Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w Łodzi © 2009 Nie na sprzedaż!!!

Strona 1

Leki przeciwkaszlowe, wykrztuśne, sekretolityczne i mukolityczne.

Kaszel – odruch obronny, składający się z dwóch faz: głębokiego wdechu, zamknięcia głośni
oraz gwałtownego otwarcia głośni i wyrzutu powietrza na zewnątrz.

Punkty w drogach oddechowych, których podrażnienie wywołuje kaszel:

1) brzeg nagłośni
2) rozwidlenie tchawicy
3) rozwidlenie dużych oskrzeli
4) opłucna
5) tylna ściana przewodu słuchowego zewnętrznego

Mechanizm powstawania kaszlu:

1) związany z aktywacją autonomicznego układu nerwowego
2) bezpośrednie pobudzenie receptorów włókien C przez mediatory zapalenia

Leki przeciwkaszlowe:

1) hamują tylko odruch kaszlu, nie likwidują przyczyny
2) można podzielić na dwie grupy:

a) działające ośrodkowo
b) działające obwodowo

Leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym - duża skuteczność okupiona dużą ilością
działań niepożądanych.

1) pochodne alkaloidów opium

a) wykazujące działanie euforyzujące i wywołujące szybkie uzależnienie: morfina,

oksykodon, bezitramid, hydrokodon

b) niewykazujące wyraźnego działania euforyzującego, o słabych właściwościach

uzależniających: kodeina, normetadon

c) niewywołujące uzależnienia: dekstrometorfan, folkodyna, butamirat, noskapina

2) nieopioidowe leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym: okseladyna,

pentoksyweryna, dimetoksanat, pipazetat, oksomemazyna, alimemazyna

Leki wykazujące działanie euforyzujące i wywołujące szybkie uzależnienie:

1) morfina: mniejsze dawki niż w leczeniu bólu, depresja ośrodka oddechowego,

zaparcia, źle się wchłania z przewodu pokarmowego

2) oksykodon: właściwości przeciwkaszlowe takie jak morfina, stosuje się podskórnie

5-10mg 1-4/24h

3) bezitramid: podobne do morfiny, stosowany rzadko, raczej w leczeniu szpitalnym

5-15mg/24h w 2-3 dawkach

4) hydrokodon: podobne do morfiny, 5-10mg doustnie w 3-4 dawkach/24h

Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w Łodzi © 2009 Nie na sprzedaż!!!

Strona 2

Leki niewykazujące wyraźnego działania euforyzującego, o słabych właściwościach
uzależniających:

1) kodeina: słabsze właściwości przeciwbólowe niż morfina, hamuje ośrodek

oddechowy, łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, metabolizowana
częściowo do morfiny. Działania niepożądane: zaparcia, nudności, wymioty,
bradypnoe, senność, zawroty głowy

2) normetadon: właściwości takie jak morfina

Leki niewywołujące uzależnienia:

1) dekstrometorfan: brak działania przeciwbólowego, nie hamuje ośrodka oddechowego,

łatwo się wchłania z przewodu pokarmowego, tabletki lub syrop dawkowane po
15-40mg 4 razy/24h

2) folkodyna: nie powoduje zaparć, słabo hamuje ośrodek oddechowy. Działania

niepożądane: nudności, ataksja, niepokój. Dawkowanie: 2-3 dziennie po 5-15mg

3) butamirat: dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego, może powodować

nudności i wymioty, stosuje się 1-3/24h po 22,5mg

4) noskapina: dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego, może powodować

senność, nudności i zawroty głowy. Dawkowanie: doustnie 3-4 razy/24h po 15-30mg

Nieopioidowe leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym:

1) okseladyna: tabletki, syrop, 10-20mg 3 razy/24h
2) pentoksyweryna: ma działanie miejscowo znieczulające i cholinolityczne, 3-4 razy

dziennie po 25mg

3) dimetoksanat: słabe działanie przeciwbólowe, dobrze się wchłania z przewodu

pokarmowego. Działania niepożądane: nudności, zawroty głowy, pobudzenie
czynności serca. Dawkowanie: 3-4 razy dziennie po 25mg

4) pipazetat: miejscowo znieczula, dawkowanie: 3 razy dziennie po 20-40mg
5) oksomemazyna: posiada działanie przeciwhistaminowe i uspokajające. Działania

niepożądane: senność, nudności, skórne odczyny alergiczne. Dawkowanie: 3 razy
dziennie po 10-40mg

6) alimemazyna: stosowana głównie w anestezjologii

Leki przeciwkaszlowe o działaniu obwodowym:

1) benzonatat: wpływa na zakończenia czuciowe w oskrzelach, miejscowo znieczula,

powoduje zaparcia ponieważ hamuje perystaltykę oraz wywołuje skórne odczyny
alergiczne, stosowany przed bronchoskopią, bronchografią

2) śluzy roślinne: działają osłaniająco na błony śluzowe, działanie bardzo słabe np.:

korzeń prawoślazu, liście i kwiat malwy

Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w Łodzi © 2009 Nie na sprzedaż!!!

