40

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2007

FIZYKOTERAPIA

M

etody fizykalne, w których wykorzystuje się pole elektroma-
gnetyczne wielkiej częstotliwości, od wielu lat znajdują za-

stosowanie w lecznictwie. Rozwój elektroniki umożliwia dosko-
nalenie aparatury wytwarzającej pola elektromagnetyczne oraz
wprowadzanie wielu nowych, skutecznych terapii.

Istota leczniczego oddziaływania tych metod polega na wy-

twarzaniu ciepła w tkankach. Z tego też powodu zabiegi, w któ-
rych na organizm oddziałują elektryczne, magnetyczne i elektro-
magnetyczne pola wielkiej częstotliwości, noszą nazwę diatermii,
czyli głębokiego przegrzania (ciepło endogenne).

Pola elektryczne i magnetyczne stosowane w diatermii krótko-

falowej (DKF) to drgania o częstotliwości 13,56 MHz i długości fa-
li 22,12 m, o częstotliwości 27,12 MHz i długości fali 11,05 m oraz
o częstotliwości 40,68 MHz i długości fali 7,38 m.

Podstawy biofizyczne

W obrębie DKF wyróżnia się metodę kondensatorową i induk-
cyjną. Obecnie najbardziej popularne jest zastosowanie elektrod
kondensatorowych sztywnych, miękkich oraz specjalnego kształ-
tu. W warunkach wykonywania DKF kondensatorowych, w któ-
rych częstotliwość zmian kierunku natężenia pola elektrycznego
sięga nawet 40 MHz, wytwarzanie ciepła wewnątrz ciała zależy
przede wszystkim od właściwości dielektrycznych płynów ustro-
jowych i struktur tkankowych organizmu ludzkiego oraz od prze-
wodnictwa jonowego elektrolitów tkankowych. Pod wpływem
zewnętrznego pola elektrycznego w atomach i cząsteczkach (bę-
dących elementami budulcowymi poszczególnych tkanek i narzą-
dów) następuje przesunięcie ładunku, zwane polaryzacją. Wyróż-
nia się następujące rodzaje polaryzacji:
– polaryzację elektronową, polegającą na przesunięciu powłoki

elektronowej w stosunku do jądra atomu lub przesunięciu po-
włoki elektronowej cząsteczki o symetrycznym rozkładzie ła-
dunków w stosunku do źródła symetrii ładunków dodatnich;

Rola
i zastosowanie
diatermii
krótkofalowej
w fizykoterapii

Cel pracy to przedstawienie podstaw fizycznych z zakresu
pól elektromagnetycznych wielkiej częstotliwości oraz za-
sad ich aplikacji w wybranych jednostkach chorobowych.
Omówiono wskazania i przeciwwskazania dotyczące za-
stosowań diatermii krótkofalowej w fizykoterapii. Dokona-
no również praktycznej analizy głębokiego efektu cieplnego
przy użyciu termowizji na przykładzie pacjenta z naderwa-
niem więzadła pobocznego stawu kolanowego oraz chorej
z reumatoidalnym zapaleniem stawów.

zzzÝuhkdelolwdfmdÝhodphgÝso

|gdmhp|

ÏËÓ

hj}hpsodu}|

surihvmrqdoq|fk

Ĭ

zduwdoqln

dsudv}dp|

Ĭ

|vrnl

 

g

zduwdoqln

}f}hj¥ |

41

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2007

FIZYKOTERAPIA

– polaryzację jonową, występującą w kryształach jonowych, po-

legającą na przesunięciu w polu elektrycznym jonów dodat-
nich w jednym kierunku a jonów ujemnych w drugim;

– polaryzację orientacyjną, polegającą na zmianie orientacji

przestrzennej cząsteczek o niesymetrycznym rozkładzie ła-
dunków dodatnich i ujemnych, czyli dipoli.
Na skutek polaryzacji, a właściwie przesunięć i ruchu (ener-

gia kinetyczna) powłok elektronowych w atomie lub naładowa-
nych elektrycznie cząsteczek dochodzi do wydzielenia się znacz-
nych ilości ciepła na zasadzie tarcia z otoczeniem.

Działanie DKF opiera się na wpływie ciepła na tkanki ustroju.

Różnica w stosunku do innych metod ciepłoleczniczych polega
na tym, że w omawianym przypadku energia termiczna wytwarza
się wewnątrz tkanek, więc jest to ciepło endogenne, w odróżnie-
niu do ciepła egzogennego, dostarczanego do ustroju z zewnątrz
(strumień ogrzanego powietrza, promieniowanie podczerwone,
parafina).

