

17

T

RANSFORMACJE

S

YSTEMÓW

D

EMOKRATYCZNYCH

Demokratyczne systemy zaczęły kształtować się dopiero pod koniec XIX w. Do 1900 roku
demokracja była tylko USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Szwajcarii, krajach skandynawskich,
Australii, Kanadzie i Nowej Zelandii. Demokracja miała inny kształt niż obecnie.
Między 1900 r. a wybuchem I wojny światowej systemy demokratyczne ukształtowały się we
Włoszech, Argentynie.

Bezpośrednio po I wojnie światowej liczba krajów z systemem demokratycznym uległa
zwiększeniu. Na mapie pojawiają się nowe państwa – np. Polska, Czechosłowacja.
Liczba krajów demokratycznych powiększyła się również przez upadki cesarstw, np. upadło
cesarstwo Austriackie – powstała demokratyczna Austria.

Samuel Hungtington zrobił zestawienie krajów o systemach demokratycznych. Brane były przez
niego pod uwagę tylko państwa suwerenne (samodzielne w stosunkach międzynarodowych),
które posiadają więcej niż 1 milion mieszkańców
Przy przyjęciu takiego kryterium,
Od 1925 r. do 1990 r. w świecie przeważał system demokratyczny.
1922 – na 64 państwa – 29 demokracji (45,3% ogółu)
1962 – na 111 państw – 36 demokratyczne (32,4% ogółu państw)
1973 – na 122 państw – 30 demokratyczne (24,6%) - najgorszy punkt
1990 – na (179 lub 129) państw – 58 demokratyczne (45%)

Istnieje coś takiego, jak stopniowanie demokratyczności, więc trudno zrobić ścisły podział.
Od połowy lat 20 XIX w do lat 70 XX wieku demokracja spadała na łeb na szyję. Potem zaczęła
się tendencja wzrostowa w przechodzeniu państw do demokracji.

Pierwsze demokracje tworzyły się stuleciami. XX wiek był przełomem wchodzenia do
demokracji (następowało to w sposób szybki lub raptowny).
Było to możliwe z dwóch przyczyn

2. istniały przykłady systemu demokratycznego (są już wzorce, istnieje model, który można

podglądać. Trzeba było tylko wybrać, który model (z istniejących) jest lepszy.

3. nie demokratyczne systemy XX wieku miały płytką legitymizację, systemy

niedemokratyczne było można szybko obalić.

Demokracje były dobrym wzorcem. Demokracje sprawdziły się na płaszczyźnie ekonomicznej

demokracja służy rozwojowi ekonomicznemu; są co prawda państwa, które się rozwijają i są

nie demokratyczne, ale należy traktować je jako wyjątki potwierdzające regułę. Kraje nie
demokratyczne przechodziły na demokracje między innymi ze względu na sąsiedztwo krajów
demokratycznych ich kultury. Demokracja była czasem wymuszana lub narzucana przez obce
państwo.

W okresie międzywojennym było przekonanie, że demokracja nie jest dobrym systemem na
niespokojne czasy. W latach 20 wielki kryzys ekonomiczny, duże bezrobocie niezadowolone
społeczeństwo na takie czasy demokracja nie jest dobra.

Warianty przechodzenia od nie demokracji do demokracji w ostatnich dziesięcioleciach:

1. transformacja systemowa pod obcą kuratelą – dokonana przez siły zewnętrzne. Aby ten

wariant miał miejsce musi być wojna. Zwycięzcy powołują demokrację w państwie
przegranym. Np. (Japonia, Włochy, Niemcy)

a. Japonia - cesarz był bogiem (w świetle prawa i tradycji) siły okupacyjne

zadecydowały, że zachowa się cesarstwo (monarchię), ale monarchię konstytucyjną.
(np. współczesne Haiti – przewrót + obalenie władzy i przejście na demokrację. Rada
Międzynarodowa + USA przywracają porządek i co za tym idzie wprowadzają
demokrację) lub (Irak – próba narzucenia systemu demokratycznego).

