Podręczniki Prawnicze

C. H. Beck

Prawo podatkowe

– część ogólna

i szczegółowa

Pod redakcją Wandy Wójtowicz

Andrzej Gorgol

Beata Kucia-Guściora

Paweł Smoleń

Małgorzata Szustek-Janowska

Wanda Wójtowicz

Po

dr

ęc

zn

ik

i

Pr

aw

ni

cz

e

Pod red. Wójtowicz

Prawo podatkowe – część ogólna i szczegółowa

C

•

H

•

BECK

Podręczniki Prawnicze

Cena 49,00 zł

www.sklep.beck.pl, e-mail: [e-mail],
http://www.beck.pl, tel.: [phone], fax: [phone]

ISBN 978-83-255-0762-6

Seria ta stanowi kanon wiedzy niezbędnej każdemu studentowi prawa
do zdania egzaminu.

Podręcznik „

Prawo podatkowe – część ogólna i szczegółowa” w spo-

sób całościowy obejmuje problematykę podatkową. Omawia m.in.: znacze-
nie podatku jako podstawowego dochodu publicznego, definicję podatku,
zobowiązania podatkowe, postępowanie podatkowe, poszczególne rodzaje
podatków. Tematyka podręcznika obejmuje także podstawy międzynarodo-
wego prawa podatkowego.

Dr Andrzej Gorgol – adiunkt w Katedrze Prawa Finansowego Uniwersytetu Marii Curie-
-Skłodowskiej w Lublinie oraz w Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w Zamościu,
autor licznych prac naukowych z dziedziny prawa finansowego.
Dr Beata Kucia-Guściora – adiunkt w Katedrze Finansów i Prawa Finansowego Katolickiego
Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, autorka kilkunastu prac naukowych z zakresu prawa
finansowego.
Dr hab. Paweł Smoleń, prof. KUL – kierownik Katedry Finansów i Prawa Finansowego
oraz dyrektor Instytutu Prawa w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II. Prezes
Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Lublinie. Autor licznych prac z zakresu prawa
finansowego, a w szczególności prawa podatkowego.
Dr Małgorzata Szustek-Janowska – adiunkt w Katedrze Prawa Finansowego Uniwersytetu
Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, doradca podatkowy, autorka kilkunastu prac naukowych
z zakresu prawa podatkowego.
Prof. dr hab. Wanda Wójtowicz – profesor zwyczajny na Uniwersytecie Marii Curie-
-Skłodowskiej w Lublinie, Kierownik Katedry Prawa Finansowego UMCS, autorka ponad
120 prac naukowych z zakresu prawa finansowego, zwłaszcza podatkowego i dewizowego.

Podręczniki Prawnicze

poleca

PODRĘCZNIKI PRAWNICZE

Wanda Wójtowicz (red.) • Prawo podatkowe

– część ogólna i szczegółowa

W sprzedaży:

R. Mastalski
PRAWO PODATKOWE, wyd. 5

Studia Prawnicze

ORDYNACJA PODATKOWA. PODATKI DOCHODOWE. VAT, wyd. 2

Teksty Ustaw Becka

PODATKI 2009

Podatkowe Teksty Ustaw Becka

W. Dmoch
PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH 2009

Podatkowe inne

J. Marciniuk
PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH 2009

Podatkowe Komentarze Becka

VAT, wyd. 4

Twoje Prawo

ORDYNACJA PODATKOWA, wyd. 19

Twoje Prawo

www.sklep.beck.pl

Prawo podatkowe

– część ogólna i szczegółowa

Redaktor

prof. dr hab. Wanda Wójtowicz

profesor zwyczajny na Uniwersytecie
Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Autorzy

dr Andrzej Gorgol

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

oraz Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu

dr Beata Kucia-Guściora

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

dr hab. Paweł Smoleń

profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II

dr Małgorzata Szustek-Janowska

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

WYDAWNICTWO C. H. BECK

WARSZAWA 2009

Poszczególne części opracowali:

Andrzej Gorgol: Rozdział IV – § 22–24
Beata Kucia-Guściora: Rozdział VI
Paweł Smoleń: Rozdział V – § 28–34
Małgorzata Szustek-Janowska: Rozdziały II–III, VII – § 39
Wanda Wójtowicz: Rozdziały I, IV – § 25–27, Rozdział VII – § 40

Redakcja: Magdalena Cymerska

© Wydawnictwo C. H. Beck 2009

Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.

ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa

Druk i oprawa: Elpil, Siedlce

ISBN 987-83-255-0762-6

Przedmowa

Prawo podatkowe stanowi bardzo istotną część systemu prawnego obowiązu-

jącego w każdym państwie. W Rzeczypospolitej Polskiej ta dziedzina prawa od-
zyskała należne jej miejsce wraz z transformacją naszego życia gospodarczego
i wprowadzeniem zasad gospodarki rynkowej. Wpływy z podatków pobieranych
tak na rzecz budżetu państwa jak samorządu terytorialnego nabrały istotnego zna-
czenia jako podstawowy dochód publiczny.

Nowa sytuacja gospodarcza, społeczna i polityczna Rzeczypospolitej Polskiej

związana z akcesją do Unii Europejskiej wymaga dalszego dostosowywania pol-
skiego prawa i systemu podatkowego do aktualnych warunków. Proces reformy
prawa podatkowego – z różnym natężeniem i różnym efektem – trwa zresztą już
od kilkunastu lat. Kolejne nowe rozwiązania prawne są jednak nadal wprowadzane
zbyt pospiesznie, pochopnie, pod wpływem doraźnych okoliczności, bez głębszego
ich przeanalizowania, doprecyzowania i oceny perspektywicznych skutków Þ nan-
sowych i gospodarczych, co powoduje konieczność dalszych zmian.

Wszystko to jest przyczyną powszechnego przekonania o bardzo małej stabilno-

ści prawa podatkowego i braku przejrzystości jego rozwiązań. To z kolei powoduje
niezadawalającą znajomość prawa podatkowego zarówno wśród poszczególnych
podatników, jak i podmiotów stosujących z urzędu przepisy tego prawa. Trudności
napotykają zarówno praktycy życia gospodarczego, organy podatkowe, sądy orze-
kające w sprawach podatkowych, jak też studenci tych kierunków studiów, które
mają związek z funkcjonowaniem gospodarki: ekonomii, prawa, administracji, za-
rządzania, bankowości, marketingu itp. Poznanie podstawowych instytucji i kon-
strukcji tego działu prawa jest jednak niezbędne dla wszystkich studentów wska-
zanych kierunków, niezależnie od tego, czy są to studia magisterskie czy wyższe
studia zawodowe.

Do wszystkich wskazanych grup Czytelników kierujemy uaktualnione wyda-

nie przygotowanego przez nas podręcznika, stanowiącego próbę systematyczne-
go wykładu prawa podatkowego, obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej
z uwzględnieniem konstrukcji wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej.
Mamy nadzieję, iż całościowe ujęcie problematyki podatkowej i przystępna forma
prezentacji pozwoli przybliżyć zagadnienia prawa podatkowego i usunie – przynaj-

VI

Przedmowa

mniej część – wątpliwości wynikających ze skomplikowanych i stale zmieniających
się przepisów tego działu prawa.

Podręcznik uwzględnia stan prawny obowiązujący od 1.3.2009 r.

W imieniu Autorów

Lublin, marzec 2009 r.

Wanda Wójtowicz

Spis treści

Str. Nb.

Przedmowa .........................................................................................................

V

Wykaz skrótów ...................................................................................................

XIII

Rozdział I. Pojęcie i charakter podatku jako dochodu publicznego ...............

1

1

§ 1. Dochody publiczne i ich klasyÞ kacja .......................................................

1

1

§ 2. Pojęcie podatku ..........................................................................................

6

3

§ 3. Struktura podatku .......................................................................................

9

6

I.

Podmiot

podatku

...............................................................................

9

6

II.

Przedmiot

podatku

............................................................................

12

10

III.

Podstawa

opodatkowania

..................................................................

13

11

IV.

Stawki

podatkowe

.............................................................................

14

14

V.

Skala

podatkowa

...............................................................................

15

17

VI. Tryb i warunki płatności ................................................................... 19 22

§ 4. System podatkowy i klasyÞ kacja podatków ............................................. 19 25
§ 5. Zasady systemu podatkowego ................................................................... 24 33
§ 6. Funkcje systemu podatkowego .................................................................. 27 39

Rozdział II. Zobowiązania podatkowe ................................................................. 29

42

§ 7. Obowiązek podatkowy .............................................................................. 29 42

I.

