2011-10-08

1

AUTONOMICZNY UKŁAD

NERWOWY

Dr n. med. Magdalena Wszędybył-Winklewska

Zakład Fizjologii Człowieka GUM

Podział

Autonomiczny układ

nerwowy

Anatomiczny:

•część współczulna (sympatyczna)
•część przywspółczulna (parasympatyczna)

•część jelitowa
•część trzewno-czuciowa

mw

mw

enteryczna –

odpowiada za

unerwienie

układu

pokarmowego

Pień

współczulny

mw

mw

Cechy ogólne układu autonomicznego

• Neurony ruchowe układu współczulnego i

przywspółczulnego zlokalizowane są poza
rdzeniem kręgowym –

w zwojach

autonomicznych

(w odróżnieniu od motoneuronów

rdzeniowych w układzie somatycznym ruchowym).

• Neurony zwojowe

są aktywowane przez

aksony neuronów przedzwojowych.

Autonomiczny układ nerwowy

mw

mw

Cechy ogólne układu autonomicznego

• Specyfika unerwianych przez AUN tkanek

docelowych.

• W komórkach docelowych nie ma

wyspecjalizowanych fragmentów
tworzących typową błonę
postsynaptyczną.

Autonomiczny układ nerwowy

mw

mw

2011-10-08

2

Cechy ogólne układu autonomicznego

• Zakończenia presynaptyczne włókien

zazwojowych nie mają również specjalizacji
typowej dla zakończeń presynaptycznych –

bezrdzenne rozgałęzienia aksonu tworzą
ż

ylakowatości, będące miejscem

nagromadzenia pęcherzyków synaptycznych

.

• Uwolniony neuroprzekaźnik dyfunduje w

obszarze nawet kilkuset nanometrów w
poszukiwaniu swojej komórki docelowej i
zlokalizowanego na niej receptora,
specyficznego dla siebie.

Autonomiczny układ nerwowy

mw

mw

mw

mw

Autonomiczny układ nerwowy

WSPÓŁCZULNY

WALKA LUB UCIECZKA

PRZYWSPÓŁCZULNY

ODPOCZYNEK I TRAWIENIE

mw

mw

Wymieniona reakcja „alarmowa” współczulnego
układu nerwowego może stwarzać mylne wrażenie
sytuacyjnego oddziaływania tego układu.

Autonomiczny układ nerwowy utrzymuje ciągłą
aktywność „operacyjną” nazywaną
aktywnością toniczną.

Nie ma okresów przerw w tej aktywności, są jedynie
różne stopnie jej nasilenia, zależnie od sytuacji,
w jakiej znajduje się organizm.

mw

mw

mw

mw

mw

mw

2011-10-08

3

-zwieracze dróg moczowych

pobudza rozkurcz

pobudza skurcz

-zwieracze jelitowe

mw

mw

mw

mw

mw

mw

mw

mw

mw

mw

Uogólniając reakcje odruchowe przebiegające z włączeniem AUN,

można wyróżnić kilka grup, w zależności od narządu i jego czynności.

•

W kompleksowej integracji czynności autonomicznych
z reakcjami hormonalnymi i behawioralnymi istotną

rolę pełni podwzgórze.

•

Kontroluje:

1.

ciśnienie tętnicze i stężenie elektrolitów przez

oddziaływanie na ‘apetyt sodowy” i kontrolę
przyjmowania płynów,

2.

temperaturę ciała,

3.

przyjmowanie pokarmów i procesy metaboliczne,

4.

gotowość do reakcji na stres, przez wpływ na ciśnienie

krwi, regulację przepływu krwi przez mięśnie,
wydzielanie hormonów.

mw

mw

2011-10-08

4

Rozmieszczenie

i

rodzaje

receptorów

błonowych

w

neuronach AUN i w komórkach efektorów:

•receptory cholinergiczne

:

