LEKI PRZECIWBÓLOWE STOSOWANE W WETERYNARII

1. WPROWADZENIE

Ból jest zwiastunem zagrożenia uszkodzenia albo ich uszkodzenia przez wewnętrzne czynniki patologiczne lub pochodzące ze środowiska zewnętrznego. Zmiany patologiczne w tkankach są wyzwalane pod wpływem różnych mediatorów, powstających w uszkodzonych komórkach. Należą do nich substancja P, kininy, prostaglandyny, jony potasowe i inne, które pobudzają receptory bólu czyli tak zwane nocyceptory.

Z receptorów bólu impulsy przenoszone są przez nerwy czuciowe do rogów tylnych rdzenia kręgowego przy udziale substancji P, a następnie do wzgórza a dalej do kory mózgu.

Po drodze ze szlaków rdzeniowo-wzgórzowych odchodzą gałązki boczne do neuronów tworu siatkowatego, których pobudzenie przez bodźce bólowe objawia się zmianami w niektórych czynnościach AUN. Zmiany te obejmują m.in. rozszerzenie źrenicy, występowanie silnych potów, zaburzenia w układzie krążenia.

Krótkotrwałe reakcje bólowe stanowią pewien sygnał alarmowy dla organizmu, długotrwałe jednak ich utrzymywanie się prowadzi do wystąpienia niebezpiecznych dla życia objawów, aż do wstrząsu włącznie.

Najstarszym lekiem na świecie było opium, surowiec otrzymywany z makówek. Obecnie używane leki przeciwbólowe, ze względu na siłę i mechanizm działania oraz strukturę chemiczna, dzielimy na dwie grupy:

1. silne „opioidow”/ narkotyczne leki przeciwbólowe

2. „słabe” nienarkotyczne leki przeciwbólowe, obdarzone jednoczesnym działaniem przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym

Leki pierwszej grupy odznaczaja się silnym działaniem ośrodkowym i znoszą nawet bóle pochodzenia trzewnego, w większych dawkach wywołują stan przypominający znieczulenie ogólne. Opioidy wywierają działanie w dawkach około 100- krotnie mniejszych w porównaniu ze „słabymi” nienarkotycznymi lekami przeciwbólowymi.

Leki grupy drugiej działają słabiej ośrodkowo i znoszą tylko ból o mniejszym nasileniu.

2. SILNE OPIOIDOWE LEKI PRZECIWBÓLOWE

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxx

MORFINA

Efekty farmakologiczne morfiny:

Wpływ na OUN

Jest różne w zależności od gatunku zwierząt. U kotów wywołuje silne pobudzenie i wyzwala zachowanie agresywne. Te objawy mogą być zniesione w wyniku wcześniejszego podania neuroleptyków.

U świń, owiec, bydła i koni morfina również powoduje stany niepokoju, które również można znieść stosując premedykacji np. chloropromazyną lub droperydolem.

U psó, po krótkim wstępnym okresie niepokoju, nieregularnego oddychania, wymiotów, defekacji, pojawia się pełne otępienie, związane z wpływem depresyjnym na OUN w połączeniu ze zniesieniem odczuwania bólu.

U ludzi chorych morfina powoduje złagodzenie bólu, uspokojenie i często wywołuje euforię (błogostan). Natomiast u osób zdrowych najczęściej wywołuje złe samopoczucie (dysforię), stany lękowe i wymioty.

Oczy

Przez receptory mi morfina wpływa na nerw okoruchowy, przez co dochodzi do modyfikacji przywspółczulnego wpływu na mięsień zwężacz źrenicy. W wyniku tego morfina u psa, człowieka i królika powoduje zwężenie źrenicy (u tych gatunków powoduje pełne uspokojenie). W przeciwieństwie do tego u szczurów, myszy, małp, koni, bydła, owiec i kotów (tj. u gatunków u których powoduje pobudzenie) dochodzi do rozszerzenia źrenicy. Dzieje się tak w wyniku przewagi układu współczulnego.

Układ oddechowy

Głównym niepożądanym efektem działania morfiny jest wywoływanie długotrwałej depresji oddechowej. Najczęściej zejścia śmiertelne w wyniku przedawkowania opioidów u ludzi i zwierząt są następstwem ciężkich zaburzeń czynności oddechowych. Sen sprzyja pogłębianiu się niewydolności oddechowej, dlatego alby przeciwdziałać temu, staramy się nie dopuszczać do zasypiania zwierząt przy przedawkowaniu opioidów.

Układ krążenia

Po dożylnym podaniu morfiny obserwuje się obniżenie ciśnienia tetniczego oraz obkurczanie naczyń wieńcowych. Taki efekt morfiny nie jest działaniem receptorowym, ale następstwem uwalniania histaminy z mastocytów. Towarzysząca temu bradykardia jest spowodowana tonizującym wpływem opioidów na nerw błędny.

