WYKŁAD 12

NORMOWANIE TECHNICZNE

I. NORMA - (słowo pochodzenia łacińskiego) jest dokumentem techniczno-
prawnym określającym w sposób jednoznaczny wymagania jakościowe lub
ilościowe odnośnie przedmiotu normowanego w oparciu o rozwiązanie
sprawdzone i uznane za najlepsze i najkorzystniejsze z uwagi na możliwie
najogólniejszego punktu widzenia, a także zalecającym lub zobowiązującym do
jego przestrzegania.

W problematyce technicznej normą nazywamy obowiązujący miernik,

określony w liczbach rzeczywistych, wyrażający stosunek między wskaźnikami
produkcji.

Normy dotyczące własności stanowia

t

przedmiot normalizacji. Dzielą się

one pod względem merytorycznym na normy:

1. znaczeniowe - ustalają jednoznacznie symbole, znaki i terminy.

Niektóre normy znaczeniowe uznaje się za podstawowe, a mianowicie; normy
dotyczące liczb normalnych, nakładów klasyfikacyjnych lub ochrony (np.
antykorozyjnej) itp.

2. czynnościowe - określają sposoby wykonania powtarzających się

czynności np. metody badań prowadzenia procesów technologicznych itp.

3. przedmiotowe - dotyczące w zasadzie powtarzających się przedmiotów

produkcji i określają ich rodzaje, wymiary, jakość, opakowanie, sposób
przechowywania itp.

Z przedmiotowego punktu widzenia rozróżnia się normy krajowe -

obowiązujące na terenie całego kraju, branżowe - resortowe - działające w
zasięgu danej gałęzi gospodarki oraz zakładowe - obejmujące swym zasięgiem
jeden lub kilka pokrewnych zakładów produkcyjnych.

W dziedzinie symboliki normy obejmują:

a) znaki matematyczne
b) oznaczenia wielkości fizycznych
c) znaki fizyczne, chemiczne
d) elektromechaniczne itp.

e) jednostki miary
f) symbole i oznaczenia na rysunkach technicznych
g) znaki i skróty pisarskie (skróty nazw)
h) symbole fonetyczne
i) znaki rozpoznawcze, informacyjne, instrukcyjne i ostrzegawcze na wytworach

przemysłowych, maszynach, urządzeniach itp, j)

znaki korektorskie

k) znaki komunikacyjne (drogowe, kolejowe, wodne, lotnicze) S)
znaki kartograficzne m) znaki muzyczne

II. ZALECENIA NORMALIZACYJNE - są wydawane przez międzynarodowe

organizacje normalizacyjne lub międzynarodowe organy współpracy
gospodarczej np. UE - Unia Europejska, FAO - Organizacja do Spraw
Wyżywienia i Rolnictwa-, OECD - Organizacja do Spraw Współpracy i
Rozwoju, MOP - Międzynarodowa Organizacja Pracy, UNESCO -

Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wychowania, Nauki i
Kulimy.

Polski zbiór norm obejmuje:

• polskie normy PN
• normy branżowe BN obowiązujące w określonej branży niezależnie od

przynależności resortowej

• normy zakładowe ZN obejmujące w jednym lub kilku zakładach pracy
• polskie normy zalecane, których nie stosowanie nie jest zagrożone sankcjami

karnymi

• normy resortowe RN obowiązujące w jednym resorcie

Układ norm jest w większości krajów ustalony. Obowiązujący obecnie

układ polskiej normy przedmiotowej obejmuje w najogólniejszym przypadku

l. część tytułową zawierającą numer i tytuł, znak i symbol klasyfikacji

dziesiętnej., grupę katalogową oraz klauzule o udzieleniu, działaniu i
rozpowszechnieniu

2. przedmowę i spis rzeczy

3.wstęp określający przedmiot normy, zakres jej działania, zastosowania itp.
4. sprecyzowanie wymagań technicznych, najczęściej za pomocą wartości

liczbowych

5. przepisy dotyczące ewentualnych opakowań

6. przepisy dotyczące transportu i przechowywania

7. przepisy dotyczące wymaganych badań technicznych i sposobu oceny ich

wyników.

III METODY TECHNICZNEGO NORMOWANIA PRACY mogą być
oparte na różnych metodach badania czasu pracy ludzi oraz mechanizmów.

