Wykład XIII

GOSPODARKI I SPOŁECZEŃSTWA KRAJÓW WYSOKO

UPRZEMYSŁOWIONYCH 1970-2000

Przełomowy lat siedemdziesiątych i dziewięćdziesiątych
• Lata siedemdziesiąte: Szok naftowy, stagflacja i zachwianie się modelu keynesowskiego,

w dekadzie lat siedemdziesiątych ujawniają się problemy jakościowo nowej epoki,
szerzej: industrialne/postindustrialne; nowoczesne/ponowoczesne (modern/postmodern).

• Lata dziewięćdziesiąte: upadek komunizmu i postkomunizm jako zjawisko światowej,

Fukuyama i kres historii.

Postęp techniczny
• Znaczenie dla wzrostu gospodarczego.
• Ramy instytucjonalne: uczelnie, korporacje, finansowanie państwowe.
• Dziedziny przodujące (high tech). Do roku 1970: energia nuklearna, transport lotniczy,

przemysł samochodowy, elektronika, automatyzacja.

• Po roku 1970, lata 80-te i 90-te: mikroelektronika, telekomunikacja, robotyzacja,

technobiologia, potem genetyka. Wpływ mikroelektroniki na telekomunikacji na
zarządzanie—systemy just in time, obniżenie kosztów, struktury macierzowe w miejsce
hierarchicznych, organizacje uczące się, outsourcing.

• Second industrial divide, fordyzm i postfordyzm—produkcja lepiej dostosowana do

zindywidualizowanych potrzeb.

• Postęp techniczny a organizacja produkcji: spadek znaczenia tradycyjnych zawodów

robotniczych; praca biurowa i jej znaczenie (przetwarzanie danych), mechanizacja a
potem elektronizacja pracy biurowej; wzrost znaczenia pracy opartej na wiedzy;
utrzymywanie się wielkiego znaczenia pomocniczych prostych prac; szybkie zmiany
spowodowane postępem technicznym—spadek znaczenia tradycyjnego zatrudnienia na
całe życie, wzrost zatrudnienia kontraktowego i dorywczego, wymaganie mobilności od
siły roboczej; bezrobocie technologiczne.

• Postęp techniczny a życie codzienne: uprzemysłowienie rolnictwa, przemysł spożywczy,

przemysłowy charakter zaopatrzenia w artykuły spożywcze (supermarkety); umasowienie
dóbr trwałego użytku, mechanizacja i elektronizacja gospodarstwa domowego (lodówki,
pralki, zmywarki, samochody, elektronarzędzia, komputery, telefony i telefony
komórkowe, sprzęt audio video, etc.); masowość podróży i turystyki jako formy rozrywki
i spędzania wolnego czasu.

• Technologia a globalizacja: łatwość komunikacji w skali globalnej, fragmentaryzacja

procesów produkcyjnych (rozbicie łańcucha wytwórczego pomiędzy różne kraje).

Od społeczeństwa przemysłowego do postindustrialnego
• Zmiany technologiczne a struktura społeczna krajów najwyżej rozwiniętych.

2

• Nowa struktura społeczna—społeczeństwo klas średnich; znaczenie podklasy;

społeczeństwo dwóch trzecich.

• Zmiany demograficzne: starzenie się społeczeństw, napływ imigrantów.
• Umasowienie kontroli urodzeń („pigułka”), konsekwencje obyczajowe—spadek

znaczenia tradycyjnej rodziny, akceptacja związków nieformalnych.

• Nowa fala emancypacji kobiet: kontrola urodzeń i lepsze wykształcenie umożliwia

samodzielność ekonomiczną, zmienia to tradycyjny układ ról i powoduje odsuwanie w
czasie decyzji prokreacyjnych i zmniejszanie liczby dzieci.

• Inny powód spadku dzietności—nakłady na wykształcenie.
• Przemiany obyczajowe: Kontrkultura, hippisi, 1968 r., ruchy studenckie.
• Nowe spojrzenie na społeczeństwo: nowe sposoby konceptualizacji zjawisk społecznych:

społeczeństwo konsumpcyjne (buła już o tym mowa); społeczeństwo postindustrialne,
społeczeństwo wiedzy.