Układ pokarmowy

Morfina oddziałując na receptory delta, powoduje zwiększenie absorpcji wody i elektrolitów oraz hamowanie sekrecji gruczołów. Poprzez receptory mi i kappa dochodzi do hamowania perystaltyki, efekt ten jest jednak warunkowany wielkością dawki. Małe stężenia morfiny poprzez działanie ośrodkowe powodują przyśpieszenie perystaltyki. W wyniku mechanizmów obwodowych większe dawki powodują przyśpieszenie perystaltyki. W wyniku mechanizmów obwodowych większe dawki powodują jej hamowanie, wywołując zaparcia.

Ośrodek wymiotny

Świnie i drób nie reagują na stymulację ośrodka wymiotnego przez morfinę czy apomorfinę, chociaż reagują na miejscowo działające emetyki np. siarczan cynku lub siarczan miedzi.

Koty i psy reagują zarówno na działanie morfiny, jak i na miejscowo działające środki wymiotne. Koty wymagają jednak 740-2900 razy większych dawek morfiny do wywołania wymiotów w porównaniu z psami. Ośrodek wymiotny u psów ulega stymulacji już po umiarkowanych dawkach morfiny. W ciągu 10-15 min po podskórnym podaniu morfiny większość psów reaguje obfitymi wymiotami, które poprzedza ślinotok, nudności i defekacja. Te objawy stopniowo ustępują i pojawia się otępienie, świadczące o depresyjnym wpływie na korę mózgową.

Konie i bydło nie reagują na żadne środki wymiotne.

Ośrodek kaszlu

Działa silnie hamująco na ośrodek kaszlu. Stosowanie jej jednak do tłumienia tego odruchu jest ograniczone ze względu na występowanie dodatkowych, niepożądanych efektów.

Procesy termoregulacji

Występują różnice gatunkowe w oddziaływaniu morfiny na temperaturę ciała. U królików, psów i małp wywołuje hipotermię, natomiast hipertermia pojawia się u kotów, bydła, kóz i koni.

Gruczoły wydzielania wewnętrznego

Zarówno endogenne jak i egzogenne opioidy wywierają wpływ na uwalnianie hormonów przysadkowych.

Mięśnie gładkie

W wyniku stymulacji receptorów mi opioidy w oun pobudzają mięśnie zwieracze pęcherza i hamują odruch opróżniania. Morfina powoduje również skurcz zwieraczy cewki moczowej i odźwiernika. Wywołany przez opioidy długotrwały skurcz mięśniówki przewodu żółciowego, prowadzi do zastoju żółci. W obrębie dróg oddechowych opioidy w wyniku wagotonii prowadzą do skurczu oskrzeli.

Losy w organizmie:

Jest łatwo wchłaniania w jelicie cienkim i częściowo także w żołądku. Po podaniu s.c. jest wchłaniania natychmiast. Nie ulega wchłanianiu przez nie uszkodzona skórę, ale uszkodzony naskórek umożliwia powolne wchłanian ie tego analgetyku do krwioobiegu. Po podaniu doustnym działanie morfiny jest słabsze chociaż dłuższe, natomiast po podaniu i.m. lub i.v. jest silniejsze, ale krótsze. Po dostaniu się do krwioobiegu morfina zostaje rozmieszczona prawie we wszystkich tkankach i narządach. Główna droga biotransformacji morfiny polega na sprzęganiu z kwasem glukuronowym. Powstający nieczynny biologicznie morfino-3-monoglukuronid u większości zwierząt stanowi 505 podanej dawki morfiny (wyjątkiem są koty). Metabolit ten jest wydalany z moczem. Ponieważ u kotów brak jest glukuronylotransferazy , prawie nie występuje u nich morfino-3-glukuronid. Pochodne morfiny - kodeina i heroina- ulegają odrębnej biotransformacji. Kodeina początkowo w niewielkim stopniu ulega metabolizmowi w „fazie pierwszego przejścia” w wątrobie. Takie niewielkie przekształcenie warunkuje efekt przeciwkaszlowy. Słabe działanie przeciwbólowe kodeiny pojawia się z opóźnieniem w następstwie demetylacji tego związku do morfiny. Heroina, jako związek lipofilny, szybko przenika przez barierę krew-mózg, mózgu ulega deacetylacji, a następnie w wyniku hydrolizy powstaje morfina.

Oba metabolity oddiaływuja na receptory mi.

Toksyczność morfiny:

Generalnie noworodki i młode zwierzęta są bardziej wrażliwe na działanie morfiny w porównaniu ze zwierzętami dorosłymi. Jest to związane ze stopniowym rozwijaniem się bariery krew mózg w okresie pourodzeniowym. Dawka śmiertelna morfiny dla psa po podaniu i.v. lub s.c. waha się w granicach 100-200 mg/kg m.c.. Kondycja i wiek wpływają na znaczącą rozpiętość dawki toksycznej dla psa. Po dużych dawkach morfiny u większości gatunków zwierząt występują napady drgawkowe, podobne do obserwowanych po podaniu strychniny. U bydła obserwowano zatrucie opioidami po zjedzeniu słomy i makówek, z objawami pobudzenia oun i zaburzeniami funkcji przewodu pokarmowego.