Normowanie techniczne - są to działania oparte na określonej metodologii
prowadzące do ustalenia norm pracy. Normowanie techniczne pozwala na
uzyskiwanie danych, które przy uwzględnieniu postępowych metod
technologicznych są w ujęciu ogólnym wykorzystywane do prawidłowego
planowania i realizacji produkcji budowlanej, a w szczegółach wskazują czynniki
prowadzące do zwiększenia wydajności pracy i zmniejszenia włożonej w pracę
energii.

Metody technicznego normowania pracy można podzielić

• metody ciągłych pomiarów czasu pracy tj. chronometraż oraz fotografię dnia

roboczego ( analizę dnia roboczego)

• metody wyrywkowych badań czasu pracy tzw. obserwacje migawkowe
. metody oparte na technice filmowej.

Spośród wymienionych metod badania czasu pracy najczęściej stosowane są
metody ciągłych pomiarów czasu.

Celem badań naukowych w dziedzinie wydajności pracy a zatem i jej

normowania jest osiągnięcie;

• skrócenia czasu produkcji
• zmniejszenia zmęczenia
• zmniejszenia włożonej energii.

Badanie i studiowanie czasu pracy ludzkiej i mechanicznej na budowach

przyczynia się do podniesienia wydajności pracy, do lepszego wykorzystania
maszyn.

Normy odgrywaj ą również ważną rolę organizacyjną, a mianowicie :

• stanowią podstawę do planowania budowy, do określania potrzebnej siły

roboczej i maszyn do kompletowania grup i zespołów roboczych, do wyboru
odpowiednich maszyn oraz odpowiednich sposobów wykonywania robót

• podstawę do racjonalnej opłaty pracy
• sposób podnoszenia poziomu wydajności.

Normy pracy określaj ą niezbędne nakłady pracy i konieczne przerwy przy

wykonaniu wyznaczonych zadań w danych warunkach technicznych i
technologicznych przy optymalnej (w skali budowy lub zakładu) organizacji
pracy. Istotnym elementem warunków technicznych i technologicznych jest

wykonanie zadania przez robotnika (robotników) o stosownych kwalifikacjach
(ustalonych w taryfikatorze kwalifikacyjnym), przy zastosowaniu ekonomicznie
technicznie właściwych narzędzi metod pracy.

Zależnie od rodzaju miernika nakładu pracy żywej można wyodrębnić

następujące fazy norm pracy;

» normę czasu, określającą ilość czasu niezbędnego do wykonania jednostki lub

całego zadania

* normę ilości (wydajności), ustalającą liczbę jednostek zadania do wykonania

w jednostce czasu

* normę obsługi, ustalającą liczbę stanowisk pracy (maszyn, urządzeń), które

powinien obsłużyć jeden pracownik lub zespół pracowników

* normę obsady, ustalającą liczebność zespołu pracowników realizujących lub

nadzorujących proces roboczy na danym stanowisku pracy.

Wszelkie techniczne normy ulegają z upływem czasu dezaktualizacji.

Dlatego normy czasu powinny być periodycznie kontrolowane, aby uwzględnić w
nich osiągnięcia wydajności pracy, w przeciwnym razie stanowiłyby hamulec
rozwojowy.

PODZIAŁ CZASU ZMIANY ROBOCZEJ ROBOTNIKA

DO CELÓW NORMOWANIA

Istotnym składnikiem badań pracy są badania zużycia czasu na składowe

elementy pracy i przerwy w pracy . Badania czasu trwania poszczególnych

elementów pracy i przerw w pracy wymagają zastosowania odpowiedniego
podziału czasu pracy .

W produkcji budowlanej miarodajnym w tym względzie jest podzia}

dyspozycyjnego czasu zmiany roboczej odniesiony do następujących grup

zasobów produkcji:

- robotników,
- maszyn, aparatury ,
- przedmiotów pracy .

Podział taki stosuje się do następujących rodzajów prac :

- ręcznych i ręcznych zmechanizowanych
- maszynowych i zautomatyzowanych
- aparaturowych i agregatowych .

Na rysunku 1 przedstawiony został schemat podziału dyspozycyjnego

czasu zmiany roboczej w odniesieniu do robotników .

Dyspozycyjny czas zmiany roboczej

T

jest to czas trwający od

rozpoczęcia do zakończenia zmiany w godzinach ustalonych regulaminem
pracy, w ciągu którego robotnik jest zobowiązany do wykonywania
przydzielonych mu zadań .