• Nowe ideologie: zieloni, komunitarianizm, feminizm, neoliberalizm, ruchy mniejszości

(w tym mniejszości seksualnych), neokonswerwatyzm, odwrócenie trendu sekularyzacji.

• Network society.
• Zmiany w kulturze—przeciwstawienie modernity i postmodernity—nowa autorefleksja

społeczna.

.
.Stagflacja lat siedemdziesiątych i zmierzch ekonomii keynesowskiej
• Złota trzydziestka; podstawy teoretyczne: keynesizm, działania prowzrostowe,

interwencja państwa, gospodarka mieszana, welfare state.

• Załamanie wzrostu 1970-1980. Recesja 1974-75 uważana za najgłębszą po Wielkim

Kryzysie.

• Spowolnienie wzrostu. Inflacja cenowa. Wzrost cen ropy 1973, nieurodzaj 1972 i wzrost

cen żywności.

• Nieskuteczność tradycyjnych narzędzi walki z inflacją—ta inflacja miała charakter

kosztowy, podczas gdy poprzednie—popytowy.

Problemy krajów wysoko rozwiniętych
• Europa zachodnia i proces jej integracji. Aspekty ekonomiczne—wspólny rynek, klub

wolnego handlu. Aspekty pozaekonomiczne—jak zapobiec wojnom; twórcy-wizjonerzy
(Schumann, Monnet). Etapy: wspólny rynek; solidarność europejska—CAP i fundusze
strukturalne (pomoc rolnikom—bo to tradycyjny elektorat faszystów, wyrównać poziom
rozwoju). Unia walutowa—paradoksalnie, unia walutowa (Maastricht) wymusza
ograniczenia roli państwa poprzez dyscyplinę finansową. Cena—biurokracja brukselska.
Od wspólnoty gospodarczej do politycznej? Problem rozszerzenia. Problem tożsamości.
USA wobec integracji europejskiej.

• Ekonomiczne problemy Europy: bezrobocie, koszty pracy, niska konkurencyjność;

przykład niemiecki; euroskleroza

3

• USA: status supermocarstwa, znaczenie okresu rządów Reagana, polityka zagraniczna

(Ameryka Łacińska, Bliski Wschód, polityka wobec ZSRR); deficyt budżetowy; deficyt
bilansu płatnicznego

• .Japonia: przewlekły kryzys (za duże oszczędności, za mała konsumpcja, kryzys banków,

problemy wielkich przedsiębiorstw.

Kryzys państwa opiekuńczego
• Istota i cele: bezpieczeństwo socjalne; pełne zatrudnienie; egalitaryzm. Odmiany:

liberalna, korporacyjna, socjaldemokratyczna. Interpretacja: państwo opiekuńcze jako
produkt europejskiej historii, II wojna światowa, demokracja. Zasięg państwa
opiekuńczego: Europa, do pewnego stopnia białe dominia, niektóre kraje Ameryki
Łacińskiej. Analogie w USA; kulturowe i instytucjonalne różnice, demokraci i Great
Society Johnsona, problem Czarnych, znoszenie skutków segregacji, akcja afirmatywna.

• Kryzys państwa opiekuńczego. Wzrost jego zasięgu i kosztów. Wzrost oczekiwań.

Podrożenie kosztów, biurokratyzacja. Przedłużenie się życia ludzkiego i starzenie się
ludności. Niekonkurencyjność. Hazard moralny.

Zmiana paradygmatu myślenia ekonomicznego
• Od Keynesa do neoliberalimu. Monetaryzm.
• Znacznie Hayeka, Misesa i Friedmana.
• Margaret Thatcher, Falklandy (1982) i charyzma, thatcheryzm, walka ze związkami

zawodowymi, zamykanie kopalń, prywatyzacja, obniżanie podatków

• Ronald Reagan, reaganomics, napływ kapitałów dzięki wysokiej stopie procentowej.
Literatura: Szpak s. 285-301, 312-316, 328-334; Powszechna historia r. X, XI.