P

YTANIA MAGISTERSKIE

–

OPRACOWANIE WŁASNE

1. Jakie jest znaczenie genetyki behawioralnej w bad. psychologicznych? ........................................................... 2
2. Wyjaśnij pojęcie funkcjonalnej asymetrii mózgu i omów jak zmieniały się poglądy na ten temat. .................... 3
3. Przedstaw neurobiologiczne podłoże jednego z następujących procesów psychicznych: pamięci, emocji lub

uwagi. ................................................................................................................................................................. 4

4. Omów współczesne metody badania umysł-mózg i wskaż ich rolę w rozwoju wiedzy psychologicznej. ........... 5
5. Omów zagadnienie starzenia się w kontekście mechanizmów plastyczności mózgu. ........................................ 5
6. Wymień i opisz trzy najważniejsze prawidłowości dotyczące spostrzegania innych ludzi. ................................. 7
7. Teorie atrybucji i procesy atrybucyjne: czego dotyczą, czym się różnią, jakie podstawowe twierdzenia

zawierają? ........................................................................................................................................................... 8

8. Omów sprawczość i wspólnotowość w percepcji społecznej. Podaj przykłady badań. .................................... 12
9. Zjawisko zagrożenia stereotypem: na czym polega, jakie są jego mechanizmy. .............................................. 14
10. Przedstaw klasyczne i nowe koncepcje autorytaryzmu. ................................................................................. 15
11. Jak można zmieniać postawy? ........................................................................................................................ 17
12.Piętno w relacjach społecznych – skąd się bierze, jakie ma funkcje, jakie procesy uczestniczą w piętnowaniu

ludzi? ................................................................................................................................................................. 19

13. Wyjaśnij mechanizmy wpywu społecznego. ................................................................................................... 20
14. Kierowanie wrażeniem: co to takiego, na czym polega, jakie daje efekty? ................................................... 22
15. Wymień i omów sposoby rozwiązywania konfliktów międzygrupowych ....................................................... 23
16. Rola procesów poznawczych we wzbudzaniu emocji. Podaj przykład badań. ............................................... 24
17. Rola emocji pozytywnych w radzeniu sobie z wyzwaniami życiowymi. Przedstaw przykłady badań ............. 26
18. Jaki jest związek emocji z pamięcią? Przedstaw przykłady badań. ................................................................. 27
19. Jakie funkcje pełnią emocje? - Omów na przykładzie wybranych emocji podstawowych oraz

samoświadomościowych. ................................................................................................................................. 28

20. Samoregulacja zachowania – omów na podstawie wybranych teorii motywacji. .......................................... 30
21. Sytuacyjna i czasowa spójność zachowań człowieka – omów na podstawie wybranych teorii osobowości .. 31
22. Świadome i nieświadome źródła motywacji – omów na podstawie wybranych teorii osobowości. .............. 32
23. Jaka jest rola procesów poznawczych w osobowości? Omów na podstawie wybranych teorii osobowości. 32
24. Porównaj koncepcje ja w co najmniej dwóch teoriach osobowości. .............................................................. 34
25. Porównaj co najmniej dwie koncepcje potrzeb ludzkich, występujące w różnych teoriach osobowości. ...... 35
26. Wkład czynnika genetycznego i środowiska do różnic indywidualnych w zachowaniu człowieka. Omów

główne metody badań i ich założenia. .............................................................................................................. 36

27. Czym jest iloraz inteligencji? Omów jego zalety i ograniczenia. ..................................................................... 38
28. Wyjaśnij pojęcie inteligencji emocjonalnej. Czy wyodrębnienie inteligencji emocjonalnej ma sens? Podaj

argumenty za i przeciw. .................................................................................................................................... 41

29. Omów wpływ temperamentu na funkcjonowanie człowieka w sytuacjach trudnych. ................................... 43
30. Wymiary osobowości/temperamentu. Wielka trójka czy wielka piątka? Wskaż podobieństwa i różnice

pomiędzy trójczynnikową i pięcioczynnikową teorią osobowości/temperamentu. ........................................ 44

31. Poziom inteligencji a szanse życiowe. Podaj przykłady badań. ....................................................................... 45
32. Scharakteryzuj dwie wybrane koncepcje pamięci długotrwałej. .................................................................... 45
33. Jakie są rodzaje inteligencji i czym się od siebie różnią? ................................................................................. 47
34. Omów rozwój poznawczy człowieka według wybranej koncepcji. ................................................................. 47
35. Wymień i scharakteryzuj dwie wybrane funkcje uwagi. ................................................................................. 49
36. Wyjaśnij pojęcie istotności statystycznej. Co to znaczy, że zależność jest statystycznie istotna? Na

przykładzie testu t-Studenta wskaż od czego zależy czy wynik będzie statystycznie istotny. .......................... 49

37. Wyjaśnij różnicę między badaniami eksperymentalnymi i nieeksperymentalnymi. ....................................... 50
38. Wyjaśnij pojęcie interakcji statystycznej. Zaprezentuj przykład rzeczywistego lub hipotetycznego badania, w

którym wystąpił efekt interakcji, a nie wystąpił żaden z efektów głównych. ................................................... 51

39. Omów różnice między testami i kwestionariuszami jako narzędziami do diagnozy cech psychologicznych. . 51
40. Jakie problemy wiążą się z diagnozą osobowości za pomocą kwestionariuszy?............................................ 51
41. Jakie parametry ilościowe powinien uwzględniać we wnioskowaniu diagnostycznym psycholog praktyk? .. 52
42. Omów typy zaburzeń nastroju i ich terapię. .................................................................................................. 53
43. Omów zakłócenia procesów poznawczych w przebiegu wybranych zaburzeń psychicznych. ........................ 55

44. Omów zjawiska tworzące tzw. dynamikę małej grupy i ich funkcję w grupowych formach pomocy

psychologicznej. ................................................................................................................................................ 56

45. Omów podstawowe aspekty empatycznego rozumienia i komunikowania się oraz ich znaczenie dla efektów

pomocy psychologicznej. .................................................................................................................................. 57

46. Na czym polega istota zmian rozwojowych na przykładach dwóch obszarów (np. rozwój społeczny, rozwój

fizyczny, rozwój osobowości, rozwój poznawczy, rozwój moralny)? ............................................................... 58

47. Teorie rozwoju Eriksona i Piageta. Dokonaj analizy porównawczej................................................................ 60
48 . Strategie prowadzenia badań nad rozwojem. Przedstaw ich istotę, zalety i ograniczenia. ........................... 63
49. Omów podstawowe uwarunkowania i fazy rozwoju prenatalnego. ............................................................... 65
50. Uzasadnij uniwersalność rozwoju moralnego w ujęciu Kohlberga. ................................................................ 66

1. Jakie jest znaczenie genetyki behawioralnej w bad. psychologicznych?

genetyka behawioralna to dyscyplina naukowa (gałąź genetyki) zajmująca się badaniem
przyczyn zmienności populacji i ustaleniem w jakim stopniu czynniki genetyczne i
środowiskowe wpływają na różnice indywidualne w danej populacji.

Genetyka behawioralna = genetyka zachowania = genetyka ILOŚCIOWA, ponieważ szacuje
udział czynnikow genetycznych i środowiskowych w zmienność obserowalnych charakterytyk
jednostek (tzn. ich fenotypow) za pomocą METOD STATYSTYCZNYCH

Obecnie uważa się, że geny i środowisko działają zarówno wspólnie jak i rozłącznie.

Tradycje badawcze genetyki behawioralnej sięgają 2poł. XIXwieku.
PREKURSORZY: DARWIN ("korzenie") i GALTON (badał dziedziczenie geniuszu >
zdeterminowanie genetyczne)
ISTOTNA ROLA: MENDEL - ojciec teoret. podstaw współczesnej genetyki (!!!) - autor
hipotez dot. mechanizmow dziedziczenia

2 GŁÓWNE ZAŁOŻENIA W BADANIACH:
1) jednostki w populacji różnią się między sobą zaróno z przyczyn genetycznych, jak i
środowiskowych
2) RI są uwarunkowane działaniem wielu genów, niekiedy różnie umiejscowionych w
chromosomach

Tradycyjne metody badań:
1) Badania bliźniąt MZ (monozygotycznych) i DZ (dyzygotycznych)
2) Studia rodzinne (czyli badania rodzin biologicznych i adopcyjnych)

Nowoczena metoda badań - Analiza statystyczna:
METODA DOPASOWANIA MODELI (model – fitting) – polega na ustaleniu wskaźnika
odziedziczalności, czyli oszacowaniu wielkości udziału czynnikow genetycznych w zmienności
badanego zachowania. Oraz na ile czynniki genetyczne i środowiskowe tłumaczą największą
część zmienności badanego zachowania.
Wyniki badań przeprowadzonych tą metodą, bazujące na Wielkiej Trojce Eysencka, wskazują
na dużą odziedziczalność cech ekstrawersji i neurotyczności.

