Wprowadzenie do problematyki selekcj
w piłce nożnej pojęcia „talent”.

S³owo „talent” (³ac. talentum, z gr. talauton):

1/ Wybitne zdolnoœci w jakiejœ dziedzinie.

2/ Cz³owiek obdarzony zdolnoœci¹ twórcz¹, uzdolniony.

3/ Niezwyk³a, nieprzeciêtna zdolnoœæ twórcza, wybitne

uzdolnienia do czegoœ. Niepospolity, wybitny, samorodny,

wrodzony talent.

Selekcja talentów sportowych nale¿y do najbardziej kon-

trowersyjnych i zarazem najwa¿niejszych problemów nauki
i praktyki sportowej. Dzia³anie to polega na wyborze, na
podstawie cech istniej¹cych lub przewidywanych, tych osob-
ników, którzy mog¹ byæ obdarzeni szczególnymi predyspo-
zycjami do uprawiania danej dyscypliny sportu. Jest wiêc pro-
cesem, w którym za pomoc¹ odpowiednich metod wybierane
s¹ osoby o szczególnych uzdolnieniach do uprawiania spor-
tu. Na pojêcie uzdolnienia sportowego sk³ada siê zespó³ wszel-
kich mo¿liwoœci indywidualnych o pod³o¿u:

- motorycznym
- morfologicznym
- fizjologicznym
- psychicznym.

Sprzyjaj¹ one istotnie efektywnoœci treningu i walki

sportowej w okreœlonej dyscyplinie sportu. Poszukiwanie ta-
lentu jest kontynuowane w procesie treningowym. Oprócz cech
indywidualnych w selekcji bierze siê pod uwagê tak¿e inne
czynniki, takie jak: sympatia do nauczyciela lub trenera, wp³yw
przyjació³, rodziców, dostêpnoœæ œrodków treningowych,
które mog¹ sprawiæ, ¿e m³odzi ludzie bêd¹ bardziej zaintere-
sowani konkretn¹ dyscyplin¹ sportu. Talent jest wynikiem œci-
s³ego wspó³dzia³ania czynników endogennych oraz egzogen-
nych. Wœród pierwszych z nich wymienia siê: cechy motoryczne,
antropometryczne, zdolnoœci adaptacyjne, czynniki psycho-
logiczne, itd. Najwa¿niejszym czynnikiem egzogennym jest
trening. Jednym z za³o¿eñ selekcji jest wybieranie utalento-
wanych jednostek na podstawie pomiaru cech, które s¹ sto-
sunkowo stabilne w przebiegu rozwoju. Wa¿ne jest tak¿e prze-
widywanie dalszego rozwoju poszczególnych cech w oparciu
o wyniki osi¹gniête w wieku m³odzieñczym (np. kondycja
wzrostu). W sumie literatura na temat selekcji sportowej wska-
zuje na jej z³o¿ony charakter, podkreœlaj¹c, ¿e oprócz moto-
ryki oraz dziedziczenia uwarunkowanych cech konstytucjo-
nalnych uwzglêdniæ nale¿y tak¿e parametry o charakterze
spo³ecznym, pedagogicznym i etycznym. Potocznie mówi siê,
¿e utalentowany sportowiec cechuje siê kompleksem predys-

pozycji fizycznych i psychicznych wy¿szych od œredniej lub
specjalnych predyspozycji sportowych. Nale¿y pamiêtaæ,
¿e w poszczególnych dyscyplinach wystêpuje inna hierar-
chia czynników sk³adaj¹cych siê na pojêcie talentu. W spor-
tach cyklicznych pierwsze miejsce zajmuje – wytrzyma³oœæ,
w gimnastyce i szermierce – koordynacja, w podnoszeniu
ciê¿arów i sportach walki – si³a, w sportowych grach zespo-
³owych – postrzeganie zmieniaj¹cych siê sytuacji i podejmo-
wanie odpowiednich decyzji. Charakteryzuj¹c utalentowane-
go sportowca, mo¿na powiedzieæ, ¿e:
-

rozwija lepiej swoje mo¿liwoœci pod wp³ywem bodŸców
treningowych, gdy¿ pod wp³ywem prawie identycznych ob-
ci¹¿eñ osi¹ga lepsze rezultaty od swoich rówieœników,
poniewa¿ jego reakcja na bodŸce treningowe by³a wiêksza,

-

reaguje lepiej na intensyfikacje treningu i zawody spor-
towe. Obci¹¿enia powinny byæ indywidualizowane,
bowiem osobnicy utalentowani mog¹ byæ szybciej obci¹-
¿eni intensywniejszym treningiem,

-

uczy siê szybko techniki sportowej i w twórczy sposób
rozwija opanowane ju¿ umiejêtnoœci,

-

jest w stanie sprostaæ zadaniom w sytuacjach nieprzewi-
dywalnych oraz rozwi¹zuje swoje problemy w sposób
indywidualny (jest to szczególnie wa¿ne w sportach wal-
ki oraz w grach zespo³owych),

-

stosunkowo wczeœnie rozumie piêkno i wartoœci sportu,
wspó³pracuje z trenerem. Jest uparty i pilny w wykony-
waniu swoich obowi¹zków nawet wtedy, gdy pojawi¹ siê
trudnoœci.