Do najważniejszych skutków oddziaływania wytworzonego

w tkankach ciepła należy zaliczyć:
– rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz zwiększenie ich prze-

puszczalności,

– zwiększenie przepływu krwi tętniczej,
– przyspieszenie procesów wchłaniania tkankowego,
– przyspieszenie komórkowej przemiany materii,
– obniżenie pobudliwości nerwowo-mięśniowej,
– działanie przeciwbólowe,
– obniżenie napięcia mięśni.

Zasady dawkowania i aplikacji

Dawkowanie energii pola elektrycznego lub magnetycznego wiel-
kiej częstotliwości nastręcza wielu trudności. Do tej pory nie usta-
lono dostatecznie ścisłego i obiektywnego sposobu określania
dawki zabiegowej, ponieważ ilość wytwarzanego w tkankach

Fot. 1. Orientacyjne badanie natężenia pola elektromagnetycznego za pomocą świetlówki

Fot. 2. Orientacyjne badanie natężenia pola elektromagnetycznego za pomocą świetlówki
(w warunkach ciemni)

Generatory

Generatory
diatermii

diatermii
kr

kró

ótkofalowej

tkofalowej

Nazwa urządzenia

THERMO 500

Producent

GYMNAUNIPHY N.V., Belgia

Wymiary urządzenia
(wys.x szer. x głęb.)

930 mm x 380 mm x 360 mm

Masa urządzenia

43 kg

Zasilanie

230 V ± 10%: 50/60 Hz

Pobór mocy

Maksymalny: ok. 450 VA
W czasie oczekiwania: ok 100 VA

Klasa ochronności

I, typ BF (z podłączonymi elektrodami)

Generowana częstotliwość

27,12 MHz ± 0,6%

Moc wyjściowa

200 W
śr. moc w impulsie (dla termoplody 140 mm):
praca 1-kanałowa: 70 W
praca 2-kanałowa: 2 x 40 W
śr. moc w impulsie (dla termoplody 80 mm):
praca 1-kanałowa: 32 W
praca 2-kanałowa: 2 x 32 W

Typ emisji (impulsowa-ciągła)

Impulsowa

– czas impulsu

65 - 400 μs

– częstotliwość

25-500 Hz przy pracy dwukanałowej
25-875 Hz przy pracy jednokanałowej

Czas zabiegu:
– zakres
– sposób pomiaru

0-60 minut

Wyposażenie standardowe

Elektroda indukcyjna „Termoploda” 140 mm
(bez przewodu), przewód do termoplody, ramię
elektrody, instrukcja obsługi Thermo 500

Wyposażenie dodatkowe

Elektroda indukcyjna „Termoploda” 80 mm
(bez przewodu), elektroda indukcyjna
„Termoploda” 140 mm (bez przewodu),
przewód do termoplody, ramię elektrody

Inne istotne informacje

• 2 niezależne kanały do terapii impulsowym
polem magnetycznym wielkiej częstotliwości
(efekt termiczny oraz a-termiczny) • wyświe-
tlacz ciekłokrystaliczny LCD • 38 procedur
terapeutycznych wprowadzonych przez
producenta • możliwość wprowadzenia do
pamięci własnych procedur terapeutycznych
(maks. 50) • nowoczesne, ekranowane
elektrody i przewody – zabezpieczenie przed
emisją zakłóceń elektromagnetycznych,
łatwiejsza obsługa • identyfikacja elektrod

Atesty, dopuszczenia, certyfikaty

Znak CE, deklaracja zgodności

Gwarancja

24 miesiące

Serwis

MEDEN-INMED Sp. z o.o.

Cena (brutto)

17 441,00 zł brutto (VAT 7%)

Nazwa dostawcy

MEDEN-INMED Sp.z o.o.

Adres

75-256 Koszalin, Stoczniowców 11-13

Tel.