Tolerancja i uzależnienie:

U ludzi tolerancja i uzależnienie fizyczne i psychiczne rozwija się w następstwie przewlekłego lub powtarzanego stosowania opioidów. Dwa zasadnicze czynniki determinują rozwijanie się tolerancji u ludzi: adaptacja komórek oun oraz zwiększenie metabolizmu opioidów w organizmie.

Zastosowanie:

Stosowana jest u zwierząt parenteralnie (s.c. lub i.m.). Stosowanie doustne wymaga znacznie większego dawkowania. Główne wskazanie (pies, kot)- to premedykacja przed znieczuleniem ogólnym oraz jako środek przeciwbólowy w bólach pooperacyjnych i w urazowych stanach powypadkowych.

Działanie niepożądane:

Wymioty, defekacja, ślinotok, skurcz mięśni oskrzeli, zaparcia, w zależności od gatunku i dawki- sedacja lub pobudzenie, zmniejszenie liczby oddechów, obniżenie tętniczego ciśnienia krwi, bradykardia.

Przedawkowanie:

Nasilenie objawów niepożądanych w postaci śpiączki, hamowania oddechów, obniżenia temperatury ciała. Czasami mogą wystąpić drgawki. Leczenie w przypadku przedawkowania: nalokson (antagonista opioidowy) oraz leczenie objawowe (sztuczne oddychanie).

PÓŁSYNTETYCZNE POCHODNE MORFINY

-KODEINA

-HYDROMORFON

-OKSYKODON

-HYDROKODON

-ETORFINA

KODEINA

W warunkach naturalnych występuje w opium w ilości 0,5%. Przeważnie jest uzyskiwana na drodze półsyntetycznej z morfiny. Najczęściej wytwarzana w postaci fosforanu kodeiny, która to sól jest lepiej rozpuszczalna od siarczanu.

Jest szybko metabolizowana u szczurów, ludzi i psów. U psów ponad 50% jest wydalana w postaci glukuronianu z moczem.

Jest stosowana jako silny środek hamujący ośrodek kaszlu. Ograniczenie w stosowaniu stanowi jej zapierające działanie; wyklucza to podawanie dużych dawek tego leku lub jego przedłużone stosowanie.

Kodeina hamuje ośrodek kaszlu, przy czym jej powinowactwo do receptorów opioidowych jest około 100 razy mniejsze w porównaniu z morfiną.

ETORFINA

Jest bardzo silnie działającą pochodną tebainy (alkaloid opium). Ten półsyntetyczny związek opioidowy ma przynajmniej 1000 krotnie większe powinowactwo do receptora mi niż morfina i jest od niej około 5000 razy mocniejszym analgetykiem.

Z powodu bardzo silnego działania etorfiny, zastosowania kliniczne tego środka są ograniczone. Niezwykle duże powinowactwo do receptora mi przyczynia się do występowania bardzo silnej katatonii (stan osłupienia), dlatego etorfina jest głównie wykorzystywana do immobilizacji dzikich zwierząt.

Silne działanie etorfiny wyraża się bardzo małymi dawkami, np. dawka 4 mg jest w pełni wystarczająca do unieruchomienia słonia afrykańskiego o masie ciała 5000kg. Stosowanie etorfiny do immobilizacji zwierząt wymaga obligatoryjnego posiadania diprenorfiny, środka służącego do odwracania działania tego związku. Jeżeli antagonista działania etorfiny nie zostanie zastosowany , to stan immobilizacji utrzymuje się zazwyczaj przez 30-60 min.

W połączeniu z neuroleptykami fenotiazynowymi, np. acepromazyną, etorfina służy do wywoływania neuroleptoanalgezji, umożliwiając wykonywanie niektórych lżejszych zabiegów operacyjnych (konie, małpy, bydło, świńie, psy).

SYNTETYCZNE LEKI OPIOIDOWE

-METADON

-FENTANYL

-BUTORFANOL

-PETYDYNA

-PENTAZOCYNA

Metadon

Syntetyczny opioid, o podobnym do morfiny działaniu przeciwbólowym, słabszym działaniu uspokajającym i toksycznym od morfiny. Wiąże się z receptorami mi i delta i w przeciwieństwie do morfiny odznacza się lepszą wchłanialnością (lepszą dostępnością biologiczną) po podaniu p.o..