Strona 3

Leki wykrztuśne:

1) o działaniu odruchowym: drażnią błonę śluzową żołądka, wywołując zwiększone

wydzielanie wodnistego śluzu przez gruczoły oskrzelowe, nie powinny być stosowane
u pacjentów chorobą wrzodową.
a) korzeń wymiotnicy: nie przekraczać dawki 30mg
b) saponiny: Pectosan
c) benzoesan sodu: dawka 500mg

2) działające bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe: po podaniu doustnym są

wydzielane przez gruczoły oskrzelowe, pobudzając je do wydzielania płynnego śluzu,
drażnią również błonę śluzową dróg oddechowych.
a) jodek potasu: drażni również błonę śluzową żołądka, wiele działań niepożądanych,

bolesny obrzęk ślinianek, wyciek z nosa, zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
zmniejsza czynność tarczycy, dawka: 5g/24h

b) kreozot: działanie jak KJ oraz działanie mukolityczne, preparat Sulfogwajakol In

tabl. 0,5g

c) olejki eteryczne: drażnią błonę śluzową oskrzeli, zwiększają wydzielanie płynnego

sekretu, wykazują słabe działanie odwadniające i odkażające np.; Wick, Halls

3) zmieniające odczyn gruczołów oskrzelowych: zmiana pH powoduje upłynnienie

wydzieliny.
a) wodorowęglan sodu: alkalizuje wydzielinę oskrzeli, a także sok żołądkowy i

mocz, może usposabiać do kamicy nerkowej, dawka 0,5-1g 3 razy/24h

b) chlorek amonu: zakwasza wydzielinę oskrzeli, pobudza ośrodek oddechowy,

drażni błonę śluzową żołądka (przeciwwskazany u pacjentów z chorobą
wrzodową), 0,3-0,5g 2-3 razy dziennie.

Leki sekretolityczne:

Upłynniają wydzielinę oskrzelową poprzez zmianę jej składu. Najlepsze efekty przy działaniu
miejscowym (dooskrzelowym) lub pozajelitowym.

1) leki mukolityczne:

a) pochodne cysteiny (acetylocysteina): rozrywają wiązania disiarczkowe w

polipeptydach śluzu z wytworzeniem wiązań hydrofilnych. Najskuteczniejsze są
stosowane wziewnie lub dooskrzelowo mogą być stosowane doustnie.
Wskazania: mukowiscydoza (astma nie bo powodują skurcz oskrzeli). Działania
niepożądane: nieprzyjemny smak w ustach, podrażnienie tylnej ściany gardła,
nudności, wymioty. Stosowane też jako antidotum w zatruciach paracetamolem
(inaktywują toksyczne metabolity i regenerują glutation).

b) mesna: działa podobnie do pochodnych cysteiny. Podawanie i działania

niepożądane takie same.

c) bromheksyna: zwiększa ilość płynnej wydzieliny w mechanizmie odruchowym i

bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe oraz wykazuje działanie mukolitycznie,

Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w Łodzi © 2009 Nie na sprzedaż!!!

Strona 4

zwiększa wydzielanie surfaktantu. Ulega przemianie do czynnego metabolitu
(ambroksolu). Może być stosowana doustnie, dożylnie lub w inhalacjach
(tabletki 4mg, ampułki 4mg/2ml płyn do wziewań 0,2%).

d) ambroksol: jako metabolit bromheksyny działa na takiej samej zasadzie jednak

silniej od niej. Dawkowanie: 30mg doustnie, 15mg pozajelitowo i w inhalacjach.

2) detergenty:

a) tyloksapol i surfaktant: zmniejszą napięcie powierzchniowe, podawane wziewnie.

3) enzymy proteolityczne (stosowane wziewnie, bardzo rzadko):

a) dornaza: upłynnia głównie wydzielinę ropną
b) trypsyna i chymotrypsyna: działa głównie przy obecności włóknika i śluzu, mało

skuteczna przy wydzielinie ropnej

Uwaga!
Przy stosowaniu leków wykrztuśnych i sekreto litycznych należy pamiętać o prawidłowym
nawodnieniu pacjenta oraz kinezyterapii (inaczej leki działają słabo lub wcale)

Leki stosowane w astmie

Patogeneza:

1) skurcz mięśni gładkich oskrzeli
2) nadmierna ilość wydzieliny
3) obrzęk błony śluzowej

Czynniki zaostrzające:

1) alergeny wziewne i pokarmowe
2) czynniki fizyczne (zimno)
3) zakażenia (zwłaszcza wirusowe)
4) czynniki psychiczne

Chemiczne mediatory napadu duszności:

1) histamina
2) bradykinina
3) serotonina
4) PAF
5) heparyna
6) czynniki chemotaktyczne dla eozynofilów i neutrofilów
7) PG i LT

Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w Łodzi © 2009 Nie na sprzedaż!!!