Roczniki Naukowe Wy¿szej Szko³y Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraœlu - 2006

Nabór i selekcja w piłce nożnej

Cezary £aski

Wy¿sza Szko³a Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraœlu

Ryc.1. Predyspozycje i wa¿niejsze wyznaczniki w naborze i selekcji

49

Reasumuj¹c powy¿sze rozwa¿ania, podkreœliæ nale¿y je-

den aspekt selekcji. Aby znaleŸæ utalentowanego sportowca,
ka¿da selekcja powinna kierowaæ siê racjonalnymi kryteria-
mi oceny, których spe³nienie decydowaæ bêdzie o dalszej ka-
rierze sportowej.

Zagadnienia naboru i selekcji
Rozważania ogólne

Szerokie rozumienie naboru i selekcji uwzglêdnia ocenê

przydatnoœci danego osobnika do danej specjalnoœci i wy-
znacza perspektywy jego rozwoju. Wy¿sza oznacza wybór za-
wodnika przygotowanego do podjêcia walki sportowej w ra-
mach okreœlonej koncepcji strategicznej i faktycznej. Aktualnie
najistotniejszym zadaniem jest stworzenie odpowiedniej p³asz-
czyzny dla merytorycznych dyskusji nad opracowaniem i wdro-
¿eniem unormowanego systemu naboru i selekcji g³ównie
w odniesieniu do dwóch pierwszych etapów szkolenia wszech-
stronnego i ukierunkowanego.

Przez nabór rozumiemy pewien system dzia³añ organi-

zacyjnych maj¹cych na celu wybranie na drodze selekcji ch³op-
ców posiadaj¹cych optymalne warunki do osi¹gniêcia wyso-
kich wyników sportowych.

Natomiast selekcja jest pojêciem obejmuj¹cym szereg za-

gadnieñ pomiarowo – metodycznych. Celem selekcji jest usta-
lenie mo¿liwie wymiernych parametrów charakteryzuj¹cych
przydatnoœæ zawodnika do nastêpnego etapu szkolenia i po-
zwalaj¹cych na prognozowanie jego przysz³ych wyników. Se-
lekcja (jako proces dynamiczny) nie polega na bezwzglêdnej
eliminacji kandydatów i doborze innych na podstawie w¹skich,
bo odnosz¹cych siê do danej specjalizacji kryteriów i wskaŸ-
ników. Selekcja jest wiêc zjawiskiem ci¹g³ym, zwi¹zanym
oprócz naboru z przebiegiem procesu szkolenia i walki spor-
towej, przy czym jej kryteria zmieniaj¹ siê i zaostrzaj¹ w
miarê wzrostu zaawansowania. Tradycyjny podzia³ selekcji
uwzglêdnia selekcjê naturaln¹ (samoistn¹) i sztuczn¹ (zorga-
nizowan¹).

Selekcja naturalna polega na stopniowym rozwijaniu pre-

dyspozycji sportowych przez samodzielnie podjêty trening,
a¿ do udzia³u w ró¿nego rodzaju zawodach. W tej selekcji kry-
je siê niebezpieczeñstwo wyeliminowania utalentowanych za-
wodników rezygnuj¹cych z uprawiania sportu wskutek pierw-
szych niepowodzeñ sportowych.

Selekcja zorganizowana polega na wyborze i kwalifi-

kowaniu zainteresowanych osobników obdarzonych specy-
ficznym zespo³em cech do okreœlonych dyscyplin sportu.
Ten rodzaj selekcji wymaga uwzglêdnienia cech, które maj¹
du¿e znaczenie dla wyniku sportowego w konkretnej dyscy-
plinie sportu. Dokonuje siê jej na podstawie badañ komplek-
sowych, ocen i obserwacji.

Pierwszym etapem jest selekcja wstêpna, zwana te¿ na-

borem – jest wa¿nym etapem ca³ego procesu selekcji,
gdy¿ prawid³owo przeprowadzony nabór w du¿ym stopniu de-
terminuje przebieg procesu szkoleniowego oraz uzyskanie wy-
sokich wyników sportowych. W czasie naboru – selekcji wstêp-
nej musimy uwzglêdniæ wiele cech, takich jak:

- wzrost, d³ugoœæ koñczyn, tu³owia, stopy, rozpiêtoœæ d³o-

ni, predyspozycje koordynacyjne i szybkoœciowe, pre-

dyspozycje wytrzyma³oœciowe oraz cechy psychiczne,

- kompleksowe badania stanu zdrowia,
-

ocena wyników w nauce,

- ocena wieku biologicznego,
- stan warunków socjalno – bytowych,
- ocena zainteresowania sportowego.