094 347 10 50-51

Fax

094 347 10 41

Mail

[e-mail], [e-mail]

www

www.meden.com.pl

Osoba do kontaktów handlowych

Rafał Oleszczuk, Kamilla Modzelewska

42

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2007

FIZYKOTERAPIA

Rodzaj choroby

Dawka

Czas zabiegu

Podostre i przewlekłe

zapalenie stawów

II-III (2-4 cm elektrody od skóry)

10-15 min

Choroba zwyrodnieniowa stawów

II-III (2-4 cm elektrody od skóry)

15-20 min

Reumatoidalne zapalenie stawów

II-III (2 cm elektrody od skóry)

10-15 min

Zapalenie pochewek ścięgien

I-III (2 cm elektrody czynnej od skóry, 4 cm – biernej)

10-15 min

Nerwobóle

II-IV (2-4 cm elektrody od skóry)

10-20 min

Przewlekłe zapalenie zatok

II-III (4-6 cm elektrody od skóry)

5-15 min

Przewlekłe zapalenie ucha

I-II (2 cm elektrody czynnej od skóry, 5 cm – biernej)

5-15 min

Przewlekłe zapalenie

migdałków podniebiennych

II-III (3 cm elektrody od skóry)

5-15 min

Przewlekłe zapalenie krtani

I-III (1-3 cm elektrody od skóry)

5-15 min

Odmroziny

I-III (2-3 cm elektrody od skóry)

5-15 min

Przewlekłe zapalenie pęcherza moczowego

II-III (4 cm elektrody czynnej od skóry, biernej – 6 cm)

10-15 min

Przewlekłe zapalenie stercza

II-III (2-4 cm elektrody czynnej od skóry, biernej – 5 cm)

10-15 min

Przewlekłe zapalenie przydatków

II-III (2-4 cm elektrody od skóry)

15-20 min

Zaburzenia czynności dokrewnej jajników

II-III (2-4 cm elektrody czynnej od skóry, biernej – 6 cm)

5-15 min

Zapalenie gruczołu mlecznego karmiącej

II-II (3-5 cm elektrody czynnej od skóry, biernej – 6 cm)

5-10 min

Przewlekły nieżyt oskrzeli

II-IV (4 cm elektrody czynnej od skóry, biernej – 10 cm)

10-20 min

Przewlekły nieżyt jelit

II-III (2-3 cm elektrody od skóry)

10-15 min

Tab. 1. Wskazania do DKF kondensatorowej

Fot. 3. DKF z użyciem elektrod sztywnych u chorego po naderwaniu więzadła pobocznego stawu kolanowego

Fot. 4. DKF z użyciem elektrod miękkich u chorej z RZS

Rycina 5. Termogram ręki po
zabiegu DKF

Parametry obiektu

Wartość

Maks.

37,3°C

Rycina 4. Termogram ręki przed
zabiegiem DKF

Parametry obiektu

Wartość

Maks.

26,1°C

Rycina 3. Termogram kolana po
zabiegu DKF (zdjęcie celowane)

Parametry obiektu

Wartość

Maks.

38,0°C

Rycina 2. Termogram kolana po
zabiegu DKF (zdjęcie AP)

Parametry obiektu

Wartość

Maks.

36,9°C

Rycina 1. Termogram kolana przed
zabiegiem DKF

Parametry obiektu

Wartość

Maks.

29,2°C

43

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2007

FIZYKOTERAPIA

ciepła zależy od osobniczego odczuwania
wrażenia przegrzania, czasu trwania za-
biegu, rodzaju i umiejscowienia procesu
chorobowego.

Natężenie pola elektromagnetycznego

wielkiej częstotliwości można oszacować
za pomocą świetlówki. Poprzez obserwa-
cję zmniejszania się intensywności świe-
cenia żarówki, w miarę oddalania się od
elektrod kondensatorowych, ocenia się za-
sięg i natężenie pola (fot. 1 i 2). Powszech-
nie stosuje się dawkowanie oparte na do-
znaniach cieplnych chorego.

Wyróżnia się następujące dawki:

– dawka I (atermiczna), nieco mniejsza

od granicy odczuwania łagodnego cie-
pła, tzw. podprogowa;

– dawka II (oligotermiczna), powodująca

odczucie bardzo łagodnego ciepła;

– dawka III (termiczna), przy której chory

odczuwa przyjemne i wyraźne ciepło;

– dawka IV (hipertermiczna), przy której

chory odczuwa silnie ciepło, jednak bez
bolesnych i nieprzyjemnych doznań.
Omówiony sposób dawkowania jest,

niestety, obarczony znacznym błędem, po-
nieważ odczuwanie ciepła zależy od su-
biektywnej wrażliwości osobniczej.

Niezależnie od trudności związa-

nych z zasadami dawkowania w stadiach
ostrych i podostrych stosuje się dawki sła-
be (I i II), zaś w przewlekłych – dawki sil-
niejsze (III i IV). Czas zabiegów DKF waha
się zwykle od kilku do 20 minut, w zależ-
ności od wskazań i zastosowanej dawki.
Zabiegi wykonuje się codziennie lub co
drugi dzień. Seria zabiegowa składa się
z 10-15 ekspozycji. Jeśli istnieje koniecz-
ność ich powtórzenia, należy to uczynić
po 1-2-tygodniowej przerwie.