Uwagi

ogólne

....................................................................................

29

42

II.

Pojęcie obowiązku podatkowego ...................................................... 30 44

III.

Obowiązek podatkowy w Ordynacji podatkowej ............................ 31 45

§ 8. Zobowiązanie podatkowe – pojęcie i zasady powstawania ..................... 32 46

I.

Pojęcie zobowiązania podatkowego ................................................. 32 46

II. Sposoby powstawania zobowiązań podatkowych ............................ 34 48

III. Sytuacje, w których obowiązek podatkowy nie przekształca się

w zobowiązanie podatkowe .............................................................. 37 52

§ 9. Wygasanie zobowiązań podatkowych ....................................................... 38 55

I.

Uwagi

ogólne

....................................................................................

38

55

II.

Zapłata podatku jako podstawowy sposób wygaśnięcia
zobowiązania podatkowego .............................................................. 39 56

III. Pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta ............................... 55 62

IV.

Potrącenie .......................................................................................... 56 63

V.

Zaliczenie

nadpłaty lub zaliczenie zwrotu podatku ....................... 58 64

VI.

Przeniesienie

własności rzeczy lub praw majątkowych .................. 59 65

VII.

Przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego
w postępowaniu egzekucyjnym ........................................................ 60 66

VIII

Spis treści

Str. Nb.

VIII. Zaniechanie poboru podatku ............................................................. 61 67

IX.

Umorzenie

zaległości podatkowych ................................................. 62 69

X.

Przedawnienie

zobowiązania podatkowego ..................................... 62 70

XI. Zwolnienie z obowiązku zapłaty podatku ...................................... 63 71

§ 10. Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych ............................. 64 72

I.

Uwagi

ogólne

....................................................................................

64

72

II. Zabezpieczenie wykonania zobowiązania podatkowego na majątku

podatnika w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji lub w formie przyjęcia przez organ podatkowy
zabezpieczenia o charakterze cywilnoprawnym ............................. 64 74

III.

Hipoteka

przymusowa

.......................................................................

69

77

IV.

Zastaw

skarbowy

...............................................................................

71

81

§ 11. Opowiedzialność podatkowa podatnika, płatnika i inkasenta .................. 72 84

I.

Uwagi

ogólne

....................................................................................

72

84

II.

Odpowiedzialność podatnika ............................................................ 73 85

III.

Odpowiedzialność płatnika ............................................................... 75 89

IV.

Odpowiedzialność inkasenta ............................................................. 78 95

§ 12. Odpowiedzialność osób trzecich w Ordynacji podatkowej ..................... 79 99

I.

Uwagi

ogólne

....................................................................................

79

99

II. Zasady ogólne odpowiedzialności osób trzecich ............................. 80 100

III.

Odpowiedzialność poszczególnych kategorii osób trzecich ............ 82 103

§ 13. Prawa i obowiązki następców prawnych w prawie podatkowym

oraz podmiotów przekształconych ............................................................ 91 114

I.

Uwagi

ogólne

....................................................................................

91

114

II.

Następstwo prawne poszczególnych kategorii podmiotów ............. 93 117

§ 14. Inne materialnoprawne rozwiązania Ordynacji podatkowej .................... 95 119

I.

Uwagi

ogólne

....................................................................................

95

119

II. System udzielania informacji o obowiązującym prawie

i jego wykładni .................................................................................. 95 120

III. Gromadzenie informacji podatkowych przez organy podatkowe ... 100 123

IV.

Tajemnica

skarbowa

..........................................................................

106

128

Rozdział III. Postępowanie podatkowe ................................................................ 108 129

§ 15. Zagadnienia ogólne .................................................................................... 108 129

I.

Postępowanie podatkowe a postępowanie administracyjne ............. 108 129

II.

Rodzaje

postępowań w sprawach podatkowych .............................. 110 131

§ 16. Zasady ogólne postępowania podatkowego .............................................. 112 133

I. Istota i katalog zasad ogólnych ........................................................ 112 133

II.

Treść zasad ogólnych ........................................................................ 114 135

§ 17. Podmioty postępowania i instytucje technicznoprocesowe ...................... 128 146

I.

Podmioty

postępowania .................................................................... 128 146

II.

Instytucje

technicznoprocesowe

........................................................