Drugi etap to selekcja w³aœciwa jednostek najbardziej

uzdolnionych o szczególnych predyspozycjach sprawnoœcio-
wych i anatomicznych. W czasie dokonywania selekcji w³a-
œciwej nale¿y przeprowadziæ próby i badania, oceniaj¹c po-
ziom cech stabilnych i niestabilnych. Poza tym winny byæ
uwzglêdniane nastêpuj¹ce badania i próby:

- kompleksowe badania stanu zdrowia,
- ocena wyników w nauce,
- ocena wieku biologicznego,
- ocena wyników sportowych,
- ocena podstawowych cech osobowoœci (aktywnoœæ, pra-

cowitoœæ, obowi¹zkowoœæ),

- pomiar sprawnoœci specjalnej i ogólnej przy pomocy

testów i sprawdzianów.

Trzeci etap obejmuje selekcjê specjalistyczn¹ i jest zwi¹-

zany ze szczególnym okreœleniem predyspozycji zwi¹zanych
ze specyficznymi wymaganiami danej dyscypliny sportu.
Dotyczy ona zawodników po oko³o 4 – 5 letnim okresie
szkolenia i otwiera etap szkolenia specjalistycznego.

Centralnym i najistotniejszym z punktu widzenia prakty-

ki treningowej zagadnieniem z obszaru selekcji jest kwestia
kryteriów. Na dzieñ dzisiejszy pochodz¹ one z nastêpuj¹cych
obszarów:

- budowa somatyczna – wielkoœæ cia³a, ciê¿ar, wysokoœæ,
- uzdolnienia ruchowe, które tworz¹ zespó³ w³aœciwoœci de-

cyduj¹cych o ³atwoœci nauczenia siê ruchów i z³o¿onych
elementów techniki,

- predyspozycje psychiczne РodpornoϾ psychiczna, moty-

wacja, mobilizacja, poczucie odpowiedzialnoœci,

- wynik sportowy – jest najbardziej kompleksowym wskaŸ-

nikiem poziomu oraz rozwoju sportowego danego zawod-
nika.

Nabór i selekcja w Polsce

Nies³abn¹ca i olbrzymia popularnoœæ pi³ki no¿nej oraz

surowa ocena wyników uzyskiwanych przez czo³owe kluby
i reprezentacje pañstwowe stawiaj¹ trudne zadania przed za-
wodnikami, trenerami i dzia³aczami.

Nowoczesna pi³ka no¿na wymaga wszechstronnego

przygotowania psychomotorycznego zawodnika jak równie¿
umiejêtnoœci i ró¿norodnych dzia³añ taktyczno–technicznych.
Jednak¿e ich realizacja i prowadzenie zale¿y od w³asnego
doboru osobników. Racjonalny dobór zawodników do gry wy-
maga okreœlenia cech adekwatnych dla danego poziomu mi-
strzostwa sportowego jak równie¿ kryterium ich pomiarów.

Jedn¹ z pierwszych prób opracowania testu sprawnoœci

psychofizycznej przeprowadzono w Polsce na terenie woje-
wództwa gdañskiego - obecnie pomorskiego. Spoœród wielu

Roczniki Naukowe Wy¿szej Szko³y Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraœlu - 2006

50

walorów, jakie powinien posiadaæ pi³karz wy³oniono 15 i po-
dzielono je na trzy grupy (po 5 wybranych cech):

1/ Cechy fizyczne - szybkoϾ

- zwinnoϾ
- skocznoϾ
- wzrost
- ciê¿ar cia³a

2/ Cechy techniczne - uderzenia pi³ki do celu

- prowadzenie pi³ki nogami
- ¿onglerka w ruchu
- uderzenie na odleg³oœæ
- prowadzenie pi³ki g³ow¹

3/ Cechy psychiczne - refleks

- inteligencja (pojêtnoœæ i prawid³owoœæ

rozumowania)

- prawid³owa ocena sytuacji
- zdolnoϾ przewidywania
- podejmowanie decyzji

W celu ustalenia listy rankingowej wymienionych cech

rozes³ano do trenerów pi³karskich z okrêgu gdañskiego,
obecnie pomorskiego, ankiety z proœb¹ o przyznanie dla ko-
lejnych 15 cech odpowiedniej iloœci punktów przy za³o¿eniu,
¿e na wszystkie cechy maj¹ do dyspozycji 100 punktów.
Na podstawie uzyskanych wyników obliczono œredni¹ war-
toœæ dla poszczególnych cech:

1.