Zastosowanie:

-w bólach pooperacyjnych i pourazowych

-do premedykacji przed znieczuleniem

-do neuroleptoanalgezji

Działania niepożądane:

-działa słabiej uspokajająco niż morfina

-silniejsza depresja ośrodka oddechowego

-objawy wagotonii (bradykardia i ślinotok) są silniej wyrażone dlatego konieczna jest premedykacja parasympatykolitykami

- u kotów silne pobudzenie i występownie drgawek

Fentanyl

Syntetyczny opioid, pochodna piperazyny. Podobie jak morfina wykazuje powinowactwo do receptorów mi. Jest to związek bardziej lipofilny od morfiny, co warunkuje szybsze jego rozmieszczanie w organizmie i jednocześnie krótszy czas działania. Działa około 100 razy silniej niż morfina. Najczęściej jest stosowany w połączeniu z droperydolem (neuroleptyk z grupy butyrofenonu) w celu wywołania NLA.

Pentazocyna

Jest to częściowy agonista receptorów mi oraz agonista receptorów kappa. Należy do opioidów o mieszanym działaniu agonistyczno-antagonistycznym.

Siła działania przeciwbólowego stanowi w przybliżeniu ½ do ¼ efektów morfiny. Wywiera słabe działanie uspokajające, nie wywołuje pobudzenia, wywiera słaby wpływ przewód pokarmowy oraz nie powoduje wymiotów. Pentazocyna w mniejszym stopniu niż morfina wpływa depresyjnie na ośrodek oddechowy.

Zastosowanie:

-środek przeciwbólowy u psów i kotów (bóle mięśni oraz bóle trzewne)

-u koni przy morzyskach

Buprenorfina

Jest to tylko częściowy agonista receptorów opioidowych o stosunkowo długim działaniu przeciwbólowym. Działanie przeciwbólowe występuje zarówno po zastosowaniu p.o. jak i parenteralnym.

Działanie przeciwbólowe buprenorfiny pojawia się z opóźnieniem do 15 min po podaniu i.v.. dzieje się tak dlatego, że pomimo dużej lipofilności analgetyk ten wolno wiąże się i uwalnia z połączeń z receptorami opioidowymi. Fakt ten również wyjaśnia długie działanie buprenorfiny. Nie powoduje pobudzenia u zwierząt i nie wywołuje wymiotów.

Butorfanol

Jest to anestetyk o właściwościach zarówno agonisty jak i antagonisty, o powinowactwie do receptora mi (antagonista) i receptora kappa (agonista). Działąnie przeciwbólowe butorfanolu jest 4-7 krotnie silniejsze od morfiny, 20 krotnie silniejsze od pentazocyny i 40 krotnie silniejsze niż petydyny.

Oprócz działania przeciwbólowego, lek ten wywołuje silne działanie przeciwkaszlowe. Butorfanol może być również używany do wywołania NLA w połączeniu z detomidyną u koni oraz medetomidyną u psów.

Zastosowanie:

-lek ten jest szczególnie przydatny w uśmierzaniu bólu morzyskowego koni

- do wywołania odwracalnej NLA

- do hamowania napadów suchego kaszlu

Petydyna

Wywiera swoje działanie przeciwbólowe poprzez receptory mi , działa jednak krócej od morfiny: u konia 20 min, u psa 40 min, u kota 120 min. Analgetyk jest dobrze wchłaniany w jelitach , działanie przeciwbólowe po podaniu p.o. pojawia się po 45 min, a po podaniu s.c. po 20 min. Działa także spazmolitycznie na mięśnie gładkie jelita grubego i może być stosowana w bólach morzyskowych u koni. U kotów szybszy metabolizm tych leków powoduje ich słabsze działanie.

ANTAGONIŚCI OPIOIDOWI- „ CZYŚCI ANTAGONIŚCI”

- związki te są pokrewne chemicznie z opioidami

- odznaczają się zdolnością odwracania ich depresyjnego działania na oun

Nalokson

Czysty antagonista receptorów opioidowych, nie wywierający depresyjnego wpływu na układ oddechowy. Odznacza się silnym powinowactwem do receptorów mi 1 i mi 2; jest to działanie selektywne, blokownie tych receptorów odznacza się po małych dawkach tego związku. Pozostałe receptory opioidowy są blokowane po zastosowaniu dawek znacznie większych (delta i kappa) lub są niewrażliwe (sigma).

Nie wchłania się z przewodu pokarmowego i musi być stosowany parenteralnie. Okres t_1/2 po podaniu i.v. jest krótki i wynosi 20 min.

W celu szybkiego odwracania niepożądanych działań opioidowych nalokson należy podawać dożylnie. Efekt pojawia się niezwłocznie i utrzymuje się przez 1-2h. Po podaniu s.c. działanie utrzymuje się po upływie 1-5 min.

Na uwagę zasługuje fakt, że nalokson antagonizuje hamowanie uwalniania gonadotropiny LH, który to proces jest sterowany przez receptory opioidowe. Niezależnie od tego hamuje również uwalnianie hormonu wzrostu i prolaktyny.