138

148

§ 18. Postępowanie przed organem pierwszej instancji .................................... 145 154

I.

Wszczęcie postępowania ................................................................... 145 154

II.

Postępowanie wyjaśniające ............................................................... 148 158

III.

Zawieszenie

postępowania ................................................................ 157 162

IV.

Akty

kończące postępowanie ............................................................ 158 165

§ 19. Zwyczajne i nadzwyczajne środki zaskarżenia ........................................ 162 168

IX

Spis treści

Str. Nb.

I.

Zwyczajne

środki zaskarżenia .......................................................... 162 168

II.

Nadzwyczajne

środki zaskarżenia .................................................... 168 170

§ 20. Inne zagadnienia postępowania podatkowego .......................................... 173 174

I.

Odpowiedzialność odszkodowawcza ................................................ 173 174

II.

Kary

porządkowe .............................................................................. 174 175

III.

Koszty

postępowania ........................................................................ 174 176

§ 21. Inne postępowania w sprawach podatkowych ......................................... 175 177

I.

Czynności sprawdzające ................................................................... 175 177

II.

Kontrola

podatkowa

..........................................................................

178

180

III.

Postępowanie w sprawie wydawania zaświadczeń .......................... 184 182

IV.

Postępowanie w sprawie wymiany informacji podatkowych
z innymi państwami .......................................................................... 185 183

Rozdział IV. Podatki państwowe .......................................................................... 186 184

§ 22. Podatek od towarów i usług ...................................................................... 187 184

I.

Teoretyczne

założenia podatku obrotowego .................................... 187 184

II.

Założenia i standaryzacja wspólnotowego podatku od wartości
dodanej ............................................................................................... 189 186

III. Cechy polskiego podatku od towarów i usług ................................ 193 191

IV. Zakres podmiotowy opodatkowania ................................................. 199 194

V. Zakres przedmiotowy opodatkowania .............................................. 210 203

VI. Obliczenie podatku .......................................................................... 217 211

VII. Warunki i tryb zapłaty podatku ........................................................ 224 217

§ 23. Podatek akcyzowy ..................................................................................... 230 224

I.

Cechy

podatku

akcyzowego

.............................................................

231

224

II. Zakres podmiotowy akcyzy .............................................................. 237 227

III. Zakres przedmiotowy opodatkowania .............................................. 241 231

IV. Obliczenie i pobór podatku akcyzowego ......................................... 249 235

§ 24. Podatek od gier .......................................................................................... 255 239
§ 25. Podatek dochodowy od osób Þ zycznych .................................................. 257 245

I. Ogólna charakterystyka podatku ...................................................... 258 245

II. Podmiotowy zakres opodatkowania ................................................. 260 248

III.

Przedmiot

podatku

............................................................................

264

254

IV.

Zwolnienia

przedmiotowe

.................................................................

268

259

V.

Uwzględnianie kosztów uzyskania przychodu ................................. 269 260

VI.

Podstawa

opodatkowania

..................................................................

277

270

VII.

Ulgi

podatkowe

.................................................................................

283

279

VIII. Skale i stawki podatkowe ................................................................. 286 284

IX.

Obowiązki płatników ........................................................................ 290 290

X.

Obowiązki podatników ..................................................................... 292 294

XI. Uproszczone formy opodatkowania podatkiem dochodowym

od osób Þ zycznych ............................................................................ 293 297

§ 26. Podatek dochodowy od osób prawnych ................................................... 298 302

I. Ogólna charakterystyka podatku ...................................................... 298 302

II. Podmiotowy zakres podatku ............................................................. 300 305

III. Przedmiotowy zakres opodatkowania .............................................. 302 309

IV.

Zwolnienia

przedmiotowe

.................................................................

307

312

V.

Podstawa

opodatkowania

..................................................................

308

314

X

Spis treści

Str. Nb.

VI. Skala i stawki podatkowe ................................................................. 311 320

VII.