uderzenie pi³k¹ do celu

8,6

2. szybkoϾ

8,0

3. refleks

8,0

4.

prowadzenie pi³ki nog¹

8,0

5. inteligencja

7,8

6. zwinnoϾ

6,7

7. skocznoϾ

6,6

8. podejmowanie

decyzji

6,4

9. wzrost

6,3

10. ¿onglerka w ruchu

6,0

11. uderzenie pi³ki na odleg³oœæ

5,8

12. prowadzenie pi³ki g³ow¹

5,8

13. zdolnoϾ oceny sytuacji

5,6

14. ciê¿ar zawodnika

5,2

15. zdolnoϾ przewidywania

5,2

Nastêpnie przyst¹piono do okreœlenia skali cech dla po-

szczególnych grup. Za ocenê wyników przyjêto stopniowa-
nie notami od 0 do 5:

bardzo dobra - 5
dobra -

4

zadowalaj¹ca -

3

dostateczna -

2

mierna -

1

niedostateczna - 0

Przy próbach z zakresu cech fizycznych i technicznych

oparto siê na wzorach testów (INKF, odznak m³odzie¿owych
PZPN) i na próbach na kó³ka olimpijskie.

Po rozes³aniu instrukcji do trenerów otrzymano nastêpu-

j¹ce wyniki (okrêg gdañski):

Innym testem stosowanym zarówno przy naborze i se-

lekcji jest test w opracowaniu J. Talagi.

Celem próby jest obiektywne stwierdzenie specjalnych

umiejêtnoœci ruchowych ch³opców, którzy wykazuj¹ zainte-
resowanie pi³k¹ no¿n¹. Próba sk³ada siê z nastêpuj¹cy elemen-
tów: ¿onglerka nog¹, ¿onglerka g³ow¹, prowadzenie pi³ki,
strza³ na bramkê, rzuty pi³ki na odleg³oœæ, doœrodkowanie do
celu, gry uproszczonej.

Innym testem stosowanym przy naborze jest test spraw-

noœci pi³karzy:

PROWAD

Ź – DRYBLUJ - STRZELAJ

W roku 2004 literatura pi³karska zawiera³a wiele dosko-

na³ych opracowañ testów stosowanych przy selekcji. Ponad-
to ka¿dy trener posiada wypracowane testy opracowane na
podstawie swego doœwiadczenia, zdobyte na kursach oraz kon-
ferencjach pi³karskich organizowanych w kraju oraz za gra-
nic¹. Wyszukiwanie talentów pi³karskich i organizacja spor-
tu utalentowanej m³odzie¿y w Polsce dostosowana jest do
warunków i realnych mo¿liwoœci istniej¹cych w kraju i opie-
ra siê na dwóch g³ównych filarach:

- szkolnym szkoleniu sportowym UKS
- szkoleniu klubowym.

Uzupe³nieniem organizacji szkolenia tych dwóch filarów
jest:

- szkolenie regionalne (okrêgowe i makroregionalne)
- szkolenie centralne.

Poni¿ej zostaje przedstawiony model struktury organiza-

cyjnej szkolenia w Polsce maj¹cy na celu wy³onienie jak naj-
wiêkszej iloœci talentów w pi³ce no¿nej.

Roczniki Naukowe Wy¿szej Szko³y Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraœlu - 2006

Razem badanych 63 ch³opców.

51

Nabór i selekcja w innych krajach

Problem naboru i selekcji oraz ustalenie kryteriów nabo-

ru zawodników uzdolnionych ruchowo do pi³ki no¿nej jest za-
gadnieniem nurtuj¹cym nie tylko naszych teoretyków i prak-
tyków w Polsce. W grupie pañstw europejskich szczególnie
interesuj¹cy jest model selekcji oraz szkolenia w Czechach.

W Czechach nabór organizuje siê w wieku 6 lat. Stosowane
s¹ nastêpuj¹ce kryteria:

1. Kryteria ogólne – stan zdrowia, zainteresowanie pi³k¹ no¿-

n¹, zgoda rodziców.

2. Kryteria sprawnoœci ogólnej – skok w dal z miejsca, bieg

na 50 m, test Coopera, tor przeszkód, szybkoœæ uczenia
siê reakcji powysi³kowej.

3. Kryteria sprawnoœci specjalnej – ma³e gry efektywne,

podanie pi³ki po ziemi, uderzenia na odleg³oœæ, przyjêcie
pi³ki.