ZNACZENIE GENETYKI BEHAWIORALNEJ:

> zwrócenie uwagi na fakt wpływu czynników genetycznych i środowiskowych oraz interakcji
tych czynnikow
> lokalizacja wadliwych genow; istotne z punktu widzenia psychopatologii
> pozwala ustalić predykcję dziedziczenia choroby i podjęcia w związku z tym działań
prewencyjnych; co jest bardzo ważne przy udzielaniu pomocy psychiatrycznej)

2. Wyjaśnij pojęcie funkcjonalnej asymetrii mózgu i omów jak zmieniały się poglądy na ten
temat.

Źródło opracowania: rozdział

19: Grabowska Anna, „Lateralizacja funkcji psychicznych w

mózgu człowieka”

(Mózg a zachowanie, 2005)

Funkcjonalna asymetria mózgu, inaczej lateralizacja. Ogólny podział

obejmuje

specjalizację

lewej półkuli w mowie, prawej zaś

w emocjach i zadaniach wzrokowo-

przestrzennych, ale dotychczasowe obserwacje wskazują

na istnienie dużo większych różnic.

Obie półkule ze sobą

współpracują, a każda z nich ma specyficzne modalności. Np. zabieg

komisurotomii (przecięcie spoideł) nie pogarsza wyników w testach danego pacjenta, jednak
sprawia, że ogólnie funkcjonuje on jakby miał

„dwa mózgi”. To dowodzi stałej współpracy

między półkulami.

Poglądy:
Badania dowodzą, że istnieją

duże różnice na poziomie biologicznym w

funkcjonowaniu obu półkul. W XIX wieku Paul Broca oraz Karl Wernicke zaobserwowali, że
pacjenci z uszkodzeniami lewej półkuli cierpią

na poważne zaburzenia językowe, określane

dziś

afazją. To zdarzenie rozpoczęło rozważania na temat asymetrii półkulowej. Wtedy

skupiano się

głównie na zaburzeniach językowych i z tego powodu uznano, że lewa półkula

jest dominująca dla funkcjonowania psychicznego, a prawa jest jej podporządkowana.
Ponieważ

mowa jest specyficzna dla ludzi, nie badano zwierząt.

Dopiero w latach 60. XX wieku, gdy Robert Sperry opubikował

wyniki badań

nad

pacjentem, u którego przecięto spoidło wielkie, zmieniono poglądy na asymetrię

półkulową.

Nadal wskazywano na dominację

językową

lewej półkuli, jednak dowiedziono, że prawa

półkula jest w stanie konstruować

niewerbalne myśli, zapamiętywać

różne informacje mimo,

że nie tworzy werbalnych wypowiedzi. Ponadto wprowadzono pogląd, według którego lewa
półkula nie kontroluje wszystkich funkcji poznawczych, ale obie półkule mogą

funkcjonować

niezależnie od siebie. Stanowią

one samodzielne systemy, o określonych specjalizacjach. To

wydarzenie zwróciło uwagę

na istnienie procesów poznawczych wspólnych dla ludzi i

zwierząt.

W latach 70. i 80. nastąpił

rozwój tej dziedziny psychologii. Większość

prac

dowodziła podziału, według którego prawa półkula jest dominująca dla funkcji wzrokowo-
przestrzennych oraz emocji (bodźców niewerbalnych), a lewa specjalizuje się

w mowie

(bodźce werbalne). Inną

popularną, lecz mocno krytykowaną

teorią

był

pogląd mówiący, że

lewa półkula przetwarza bodźce w sposób analityczny, a prawa holistyczny. Trudności z
definicją

pojęć

„analityczny”

oraz „holistyczny”, a co za tym idzie trudność

w prowadzeniu

badań

i weryfikacji wyników, wyparły tę

teorię.

Obecnie uważa się, że każda z półkul posiada bardzo wiele „modułów”, w których

jest wyspecjalizowana i te moduły aktywują

się

w zależności od rodzaju bodźca czy zadania,

a wraz z nimi zmienia się

aktywność

półkul. Uważa się, że „asymetria mózgowa jest raczej

dynamiczna niż

statyczna oraz zorientowana bardziej na procesy niż

stałe reprezentacje w

mózgu”. To podejście zakłada stałą

współpracę

półkul. Obecnie poszukuje się

nie tyle

nowych zlateralizowanych funkcji, co raczej bada się

jak funkcjonują

położone

przecwistronnie specjalistyczne systemy.

Dziś

wskazuje się

również

na anatomiczną

asymetrię

półkul (np.: część

czołowa

prawa bardziej wysunięta do przodu niż

lewa; lewa Bruzda Sywiliusza jest dłuższa i prosta,

prawa krótka i bardziej zakręcona; planum temporale większe w lewej półkuli) oraz na
występowanie różnic międzypłciowych zarówno w budowie mózgu jak i modalnościach
funkcjonalnych. Również

osoby praworęczne różnią

się

od leworęcznych. Te liczne

zróżnicowania nie doprowadziły do stworzenia jednej teorii, która wyjaśniałaby funkcjonalną

asymetrię

mózgu. Ten temat wymaga dalszych badań.

3. Przedstaw neurobiologiczne podłoże jednego z następujących procesów psychicznych:
pamięci, emocji lub uwagi.

Emocje obejmują pobudzenie fizjologiczne, zachowania ekspresyjne, oraz świadome
doznanie. Pobudzenie kontrolowane jest przez układ współczulny, będący częścią
autonomicznego układu nerwowego. Jego pobudzenie powoduje, że z nadnerczy wydzielane
są hormony stresowe, epinefryna (adrenalina) i noradrenalina. Przyśpieszają one pracę
serca, parowanie skóry, czy oddychanie, a hamują wydzielanie śliny i trawienie. Układ
przywspółczulny jest układem, który uspokaja organizm po doznaniu emocji. Emocje są
kontrolowane przez układ limbiczny, którego centralnym ośrodkiem jest ciało migdałowate.
Pełni on kluczową rolę w tworzeniu się i odczuwaniu przez człowieka emocji, szczególnie
lęku. Badania wskazują na fakt, że doświadczenie wyprzedza poznanie – istnieją szlaki
nerwowe, które biegną skróconą drogą od narządu zmysłów do jądra migdałowatego, które
zawiaduje emocjami. Dlatego czasami reakcja emocjonalna jest szybsza niż świadoma.

EMOCJE = subiektywnie odczuwane stany psychiczne, pozytywne lub negatywne wywołane
określoną sytuacją. Charakteryzują się określonym wzorcem reakcji fizjologicznych (tj. tętno,
ciśnienie krwi, czy ukrwienie niektórych częsci ciała) i zachowań.

Obecnie dominuje pogląd, że kluczową rolę w wyzwalaniu i regulacji zachowań
emocjonalnych spełnia układ limbiczny. Jest on ronież odpowiedzialny za procesy
motywacyjne i pamięciowe.

Do układu limbicznego zalicza się:
– wzgórze (rozdziela ogolne cechy bodźca, przyspieszając reakcję)
– podwzgórze (przyjemność)
– korę zakrętu obręczy (przednia część: smutek)
– hipokamp (pozwala zapamiętać epizod, w tym kontekst reakcji emocjonalnych)
– ciało migdałowate (strach, gniew)
– zwoje podstawy (wstręt)

Zasadniczą funkcję w tym systemie pełni CIAŁO MIGDAŁOWATE:
> ośrodki negatywnych emocji strachu i gniewu
> rozpoznawaniu ich ekspresji (nawet tych, ktorych nie jesteśmy w stanie dostrzec na
poziomie świadomym)
> regulacja zachowań seksualnych, pokarmowych i wegetatywnych (walcz lub uciekaj)
> odpowiada za zapamiętywanie emocjonalne

> dzięki niemu uczymy się reakcji warunkowych, tworząc pamięć emocjonalną

Uszkodzenia CM:
:( zmniejszenie się reaktywności emocjonalnej, bądź duże wahania nastroju
:( zaburzenia rozumienia znaczenia bodźcow emocjonalnych (w tym sygnalizowanych przez
mimikę i głos)

Powstawanie emocji zachodzi w pętli zwanej KRĘGIEM PAPEZA:
Wzgórze>kora czuciowa i podwzgórze>zakret obręczy>hipokamp>jądro przegrody i ciała
suteczkowate>wzgórze

4. Omów współczesne metody badania umysł-mózg i wskaż ich rolę w rozwoju wiedzy
psychologicznej.

Metody badania relacji umysł – mozg określają zdość dużą precyzją jakie struktury mózgu są
zaangażowane w wykonywanie danego zadania mentalnego. Pozwala to na wnioskowanie
np. o wspólnych źródłach lub zależności niektórych procesów (jak pamięć i emocje).

Można wyrożnić 2 metody:
PET = pozytonowa tomografia emisyjna
fMRI = funkcjonalny tomografia rezonansowa
Obydwie metody stanowią krok milowy w obrazowaniu aktywności mozgu żywej osoby, gdyż
obraz ten ma postać trojwymiarową. Zostało to uhonorowane Nagrodami Nobla:
1979 – PET
2003 – fMRI

PET:
– wady w stosunku do fMRI: wysokie koszty + inwazyjność metody
– inwazyjność = konieczność wprowadzenia do krwi radioaktywnego znacznika (substancji
zawierającej
pierwiastek promieniotworczy)
– wraz z krwią znacznik płynie do mozgu i dostarcza informacji nt. aktywności danego
obszaru mozgu
– PET obrazuje aktywność mozgu w sposob statyczny > bardziej w postaci slajdow niż filmu

fMRI:
– to szczegolna postać rezonansu magnetycznego i podobnie jak PET pozwala na znalezienie
obszarow mózgu zaangazowanych w wykonywanie konkretnego zadania umysłowego
– niezbędne jest umieszczenie osoby badanej w bardzo silnym polu magnetycznym
– olbrzymia zaleta w stosunku do PET: przy zastosowaniu odpowiednich technik
komputerowych możliwa jest większa rozdzielczość czasowa (możliwe jest oddzielenie
sygnałow fMRI pochodzących z kolejnych prob, nawet jeśłi odstęp między nimi jest niewielki)

5. Omów zagadnienie starzenia się w kontekście mechanizmów plastyczności mózgu.

Plastyczność:
> jedna z najważniejszych właściwości układu nerwowego

> zdolność ukł nerwowego do ulegania trwałym zmianom w procesie rozwoju, kompensacji
oraz uczenia się
> odbywa się to poprzez reorganizację (tworzenie i obumieranie) połączeń synaptycznych
między neuronami
> zapewnia zdolność ukł nerwowaego do adaptacji, zmienności, samonaprawy, a także
uczenia się i pamięci.