Zastosowanie:

- odwracanie efektów agonistów opioidowych ( znoszenie depresji oddechowej)

- znoszenie depresji oddechowej noworodków

- znoszenie laktomanii u suk

- w celu znoszenia stereotypowego gryzienia żłobu u koni, działanie naloksanu w tym przypadku jest krótkie ok. 20 min/ dłuższe działanie wywiera diprenorfina

Diprenorfina

Strukturalnie przypomina etorfinę i używany jest do odwracania działania tego leku przy stosunku etorfiny do diprenorfiny 1:2.

Stosowany i.m. lub i.v.

Należy pamiętać, że po podaniu i.v. diprenorfiny u dzikiego zwierzęcia w stanie pełnego obezwładnienia etorfiną w ciągu krótkiego czasu (od kilku sekund do kilku minut) następuje powrót pełnej świadomości, co może stanowic niebezpieczne w skutkach następstwa dla ludzi.

Przy stosowaniu domięśniowym diprenorfiny działania antagonizujące efekty etorfiny pojawiają się po upływie 5-20 min.

3. „SŁABE” NIENARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE

Leki tej grupy są bardzo zróżnicowane pod względem budowy chemicznej i właściwości fizyko-chemicznych, natomiast mają podobny zakres działania farmakologicznego. Działają przecwibólow, przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo. Leki te są często określane jako niesteroidowe leki przeciwzapalne, o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym.

W piśmiennictwie anglosaskim używany jest powszechnie skrót nazwy angielskiej: niesteroidowe leki przeciwzapalne ( non-steroidal anti-inflamatory drugs NSAIDs).

Do nienarkotycznych leków przeciwbólowych o działaniu przeciwzapalnym, stosowanych w lecznictwie zwierząt, można zaliczyć następujące grupy leków:

• Pochodne kwasu salicylowego np. kwas salicylowy

• Pochodne p-aminofenolu np.paracetamol

• Pochodne kwasów enolowych np. piroksykam

• Pochodne pirazolonu np. metamizol (prep. Biovetalgin)

• Pochodne kwasów akrylooctowych np. diklofenak

• Pochodne kwasów arylopropionowych np. naproksen

• Kwasy fenamowe np. fluniksyna (prep. Finadyne)

Natomiast orgoteina i sól sodowa kwasu hialuronidowego są lekami o wyłącznym działaniu przeciwzapalnym.

Działanie przeciwbólowe tych leków wynika z hamowania syntezy i uwalniania aktywujących nocyceptory (receptory bólu) mediatorów odczynów zapalnych. Szczególne znaczenie w procesach zapalnych odgrywają eikozanoidy (prostaglandyny i leukotrieny), które w obrębie obwodowego i centralnego układu nerwowego uczestniczą w modulowaniu odbieranych bodźców bólowych. Prostaglandyny uwrażliwiają zakończenia nerwów wstępujących na kininy, histaminę i serotoninę które przyczyniają się do wnikania leukocytów do obszaru zapalenia razem z postępującym rozszerzeniem naczyń i obrzękiem. Ośrodkowe działanie przeciwbólowe związane jest z hamującym wpływem n a ośrodki podkorowe, a efekt obwodowy jest następstwem zmniejszenia odczuwania bólu w zakończeniach nerwów czuciowych.

Obecnie działanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych tłumaczy się tym, że hamują one aktywność cyklooksygenazy, co zapobiega syntezie eikozanoidów . W ten sposób leki te zapobiegają nie tylko syntezie cyklicznych nadtlenków, ale również powstaniu prostaglandyn, troboksanów i prostacyklin. Natomiast przeciwgorączkowe działanie tych leków w znacznym stopniu związane jest z hamowaniem syntezy prostaglandyn, które w OUN w podwzgórzu spełniają ważna rolę w końcowej fazie procesu termoregulacji.

Wszystkie nienarkotyczne leki przeciwbólowe/ przeciwzapalne hamują syntezę PG i przy dłuższym działaniu wywierają wiele działań niepożądanych, związanych najczęściej z przewodem pokarmowym. U zwierząt mięsożernych może dochodzić do owrzodzenia żołądka i jelit które to objawy ujawniają się zwłaszcza po ich dłuższym stosowaniu. Powstanie tych zaburzeń jest spowodowane hamowaniem biosyntezy PGE, która wstrzymuje wydzielanie soku żołądkowego, a zwiększa wydzielanie śluzu. Ponadto leki te wywierają bezpośrednie działanie drażniące na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Mogą również występować inne objawy niepożądane, zwłaszcza po przedawkowaniu, w postaci wymiotów, biegunki, depresji oun i układu krążenia, szkodliwego wpływu na narządy krwiotwórcze, wątrobę i nerki.

Pochodne kwasu salicylowego

Kwas salicylowy nie jest wykorzystywany jako lek do stosowania ogólnego ze względu na silne działanie drażniące np. na tkanki i błony śluzowe przewodu pokarmowego. Dlatego związek ten nie może być stosowany ani doustnie ani pozajelitowo. Kwas salicylowy może być stosowany wyłącznie zewnętrznie jako słąby środek bakteriobójczy, grzybobójczy i działający keratolitycznie.