Nastêpnym etapem naboru i selekcji jest etap 8-10 lat tzw.
nabór podstawowy:

-

kryteria ogólne jak wy¿ej plus zgoda szko³y,

-

kryteria sprawnoœci ogólnej – skok w dal z miejsca, bieg
na 50 m, bieg 5 x 10 m, siady z le¿enia, test Coopera, tor
przeszkód, rzut pi³k¹ lekarsk¹ 1kg zza g³owy, rozwój uzdol-
nieñ ruchowych,

-

kryteria sprawnoœci specjalnej – mini football, ¿onglerka
nog¹ lew¹ i praw¹, slalom z pi³k¹, uderzenie na odle-
g³oœæ, podania wewnêtrzn¹ czêœci¹ stopy i wewnêtrznym
podbiciem, strza³ po slalomie, zdolnoœci kompleksowe
w grach.

Francja. Ciekaw¹ propozycj¹ postêpowania selekcyjne-

go w zakresie organizacji szkolenia dzieci i m³odzie¿y repre-
zentuje Francja. Praca z dzieæmi we Francji rozpoczyna siê
w szko³ach w wieku 6 lat w wymiarze 5 godzin wychowania
fizycznego w tygodniu. Pierwszy etap nauczania to „szko³a

footballu” i trwa do 8 roku ¿ycia. Oparta jest g³ównie na
grze bez wiêkszych ograniczeñ przepisów. Nastêpny etap to
„faza wstêpna”. Obejmuje ona ch³opców w wieku 9 – 12 lat.
W ka¿dym regionie, w którym s¹ 4 departamenty prowadzo-
ny jest turniej Coca – Coli (gra 7 x 7 na po³owie boiska przy
ma³ych bramkach). Podczas turnieju prowadzone s¹ testy tech-
niki (¿onglerka, szybkoœci, widzenie peryferyczne). Najzdol-
niejsi zawodnicy trafiaj¹ do reprezentacji regionu. Dalsz¹ gru-
pê, tzw. „przed uformowaniem” stanowi¹ ch³opcy 13 – 15
lat. Reprezentacje regionów uczestnicz¹ w rozgrywkach
13-latków. Spotykaj¹ siê oni na 7 dni i z grupy 300 ch³op-
ców wybiera siê 60 zawodników do reprezentacji Francji
w tej kategorii wiekowej. Od wieku 13 lat przez grupê 14-
15-latków najzdolniejsi tworz¹ Kadrê Francji. Grupa 60 ch³op-
ców w wieku 15 lat zgrupowana jest w trzech szko³ach, w któ-
rych przez 5 godzin wychowania fizycznego prowadzone s¹
codziennie specjalistyczne zajêcia treningowe. Nastêpna
grupa wiekowa tzw. „formowani” obejmuje ch³opców
16-letnich. Najzdolniejsi pi³karze z wysokimi wynikami w na-
uce trafiaj¹ do trzyletniej szko³y sportowej. W osobnej klasie
kluby wybieraj¹ najlepszych pi³karzy, którzy w nied³ugim cza-
sie przechodz¹ na zawodowstwo.

Holandia. Jedn¹ z najbardziej interesuj¹cych propozycji,

jeœli chodzi o pracê szkoleniow¹ i selekcjê zawodników do
pi³ki no¿nej prowadzi holenderski klub „Ajax” Amsterdam.
Jego niezwyk³oœæ polega miêdzy innymi na tym, ¿e pierwszy
zespó³ regularnie zasilany jest wychowankami z w³asnej szkó³-
ki pi³karskiej. Nabór odbywa siê w wieku 9-11 lat (na zasa-
dzie odbierania najwiêkszych talentów innym klubom. Z te-
go mo¿na wywnioskowaæ, ¿e nabór wstêpny do szkolenia
odbywa siê orientacyjnie, trochê wczeœniej o 1-3 lata. Maj¹c
na uwadze sta³e podnoszenie poziomu sportowego dla w³a-
snych dru¿yn, zespo³y „Ajaxu” graj¹ wszystkie mecze z ze-
spo³ami wystêpuj¹cymi w wy¿szej klasie rozgrywkowej (nie
zwracaj¹c uwagi na pocz¹tkowe wyniki sportowe). Ka¿dy
zespó³ m³odzie¿owy znajduje siê pod opiek¹ dwóch trene-
rów, z których jeden zajmuje siê treningiem pi³karskim, dru-
gi zaœ treningiem ogólnorozwojowym. Od 11 roku ¿ycia
m³odzie¿¹ zajmuje siê trener posiadaj¹cy licencjê trenera za-
wodowego.

Wieloletnia koncepcja szkolenia opiera siê w „Ajaxie”

na stopniowym osi¹gniêciu cech, które uznane s¹ za wiod¹-
ce dla stylu gry pierwszej dru¿yny. Cechy te to jednoczeœnie
najwa¿niejsze kryteria selekcyjne:

- technika – wszystkie elementy silnie powi¹zane

s¹ kszta³towaniem koordynacji ruchowej,

- inteligencja pi³karska – miêdzy innymi przewidywanie sy-

tuacji boiskowych,

- osobowoϾ zawodnika Рmotywacja, wiara w sukces, otwar-

toœæ do wspó³pracy,

- szybkoϾ Рrozumiana jako zdolnoϾ motoryczna i szyb-

koœæ dzia³ania pi³karskiego.