Prawidłowe starzenie się układu nerwowego następuje przez spowolnienie i pogorszenie
jakości funkcji. Starzenie się nie powoduje masywnego spadku liczby neuronow.
Neurodegeneracja ma miejsce tylko w przypadku zmian chorobowych, jak Alzheimer czy
Parkinson, ktore prowadzą do nieodwracalnych zniszczeń w mózgu.

Starzenie się mózgu:
- zmniejszanie się masy i objętości mozgu o ok 10% pod wpływem ubytku wody w
komorkach nerwowych mózgu
- kurczą się zwłaszcza duże neurony
- wzrasta ilość białka w komorkach, co powoduje zaburzenia ich funkcji
- poszerzają się odstępy (bruzdy) pomiędzy zwojami mozgu oraz komory mózgowe
- proces jest zindywidualizowany, dodatkowo występują rożnice płciowe (u mężczyzn
wcześniej)
- strukturą podatną na obumieranie neuronow jest możdżek, co przejawia się w osłabieniu
zdolności motorycznych u osób starszych
- zmniejsza się liczba połączeń nerwowych (synaps i kolcow dendrytycznych). Proces ten jest
zależny od środowiska – ubogie powoduje większy ubytek połączeń, środowisko bogate
minimalizuje ten proces (badania na szczurach)
- w starzejących się komorkach mozgu, zwłaszcza w dużych piramidowych neuronach,
gromadzą się nierozpuszczalne związki, neuromelanina (pochodna dopaminy, nie wykazano
istotnego wpływu na funkcje neuronow) oraz lipofuscyna (brązowy barwnik, nie
udowodniono toksyczności).
- płytki starcze i sploty włokienek nerwowych pojawiają się masowo w przypadku chorob
neurodegeneracyjnych, jednak występują też u zdrowych osob – są zaprogramowanym
procesem neurodegeneracyjnym, pojawiającym się po 50 r.ż.
- drzewka dendrytyczne neuronow korowych są bardziej rozgałęzione i większe niż u osob
młodych (przypuszcza się, że jest to zmiana kompensacyjna dla ubytku neuronow). Po 80 r.ż.
pojawiają się zmiany świadczące o procesach degeneracyjnych (zmiany w kolcach i
drzewkach dendrytycznych, prowadzące do ich zanikania oraz pęcznienia, potem atrofii
neuronu)
- następuje demielinizacja włokien (≠ mielinizacja; otoczka mielinowa zwiększa sprawność
energetyczną neuronu i przyśpiesza przekazywanie impulsow. W efekcie myślimy szybciej i
sprawniej. Otoczki te tworzone są na aksonach, ktore często przenoszą impulsy, czyli
jesteśmy lepsi w tym, w co się angażujemy)
- w zdrowym mozgu nieznacznie spada poziom syntezy dopaminy (nawet o 90% w przypadku
Parkinsona)
- z wiekiem zmniejsza się wykorzystanie glukozy i tlenu przez mozg, a także przepływ krwi.
Zmniejsza się prędkość rozprzestrzeniania się potencjałow czynnościowych ( =

przejściowych

zmian potencjału błonowego komorki, zw z

przekazywaniem informacji

)

- pogarsza się rownież funkcjonowanie zmysłow:

Wzrok – słabsze rozpoznawanie kolorow, widzenie głębi, adaptacja do ciemności.
Słuch – niższa czułość na bodźce o wysokiej częstotliwości.
Pogorszone rozumienie mowy. Słabsze rożnicowanie bodźcow.
- Uwaga: czułość uwagi względnie bez zmian, słabsza selektywność i podzielność.
- Pamięć: pogarsza się krotkotrwała a nie długotrwała. Słabsza epizodyczna, semantyczna
bez zmian. Lepsza pamięć prospektywna.
- Uczenie się i zapamiętywanie znacznie pogarsza się dopiero w poźnym wieku.

6. Wymień i opisz trzy najważniejsze prawidłowości dotyczące spostrzegania innych ludzi.

Spostrzeganie ludzi jest jednym najważniejszych zagadnień psychologii społecznej. Głównym
źrodłem informacji na temat innego człowieka jest jego zachowanie (celowe – do jakich
celow zmierza; ekspresyjne – jakich doświadcza stanow emocjonalnych).

1. Potoczne interpretacje przyczyn zachowania innych osob probują opisać teorie atrybucji.
Tworcą tej teorii jest HEIDER. Określał on człowieka jako "psychologa naiwnego", ktory na
swoj sposob probuje wyjaśniać przyczyny zachowań innych (rownież i swoje). Uważał, że
zachowanie jest łączna konsekwencją sił tkwiących w otoczeniu (czynniki zewn) i w jednostce
(czynniki wewn). Siły te działają addytywnie, co ozn., że dodają się do siebie i im większa ich
siła, tym większe prawdpodobieństwo pojawienia się jakiegoś zachowania. Nawet jeżeli siły
osobiste jednostki dotyczące jakiegoś zachowania są zerowe, bądź ujemne (dziecko nie chce
podejść do matury) to do wykonania tego czynu mogą ją zmusić siły zewnętrzne (rodzic
przekupuje dziecko nowym autem sportowym za zdanie matury). I na odwrot – jeśli siły
zewnętrzne są zerowe (brak pracy po studiach muzycznych), to do wykonania czynu mogą
zmotywować jednostkę dodatnie siły osobiste (talent muzyczna i pasja).
PODSTAWOWY BŁĄD ATRYBUCJI: skłonność do przypisywania cudzych zachowań
czynnikom wewnętrznym, przy jednoczesnym niedocenianiu roli sytuacyjnch
wyznaczników tych zachowań
np. Jeżeli widzimy osobę nieprzyjemnie zwracającą się do sprzedawczyni w sklepie, możemy
pochopnie wyciągnąc wniosek, że jest ona arogancka i nie przejawia kultury osobistej. Nie
docenimy faktu, że osoba ta mogła zostać sprowokowana poprzez probę oszustwa w postaci
wydania znacznie za małej reszty z premedytacją.

2. STEREOTYPY: nadmierne uogólnienie, czyli przypisanie określonych identycznych cech
wszystkim osobom należącym do danej grupy, bez uwzględnienia istniejących różnic
między nimi.
Powstawaniu stereotypow mogą sprzyjać przykładowe 2 zjawiska o charakterze
poznawczym:
EFEKT HOMOGENICZNOŚCI GR OBCEJ = „oni wszyscy są tacy sami“, jednocześnie
przeświadczenie, że osoby należące do ich własnej grupy znacznie się od siebie rożnią.
ILUZORYCZNA KORELACJA = rzadkie zdarzenia są wyraziste poznawczo, zwracamy na nie
uwagę i łatwiej zapamiętujemy, bądz przeceniamy siłę faktycznie występującego związku
(typowy przykład czarnoskorzy przestępcy w USA)
EFEKT PRZERWY W NAPŁYWAJĄCYCH INFORMACJACH = kiedy dowaidujemy się czegoś o
grupie obcej i nie jesteśmy w stanie zweryfikować tej informacji z rzeczywistością –
kierujemy się po jakimś czasie potrzebą domknięcia i uznajemy podaną informację za

prawdziwą i poznawczo zamykamy się na nowe informacje, ktore były by niezgodne z
pierwotną, ktora domknęliśmy

3. UKRYTE TEORIE OSOBOWOŚCI: nasze indywidualne przekonanie o wspołwystępowaniu
pewnych cech, np. określonych cech fiz. i psych. bądź psych. między sobą. Określenie, że są
to cechy ukryte oznacza, że przekonania te nie są uświadamiane przez jednostkę. W ukrytych
teoriach osobowości podobnie jak w stereotypach myślimy na skroty, nie staramy się poznać
bliżej danej osoby, ale na podstawie pojedynczych, dostrzeżonych właściwości sami
generujemy dalsze cechy, ktore dana osoba rzekomo posiada. Dzięki ukrytym teoriom
osobowości szybko osiągamy przekonanie, że znamy drugą osobę i możemy przewidywać jej
zachowanie. To pozwala nam planować własne zachowanie wobec nowo poznanych ludzi i
mieć nadzieję na ich skuteczność.