Ogólnie jako leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i przeciwgośćcowe stosowane są pochodne kwasu salicylowego:

- kwas acetylosalicylowy

- salicylan sodu

- salicylamid

Pochodne te, niezależnie od drogi podania, szybko ulegają rozłożeniu w jelitach (we krwi) na elementy składowe i działają jak kwas salicylowy.

Kwas asetylosalicylowy (prep. Polopiryna, Aspiryna)

Prototypowy związek dla wszystkich estrów kwasu salicylowego. Pochodna ta oprócz hamowania aktywności cyklooksygenazy, hamuje powstawanie i uwalnianie kinin, stabilizuje lizosomy oraz nie dopuszcza do powstawania zasobów energetycznych, niezbędnych przy rozwijaniu się procesu zapalnego w wyniku ograniczenia oksydatywnej fosforylacji.

Kwas ten odznacza się słabym działaniem przeciwbólowym zarówno obwodowym jak i ośrodkowym, znaczącym działaniem przeciwgorączkowym oraz umiarkowanym działaniem przeciwzapalnym. W stanach zapalnych aspiryna zmniejsza ból przez działanie przeciwobrzękowe i przeciwzapalne.

W organizmie jest bardzo szybko rozkładany do aktywnego kwasu salicylowego. W zależności od gatunku zwierząt kwas ten ulega wiązaniu w 50-70% z albuminami krwi. Związek ten jest szybko rozmieszczany w organizmie; pojawia się w płynie maziowym i otrzewnowym, ślinie i mleku. Kwas salicylowy ulega procesom sprzęgania z kwasem glukuronowym oraz glicyną i ulega wydaleniu przez nerki. Występują znaczne różnice gatunkowe w zakresie przemian metabolicznych i czasu eliminowania kwasu salicylowego u zwierząt. Wartość okresu t ½ waha się w granicach : 1h koń, 10h świnia, 7-12h pies, do 37h kot. Wydalanie jest szybsze z moczem alkalicznym, podwyższanie pH moczu jest zalecane przy ostrych zatruciach kwasem acetylosalicylowym. Długi okres półtrwania w plazmie u kotów powoduje że zwierzęta te są szczególnie narażone na działanie salicylanów. Wynika to z faktu, że koty nie mają zdolności glukuronizacji, dlatego salicylany u tych zwierząt powinny być stosowane co 48h.

Zastosowanie:

-zmniejszenie bólu pochodzenia mięśniowo-stawowego (podostre i przewlekłe zapalenie stawów, reumatyczne bóle mięśniowe), kulawizna u jamników

-u prosiąt może być stosowany przy zatruciach pokarmowych na tle E.coli

-u ludzi jest stosowany w chorobie niedokrwiennej serca ze względu na antyagregacyjne działenie tego kwasu

Wysokie stężenia kwasu acetylosalicylowego lub przedawkowanie mogą powodować osowiałość, wymioty, hipertermię, zaburzenia równowagi elektrolitowej, drgawki i śpiączkę często kończące się zejściem śmiertelnym. Ostre zatrucia powodują znaczące zaburzenia równowagi kwasow-zasadowej. Dochodzi również do hiperwentylacji, w następstwie bezpośredniego pobudzenia ośrodka oddechowego, który przy zmniejszeniu dawki przechodzi w depresję czynności oddechowych. Duże dawki mogą również działać hepatotoksycznie. Leczenie zatrucia jest objawowe:

-alkalizacja moczu wodorowęglanem sodu

-podoawanie diuretyków

Salicylan sodu

Amid kwasu salicylowego

Pochodne p-aminofenolu (pochodne aniliny)

-paracetamol

Działa on przeciwbólowo ale nie działa przeciwzapalnie. Hamuje tylko biosyntezę prostaglandyn w mózgu , natomiast nie hamuje ich w tkankach objętych procesem zapalnym, co może być przyczyną braku jego działania przeciwzapalnego. Z powodu krótkiego ( u psa 2h) i ograniczonego zakresu działania (brak działania przeciwzapalnego)nie znajduje większego zastosowania w praktyce. U kotów lek ten jest przeciwwskazany, gdyż jako pochodna p-aminofenolu działą zbyt toksycznie.

Pochodne pirazolonu i pirazolidyny

-metamizol (prep. Pyralginum)

-fenylbutazol( prep. Butapirazol)

Leki te działają silnie przeciwbólowo i przeciwgorączkowo w porównaniu z kwasem acetylosalicylowym, a ponadto działają spazmolitycznie na mięśniówkę gładka narządów. SA to jednak związki silnie toksyczne. Przy dłuższym stosowaniu mogą wywołać agranulocytozę i niedokrwistość plastyczną.