W klubie „Ajax” przestrzega siê indywidualizacji szko-

lenia, wynikaj¹cej g³ównie z tempa rozwoju biologicznego.
Do czasu dojrzewania ch³opców – 14-15 lat, dominuj¹ w za-
jêciach technika i koordynacja. Dopiero po skoku pokwitanio-

Roczniki Naukowe Wy¿szej Szko³y Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraœlu - 2006

SZKO£Y

KLUBY

1. Klasy sportowe
2. Szko³y Mistrzostwa Sportowego
3. Niepubliczne SMS
4. Uczniowskie Kluby Sportowe
5. Miêdzyszkolne Kluby Sportowe

1. Stowarzyszenia Kultury Fizycznej
2. Sportowe Spó³ki Akcyjne
3. LZS-y
4. Prywatne Kluby Sportowe
5. Œrodowiskowe Kluby Sportowe
6. Mêskie Oœrodki Szkolenia

Pi³karskiego

Okrêgowe Zwi¹zki Sportowe

Szkolenie regionalne

Polskie Zwi¹zki Sportowe
Polski Komitet Olimpijski

Szkolenie Centralne

Ryc. 2. Model struktury organizacyjnej szkolenia w Polsce..

52

wym stosuje siê wiêksze obci¹¿enia treningowe. Ca³emu
procesowi szkolenia towarzyszy logicznie zaplanowany sys-
tem dzia³añ konkretnych, w których obserwacja i ocena gry
w czasie spotkañ mistrzowskich i towarzyskich odgrywaj¹
istotn¹ rolê.

W Rosji najbardziej typow¹ form¹ przygotowania m³o-

dych pi³karzy s¹ szko³y sportowe. Dzieciêce i m³odzie¿owe
zespo³y maj¹ kilka stopni specjalizacji, co zwykle zwi¹zane
jest z poziomem wyników dru¿yny w odpowiednim prze-
dziale wiekowym. Dru¿yna o ni¿szych wynikach dysponuje
szko³¹ z modelem przygotowania na dwie jednostki trenin-
gowe (1 – 2 godziny w tygodniu u m³odych, a 4 – 5 godzin
w tygodniu u starszych pi³karzy). Najs³ynniejsze szko³y
znajduj¹ siê w Moskwie, tam te¿ m³odzi ch³opcy trenuj¹ na
kompleksach sportowych (£u¿niki). W pracy treningowej nie-
odzowne jest przygotowanie wszechstronne – elementy
akrobatyki, atletyka, a jako sport uzupe³niaj¹cy stosowane jest
p³ywanie.

W Brazylii m³odzi adepci pi³karstwa rozpoczynaj¹ swo-

j¹ przygodê z pi³k¹ na nadmorskich pla¿ach, gdzie odbywa-
j¹ siê zawody wed³ug specjalnych przepisów. Kluby prze-
prowadzaj¹ selekcjê i zaczynaj¹ proces szkolenia w wieku
10-14 lat, zwracaj¹c przy tym uwagê na techniczne i ogólne
predyspozycje. Mimo braków w szkoleniu fachowym, co ro-
ku pojawia siê mnóstwo talentów i problem naboru rozwi¹-
zuje siê sam.

Na Wêgrzech wychodzi siê z za³o¿enia, ¿e najbardziej na-

turalnym procesem szkolenia s¹ szko³y sportowe. Wybór
utalentowanej m³odzie¿y nastêpuje na corocznych turniejach
szkolnych. Najbardziej utalentowanych uczniów przenosi siê
do szkó³ sportowych, gdzie pod fachow¹ opiek¹ trenersk¹
zabezpiecza siê ich wszechstronny rozwój. Egzaminy wstêp-
ne odbywaj¹ siê corocznie w kwietniu. Decyduj¹cym momen-
tem jest sprawdzian po 3-miesiêcznym pobycie w szkole
i dwukrotnym testowaniu. Zakres testów do szko³y to:

a/ fizjologiczna przydatnoϾ
b/ wyniki pomiarów motorycznych
c/ umiejêtnoœci ruchowe
d/ specjalne mo¿liwoœci zrêcznoœciowe
e/ udzia³ w grze.