7. Teorie atrybucji i procesy atrybucyjne: czego dotyczą, czym się różnią, jakie podstawowe
twierdzenia zawierają?

Teorie atrybucji dotyczą

analizy wyjaśnień

przyczynowych zdarzenia, zachowania. Atrybucje

to spostrzegane przyczyny, wyjaśnianie przyczynowe, odpowiedź

na pytanie „dlaczego. To

teorie koncentrujące się

na spostrzeganych przyczynach danego zachowania, bez wnikania

(lub wnikają

tylko pośrednio) w rzeczywiste przyczyny. Jak człowiek wyjaśnia zachowania

własne, innych osób i jak tłumaczy konsekwencje tych zachowań. Koncentruje się

na

zjawiskach życia codziennego, tj. obejmuje codzienne zwyczaje, zdarzenia.

Teorie atrybucji należą

do podejść

poznawczych w psychologii, które są

oparte na

podstawowym założeniu, iż

sytuacje lub bodźce (S) nie wywołują

bezpośrednio reakcji (R),

takich jak zachowania i emocje, lecz między bodźcami i reakcjami pośredniczą

procesy

poznawcze.

W teoriach atrybucji bada się, w jaki sposób jednostki wybierają, przetwarzają,

przechowują, przypominają

sobie i oceniają

informacje, oraz w jaki sposób informacje te są

następnie wykorzystywane do wyciągania wniosków co do przyczyn.

Badania atrybucyjne zajmują

się

wpływem procesów poznawczych na późniejsze

zachowanie i reakcje emocjonalne badanych osób.

Teorie atrybucji zakładają, że człowiek „naiwny naukowiec”, chcąc zrozumieć

przyczyny

zjawisk, będzie formułował

hipotezy o przyczynach zdarzeń, wyprowadzał

z tych hipotez

przewidywania, wykorzystywał

swoje obserwacje do ich sprawdzania. Gdy natknie się

na

informacje sprzeczne z hipotezami, skoryguje swoje błędne założenia. Koncepcja
racjonalistyczna –

ludzie to istoty racjonalne, dążące do zrozumienia siebie i środowiska.

Dokonywanie atrybucji jest użyteczne (funkcjonalne) –

pozwala kontrolować

zachowania, zdarzenia, daje wrażenie porządku i możliwość

przewidywania przyszłości. Jeśli

np. sukces spowodowany jest stałą

przyczyną

(zdolnościami), daje to podstawy do

przewidywania, że może się

on powtórzyć

w przyszłości. Jeśli za zdarzenie była

odpowiedzialna zmienna przyczyna (szczęście), prawdopodobieństwo spada. Poznanie
przyczyny zjawiska pozwala je kontrolować, np. pusty bak uniemożliwiający podróż

w

przeszłości sprawi, że człowiek zadba o jego napełnienie, by uniknąć

dawnych konsekwencji.

Ludzie nie zajmują

się

przez cały czas poszukiwaniem przyczyn, zawsze jednak

dysponują

zbiorami przekonań, schematów, teorii przyczynowych, które określają

sposób

powiązania różnych przyczyn i skutków, np. wiadomo, dlaczego kierowcy korzystają

ze stacji

benzynowych. Dopóki obserwacje są

zgodne z tymi schematami, nie trzeba szukać

przyczyn,

są

one znane. Jeśli pojawia się

zdarzenie nieoczekiwane, niezgodne z dostępnymi

założeniami, jednostka zaczyna korygować

dotychczasowe założenia, szukając informacji, lub

zupełnie je zmienia.

Teorie atrybucji
Dotyczą

warunków poprzedzających, które prowadzą

do różnych wyjaśnień

przyczynowych.

Np. pytanie, w jakich okolicznościach jednostka wyjaśnia niepowodzenie brakiem zdolności,
a w jakich przypisuje porażkę

trudności zadania. W jaki sposób warunki bodźcowe wpływają

na myślenie przyczynowe. Badają

wyznaczniki, takie jak informacje, przekonania i

motywacje, prowadzące do atrybucji. Jak ludzie dociekają

przyczyn zdarzeń?

Początek teorii atrybucji to prace Fritza Heidera (1958). Heider dowodził, że ludzie
nieustannie dokonują

analiz przyczynowych, próbując zrozumieć

świat. Wszyscy są

psychologami „naiwnymi”, którzy starają

się

ustalić, jacy są

ludzie i co powoduje ich

zachowanie. Zachowanie jest łączną

konsekwencją

sił

tkwiących w otoczeniu (czynniki

zewnętrzne) i sił

tkwiących w działającej jednostce (wewnętrzne). To, co według Heidera

odróżnia ludzi jako obiekty spostrzegania od przedmiotów fizycznych, to fakt, że ludzie mają

intencje. Większość

zachowań

ludzkich jest zatem zamierzona, a proces wyjaśniania ich

przyczyn (atrybucja) jest odczytywaniem intencji, ludzie wykazują

skłonność

do

interpretowania w kategoriach intencjonalnych nawet zupełnie nieożywionych
przedmiotów. Wyraźnie rozróżniał

przypisywanie przyczynowości (kto jest sprawcą) od

przypisywania odpowiedzialności (kto jest winien).
•Przyczyny osobowe to: intencje („chcę”), zdolności („potrafię, mogę”), motywacja
(„usiłuję”)
•Przyczyny środowiskowe: obiektywne trudności, sprzyjające bądź

niesprzyjające

okoliczności, szczęście lub pech.
Uważał, że w większości analiz atrybucyjnych najważniejsze są

dwa pytania: czy przyczyna

zachowania znajduje się

wewnątrz danej osoby (przyczynowość

wewnętrzna, czyli

dyspozycyjna), czy w sytuacji (zew., sytuacyjna) i kto jest odpowiedzialny za skutki.


Autoatrybucja Bema stała się

podstawą

koncepcji motywacji. O tym, jakie są

nasze

preferencje, wnioskujemy nie z introspekcji, lecz z zachowań, np. często jadam lody i wydaję

na nie dużo pieniędzy, to dochodzę

do wniosku, że pewnie je lubię.

Nawiązał

do badań

Festingera i Carlsmitha, w którym mierzono zmiany postaw osób

wobec nudnego eksperymentu. Chodziło o wymyślenie własnej argumentacji w celu
zachęcenia do tego eksperymentu, co było sprzeczne z osobistymi przekonaniami badanych.
Połowa dostała za to niskie wynagrodzenie, druga połowa wysokie. Pierwsi w większym
stopniu uwierzyli we własne kłamstwo, co tłumaczono dążeniem do redukcji dysonansu
poznawczego.

Bem dodał

obserwatorów, którzy wyciągali dokładnie takie same wnioski w

odniesieniu do postaw aktorów jak oni sami. Uważali, że jeżeli ktoś

kłamie za marne

pieniądze, to widocznie w to wierzy. Wprowadzenie w pole uwagi aktora czynników
zewnętrznych (np. dodatkowej opłaty) odpowiedzialnych za wykonywaną

czynność

może

spowodować

spadek zainteresowania tą

czynnością

(wygaśnięcie motywacji wewnętrznej).

Dostrzegając przyczyny własnych zachowań

poza sobą, przestajemy dostrzegać

je w sobie.

Kelley wyróżnił

dwie grupy sytuacji, w których dokonujemy atrybucji: sytuacje powtarzalne i

jednorazowe. Inaczej dociekamy przyczyn jednych i drugich. W pierwszych, podobnie jak
statystyk, będziemy porównywać

częstość

podobnych zachowań

w podobnych sytuacjach u

tej i u innych osób i wyciągać

wnioski –

zasada współzmienności/sześcian atrybucyjny. W

przypadku zdarzeń

niepowtarzalnych rolę

odgrywają

gotowe schematy, prywatne teorie

motywów takiego działania.
Przyczyny obserwowanego zachowania mogą

być

zlokalizowane w:

•osobie –

cechy aktora;

•właściwościach obiektu –

cechy bodźca;

•czasie/okolicznościach –

sytuacja, w której występuje sytuacja.

Np. Łucja odczuwa przyjemność, słuchając piosenki. Dlaczego?
- jest ekspertem w dziedzinie muzyki –

atrybucja do osoby

- piosenka jest znakomita –

atrybucja do obiektu

- bo jest w dobrym nastroju –

atrybucja do okoliczności.

To, której przyczynie zostanie przypisany skutek, zależy od tego, z którą

przyczyn

współwystępuje.
Zasada współzmienności –

dane zachowanie można przypisać

określonemu czynnikowi

przyczynowemu, jeśli ten czynnik był

obecny zawsze wtedy, gdy zachowanie występowało, i

nieobecny, gdy nie występowało.
Żeby ocenić

wagę

każdej z 3 przyczyn, rozważa się

3 rodzaje obserwacji:

1. Informacja o spójności zachowania –

jak często to się

zdarza danej osobie, czy dane

zachowanie jest swoiste dla określonej sytuacji, czy pojawia się

także w innych sytuacjach

(Czy Łucja odczuwa przyjemność, słuchając tej piosenki zawsze). Jeśli jest to zdarzenie
jednorazowe, to spójność

będzie mała, jeżeli powtarzało się

w przeszłości –

duża.

2. Informacja o wybiórczości zachowania –

czy zachowanie dotyczy jakiegoś

konkretnego

obiektu, czy może ma miejsce także w stosunku do innych obiektów (Czy Łucja odczuwa
przyjemność, słuchając tylko tej piosenki). Wybiórczość

mała –

gdy odnosi się

do wielu;

duża, gdy odnosi się

tylko do jednego.