Strona 5

Leki rozkurczające mięśnie gładki oskrzeli (beta-adrenomimetyki)

Informacje ogólne:

1) pobudzają receptory beta i aktywują cyklazę adenylanową
2) powodują rozkurcz i poprawę klirensu śluzowo-rzęskowego
3) hamują wydzielanie mediatorów zapalenia z mastocytów i niektóre z nich (salmeterol)

hamują chemotaksję komórek zapalnych

4) podział:

a) alfa i beta mimetyki: adrenalina i efedryna
b) beta

1

i beta

2

mimetyki: izoprenalina i orciprenalina

c) selektywne beta

2

mimetyki:

krótkodziałające: rimiterol, terbutalina (rozwijają tolerancje)

długodziałające: salmeterol, formoterol (działanie pośrednie)

nowe leki: salmeterol, bambeterol

Przedstawiciele:

1) salmeterol: lek o przedłużonym działaniu, działa po 30-60min po podaniu drogą

wziewną (50-100µg) bardzo długo pozostaje w tkance płucnej, w małych ilościach
przedostaje się do surowicy

2) formoterol: długo jednak szybkodziałający (może być stosowany w napadzie

duszności)

Leki można podawać dożylnie (stany zagrożenia życia), domięśniowo, podskórnie, doustnie
bądź wziewnie (najskuteczniej).

Leki cholinolityczne

Blokują receptory M (głownie potyp 3) hamują skurcz oskrzeli i wydzielanie śluzu.

1) bromek ipratropium i oksytropium:

a) nie działa na wydzielanie śluzu (nie zagęszcza go jak atropina) i nie hamuje

transportu w oskrzelach

b) skuteczny w powysiłkowym skurczu oskrzeli, nie znosi skurczu wywołanego

histaminą

c) stosowany wziewnie 1-2 porcje 3-4 razy/24h (1 porcja = 40µg)
d) działania niepożądane: może wywołać skurcz oskrzeli, suchość w jamie ustnej,

kaszel

e) stosowany raczej w POCHP
f) działania niepożądane: suchość w ustach, kaszel, skurcz oskrzeli, chrypka, afonia,

zakażenia grzybicze i bakteryjne

Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w Łodzi © 2009 Nie na sprzedaż!!!

Strona 6

Metyloksantyny – kofeina, teofilina, teobromina

Teofilina:

1) mechanizm działania:

a) rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli (hamowanie fosfodiesterazy) i działa

immunomodulacyjnie

b) nie rozkurcza mięśni gładkich oskrzeli u osób zdrowych
c) blokuje receptory adenozynowe (działanie rozkurczające bo adenozyna działa

pośrednio kurcząco poprzez zwiększenie wydzielania histaminy i
leukotrienów) ma to znaczenie w działaniach niepożądanych (pobudzenie
OUN, zaburzenia rytmu serca, refluks żołądkowo-przełykowy)

d) hamuje gromadzenie się wapnia w komórkach poprzez blokowanie kanałów

wapniowych zależnych od receptorów i hamuje uwalnianie wapnia z
magazynów wewnątrzkomórkowych

e) zwiększa uwalnianie adrenaliny z kory nadnerczy (głównie po podaniu

dożylnym)

f) hamuje degranulacje mastocytów, uwalnianie rodników tlenowych z

neutrofilów i makrofagów oraz uwalnianie toksycznych białek z eozynofilów
jak również cytokin z limfocytów i zmniejsza ich liczbę (limfocyty T)

g) pobudza ośrodek oddechowy, zwiększa efektywność pracy przepony
h) zmniejsza przepuszczalność naczyń (poprawia klirens śluzowo-rzęskowy)
i) normalizuje ciśnienie krwi w tętnicach płucnych
j) słabo rozpuszczalna w wodzie

2) wskazania:

a) astma oskrzelowa
b) zapalenie oskrzeli
c) rozedma płuc

3) działania niepożądane:

a) zwiększa ilość amin katecholowych, czyli powoduje tachykardię, wzrost

zapotrzebowania serca na tlen

b) upośledza przepływ mózgowy powodując bóle i zawroty głowy
c) pobudza OUN
d) zwiększa kwaśność soku żołądkowego
e) zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku – refluks
f) przyspiesza perystaltykę – biegunki
g) nasila diurezę

4) przeciwwskazania:

a) zaburzenia rytmu serca
b) ostry zespół wieńcowy
c) kardiomiopatia przerostowa
d) padaczka
e) tyreotoksykoza

Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w Łodzi © 2009 Nie na sprzedaż!!!