Wskazania do stosowania DKF są bar-

dzo rozległe (tabela 1). Ogólnie można
stwierdzić, że metoda ta jest skuteczna we
wszystkich schorzeniach, w których celo-
we jest stosowanie ciepła. W przypadku
stwierdzenia w czasie nagrzewania obja-
wów przedawkowania – wzmożenie do-
legliwości bólowych, rozprzestrzenienie
się stanu zapalnego, bóle głowy, gorącz-
ka – należy przerwać terapię. Do przeciw-
wskazań DKF należą: nowotwory i stany
po radioterapii, choroby zakaźne, ciąża,
miesiączka, krwawienia z przewodu po-
karmowego i dróg oddechowych, ropne
stany zapalne, metalowe implanty oraz
czynne choroby naczyń obwodowych. Za-
biegów nie powinno się także wykony-
wać u dzieci.

Przykład metody kondensatorowej

z użyciem elektrod sztywnych

Elektroda kondensatorowa sztywna skła-
da się z dwóch podstawowych części (me-
talowej płyty elektrodowej, tzw. okładki
kondensatora, i obudowy elektrody). Pły-
ta elektrodowa jest okrągłą, płaską i sztyw-
ną płytką metalową, pośrodku której umo-

cowany jest sworzeń, służący do osiowego
przemieszczania płyty wewnątrz obudo-
wy. Niektóre typy elektrod mają specjal-
ny prowadnik wykonany z materiału izo-
lacyjnego. Obudowa elektrody składa się
z dwóch części, połączonych ze sobą gwin-
tem i zbudowanych z ebonitu, co chroni
przed oparzeniem pacjenta i wykonują-
cego zabieg. Tylna część obudowy ma na
środku trzonek, służący do zamocowania
elektrody na wysięgniku. Konstrukcja wy-
sięgników umożliwia dowolne ustawienie
elektrod.

W niniejszym opracowaniu przedsta-

wiono przypadek wykorzystania elek-
trod sztywnych u chorego po naderwaniu
więzadła pobocznego stawu kolanowego
(fot. 3). W celu zmniejszenia dolegliwości
bólowych związanych z przewlekłym sta-
nem pourazowym (3 tygodnie od nacią-
gnięcia więzadła) zastosowano dawkę ter-
miczną (III) przez 15 minut. Elektrodę po
stronie uszkodzonego więzadła ułożono
nieco bliżej ciała (około 1-2 cm) niż elek-
trodę po przeciwnej stronie, aby uzyskać
zagęszczenie natężenia pola elektromagne-
tycznego w okolicy więzadła i przesunąć
efekt cieplny w stronę boczną kolana. Pod
wpływem znacznego przegrzania miejsco-
wego zniwelowano uczucie bólu (ryc. 1,
2, 3). Zabiegi prowadzono co drugi dzień
przez 1,5 miesiąca.

Przykład metody kondensatorowej

z użyciem elektrod miękkich

Elektroda kondensatorowa miękka ma po-
stać prostokątnej, elastycznej płyty. We-
wnątrz płyty znajduje się folia lub siatka
metalowa pokryta warstwą materiału izo-
lacyjnego. Zewnętrzną warstwę stanowi
guma. Elektrody układa się na skórę za po-
średnictwem specjalnych podkładek z fil-
cu lub gumy piankowej.

Elektrod miękkich używa się do zabie-

gów w okolicach o nierównej powierzch-
ni ciała. W pracy przedstawiono sposób
aplikacji DKF u pacjentki z reumatoidal-
nym zapaleniem stawów. W celu przygo-
towania chorej do ćwiczeń redresyjnych
i manualnych ręki zastosowano ciepło en-
dogenne (fot. 4). Zabieg trwał 10 minut.
Wykorzystano dawkę termiczną (III). Po
zakończeniu ekspozycji zanotowano sil-
ne przegrzanie ręki w stosunku do stanu
wyjściowego, co pozwoliło przeprowadzić
kinezyterapię bez dolegliwości bólowych
(rycina 4 i 5).

‰

D

R

MED

. J

AKUB

T

ARADAJ

Katedra i Zakład Biofizyki Lekarskiej

Śl.AM w Katowicach

Instytut Fizjoterapii Państwowej Medycznej

Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu

M

GR

P

ATRYCJA

D

OLIBOG

Katedra i Zakład Biofizyki Lekarskiej

Śl.AM w Katowicach