3. Informacja o powszechności zachowania –

czy inni tak samo zachowują

się

wobec tego

bodźca (Czy inni też

odczuwają

przyjemność, słuchając tej piosenki). Powszechność

duża,

gdy podobne zachowanie doświadczane było od wielu obiektów; mała, gdy zachowanie
doświadczane było od jednego konkretnego obiektu.
Zestawienie informacji w sześcian. Testuje się

każdą

hipotezę.

Schematy przyczynowe w sytuacjach niepowtarzalnych:
- schemat wielu przyczyn wystarczających –

to samo zachowanie można wyjaśnić

na kilka

sposobów, a otrzymuje się

ten sam efekt. Tu występuje efekt pomniejszania, np. Jan pracuje

i dobrze zarabia. Pomniejszanie innych czynników, uważamy, że pracuje tylko dla pieniędzy,
pomijamy fakt, że praca może mu się

podobać.

- schemat wielu przyczyn koniecznych –

dwie przyczyny są

konieczne, by wywołać

skutek,

np. trudne zadanie = i zdolności, i wysiłek.

Procesy atrybucyjne zajmują

się

psychologicznymi konsekwencjami atrybucji. Badają

konsekwencje procesów poznawczych dotyczących przyczyn, czyli wpływ, jaki atrybucje

wywierają

na zachowanie, emocje i oczekiwanie. Np. jakie psychologiczne konsekwencje

ponosi osoba w zależności, czy przypisuje niepowodzenie brakowi zdolności, czy trudności
zadania.

Weiner

–

twórca atrybucyjnej analizy motywacji osiągnięć. Zakładał, że ludzie po osiągnięciu

sukcesu bądź

doznaniu porażki zadają

sobie pytanie, dlaczego tak się

stało. Odpowiedź, czyli

atrybucja przyczynowa, ukierunkowuje późniejsze zachowanie, myślenie.
Podobnie jak Heider i Kelley dzieli czynniki przyczynowe osiągnięć

na osobowe (wewnętrzne)

i środowiskowe (zewnętrzne), czyli umiejscowienie kontroli.

Podobnie też

różnicował

przyczyny wg tego, czy są

postrzegane jako stałe

(niezmieniające się

w czasie), czy zmienne.

Skrzyżował

te dwa wymiary, tworząc taksonomię przyczynowych wyjaśnień sukcesu

lub niepowodzenia.
Czynniki wewnętrzne to: zdolność

i wysiłek;

zewnętrzne: trudność

zadania i szczęście.

stałe: zdolność

i trudność

zadania;

zmienne: wysiłek i szczęście.

Atrybucje wpływają

na oczekiwania:

Historia sukcesów lub porażek decyduje, czy człowiek spodziewa się

kolejnego sukcesu, czy

kolejnej porażki, kluczowy okazuje się

wymiar stałości. Niepowodzenie przypisywane

stałemu czynnikowi (niewystarczające zdolności czy trudność

zadania) zmniejsza

oczekiwanie sukcesu w przyszłości, przypisywanie porażki przyczynom zmiennym
(przypadkowi i wysiłkowi) zwiększa to oczekiwanie.

Atrybucje wpływają

na emocje:

Emocje, jakich dostarcza sukces lub porażka, są

zależne od wymiaru umiejscowienia kontroli.

Wewnętrzne atrybucje (zdolność, wysiłek) maksymalizują

reakcje emocjonalne związane z

poczuciem własnej wartości (dumę, wstyd), zewnętrzne (trudność

zadania, szczęście) dają

stosunkowo słabe reakcje emocjonalne, nie wywołują

dumy ani wstydu.

Wg Weinera istnieją

też

emocje związane ze stałością. Wymiar stałości przyczyn łączy ze

strachem (niepowodzenie przypisywane braku zdolności czy trudności zadania rodzi obawę,
że może się

ono powtórzyć), zmienności z nadzieją

(niepowodzenie na skutek zbyt małego

wysiłku czy braku szczęścia daje nadzieję

na przyszłość).

Atrybucje wpływają

na zachowanie:

Zgodnie z założeniem atrybucyjnym jednostki są

motywowane do zbierania informacji o

swoich cechach. Takich danych dostarczają

zadania o średnim poziomie trudności. Sukces w

łatwym zadaniu i niepowodzenie w bardzo trudnym będą

przypisywane właściwościom

zadania, a nie cechom osoby (wysiłkowi lub zdolnościom). Sukces w bardzo trudnym
tłumaczony łutem szczęścia, niepowodzenie w bardzo łatwym –

pechem.

Abramson

–

atrybucyjna analiza wyuczonej bezradności i depresji. Stosowanie

wewnętrznych, stałych i globalnych (poza wpływem na sytuację

pierwotną

wpływa na

szerszy zakres sytuacji, obejmuje większy obszar życia, np. porażka w zadaniu tłumaczona
brakiem inteligencji sprawi, że będzie unikać

rozwiązywania zadań, nawet niepodobnych do

wyjściowego) atrybucji przyczynowych w odniesieniu do negatywnych zdarzeń

zwiększa

prawdopodobieństwo wystąpienia depresji i bezradności pod wpływem zdarzeń

niepodlegających kontroli. Styl atrybucyjny uważany za czynnik ryzyka depresji.

Atrybucje w odniesieniu do zachowań innych osób –

Weiner zwrócił

uwagę

na

kontrolowalność

i odpowiedzialność, które przekładają

się

na stosunek wobec innych.

Przypisywanie negatywnym zdarzeniom przyczyn kontrolowalnych (nie zdał

egzaminu, bo się

nie uczył) prowadzi do gniewu i odrazy, do krytyki za niepowodzenie, odmowy pomocy i
agresji. Atrybucja negatywnego zdarzenia do przyczyn niekontrolowalnych (brak zdolności,
choroba) prowadzi do litości, współczucia, minimalnej nagany, pomocy (postrzeganie kogoś,
kto się

przewrócił, za pijanego v. niewidomego).

Błędy:
1. Podstawowy błąd atrybucji (lub błąd korespondencji)

–

skłonność

do poszukiwania

przyczyn danego zachowania w cechach i dyspozycjach wewnętrznych wykonawcy, a nie w
sytuacji. Uznawanie, że zachowanie świadczy o postawie danej osoby, a nie o ograniczeniach
sytuacyjnych. Np. ocena postępów w nauce wiązana ze zdolnościami, bez brania pod uwagę

warunkach, w jakich się

uczono.

2. Efekt fałszywej powszechności –

założenie, że inni ludzie podzielają

nasze postawy i

zachowania, przekonanie o powszechności swego zachowania, nasze zachowanie jest
„normalne”.
3. Atrybucje egotystyczne –

tendencja do wyjaśniania sukcesu przyczynami wewnętrznymi,

porażki –

zewnętrznymi; wyjaśnianie konsekwencji własnych zachowań

w taki sposób, aby

zwiększyć

pozytywne i zmniejszyć

negatywne znaczenie dla własnej samooceny.

4. Asymetria aktor –

obserwator

–

cudze zachowania wyjaśnianie czynnikami

wewnętrznymi, własne –

zewnętrznymi.

5.Egocentryzm atrybucyjny –

przypisywanie sobie większej odpowiedzialności za

konsekwencje wspólnych działań, niż

jest to skłonny uznać

postronny obserwator.

8. Omów sprawczość i wspólnotowość w percepcji społecznej. Podaj przykłady badań.

Sprawczość to orientacja na cele i zadania, jeden z podstawowych wymiarów spostrzegania
społecznego obok wspólnotowości, która z kolei jest nastawieniem na relacje społeczne z
jednostkami lub z grupami. Według Susan Fiske i jej badań tworzących Model Treści
Stereotypu, są to także główne składowe wszelkiej maści stereotypów grupowych,
dotyczących płci, wieku, narodowości, oraz przynależności etnicznej i zawodowej. Każdy
człowiek realizuje własne cele, oraz jest członkiem jakiejś wspólnoty. Analizując
etnograficzne opisy różnych kultur, antropologowie wyróżnili 372 niezmienniki kulturowe,
czyli praktyki obserwowane we wszystkich kulturach. Oscar Ybarra i jego współpracownicy
(2008) dokonali podziału na te determinujące sprawczość lub wspólnotowość. Aż dwie
trzecie dotyczyło jednego z nich lub obydwu. Niezmienniki sprawcze to np. wytwarzanie
narzędzi lub mapy umysłowe, a niezmienniki wspólnotowe to np. empatia i podziw dla
szczodrości. Niezmiennik dotyczący obu wymiarów to np. leczenie chorych. W innym
badaniu (Wojciszke, 1994b) proszono uczestników o przypomnienie sobie i opisanie ważnych
zachowań, które podwyższyły lub obniżyły ich ocenę jakiegoś człowieka. Aż 75 proc. z
odpowiedzi dotyczyła wymiarów sprawczości, wspólnotowości lub obu jednocześnie.
Ponadto, z badań wynika, że u siebie ludzie przejmują się bardziej sprawczością niż
wspólnotowością, natomiast u innych zwracają uwagę raczej na wspólnotowość niż
sprawczość.

W spostrzeganiu siebie i innych kluczową rolę odgrywają dwie klasy treści – sprawcze (zw z
realizacją celow) i wspólnotowe (zw z utrzymywaniem relacji społecznych). Te 2 klasy treści
są logicznie niezależne, choć często wykorzystuje się je jako alternatywne kategorie
interpretacji i przetwarzania informacji o ludziach.