Strona 7

5) interakcje:

a) z lekami nasilającymi aktywność enzymów mikrosomalnych wątroby np.:

barbiturany, leki przeciwpadaczkowe, rifampicyna – zmniejszenie stężenia
teofiliny

b) z lekami hamującymi aktywność enzymów mikrosomalnych wątroby np.:

makrolity, cimetidyna, fluorochinolony, doustne środki antykoncepcyjne,
allopurinol, chloramfenikol – podwyższają stężenie teofiliny

6) preparaty:

a) tabletki 100mg
b) czopki 100 i 350mg
c) tabletki retard: 250 i 300mg

Aminofilina

1) lepiej rozpuszczalna w wodzie
2) dawka aminofiliny = dawka teofiliny/0,8
3) może uczulać
4) postacie: ampułki 2,5%/10ml, 25%/2ml, czopki 200mg i 360mg, krople 4,8/20ml,

tabletki retard 350mg

Diprofilina

1) słabiej rozkurcza mięśnie gładkie niż teofilina

Kromony

1) kromoglikan disodowy

a) hamuje uwalnianie mediatorów z mastocytów
b) obniża przepuszczalność naczyń i chemotaksje komórek zapalenia
c) nieskuteczny w trakcie napadu
d) podaje się miejscowo do drzewa oskrzelowego 5-10mg 3-4 razy/24h
e) czasem powoduje krótkotrwały kaszel i duszność

2) nedokromil sodu

a) podobny do kromoglikanu
b) blokuje kanały chlorkowe w bezmielinowych neuronach aferentnych dróg

oddechowych

Leki blokujące receptory H

1

1) ketotifen

a) hamuje degranulacje mastocytów
b) wywołuje senność, znużenie, zahamowanie psychoruchowe, zwiększenie masy

ciała, suchość w jamie ustnej, zaburzenia ze strony układu pokarmowego i zawroty
głowy

c) postacie: tabletki 1mg, syrop 1mg/5ml

Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w Łodzi © 2009 Nie na sprzedaż!!!

Strona 8

Glikokortykosteroidy

1) łączą się z receptorami dla GKS działają na ekspresję genów
2) diproponian beklometazonu, flunisolid, flutikazon, mometazon
3) działają immunosupresyjnie: zmniejszają liczbę eozynofili, bazofili, mastocytów,

komórek APC, zmniejszają stężęnie IL: 3, 4, 5, 13, histaminy, leukotrienów i
prostaglandyn, zmniejszają przepuszczalność naczyń, hamują wytwarzanie śluzu i IgE

4) zwiększają gęstość receptorów beta

2

5) hamują aktywność fibroblastów
6) glikokortykosteroidy wziewne:

a) budesonid: 1 wdech 50µg lub 200µg
b) beklometazon: 1 wdech 50µg lub 250µg
c) działania niepożądane: zakażenia grzybicze, chrypka, kaszel, suchość i krwawienie

błon śluzowych

7) glikokortykosteroidy doustne:

a) jedynie w ciężkich postaciach i zawsze łączone z wziewnymi
b) prednizon 30-40mg/24h, deksametazon lub prednizolon
c) czas przyjmowania zsynchronizowany z naturalnym wydzielaniem hormonów

endogennych (jednorazowa dawka rano)

d) działania niepożądane: wzrost masy ciała (bawoli kark), czerwone rozstępy na

skórze, trądzik, hirsutyzm, choroba wrzodowa, zahamowanie wzrostu i
osteoporoza, cukrzyca posteroidowa, dyselektrolitemia, retencja wody i sodu,
nadciśnienie tętnicze, jaskra, zaćma, zaburzenia psychiczne, immunosupresja,
zaburzenia osi przysadka-nadnercza

8) glikokortykosteroidy dożylne:

a) w leczeniu stanu astmatycznego (atak powyżej 20min)
b) półbursztynian hydrokortyzonu

Leki przeciwleukotrienowe:

1) hamują biosyntezę leukotrienów cysteinylowych (LTC

4

, LTD

4

, LTE

4

,)

2) zafirlukast: 2x20mg/24h
3) montelukast: 1x10mg/24h
4) obniżają nadreaktywność na zimno
5) działania niepożądane: bóle głowy, senność, uszkodzenia wątroby, zapalenie gardła,

reakcje alergiczne

Inne leki:

1) kwas N-acetylo-aspartyloglutaminowy: jest inhibitorem C

3

2) leki uwalniające aminy katecholowe: efedryna, pseudoefedryna, amfetamina
3) leki hamujące zwrotny wychwyt amin katecholowych: kokaina, trójpierścieniowe leki

przeciwdepresyjne