Czas pracy Tr

obejmuje tę część czasu T, w ciągu której robotnik

wykonuje określone działania z zakresu pracy fizycznej lub umysłowej (

np. wykonanie muru , tynkowanie , obserwacja pracy urządzenia ,
odczytywanie wskazań przyrządów, zapoznawanie się z dokumentacją itp.)

Czas przygotowawczo - zakończeniowy Tpz

jest to czas przeznaczony na

działania związane z przygotowaniem do wykonania i zakończeniem

zadania roboczego np. : pobranie dokumentacji, zapoznanie się z pracą,
instruktaż pracownika , pobranie narzędzi, przygotowanie stanowiska do

pracy, rozbrojenie i uporządkowanie stanowiska po wykonaniu zadania.
Czynności zaliczane do czasu przygotowawczo - zakończeniowego
występują tylko jednokrotnie przy wykonywaniu określonego zadania, a
czas ich trwania nie jest zależny od wielkości zadania. Struktura i

wielkość tego czasu zależy od organizacji produkcji oraz obsługi stanowisk
roboczych , a pośrednio od typu produkcji. Czas ten jest właściwie czasem

bezproduktywnym, zatem należy go ograniczać w drodze odpowiedniej
obsługi zewnętrznej stanowisk .

Czas wykonania Tw

jest to czas obejmujący działania technologiczne i

pomocnicze związane bezpośrednio z wykonaniem określonej jednostki
produkcji lub innego zadania roboczego .

Czas obsługi stanowiska pracy To

jest to czas przeznaczony na

działania zapewniające utrzymanie stanowiska pracy w pełnej gotowości do

wykonania zadań produkcyjnych lub usługowych.

Czas główny Tg

jest to czas zużywany na działania technologiczne

związane bezpośrednio z realizacją zadania np. zmiana kształtu, wymiaru,
postaci lub zmiana wzajemnego położenia przedmiotów pracy.

Czas pomocniczy Tp

jest to czas zużywany na wykonanie czynności-

manipulacyjnych i kontrolnych zapewniających możliwość realizacji działań
technologicznych .

Czas obsługi technicznej Tot

jest to czas zużywany na działania

zapewniające bezpośrednio gotowość techniczną stanowiska roboczego, do
wykonania pracy głównej (technologicznej ).

Czas obsługi organizacyjnej Too

jest to czas zużywany na wykonanie

działań związanych z utrzymaniem porządku na stanowisku,
przekazywaniem stanowiska pracy zmiennikowi, przygotowaniem

materiałów pomocniczych , konserwacją urządzeń itp.

Czas przerw Tx

jest to część czasu T, w ciągu której robotnik nie

wykonuje żadnej pracy.

Czas przerw technologicznych Txt

jest to czas normowanych przerw w

pracy robotnika uzasadnionych technologią na danym stanowisku pracy .

Czas na potrzeby fizjologiczne Tf

obejmuje przerwy w pracy na

zaspokojenie potrzeb fizjologicznych robotnika oraz przerwy niezbędne do
racjonalnego wydatkowania i regeneracji sił warunkujących utrzymanie
trwałej zdolności do pracy w danej specjalności.

Czas na odpoczynek Tfo

jest to czas normowanych przerw w pracy

niezbędnych do usunięcia skutków zmęczenia fizycznego i nerwowego oraz

znużenia psychicznego tj: skutków spowodowanych wykonywaną pracą.
Wielkość czasu odpoczynku zależy od rodzaju wykonywanej pracy i

warunków pracy wywołujących zmęczenie .

Czas na potrzeby naturalne Tfn

jest to czas normowanych przerw w

pracy niezbędnych do zaspokojenia osobistych potrzeb fizjologicznych
robotnika, spożycie posiłku,napojów itp. Czas ten. jest na. ogół wielkością
stałą, zależną od lokalizacji w zakładzie lub na budowie urządzeń
sanitarnych , pomieszczeń na posiłki itp.

Czas przerw z przyczyn organizacyjno - technicznych Txot

obejmuje

przerwy w pracy wynikające z niewłaściwej organizacji produkcji ( na
budowie lub w zakładzie). Przerwy te są na ogół spowodowane
następującymi czynnikami :

- brakiem materiałów
- brakiem frontu pracy
- uszkodzeniem maszyn i urządzeń,
- brakiem energii , wody ,
- brakiem właściwych narzędzi i sprzętu ochronnego,

- złymi warunkami atmosferycznymi,
- załatwianiem przez robotników różnych spraw nie związanych z pracą.