Treści sprawcze odnoszą się do tego, jak dalece i w jaki sposob spostrzegani ludzie realizują
własne cele.

Treści wspolnotowe odnoszą się do tego, jak dalece i w jaki sposob ludzie ci uwzględniają
cele i interesy innych, otaczających ich osob.

Jako pierwszy zaproponował te terminy BAKAN. Uważał on sprawczość i wspolnotowość za
dwa głowne obszary czy aspekty ludzkiej egzystencji – każdy człowiek jest realizatorem
swoich celow (sprawczość), każdy jest też członkiem społeczności i uczestnikiem relacji
społecznych (wspolnotowość). Bakan był zorientowany raczej psychodynamicznie
niż empirycznie, jednak zainspirował innych do badań.

Jednym z podstawowych wnioskow z szeregu badań, zarowno dotyczących sytuacji
wyobrażonych, jak pochodzących z własnych wspomnień osob badanych, było stwierdzenie,
że zachowania innych ludzi (np. udzielanie pomocy) interpretujemy przeważnie w
kategoriach wspolnotowych, a nie sprawczych, podczas gdy te same zachowania własne
— odwrotnie. Ponadto w przypadku innych osob szybciej przetwarzamy informacje o
charakterze wspolnotowym. Uderzające jest też to, że zazwyczaj wybor jednej z interpretacji
wyklucza alternatywną, choć nic nie stoi na przeszkodzie, żeby skorzystać z obu możliwości.
To samo zachowanie możemy interpretować jako świadczące o posiadaniu rożnych
cech w zależności od postrzegania jego intencji. Przypisujemy innym ludziom cechy sprawcze
wtedy, gdy postrzegamy ich działanie jako mające na celu realizację ich własnych interesow,
natomiast wtedy, gdy sądzimy, że działają na rzecz innych, sądzimy, że posiadają cechy
wspolnotowe.

W eksperymencie przeprowadzonym przez Aleksandrę Cisłak i Bogdana Wojciszke uczestnicy
otrzymywali informację o pewnym loklanym polityku kandydującym do sejmu RP. Był on
przestawiany jako przedsiębiorca zarządzający pewną firmą a także fundacją. Materiały w
postaci rzekomych wycinkow prasowych zostały tak przygotowane, że dla połowy badanych
działania w firmie dotyczyły własnego interesu (firma należała do kandydata) a działania w
fundacji interesu potencjalnych wyborcow (fundacja należała do miasta). Dla drugiej połowy
badanych to firma była własnością miasta a fundacja należała do kandydata. Jak wynika z
tego eksperymentu na naszą postawę w stosunku do kandydata i chęć głosownia na niego
wpływa w znacznie większym stopniu postrzeganie jego działania jako realizowanego w
czyimś niż w jego własnym interesie. Tak więc politycy, ktorych uznajemy za uczciwych i
robiących coś dla innych, zdają się mieć większe szanse niż ci, o ktorych sądzimy, że są po
prostu inteligentni.

Reakcje afektywne na innych ludzi różnią się w zależności od przypisywanych tym ludziom
cech. Uczestnicy badania byli proszeni o przypomnienie sobie epizodu, w ktorym jakaś osoba
odniosła sukces, poniosła porażkę bądź też zachowała się w sposob moralny lub niemoralny.
Za każdym razem badania mieli wypisać nazwy wszystkich emocji jakie w przypomnianym

epizodzie przeżywali. Emocje te były analizowane ze względu na treść, pozytywność,
negatywność.
Najsilniejsze emocje (negatywne) budziła czyjaś niemoralność, słabsze (pozytywne) —
czyjaś moralność, zaś informacje o czyjejś sprawności są niemal obojętne.

Ludzie mało przejmują się własną wspólnotowością, a dbają przede wszystkim o swoją
sprawczość, co zostało udowodnione w wielu badaniach, m.in.
1. Badanie Wojciszke dot. wyboru komercyjnych ofert szkoleniowych. Badani otrzymali
oferty szkoleń z prośbą o ocene jak bardzo chcieliby uczestniczyć w danym szkoleniu, lub o
ocenę jak bardzo a takim szkoleniu chciałaby uczestniczyć inna osoba (konkretny rowieśnik
tej samej płci, ale nie najbliższy przyjaciel). Dwie oferty dotyczyły umiejętności sprawczych
(zarządzanie czasem, skuteczna perswazja), dwie inne umiejętności wspolnotowych
( samorozwoj moralny, udzielania wsparcia społecznego). Wyniki pokazały, że badani:
- wybierali DLA SIEBIE szkolenia dot. umiejętności SPRAWCZYCH (zarządzanie czasem,
skuteczna perswazja)
- wybierali DLA INNYCH szkolenia rozwijające ich WSPOLNOTOWOŚĆ (samorozwoj moralny,
udzielanie wsparcia społecznego)

2. Badanie Wojciszke: Badani wybierali z listy 20 cech, cechy MOJEGO prawnika, za ktore
zapłacę najwięcej, w połowie były to zalety sprawcze a w połowie wspolnotowe. Badani byli
w stanie zapłacić dwa razy więcej za sprawczość niż moralność swojego prawnika. Najwięcej
płacili za: skuteczność, inteligencję, kompetencję. A najmniej za dobroduszność,
prawdomowność, altruizm. Cechy prawnika PRZECIWNIKA za ktore byli skłonni zapłacić
najwięcej:
- sprawiedliwość - uczciwość – szczerość.

9. Zjawisko zagrożenia stereotypem: na czym polega, jakie są jego mechanizmy.

Zagrożenie stereotypem (C. Steele): - świadomość

członków stereotypizowanej grupy, że są

obiektem stereotypów, obniża ich poziom w dziedzinie istotnej z uwagi na stereotyp - obawa
członków stereotypizowanej grupy, że ich zachowanie może potwierdzić

stereotyp

kulturowy.

Dwustopniowy model poznawczego przetwarzania stereotypów:
1. Przetwarzanie automatyczne - następuje, gdy pojawia się bodziec (członek

stereotypizowanej grupy - stereotyp dotyczący tej grupy staje się dostępny w naszej
pamięci).

2. Przetwarzanie kontrolowane- z udziałem świadomości, gdy decydujemy się odeprzeć

stereotypową informację.

Samospełniające się proroctwo - obserwator może reagować na osobę stereotypizowaną w
sposób, który wywoła zachowanie potwierdzające oczekiwania.

Zagrożenie stereotypem to zwykle sytuacja, w której osoby należące do grupy obarczonej
stereotypem, obawiając się jego potwierdzenia, starają się unikać wszelkich zachowań, które
mogłyby w oczach innych ludzi i w ich własnych, dowieść słuszności stereotypu.
Uwewnętrzniony stereotyp staje się bardzo ważnym punktem odniesienia i zaangażowania
ich uwagi. Gdy osoby te znajdują się w sytuacji sprawdzania kompetencji, umiejętności,

wiedzy, predyspozycji itp. w wymiarze związanym ze stereotypem, występuje u nich
niepokój, że stereotyp ten się potwierdzi. Wtedy ich uwaga koncentruje się w dużej mierze
na próbie udowodnienia, że to uproszczone przekonanie nie jest prawdziwe. Powoduje to,
że mniej uwagi osoby te poświęcają wykonaniu zadania i ich wyniki są słabsze, niż ich
indywidualny potencjał, choć motywacja do jak najlepszego wykonania zadania jest bardzo
wysoka. W ten sposób oddziaływanie uwewnętrznionego stereotypu skutkuje gorszymi
wynikami i ograniczeniem szansy wykorzystania swojego osobistego potencjału.

Quinn i Spencer (1996): Grupę kobiet stawiano w sytuacji sprawdzania ich kompetencji w
dziedzinie matematyki, w której stereotypowo kobiety są postrzegane jako mniej
utalentowane od mężczyzn. Gdy badana grupa kobiet została poinformowana, że ich wyniki
w teście matematycznym posłużą diagnozie ich umiejętności matematycznych, koncentracja
na stereotypie „nieuzdolnionych matematycznie kobiet” i próbie udowodnienia jego
niesłuszności była tak silna, że kobiety te wypadły w teście zdecydowanie gorzej, niż wtedy,
gdy informacja o diagnostycznym charakterze testu nie padła. W pierwszym wypadku
kobiety wypadły w teście gorzej, niż kontrolna grupa mężczyzn, w drugim wyniki kobiet były
równie dobre jak mężczyzn.

Inzlicht i Ben-Zeev (2000): już samo rozwiązywanie testu matematycznego przez kobietęw
towarzystwie samych mężczyzn koncentruje jej uwagęna stereotypie. Kobiety rozwiązujące
takie zadania w towarzystwie dwóch mężczyzn uzyskiwały znacznie niższe wyniki niż
kobiety, które rozwiązywały ów test wraz z dwiema innymi kobietami.

Croizet i Claire (1998): Podobnie działo się w przypadku osób o niskim statusie społeczno-
ekonomicznym. W teście, który określono jako diagnostyczny dla kompetencji
intelektualnych, wyniki osób z grupy niżej uposażonych były słabsze, niż wyniki osób o
wyższym statusie. Jeśli nie odwoływano się do diagnostycznego, oceniającego kompetencje
charakteru testu, wyniki osób ubogich były porównywalne z wynikami osób z grupy o
wyższym statusie.