Metamizol ( prep. Biovetalgin, Pyralginum)

Chemicznie podobny do aminofenazonu, o dobrej rozpuszczalności w wodzie. W weterynarii w postaci 50% roztworu do wstrzykiwań. Jest stosowany jako lek przeciwbólowy, przeciwgorączkowy i przeciwzapalny w połączeniu z częściowym działaniem spazmolitycznym. U ludzi stosowany w postaci tabletek.

Zastosowanie:

-lek o działaniu przeciwbólowym/ spazmolitycznym w stanach zapalnych przewodu pokarmowego (np. bólach morzyskowych) oraz innych narządów jamy brzusznej oraz przy udławieniu ciałem obcym

-lek przeciwbólowy/przeciwzapalny w bolesnych stanach zapalnych mięsni i stawów

Działania nieporządane:

- po podaniu i.v. może wystąpić wstrząs nawet ze skutkiem śmiertelnym

-po dłuższym stosowaniu w większych dawkach może dojśc u konia do obniżenia liczby leukocytów

XXXXXXXXXXXX

Fenylbutazon (prep. Butapirazol)

Silnie toksyczny związek, powinien być stosowany tylko w przypadkach nie poddających się leczeniu innymi lekami. Wykorzystywany głównie ze względu na swoje silne działanie przeciwzapalne. Odznacza się słabszą dostępnością biologiczną po podaniu domięśniowym aniżeli doustnym. Jest to spowodowane tym, że lek ten (związek litofilny o charakterze słabego kwasu) ulega wytrąceniu w obojętnym pH środowiska mięśni szkieletowych.

Lek jest metabolizowany w wątrobie i wydalany z moczem, w przeważającej części w postaci metabolitów.

Zastosowanie:

Bydło- środek przeciwbólowy i przeciwzapalny w przypadkach podostrego zapalenia stawów, uszkodzenia lub usztywnienia kręgów oraz różnego rodzaju kulawiznach

Konie- są wrażliwe na fenylbutazon, lek odznacza się małym marginesem bezpieczeństwa. Zaleca się stosowanie go jedynie w przypadku osteoporozy i zapaleniach kostno-stawowych

Koty- często dochodzi do zatruć fenylbutazonem, należy stosować z ogromną ostrożnością w zapaleniach kostno-stawowych

Psy- stany zapalne mięsni, stawów i kości

Działania niepożądane:

-lek drażni przewód pokarmowy

-przy dłuższym stosowaniu pojawia się efekt nefro i hepato toksyczny

-czasami pojawia się obrzęk kończyn

Pochodne kwasów arylooctowych

-indometacyna

-diklofenak

Silne działanie przeciwzapalne i słabe przeciwgorączkowe. Na rynku występują preparaty stosowane wyłącznie u ludzi.

Indometacyna

Lek ten wywiera 10 krotnie silniejsze działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe w porównaniu z fenylbutazonem. Mechanizm działania, podobnie jak w przypadku innych NSLP, polega na hamowaniu cyklooksygenazy, a w końcowym etapie cyklicznych nadtlenków. Lek jest dobrze wchłaniany przy podaniu doustnym i w znacznym stopniu wiązany z białkami krwi. Wydalany przez nerki i częściowo z żółcią.

Zastosowanie:

Ze względu na toksycznedziałanie u psów i kotów indometacyna zalecana jest do stosowania zewnętrznętrznego w przypadku bolesnych stanów zapalnych stawów i tkanek miękkich. Indometacyny w postaci maści nie należy stosować na rany i uszkodzoną skórę oraz pod szczelne opatrunki. Należy chronić przed nią oczy i błony śluzowe. Na rynku jest dostępna maść 5% (Metindol 5%).

Diklofenak (prep. Voltaren)

Odznacza się nieznacznie większym od indometacyny działaniem przeciwbólowym i 2-5 krotnie silniejszym działaniem przeciwzapalnym. Działanie przeciwgorączkowe jest słabsze. Lek dobrze wchłania się po podaniu doustnym. U ludzi stosowany jest w zapalnych i zwyrodnieniowych chorobach stawów.

Kwasy fenamowe

-kwas meklofenamowy

-kwas tolfenamowy

-fluniksyna

Pochodne te znalazły zastosowanie głównie u koni, psów i kotów w bólach mięśniowych i bólach w przebiegu chorób układu chrzęstno-stawowego.

Kwas meklofenamowy

Lek wytwarzany w postaci kwasu lub jego soli sodowej, przygotowywany specjalnie dla koni w postaci granulatu do zadawania z karmą.

Działanie kwasu meklofenamowego następuje, zwłaszcza u koni z wydłużonym okresem latencji (36-96h); dlatego uzyskanie poprawy stanu klinicznego uzyskuje się dopiero po upływie 2-4 dni.u przeżuwaczy czas występowania działania leku jest trochę dłuższy. U koni tylko 15% podanej dawki leku zostaje wydalone z moczem, a reszta przypuszczalnie z żółcią.