Czas przerw Txd

z przyczyn zależnych od robotnika obejmuje przerwy,

spóźnienia do pracy , samowolne przerwanie pracy , wypadki przy pracy
powstałe wskutek naruszenia przez robotnika przepisów BHP itp.

RYS. 2 Schemat podziału dyspozycyjnego czasu zmiany roboczej maszyn i

urządzeń – patrz rysunek

Na rysunku 2 przedstawiono schemat podziału dyspozycyjnego czasu
zmiany roboczej w odniesieniu do maszyn lub urządzeń .

Dyspozycyjny czas zmiany roboczej T maszyny stanowi odpowiednik

dyspozycyjnego czasu zmiany dotyczącego robotnika. Jest to czas, w ciągu
którego maszyna może podjąć i wykonać działania stosowne do jej
przeznaczenia.

Czas pracy maszyny Tm jest to czas, w ciągu którego maszyna

znajduje się w stanie aktywności roboczej.

Czas biegu roboczego Tmt jest to czas, w ciągu którego maszyna

wykonuje efektywną pracę określoną procesem technologicznym .

Czas biegu przygotowawczego Jpz obejmuje czas rozruchu maszyny, i

czas prób dokonywanych na przedmiotach pracy

,

to jest prób niezbędnych

do przygotowania maszyny do wykonywania zadania roboczego .

Czas biegu głównego Tg jest to czas, w ciągu którego elementy

organu roboczego maszyny dokonają bezpośrednich przemian lub

przemieszczeń surowców , materiałów , prefabrykatów itp.

Czas biegu pomocniczego Tp jest to czas, w ciągu którego nie

dokonuje się przemian technologicznych lub przemieszczeń przedmiotów
pracy, natomiast elementy robocze maszyny wykonują tyłka takie działania
, które zapewniają dokonanie zamierzonych przemian bądź przemieszczeń .

Czas biegu jałowego Tmz jest to czas, w ciągu którego maszyna

działa nie wykonując jednak efektywnej pracy ustalonej danym procesem
technologicznym. Bieg jałowy może występować w następujących
okolicznościach:

- w celu przygotowania maszyny ( Tpz )
- z przyczyn technologicznych ( Txt)
- z przyczyn organizacyjno - technicznych ( Txot)
- z przyczyn zależnych od robotnika ( Txd )

Czas przerw ( przestoju ) Tx jest to czas , w ciągu którego maszyna jest

w całkowitym bezruchu, a więc nie wykonuje żadnej pracy.

RYS. 3 Schemat podziału dyspozycyjnego czasu zmiany roboczej

przedmiotów pracy

Na rysunku 3 przedstawiono schemat podziału dyspozycyjnego czasu

zmiany roboczej w odniesieniu do przedmiotów pracy . Jest to czas T w

którym przedmioty pracy, stosownie do ich przeznaczenia uczestniczą w
działaniach związanych z konkretną pracą.

Czas przemian Te

stanowi czas , w ciągu którego przedmioty pracy

poddaje się bezpośrednio przemianom technologicznym lub
przemieszczeniom w obrębie budowy bądź zakładu.

Czas przemian technologicznych Tg

jest to czas zużywany na

dokonanie w przedmiotach pracy bezpośrednich przemian technologicznych
w wyniku których następują zmiany kształtu , wymiarów , wyglądu .

Czas transportu Tp

jest to czas zużywany na przemieszczenia

przedmiotów pracy z miejsca składowania na stanowisko pracy, łącznie z
manipulacjami przedmiotami na stanowisku pracy bądź miejsca
składowania.

Czas spoczynku Tx

jest czasem, w ciągu którego nie występują

zjawiska charakterystyczne dla czasu przemian Te przedmiotów pracy.

Czas Txt

jest to czas celowego spoczynku przedmiotów pracy w

odpowiednim miejscu ( stanowisko , magazyn , skład) uzasadniony stosowną
technologią i organizacją produkcji lub ogólnie pracy .

Czas Txot

jest to czas nieuzasadnionego spoczynku przedmiotów pracy,

spowodowanego złą organizacją pracy na budowie lub w zakładzie .

Czas Txcf

jest to czas nieuzasadnionego spoczynku przedmiotów pracy,

spowodowanego naruszeniem dyscypliny oraz nieprzestrzeganiem instrukcji
pracy przez robotników.