Obawa przed potwierdzeniem stereotypu powoduje, że osoby z grup, których stereotypy
dotyczą, rzadziej angażują się w dziedziny, w których silne jest stereotypowe postrzeganie
ich kompetencji czy umiejętności. Lęk ten może mieć także wpływ na osłabianie przez osoby
należące do grup stereotypizowanych ich motywacji do podejmowania działań w obszarze,
do którego stereotyp się odwołuje czy do identyfikowania samych siebie jako osób
uzdolnionych lub mogących osiągnąć sukces w danej dziedzinie.

10. Przedstaw klasyczne i nowe koncepcje autorytaryzmu.

Autorytaryzm, „osobowość autorytarna” - sztywna osobowość, ktora charakteryzuje się
rozumowaniem w kategoriach „wszystko albo nic”, widzeniem świata w czarno-białych
barwach, ścisłym przestrzeganiem tradycji i uległością wobec autorytetow.

Koncepcja Adorno (pocz.50')
Adorno i jego wspołpracownicy wyrożnili 9 cech, ktore składają się na osobowość
autorytarną:
1. Konwencjonalizm — sztywne przywiązanie do wartości klasy średniej
2. Autorytarne podporządkowanie — bezkrytyczne podporządkowanie się autorytetom

3. Autorytarna agresja — skłonność do potępiania i karania osob naruszających
konwencjonalne wartości
4. Antyintracepcja —niechęć do zrozumienia stanow psychicznych innych ludzi
5. Przesądność i stereotypowość — tendencja do myślenia w sztywnych kategoriach
6. Wiara w siłę — przecenianie roli siły i twardości, identyfikacja z ludźmi mającymi władzę i
siłę
7. Destruktywność i cynizm — wrogość do ludzi
8. Projektywność — rzutowanie na zewnątrz swoich nieświadomych emocjonalnych
impulsow
9. Nadmierne zainteresowanie seksem

Badania Adorno i jego wspołpracownikow wykazały, że ludzie o osobowości autorytarnej
dorastali zwykle w rodzinach, w ktorych rodzice (głownie ojciec) byli zwolennikami żelaznej
dyscypliny i stosowali surowe kary nawet za najmniejsze przejawy nieposłuszeństwa. Osoby
te odczuwają lęk przed rodzicami i nienawiść do nich, ale są także od nich zależne. Poza tym
odczuwają nienawiść do wszelkich „dewiacyjnych” impulsow (takich jak strach, agresja, seks)
i często przenoszą te impulsy na innych, przez mechanizm projekcji i tak odrzucane impulsy
zostają przeniesione na stereotypizowane grupy.
Podstawowe miary autorytaryzmu według tej koncepcji to skala F (faszyzmu), skala A-S
(antysemityzmu) i skala E (etnocentryzmu).
Teoria Adorno, mająca psychoanalityczne korzenie, często była przywoływana w analizie
przyczyn faszyzmu.

Koncepcja Allporta (50')
Allport rozwinął teorię Adorno i podobnie jak on ujmował uprzedzoną osobowość w
kategoriach psychodynamicznych. Upatrywał się on jednak źrodeł takiej osobowości w
„ułomnym ego” i uważał, że niektore osoby czują się zagrożone i niepewne, obawiając się
niemal wszystkiego. Probując przezwyciężyć nieustanne poczucie braku bezpieczeństwa,
przyjmują uprzedzone poglądy na temat innych i w ten sposob projektują na nich własne
lęki, niepokoje i brak wiary w siebie.

Koncepcja Altemeyera (80' i 90') – Prawicowy Autorytaryzm (PA)
Altemeyer dopracował koncepcję Adorno, formułując wniosek o powiązaniu 3 (z 9
przedstawianych przez Adorno) cech, nazwanych przez niego "wiązkami postaw":
1. autorytarnej uległości
2. autorytarnej agresji
3. konwencjonalizmu
Altemeyer nazwał ten zestaw postaw prawicowym autorytaryzmem (PA).
Badania wykazały, że osoby osiągające wysokie wyniki na skali PA:
- są przekonane o własnej prawości
- mają konserwatywne poglądy polityczne
- dążą do ograniczenia swobod osobistych
- domagają się surowej dyscypliny i wysokich kar dla przestępcow (z karą śmierci włącznie)
- wykazują ortodoksyjne podejście do spraw religijnych
- żywią uprzedzenia względem obcych grup narodowościowych i mniejszości seksualnych
- posiadają seksistowskie przekonania dotyczące roli kobiet w społeczeństwie

Deklaracja postaw antyspołecznych jest o wiele większa, jeżeli kwestionariusz mierzący
poziom PA jest wypełniany anonimowo.

11. Jak można zmieniać postawy?

Postawa to względnie trwała tendencja człowieka do pozytywnego lub negatywnego
wartościowania jakiegoś obiektu (osoby, przedmiotu, zdarzenia, idei).
Właściwości postawy:

– znak (pozytywny/negatywny)
– natężenie (większe/mniejsze)
– ważność
– wewnętrzna zgodnośćs
– stopień powiązania z innymi postawami.

Postawy ważne trudniej zmienić, a dana postawa jest tym ważniejsza, im jest bardziej
powiązana z Ja (koncepcją własnej osoby), wyznawanymi wartościami i innymi postawami.

PROCESUALNY MODEL PERSWAZJI McGuire
Model ten zakłada, że zmiana postaw jest efekte przemyślanego i świadomego
przetwarzania informacji.
Ostateczny efekt komunikatu perswazyjnego zależy od co najmniej 5 etapow jego
przetwarzania:
1) uwagi – odbiorca musi zauważyć przekaz
(w marketach najbardziej zauważalne produkty znajdują się na poziomie oczu/ kandydat na
prezydenta musi
zostać zauważony, dlatego zabiega o promocje w mass mediach)
2) zrozumienia jego treści
(jeśli odbiorca ma charaktr masowy, wowczas lepiej rozumie komunikat prosty niż złożony)
3) ulegania jego argumentom
(oznacza akceptację argumentow)
4) utrzymywania tej zmienionej postawy (nieuleganie konkurencyjnym przekazom)
5) wykorzystaniem jej we własnym zachowaniu odbiorcy komunikatu

Badania: „penicylina powinna zostać zakazana“; gdy przekazowi nie towarzyszyła żadna
argumentacja, to zmiana
postaw malała wraz ze wzrostem intelignecji odbiorcow; gdy temu samemu przekazowi
towarzyszyła skomplikowana
argumentacja medyczna, zmiana postaw rosła wraz z inteligencją odbiorcow.

MODEL SZANS ROZPRACOWANIA PRZEKAZU
Model ten zakłada, że zmiana postawy może dochodzić do skutku 2 rożnymi torami:
1) Centralnym torem perswazji: zakłada, że ludzie starannie i w sposob przemyślany
przetwarzają informację zawartą w przekazie. Podstawową przesłanką skuteczności przekazu
jest jego zdolność do wywoływaia przychylnych reakcji poznawczych (myśli i sądow)
odbiorcy. Im bardziej reakcje przychylne przekazowi górują nad nieprzychylnymi, tym
większa szansa na zmianę postawy w kierunku zgodnym ze stanowiskiem nadawcy przekazu.
Zmiana zależy więc głownie od jakości argumentacji zawartje w przekazie, ma trwały
charakter, jest odporna na kontrpropagandę i wprowadzana prze odbiorcę w jego
zachowanie.

2) Peryferyjnym torem perswazji: opiera się na powierzchownym zidentyfikowaniu jakiegoś
sygnału sugerującego pozytywny lub negatywny stosunek do stanowiska oferowanego w
przekazie. Ty sygnałem może być sympatyczność lub antypatyczność nadawcy przekazu, jego
duży autorytet, albo to, co robią inni w odpowiedzi na komunikat. Rozpoznanie takiego
zachęcającego do uległości sygnau powoduje przesunięcie postawy odbiorcy w kierunku
stanowiska oferowanego w przekazie, ale zmiana ta nie ma charakteru trwałego, łatwo
poddaje się kontrpropagandzie i rzadko jest wprowadzania przez odbiorcę w zachowanie.

Kiedy motywacja odbiorcy, bądź jego zdolność do rozpracowania przekazu jest duża,
perswaja toczy się torem centralnym. Gdy brakuje motywacji/zdolności/obu -
rozpracowywanie perswazji toczy się torem peryferyjnym.

Można rozrożnić następujące wyznaczniki skutecznej zmiany postaw:
NADAWCA: Badania przekonują, że wiarygodni są nadawcy:

– kompetentni (mający wiedzę fachową)
– o czystych intencjach (godni zaufania, bo nie manipulują czyimiś poglądami dla
własnych korzyści)
– atrakcyjni (niezależnie z jakiego powodu) – wówczas przenosimy pozytywne emocje
z nadawcy komunikatu na jego przekaz
– podobni do nas samych

Kompetencja nadawcy będzie odgrywać dużą rolę w przypadku peryferyjnej perswazji
(centralny tor perspazji – siła argumentu). Gdy odbiorca przetwarza peryferyjnym torem, a
nadawca jest niekompetentny – może to doprowadzić do efektu bumerangowego –
wywołać zmiany w kierunkuu odwrotnym do zamierzonego.