•typu N-nikotynowe (N = neuronalne, czyli N

n

lub N

1

oraz

receptory N zlokalizowane poza AUN i określane jako
„mięśniowe”, czyli N

m

lub N

2

w płytce nerwowo – mięśniowej

mięśni szkieletowych)

•oraz receptory M-muskarynowe (podtyp M

1,

M

2

, M

3

, M

4

,

M

5

,[M

6

]),

•receptory adrenergiczne

typu α i β (podtypy α

1

– α

1A,

α

1B,

α

1C;

α

2

– α

2A,

α

2B,

α

2C;

β

1,

β

2,

β

3

),

•

••

mw

mw

•receptory histaminowe typu H

1

, H

2

i H

3

,

• receptory

purynergiczne

typu

P

1

(czyli

adenozynowe) oraz typu P

2

,

•receptory dopaminergiczne (D

1

, D

2

, D

3

, D

4

, D

5

),

•
•receptory opiatowe

mw

mw

mw

mw

Podział receptorów ze względu na efekty

wywoływane w komórce.

• receptory jonotropowe

• receptory metabortopowe

mw

mw

Receptory jonotropowe

• Typowym receptorem jest receptor

cholinergiczny N (nikotynowy).

• Jest to receptor sprzężony z kanałem

jonowym.

• Przyłączenie Ach do receptora powoduje

otwarcie kanału jonowego i przepływ
jonów sodu, potasu, chloru.

mw

mw

Receptory metabotropowe

• Do receptorów metabotropowych

zaliczamy receptory: α

1

, β-adrenergiczne,

receptory M, D

1,

H

1

, LH-RH, α

2

i szereg

innych, gdzie podstawowym
mechanizmem działania transmitera jest
zmiana metabolizmu
wewnątrzkomórkowego. Obserwowane są
tu jednak także wtórnie wywołane zmiany
przepuszczalności dla jonów.

mw

mw

2011-10-08

5

mw

mw

mw

mw

Ważniejsze leki zmieniające czynności AUN:

1)

leki

pobudzające układ

przywspółczulny

(parasympatykomimetyczne

) – acetylocholina,

pilokarpina, muskaryna

*1

, inhibitory esterazy

cholinowej (fizostygmina, prostygmina),

*2

2)leki

hamujące układ

przywspółczulny

(parasympatykolityczne

, inaczej wagolityczne),

atropina i jej pochodne – antagoniści receptora
błonowego typu M,

mw

mw

3) leki

pobudzające układ

współczulny

(

sympatykomimetyczne

, inaczej

sympatykotoniczne):

•działające bezpośrednio na receptory α (leki α –
adrenomimetyczne, np. adrenalina),

•działające bezpośrednio w wyniku uwalniania
noradrenaliny z synaps (np. efedryna,
amfetamina) lub hamujące aktywność enzymów
rozkładających aminy katecholowe,

mw

mw

4) leki

hamujące układ

współczulny

(

sympatykolityczne

):

blokujące receptory adrenergiczne α

(leki α –

adrenolityczne, np. prazosyna – α

1

, doksazosyna -

α

1A

, fentolamina – α

1

i α

2)

,

blokujące receptory adrenergiczne β

(leki β-

adrenolityczne, np. propranolol – β

1

i β

2

, atenolol,

metoprolol – β

1

),

działające na receptory presynaptczne α

2

neuronu adrenergicznego, hamujące uwalnianie
noradrenaliny (leki sympatolityczne – klonidyna),
hamujące biosyntezę noradrenaliny (np. L –
metylodopa) lub utrudniające magazynowanie
noradrenaliny (np. rezerpina),

mw

mw

5) leki

blokujące receptor cholinergiczny

typu N

1

czyli N

n

w zwojach AUN i

wyłączające przez to narządy wewnętrzne
spod kontroli układu autonomicznego
(np. heksametonium, nikotyna w dużych
dawkach

* 1

).

mw

mw

2011-10-08

6

mw

mw