Zastosowanie:

-w ostrych i przewlekłych kulawiznach

-stany zapalne układu kostno-stawowego

-stany zapalne kręgosłupa

Fluniksyna (prep. Finadyne)

Lek wytwarzany w postaci pastyi, granulatu lub roztworu do wstrzykiwań i.v.

Przede wszystkim jest to silny lek przeciwbólowy, bardzo silnie hamujący cyklooksygenazę, działający również przeciwgorączkowo. Działanie przeciwbólowe jest porównywalne z działaniem leków opioidowych. Utrzymuje się onio w obecności leku we krwi, tzn., żę zahamowanie syntezy PGE ma miejsce jeszcze 24h po podaniu. U konia działanie pojawia się w ciągu dwóch godzin od podania doustnego, a szczyt ma miejsce między 2-26 godziną od zastosowania. Dostępność leku po podaniu doustnym wynosi około 80%. Fluniksyna jest wydalana częściowo w postaci sprzężonej, częściowo nie sprzężonej przez nerki oraz z kałem.

Zastosowanie:

Bydło- ostre zapalenie wymienia, ostra rozedma płuc (zamiast glikokortykosteroidów, często powodujących poronienie), stany gorączkowe na tle endotoksyn

Konie- bolesne kulawizny z obrzękami, stany zapalne układu mięśniowo-kostnego, silne bóle morzyskowe oraz stany endotoksycznego wstrząsu. Dodatkowym działaniem korzystnym jest wydłużony czas działania fluniksyny (do 30 h).

Psy- bolesne stany spastyczne jelit, artropatie, w stanach endotoksycznego wstrząsu

Działania niepożądane:

- owrzodzenie przewodu pokarmowego

- hipotermia

- konie są mało wrażliwe, 3-krotne przekroczenie dawki zalecanej nie powoduje poważnych następstw

- bydło odznacza się dobra tolerancje na działanie leku

- u psów nawet przy stosowaniu w ciągu 3 dni może wystąpić biegunka, wymioty, krew w kale

Kwas tolfenamowy (prep. Tolfedine)

Stosowana jedynie u psów i kotów. Działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwwysiękowe silniejsze lub porównywalne z fluniksyną.

Zastosowanie:

-ostre stany zapalne układu kostno- mięśniowego u psów i kotów

Lek odznacza się dobrą dostępnością biologiczną, wchłanianie w około 70 % po podaniu doustnym i 100% po i..m. lub s.c.

Wiązanie z białkami 99%.

Pochodne kwasu arylopropionowego

-naproksen

-ibuprofen

-ketoprofen

Naproksen

Pochodna kwasu fenylopropionowego o kilkakrotnie silniejszym działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym w porównaniu z fenylbutazonem. Po podaniu doustnym ma ograniczoną dostępność biologiczną: u konia 50%, u psa 68%. Prawie całkowicie wiąże się z białkami krwi. U koni wydalanie naproksenu jest stosukowo szybkie, wartość t ½ wynosi około 4-5 h. Natomiast u psa ze względu wydłużonego krążenia wewnątrzwątrobowego, dłużej trwa eliminacja leku

Ibuprofen

U psa odznacza się bardzo małą rozpiętością terapeutyczna, już poniżej dawki terapeutycznej dochodzi do podrażnienia przewodu pokarmowego i krwawień.

Ketoprofen

Lek wywiera silne działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe, porównywalne z indometacyną, przy jednocześnie nieco słabszym działaniu drażniącym na przewód pokarmowy. U psów ketoprofen jest dobrze wchłaniany po podaniu doustnym, w około 85%, a maksymalne stężenie leku we krwi stwierdza się po upływie około 45 min. Lek wiąże się w 95% z białkami krwi.

Zastosowanie:

-ostre stany zapalne układu kostno-mięśniowego u psów i koni

Pochodne kwasów enolowych

-piroksykam

-melksykam

Piroksykam

Najdłuższy okres półtrwania ze wszystkich NSLP. Hamująco na cyklooksygenazę oraz hamuje migrację obojętnochłonnych granulocytów do ognisk zapalnych. Działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo , stosowany u psów w bolesnych stanach zapalnych narządu ruchu.

Meloksykam (prep. Metacam)

Pochodna kwasów enolowych o silnym i długim działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym, przewyższającym działaniu indometacynę i piroksykam. Lek jest powoli, ale prawie w pełni wchłaniany po podaniu doustnym.

C max przy znaczących różnicach indywidualnych, osiągana jest w czasie od 3-6h. Wiąże się z białkami w 97%.

Okres półtrwania w plazmie u psa jest wyjątkowo długi i wynosi od 20 do 30h, a wydalanie częściowo metabolizowanego leku (przez nerki i z żółcią) jest powolne.

U koni czas utrzymywania się meloksykamu w plazmie jest zdecydowanie krótszy i wynosi 2,7h.

10

---