18

Ten wariant przechodzenia do systemów demokratycznych jest wariantem rzadkim.

2. rewolucja mas (społeczna) – dokonana przez siły własne (Iran, Rumunia)

a. Rumunia 1989 – sąd i rozstrzelanie Nicolae Ceausescu. Część wojska dołączyła do

protestujących na ulicach. Wojsko spacyfikowało tajną policję.

3. przewrót wojskowy – (wojsko przeciwko władzy)

a. Portugalia 1974 – grupa młodych wojskowych rozczarowanych systemem autorytarnym

dokonała przewrotu wyrzucając starych wojskowych i opanowując aparat władzy.
Przywrócono do życia partie polityczne i dano możliwość powstawania nowych partii
politycznych. Przeprowadzono wybory w sposób demokratyczny, uchwalono
konstytucję, wybór prezydenta

b. Paragwaj 1989 – grupa młodych oficerów dokonała przewrotu. Partie polityczne, wybory

– najpierw lokalne, potem ogólno państwowe, wybór prezydenta.

4. Kapitulacja reżimu – częstszy wariant. System niedemokratyczny w obliczu wewnętrznej

katastrofy kapituluje i oddaje władzę. Cecha – nagle, ucieczka w popłochu.

a. Grecja 1974 – kapitulacja dyktatury wojskowej. Mała elita władzy. Udali się z siłami

zbrojnymi na Cypr, aby zawładnąć północną część Cypru (która należy do Turcji) – nie
przewidzieli, że cała Turcja stanie w obronie ludności tureckiej na Cyprze. Władza
skapitulowała – została przywrócona demokracja.

b. Argentyna 1982 – generałowie argentyńscy powtórzyli scenariusz grecki; wybrali się na

Falklandy-Malwiny należące do Wielkiej Brytanii – Margaret Thatcher doprowadziła do
zwycięstwa Wielkiej Brytanii w wojnie z Argentyną.

5. reforma systemu - możemy ten wariant podzielić na dwa rodzaje:

• reformowanie odgórne – rządzący do tej pory zaczynają go reformować a końcem tych

reform ma być utworzenie kraju demokratycznego. Dzieje się to bez udziału, pomocy
opozycji – dawna władza reżimowa reformuje system – np. Republika Korei, Brazylia

• w porozumieniu z opozycją – najlepsze i najtrwalsze efekty; Jako pierwsi ten wariant

zastosowali Hiszpanie.

Po śmierci gen. Franco (1975) została w Hiszpanii przywrócona monarchia. Ale jeszcze za
życia Franco Juan Carlos został ogłoszony jego następcą i obdarzony tytułem księcia Hiszpanii.
Carlos podjął grę, aby przy pomocy wszystkich sił społecznych stworzyć harmonijnie budowany
system demokratyczny. Ustalono kalendarz działań przejścia od niedemokracji do demokracji.

• przywrócenie

wolności działania wszystkim partiom politycznym i tworzenie nowych partii

• przyznanie autonomii dla Katalonii i kraju Basków

• przeprowadzenie wolnych wyborów

• ustalono

specyficzną pozycję monarchy (króla) inaczej niż w innych krajach

europejskich. Król Hiszpanii ma dużą kompetencję konstytucyjną w sprawie wojska i
obronności kraju

• zagwarantowano

że nie dojdzie do prześladowań ludzi dawnej władzy i amnestię dla

ludzi którzy byli przeciwko ówczesnej władzy rządzącej

Polska też przy pomocy reformy systemu przeszła do systemu demokratycznego – okrągły stół
– kalendarz działań – wykontraktowany scenariusz

• wybory – na początku nie całkiem demokratyczne

• przywrócono

urząd prezydenta (pierwsze wybory prezydenta – przez zgromadzenie

narodowe – połączony sejm i senat)