Obowiązki podatników i płatników ................................................. 312 324

§ 27. Podatek tonażowy ...................................................................................... 313 326

Rozdział V. Podatki samorządowe ....................................................................... 316 332

§ 28. Podatek od spadków i darowizn ............................................................... 316 332
§ 29. Podatek rolny ............................................................................................. 330 346
§ 30. Podatek leśny ............................................................................................. 340 355
§ 31. Karta podatkowa ........................................................................................ 343 363
§ 32. Podatek od czynności cywilnoprawnych .................................................. 347 368
§ 33. Podatek od nieruchomości ......................................................................... 352 375
§ 34. Podatek od środków transportowych ........................................................ 358 383

Rozdział VI. Podstawy międzynarodowego prawa podatkowego .................... 364 390

§ 35. Zakres harmonizacji polskiego prawa podatkowego z prawem

Unii Europejskiej ....................................................................................... 365 390

I.

Uwagi

ogólne

....................................................................................

365

390

II.

Porządek prawny w Unii Europejskiej. Sposoby harmonizacji
prawa podatkowego .......................................................................... 365 392

III.

Harmonizacja

podatków

pośrednich ................................................. 368 394

V. Harmonizacja podatków bezpośrednich ........................................... 375 398

§ 36. Problematyka międzynarodowego podwójnego opodatkowania .............. 385 406

I.

Uwagi

ogólne

....................................................................................

385

406

II.

Pojęcie międzynarodowego podwójnego opodatkowania ............... 386 407

III. Sposoby zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu ....................... 387 410

IV. Status prawny i znaczenie umów o unikaniu podwójnego

opodatkowania ................................................................................... 392 412

V. Rola Konwencji Modelowej OECD ................................................. 394 416

VI. Zakres przedmiotowy i podmiotowy umów o unikaniu

podwójnego opodatkowania .............................................................. 396 419

VII.

Zasady

rozdziału roszczeń podatkowych w odniesieniu

do poszczególnych rodzajów dochodów i majątku ......................... 401 422

VIII.

Zakaz

dyskryminacji

.........................................................................

410

428

IX. Procedura wzajemnego porozumiewania ......................................... 412 431

X. Prawo wspólnotowe a bilateralne umowy w sprawie unikania

podwójnego opodatkowania .............................................................. 413 432

§ 37. Raje podatkowe ......................................................................................... 416 435

I.

Pojęcie i klasyÞ kacja rajów podatkowych ....................................... 416 435

II. Sposoby wykorzystywania rajów podatkowych .............................. 418 437

§ 38. Wymiana informacji między administracjami podatkowymi .................. 422 440

Rozdział VII. Kontrola skarbowa i odpowiedzialność za naruszenie

norm prawa podatkowego ...................................................................... 428 449

§ 39. Kontrola skarbowa .................................................................................... 428 449

I.

Uwagi

ogólne

....................................................................................

428

449

II. Cele, zadania i organizacja kontroli skarbowej ............................... 429 450

III.

Postępowanie kontrolne .................................................................... 434 451

XI

Spis treści

Str. Nb.

IV.

Pozostałe zagadnienia kontroli skarbowej ....................................... 438 455

§ 40. Odpowiedzialność za przestępstwa i wykroczenia podatkowe ................ 439 456

Indeks rzeczowy ..................................................................................................... 447

Wykaz skrótów

1. Akty prawne

AkcyzaU ........................ ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym (Dz.U. z 2009 r. Nr 3,

poz. 11)

AkcyzaU z 2004 r. .......... ustawa z 23.1.2004 r. o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 29, poz. 257

ze zm.)

Dyrektywa VAT
2006/112/WE ................. dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego

systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U. L 347 z 11.12.2006 r.,
s. 1)

EgzAdmU ...................... ustawa z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w admini-

stracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.)

FinPublU ........................ ustawa z 30.6.2005 r. o Þ nansach publicznych (Dz.U. Nr 249,

poz. 2104 ze zm.)

GryU .............................. ustawa z 29.7.1992 r. o grach i zakładach wzajemnych (tekst jedn.

Dz.U. z 2004 r. Nr 4, poz. 27 ze zm.)

IzbSkarbU ..................... ustawa z 21.6.1996 r. o urzędach i izbach skarbowych (tekst jedn.

Dz.U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1267 ze zm.)

KC .................................. Kodeks cywilny
KKS ............................... ustawa z 10.9.1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U.

z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.)

KPK................................ Kodeks postępowania karnego
KontrolSkarbU ............... ustawa z 28.11.1991 r. o kontroli skarbowej (tekst jedn. Dz.U.

z 2004 r. Nr 8, poz. 65 ze zm.)

OpłLokU ........................ ustawa z 12.1.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn.