Nabór i selekcja w klubie
MOSP Jagiellonia Białystok

Klub sportowy Jagiellonia Bia³ystok znany jest na tere-

nie ca³ej Polski z bardzo dobrej pracy z m³odzie¿¹. Region
Polski pó³nocno – wschodniej s³ynie z kopalni talentów pi³-
karskich. Sk³ada siê na to wiele elementów. Znacz¹cym
czynnikiem jest brak przemys³u, du¿a iloœæ jezior oraz
lasów, który region Polski pó³nocno – wschodniej zawdziê-
cza nazwê „Zielone P³uca Polski”. Drugim z czynników jest
ma³a iloœæ aglomeracji miejskich, w których przewa¿aj¹
miasteczka nieuprzemys³owione lub o s³abym przemyœle.
Na bazie tych czynników wyrasta zdrowa, dorodna m³odzie¿
obdarzona talentem pi³karskim. Du¿y wp³yw ma te¿ kadra tre-

nersko – instruktorska, która posiada bardzo du¿e doœwiad-
czenie w pracy z m³odzie¿¹ oraz wyspecjalizowana jest
w naborze i selekcji.

Nabór i selekcja w klubie MOSP Jagiellonia Bia³ystok

zaczyna siê w okresie 7-10 lat, a selekcja najzdolniejszych,
m³odych pi³karzy trwa do 18 roku ¿ycia. Na drodze testów,
sprawdzianów, d³ugich obserwacji uzupe³niaj¹ kadrê zespo-
³ów m³odzie¿owych klubu z Bia³egostoku. Podstawowym kry-
terium przy naborze i selekcji do MOSP Jagiellonia Bia³y-
stok jest ocena umiejêtnoœci gry jako g³ówny element pocz¹tkowego
sprawdzianu. Trzech do piêciu trenerów pi³ki no¿nej nieza-
le¿nie od siebie ocenia w skali 1-5 umiejêtnoœci przysz³ych
zawodników w ró¿nych formach gier w pi³kê no¿n¹ i w ró¿-
nych formach zabawowych (np. gra w 10 podañ rêk¹ lub gra
uproszczona w pi³kê rêczn¹ – koszykow¹). W tych grach i for-
mach zabawowych oceniane s¹:

- umiejêtnoœæ widzenia wspó³partnerów w formie posiada-

nia pi³ki (mo¿liwoœæ podania pi³ki),

- umiejêtnoœæ niesienia pomocy wspó³partnerowi, który po-

siada pi³kê (wyjœcie na tzw. wolne pole),

- poziom cech woli (aktywnoœæ w walce o pi³kê, pomoc

w zdobyciu pi³ki, chêæ bronienia w³asnej bramki, itp.),

- zaanga¿owanie uczuciowe (np. reakcja na stratê i zdoby-

cie bramki),

- swoboda poruszania siê na boisku z pi³k¹ i bez pi³ki.

Wszystkie sprawdziany prowadzone s¹ w formie gry

i odbywaj¹ siê na boisku/hali do pi³ki rêcznej. Zespo³y sk³a-
daj¹ siê z 5-6 ch³opców, a czas gry wynosi 2 x 10-15 min.
Na zakoñczenie wszystkich wybranych gier i zabaw tworzo-
na jest lista rankingowa, pozwalaj¹ca wybraæ najlepszych
pod k¹tem prowadzonej obserwacji. Taka ocena stosowana jest
g³ównie na etapie naboru, selekcji i przygotowania wstêpne-
go (do 10 roku ¿ycia). W pozosta³ych etapach szkolenia oce-
na gry w pi³kê no¿n¹ prowadzona jest przez 3-5 trenerów, przy
czym brane s¹ pod uwagê umiejêtnoœci techniczne, taktycz-
ne i psychiczne. Ocenie gry poddawana jest przede wszyst-
kim gra w³aœciwa w pi³kê no¿n¹ podczas meczów mistrzow-
skich, towarzyskich, pucharowych i kontrolnych. Organizowana
jest równie¿ du¿a iloœæ turniejów szkolnych i osiedlowych, np.
co roku w lipcu odbywa siê Mini Mundial w kategoriach szkó³
podstawowych oraz gimnazjalnych, mistrzostwa Bia³egosto-
ku szkó³ podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych.
Na tych turniejach trenerzy obserwuj¹ i wybieraj¹ do klubu
najlepszych m³odych adeptów pi³ki no¿nej. Trenerzy posia-
daj¹ te¿ bardzo dobre kontakty z nauczycielami wychowania
fizycznego ze szkó³ z terenu miasta Bia³egostoku i z okolic.
Jeœli pojawi siê m³ody adept pi³ki no¿nej od razu klub dosta-
je informacj¹. MOSP Jagiellonia Bia³ystok bazuje tylko
i wy³¹cznie na w³asnych wychowankach oraz pi³karzach
z terenu województwa podlaskiego. Efektem finalnym jest
przyjêcie do klas sportowych, którymi opiekuje siê klub przy
Szkole Podstawowej Nr 37 /IV, V, VI klasy/ oraz Gimnazjum
Publicznym Nr 15 /I, II, III klasy/. W klasach tych najlepsi
ucz¹ siê i trenuj¹ pod okiem doœwiadczonych oraz bardzo
dobrze wykszta³conych trenerów – wszyscy posiadaj¹ co
najmniej II klasê trenersk¹. Ocenê umiejêtnoœci gry uzupe³-