Dz.U. z 2006 r. Nr 121, poz. 844 ze zm.)

OrdPU ............................ ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U.

z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.)

PCzynCywPrU .............. ustawa z 9.9.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych

(tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 68, poz. 450 ze zm.)

PDOFizU........................ ustawa z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób Þ zycznych

(tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.)

PDOPrU ......................... ustawa z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych

(tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.)

PLasU ............................ ustawa z 30.10.2002 r. o podatku leśnym (Dz.U. Nr 200, poz. 1682

ze zm.)

XIV

Wykaz skrótów

PSpadDarU ................... ustawa z 28.7.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.

Dz.U. z 2004 r. Nr 142, poz. 1514 ze zm.)

PodRolU ......................... ustawa z 15.11.1984 r. o podatku rolnym (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r.

Nr 136, poz. 969 ze zm.)

PrCel .............................. ustawa z 19.3.2004 r. – Prawo celne (Dz.U. Nr 68, poz. 622 ze

zm.)

PrDew ............................ ustawa z 27.7.2002 r. – Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 141, poz. 1178

ze zm.)

PTU ............................... ustawa z 8.1.1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku

akcyzowym (Dz.U. Nr 11, poz. 50 ze zm.)

RyczałtU ......................... ustawa z 20.11.1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od

niektórych przychodów osiąganych przez osoby Þ zyczne (Dz.U.
Nr 144, poz. 930 ze zm.)

SamGminU .................... ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U.

z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)

SamKOU ........................ ustawa z 12.10.1994 r. o samorządowych kolegiach odwoławczych

(tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 856 ze zm.)

SłCelU ............................ ustawa z 24.7.1999 r. o Służbie Celnej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r.

Nr 156, poz. 1641 ze zm.)

VATR .............................. rozporządzenie Ministra Finansów z 28.11.2008 r. w sprawie

wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów
i usług (Dz.U. Nr 212, poz. 1336)

VATU ............................. ustawa z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54,

poz. 535 ze zm.)

WKC .............................. Wspólnotowy Kodeks Celny – Rozporządzenie Rady (EWG)

Nr 2913/92 z 12.10.1992 r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks
Celny (Dz.U. L 302 z 19.10.1992 r., s. 1)

WłaściwośćOPR ............ rozporządzenie Ministra Finansów z 22.8.2005 r. w sprawie właści-

wości organów podatkowych (Dz.U. Nr 165, poz. 1371 ze zm.)

ZobPodU ....................... ustawa z 19.12.1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (tekst jedn.

Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.)

2. Czasopisma

GP ................................... Gazeta Prawna
GSP ............................... Gdańskie Studia Prawnicze
KPPod. ........................... Kwartalnik Prawa Podatkowego
MoPod ............................ Monitor Podatkowy
M.P. ................................ Monitor Polski
OPA ............................... Orzecznictwo Sądów Najwyższych w Sprawach Podatkowych

i Administracyjnych

OSNAPiUS .................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy

i Ubezpieczeń Społecznych

OSP ................................ Orzecznictwo Sądów Polskich
PiP .................................. Państwo i Prawo
POP ................................ Przegląd Orzecznictwa Podatkowego
Pr. Gosp. ......................... Prawo Gospodarcze

XV

Pr. Pod. ........................... Prawo Podatkowe
Prz. Pod. ........................ Przegląd Podatkowy
Rzeczposp. .................... Rzeczpospolita
SP .................................. Studia Prawnicze
Zb. Orz. TE ................... Zbiory Orzecznictwa Trybunału Europejskiego

3. Organy orzekające

NSA ............................... Naczelny Sąd Administracyjny
NTA ............................... Najwyższy Trybunał Administracyjny
ETS ............................... Europejski Trybunał Sprawiedliwości

4. Inne skróty

Dz.U. ............................. Dziennik Ustaw
j.s.t. ................................ jednostki samorządu terytorialnego
Nr .................................. numer
poz. ................................ pozycja
s. .................................... strona
SKOK ............................ Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa
ze zm. ............................ ze zmianami

Wykaz skrótów

Rozdział I. Pojęcie i charakter podatku jako

dochodu publicznego

Literatura: M. Bouvier, Wprowadzenie do prawa podatkowego i teorii podatku, Warsza-

wa 2000; B. Brzeziński, Podstawy wykładni prawa podatkowego, Gdańsk 2008; B. Brzeziń-
ski, Wprowadzenie do prawa podatkowego, Toruń 2008; B. Brzeziński, Wstęp do nauki prawa
podatkowego, Toruń 2003; A. Buczek, H. Dzwonkowski, L. Etel, J. Gliniecka, J. Glumińska-
-Pawlic, A. Huchla, W. Miemiec, Z. OÞ arski, J. Serwacki, M. Zdebel, Z. Zgierski, Prawo po-
datkowe, Warszawa 2006; L. Etel (red.), R. Dowgier, G. Liszewski, M. Popławski, S. Presna-
rowicz, Prawo podatkowe, Warszawa 2008; N. Gajl, Teorie podatkowe w świecie, Warszawa
1992; J. Głu chowski, Polskie prawo podatkowe, Warszawa 2006; J. Głuchowski, J. Patyk,
Zarys polskiego prawa podatkowego, Warszawa 2008; A. Gomułowicz, Zasady podatkowe
wczoraj i dziś, Warszawa 2001; A. Gomułowicz, Zasada sprawiedliwości podatkowej, War-
szawa 2001; A. Gomułowicz, J. Małecki, Podatki i prawo podatkowe, Warszawa 2008; A. Ko-
stecki, Elementy konstrukcji podatku, [w:] System instytucji prawno-Þ nansowych PRL, War-
szawa 1985; R. Mastalski, Prawo podatkowe, Warszawa 2006; R. Mastalski, Stosowanie
prawa podatkowego, Warszawa 2008; A. Olesińska, Prawo podatkowe. Zarys systemu, Toruń
2007; Z. OÞ arski, Prawo podatkowe, Warszawa 2008.

Akty prawne: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483

ze sprost. i ze zm.); ustawa z 30.6.2005 r. o Þ nansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104
ze zm.); usta wa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8,
poz. 60 ze zm.).

§ 1. Dochody publiczne i ich klasyÞ kacja

Prawidłowe funkcjonowanie państwa jako całości, jego organów zarów-

no rządowych, jak i samorządowych, zaspokajanie – przynajmniej w podstawo-
wym zakresie – potrzeb i oczekiwań społecznych zależy od bardzo wielu czyn-
ników: politycznych i gospodarczych, zewnętrznych i wewnętrznych, czysto
materialnych i pozamaterialnych. Niewątpliwie jednak wśród czynników tych
istotne znaczenie ma zapewnienie państwu i samorządom odpowiednich, stałych
i wydajnych źródeł dochodów. Dochody uzyskiwane przez państwo i samorząd,
czyli dochody publiczne, mogą mieć różny charakter, różną rangę i znaczenie.

Różnorodność dochodów publicznych pozwala na dokonanie ich teoretycz-

nej klasyÞ kacji przy uwzględnieniu wielu odmiennych kryteriów.

11

22

Nb. 1–2

2

Rozdział I. Pojęcie i charakter podatku jako dochodu publicznego

Należy podkreślić, iż klasyÞ kacja dochodów przyjmowana w doktrynie nie

pokrywa się z klasyÞ kacją przyjętą w ustawie o Þ nansach publicznych

1

. Klasy-

Þ kacja teoretyczna obejmuje wpływy określone w ustawie jako dochody pub-
liczne, ale i takie, które są w ustawie zaliczane do przychodów publicznych
oraz pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi. Można
więc przyjąć, iż dochody publiczne w ujęciu teoretycznym odpowiadają w za-
sadzie pojęciu środków publicznych w znaczeniu przyjętym w ustawie o Þ nan-
sach publicznych

2

.

W klasyÞ kacji doktrynalnej można wyróżnić wiele kryteriów podziału do-

chodów publicznych.
1) Ze względu na podmioty, od których są pobierane, dochody publiczne moż-

na podzielić na dwie grupy:
a) pobierane od osób Þ zycznych,
b) pobierane od osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających

osobowości prawnej.