Roczniki Naukowe Wy¿szej Szko³y Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraœlu - 2006

53

niaj¹ i wspomagaj¹ informacje z testów sprawnoœci ogólnej
i specjalnej przeprowadzonych w ró¿nych etapach szkolenia-
13 i tak:

I Etap przygotowania wstêpnego (7 – 10 lat)
W tej grupie wiekowej nie prowadzi siê ¿adnych sprawdzia-
nów z zakresu sprawnoœci specjalnej, z zakresu sprawnoœci
ogólnej, pod koniec tego etapu szkolenia przeprowadza siê tyl-
ko próby szybkoœciowe i zwinnoœciowe.

II Etap nauczania podstawowego (11 – 12 lat)
Test sprawnoœci ogólnej INKF dla m³odzików; test sprawno-
œci technicznej na br¹zow¹ odznakê PZPN.

III Etap doskonalenia opanowanych umiejêtnoœci (13 – 14 lat)
Test sprawnoœci ogólnej INKF; test sprawnoœci technicznej na
srebrn¹ odznakê PZPN.

IV Etap trenowania (15 – 18 lat)
Test sprawnoœci ogólnej INKF – powtarzanie próby z etapu
doskonalenia opanowanych umiejêtnoœci w celu sprawdze-
nia progresji wyników; test sprawnoœci technicznej na z³ot¹
odznakê PZPN – 15-16 lat.

Przedstawione sposoby selekcji i naboru do grup pocz¹tko-

wych oraz zespo³ów ju¿ funkcjonuj¹cych w zakresie sprawno-
œci ogólnej i specjalistycznej przeprowadzone w klubie MOSP
Jagiellonia Bia³ystok w poszczególnych etapach szkolenia
uwa¿ane s¹ za prawid³owe i dostosowane zarówno do wieku
jak i umiejêtnoœci m³odych pi³karzy. S¹ to próby selekcji stop-
niuj¹ce osi¹ganie coraz to wy¿szych umiejêtnoœci pi³karskich
oraz daj¹ce mo¿liwoœci porównywania uzyskiwanych wyni-
ków w ró¿nych etapach szkolenia pi³karskiego.

Piśmiennictwo

1.

Berger J. Pi³ka no¿na dzieci i m³odzie¿y, Warszawa

1991, AWF.

2.

Biuletyny informacyjne Podlaskiego Okrêgowego

Zwi¹zku Pi³ki No¿nej, Bia³ystok 1997-2004, OZPN Bia³ystok.

3.

Kapera R, Œledziewski D. Pi³ka No¿na. Unifikacja

procesu szkolenia dzieci i m³odzie¿y, Warszawa 1997, PZPN.

4.

Kronika i regulamin Klubu MKSB „Jagiellonia”

Bia³ystok, Bia³ystok 1999, BKS „Jagiellonia”.

5.

Matjas B., Materia³y szkoleniowe PZPN, Nr. V –

Warszawa 1989.

6.

Panfil R., Metody i technika analizy treœci walki spor-

towej.

7.

Przewêda R., Rozwój somatyczny i motoryczny, War-

szawa 1973, PZWS.

8.

Przybylski W., Kontrola treningu i obci¹¿eñ tre-

ningowych w pi³ce no¿nej, Gdañsk 1997, AWF Gdañsk.

9.

Regu³a I., Diagnostyka przygotowania zawodni-

ków do gry w pi³ce no¿nej, Katowice 1998, AWF Katowice.

10.

Stu³a A., Nowoczesna pi³ka no¿na. Teoria i prak-

tyka, Gorzów Wielkopolski 1999, Instytut Wychowania Fi-
zycznego Poznañskiej AWF w Gorzowie Wielkopolskim.

11.

Szymczak M, S³ownik Jêzyka Polskiego, PWN –

Warszawa 1989.

12.

Talaga J., Program szkolenia Dzieci i M³odzie¿y,

Warszawa 1999, COS.

13.

Talaga J., Trening Pi³ki No¿nej, Warszawa 1997,

COS.

14.

Tokarski J., S³ownik Wyrazów Obcych, PWN,

Warszawa 1971.

15.

Ulatowski T., Teoria i metodyka sportu, Warszawa

1981, Sport i Turystyka.

16.

Wa¿ny Z., Proces treningu sportowego. Zarys

problematyki, Katowice 1986, Wojewódzka Federacja Spor-
tu.

17.

Zarêba Z., Pi³ka No¿na – program szkolenia, War-

szawa 1987, GKKFiS.

Roczniki Naukowe Wy¿szej Szko³y Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraœlu - 2006

54