Teoretycznie większość dochodów może być wprawdzie pobierana od obu

tych grup podmiotów, ale należy uwzględnić ich odrębność. Przesądza to o od-
miennym sposobie poboru dochodów, stosowaniu innych zwolnień czy ulg (np.
jakiekolwiek ulgi wynikające ze stanu rodzinnego mogą dotyczyć tylko osób Þ -
zycznych).
2) Ze względu na rodzaj budżetu, do którego są odprowadzane, dochody pub-

liczne można podzielić na:
a) dochody budżetu państwa,
b) dochody budżetów samorządowych.
Podział dochodów między budżet państwa i budżety samorządów powi-

nien być tak dokonywany, aby zapewnić obu rodzajom budżetów wystarczają-
ce środki Þ nansowe w stosunku do zadań przewidzianych do realizacji tak przez
państwo, jak i samorządy. Formalne wyposażenie organów samorządowych
w szeroki zakres uprawnień i obowiązków bez prawnego wyposażenia tych sa-
morządów w środki Þ nansowe, którymi mogą swobodnie rozporządzać, stwarza
tylko iluzję samodzielności gmin.
3) Bardzo ważnym kryterium podziału dochodów publicznych jest kryterium

funkcji (zadań) tych dochodów. Z tego punktu widzenia można dochody
podzielić na:
a) zasadnicze,
b) uboczne.

1

Artykuł 5 FinPublU.

2

Wśród dochodów publicznych w ujęciu doktryny można jednak wskazać także docho-

dy zwrotne, które mogą pochodzić z zagranicy. Nie wchodzą one jednak do grupy środków
publicznych.

Nb. 2

3

Dochody zasadnicze to takie, których głównym celem jest cel Þ skalny.

Podstawowym zadaniem takich dochodów jest dostarczanie państwu lub samo-
rządom środków pieniężnych niezbędnych do zrealizowania ich zadań. Wszel-
kie inne funkcje takich dochodów (np. stymulacyjna, prewencyjna czy represyj-
na) mają znaczenie drugoplanowe. Do takich dochodów zalicza się np. podatki
i opłaty.

Dochodami ubocznymi są takie dochody, których podstawowym zadaniem

jest realizacja innych celów niż Þ skalny. Mogą to być cele represyjne czy pre-
wencyjne (np. grzywny, kary pieniężne czy mandaty).
4) Kryterium ostatecznego pobrania dochodu pozwala na wyróżnienie docho-

dów:
a) bezzwrotnych,
b) zwrotnych.
Dochody bezzwrotne to takie, które – raz uiszczone na rzecz państwa czy

samorządu – nie zostają zwrócone podmiotowi, od którego zostały pobrane. Do
tej grupy należą np. podatki, cła, opłaty.

Dochody zwrotne są jakby przejściowym zasileniem budżetu, gdyż po

ustalonym okresie winny być zwrócone podmiotowi, od którego je pobrano. Do
tej grupy dochodów można zaliczyć pożyczki i kredyty.
5) Można także klasyÞ kować dochody publiczne ze względu na kryterium wza-

jemnego świadczenia. Z tego punktu widzenia można wyróżnić dochody:
a) odpłatne,
b) nieodpłatne.
Kryterium wzajemności świadczenia dotyczy podmiotu prawa publiczne-

go. Jeżeli wpłacający, uiszczając określoną kwotę pieniężną na rzecz państwa
lub samorządu, otrzymuje od niego świadczenie wzajemne, np. czynność urzę-
dową czy usługę, wówczas mamy do czynienia z dochodem odpłatnym. Jeże-
li zaś państwo lub samorząd, pobierając dochód, nie daje żadnego wzajemnego
świadczenia – jak np. przy poborze podatku – mamy do czynienia z dochodem
nieodpłatnym.

Dochód odpłatny, a więc związany z istnieniem wzajemnego świadczenia,

może być dochodem ekwiwalentnym lub nieekwiwalentnym. Rozróżnienie to
opiera się na wartości wzajemnego świadczenia ze strony państwa lub samorzą-
du w stosunku do wielkości samego dochodu.

Jeżeli wzajemne świadczenie ze strony państwa (samorządu) jest porówny-

walne w swojej materialnej wartości do wielkości dochodu, wówczas dochód
ma charakter ekwiwalentny: państwo świadczy wzajemny ekwiwalent. Jeże-
li zaś wzajemne świadczenie jest, materialnie biorąc, nieproporcjonalnie niż-
sze niż wielkość dochodu (np. wysoka opłata paszportowa lub wizowa), wów-

Nb. 2

§ 1. Dochody publiczne i ich klasyÞ kacja