TREŚĆ: najważniejszym aspektem treści przekazu jest siła argumentacji. Siła ta zależy od:

– wyrazistości przekazu – wyraziste przekazy bardziej poruszają i są skuteczniejsze
– liczba argumentow i ich powtorzeń – im więcej argumentow zawiera przekaz, tym
jest skuteczniejszy, ponieważ ma silniejszą wymowę i kładzie większy nacisk na
odbiorcę, a także wzrot liczby powtorzeń sprzyja skutecznemu uczeniu się stanowiska
zawartemu w przekazie
– odwoływania się do emocji – emocje pozytywne zwiększają skuteczność przekazu
(strach raczej nasila skłonność do unikania przekazu, ale może być skuteczny, jeśli
podane są klarowne wskazowki jak poradzić sobie z zagrożeniem)

ORGANIZACJ PRZEKAZU:
– kolejność argumentacji (ef. pierszeńśtwa – silniejsze argumenty podane jako pierwsze >
gdy komunikaty następują zaraz po sobie/ ef. świeżosć – silniejsze argumenty podanej jako
ostatnie > gdy komunikaty podane są w odstępach czasowych)
– liczba nadawcow – większą efektywność ma kilku nadawcow przedstawiających po 1
argumencie, niż 1 nadawca przestawiający wszystkie argumenty (pojawienie się nowego
nadawcy silniej przyciąga uwagę odbiorcy)

ŚRODEK PRZEKAZU:
– najważniejsze środki przekazu to masowy przekaz: tv, radio, prasa
– najważniejszą role odgrywa „żywość“ przekazu: 1-TV, 2-radio, 3-prasa

ODBIORCA:
– badania pokazują, że takie cechy jak: inteligencja, samoocena, intro-ekstrawersja, czy
poczucie kontroli nasilają lub osłabiają uleganiu perswazji
– inteligencja: osłabia
– samoocena umiarkowana: wzmacnia / samoocena niska: zwiększa tendencję do ulegania,
ale zmniejsza zdolność do odbierania przekazu/ samoocena wysoka: zmniejsza tendencję do
ulegania, ale zwiększa zdolność do odbierania przekazu

12.Piętno w relacjach społecznych – skąd się bierze, jakie ma funkcje, jakie procesy
uczestniczą w piętnowaniu ludzi?

Piętno jest zjawiskiem, ktore nierozerwalnie wiąże się z wartością przypisywaną rożnym
formom tożsamości społecznej. Jest konstrukcją społeczną, ktorą można określić poprzez 2
składniki:
1) dostrzeżenie rożnicy opartej na pewnej charakterystycznej właściwości czy też „znaku
szczegolnym”
2) dewaluacji osoby noszącej „znak szczegolny”.

Cechy będące przedmiotem napiętnowania są rożne w rożnych kulturach i w rożnym czasie
(np. homoskesulizm, otyłość).
Głowny negatywny wpływ napiętnowania nie dotyczy zazwyczaj fizycznych skutkow
posiadanej cechy tylko skutkow psychologicznych i społecznych. Większość cech, ktore mogą
być napiętnowane (np. oszpecenie twarzy) prowadzą do ostracyzmu i odrzucenia co może w
konsekwencji przyczynić się do pogorszenia zdrowia psychicznego osoby napiętnowanej.
Piętno może stwarzać pośrednie zagrożenie fizyczne. Przypadki morderstw na gejach czy
Murzynach. Takim pośrednim zagrożeniem fizycznym może być także utrudniony dostęp do
opieki medycznej, oświaty, mieszkań.

FUNCKJE PIĘTNOWANIA:
zwiększenie poczucia własnej wartości***zwiększenie kontroli***ochrona przez lękiem

1) może podnosić poczucie własnej wartości poprzez porównanie „ w dół”. Zgodnie

z teorią tego porownania, zestawienie siebie z innymi będącymi w gorszym położeniu, może
zwiększać subiektywne poczucie dobrostanu i podnosić poczucie własnej wartości.
Porownywanie „ w doł” może być bierne np. poszukiwanie innych, ktorzy pod jakimś
względem są w gorszej sytuacji niż my lub aktywne jak stawianie innych w niekorzystnej
sytuacji poprzez ich dyskryminowanie.

2) może podnosić poczucie własnej wartości uruchamiając korzystne porównania

międzygrupowe. Kwestia tożsamości społecznej staje się ważna kiedy znamię wiąże się z
przynależnością do pewnej kategorii ludzi (grupy rasowej, etnicznej czy narodowej), a nie z
cechami indywidualnymi. Zgodnie z teoria tożsamości społecznej (Tajfel, Turner) podział
ludzi na ”obcych” i „swoich” wzmaga motywację do postrzegania własnej grupy jako
wyjątkowej w pozytywnym sensie. Motywacja ta sprawia, że poszukujemy wymiarow
faworyzujących „swoich” względem „obcych”, a także pobudza do czynnego
dyskryminowania „obcych”. Faworyzowanie „swoich” względem „obcych” może wpłynąć
pozytywnie zarowno na grupowe jak ososbiste poczucie własnej wartości.

3) Piętno wzbudza lęk i poczucie zagrożenia u podmiotow postrzegających.

Piętnowanie innych może zwiększać zatem postrzegana i rzeczywistą kontrolę sprawowaną

przez piętnującego w takiej mierze, w jakiej prowadzi ono do odmiennego traktowania,
systematycznego unikania, segregacji i marginalizacji osob, które stanowią zagrożenie dla
dobrostanu osoby piętnującej. np. kryminaliści, wyznawcy jakiejś religii.

4) Piętno może wzbudzać rownież szczegolny rodzaj lęku-lęk egzystencjalny, ktory

wynika z uświadamiania sobie własnej śmiertelności. Zgodnie z teorią opanowania trwogi
(Salmon, Greenberg, Pyszczynski), do wzbudzenia lęku egzystencjalnego wystarcza już samo
dostrzeżenie odmienności i dewiacji, dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy owa odmienność
wzbudza w ludziach lęk, że może „spotkać ich to samo”, np. gdy piętno wiąże się z
kalectwem fizycznym lub oszpeceniem.

Teoria powstawania piętna uwzględnia 3 głowne składniki:
1) funkcję
2) percepcje
3) społeczny konsensus.
Piętno wymaga początkowego funkcjonalnego bodźca, najczęstszym impulsem jest unikanie
zagrożenia dla Ja. Ta początkowa funkcja zostaje poźniej zaakcentowana w procesie
percepcji, a następnie podlega konsolidacji na poziomie społecznym w procesie wzajemnego
przekazywania sobie informacji. Rezultatem jest podzielanie piętna; piętnowanie staje się
częścią społeczeństwa, ktore tworzy, akceptuje i podtrzymuje takie postawy i zachowania.
Schemat powstawania piętna uwzględniający rolę zagrożeń percepcyjnych zniekształceń i
społecznego konsensusu:

początkowe spostrzeżenie konkretnego lub symbolicznego zagrożenia
▼
zniekształcenia percepcyjne, ktore wyolbrzymiają rożnice wewnątrzgrupowe
▼
konsensualne podzielenie zagrożeń i spostrzeżeń
▼
PIĘTNO

Reakcje na piętno:

▪

napiętnowany nie jest w pełni człowiekiem

▪

dyskryminacja zmniejszenie szans życiowych napiętnowanego

▪

tworzymy ideologię tłumaczącą niższość napiętnowanego, „niebezpiecznej” osoby

▪

uzasadniamy niechęć do napiętnowanego wynikającą z innych rzeczy

▪

piętnujące określenia

▪

przypisywanie innych wad/zdolności nadnaturalnych
piętno = kara

13. Wyjaśnij mechanizmy wpywu społecznego.

2 rodzaje wpływów społecznych:
informacyjny: opinie innych osob traktuje się jako źrodło informacji o rzeczywistości, uznaje
to za słuszne, chcąc mieć rację, postępuje jak inni. GDY: duża zgodność w licznej,
obserwowanej grupie + jednostka nie ma swojego zdania na dany temat/nie jest przekonana
o swojej racji

normatywny: upodabnianie się do grupy (zwłaszcza wtedy gdy czuje się do niej podobna),
zachowywanie się jak członkowie, w celu uzyskania akceptacji/ podtrzymania więzi/
pozyskania przyjaciół/ uniknięcia dezaprobaty
CIALDINI wyodrębnił 6 mechanizmow wpływu społecznego, dzięki ktorym ludzie godzą się
spełniać prośby, sugestie, czy polecenia innych osob:

1) ZASADA WZAJEMNOŚCI: jeśli ktoś komuś wyświadczył uprzejmość (nawet nieoczekiwaną,
czy niepożądaną), będzie czuł wewnętrzny przymus do jej odwzajemnienia –
najprawdopodobniej spełni więc prośbę osoby, która wcześniej wyświadczyła mu przysługę.
Exp. Do wielu osob wylosowanych z listy adresowej wysłano kartki świąteczne. Na następne
święta experymentator został obsypany odpowiedziami

2) SPOŁECZNY DOWÓD SŁUSZNOŚCI: uważamy jakieś zachowanie za poprawne i
uzasadnione, a opinie za słuszne, jeśli widzimy innych, tak właśnie się zachowujących lub
sądzących.

– konformizm jest przejawem tego mechanizmu = zmiana lub modyfikacja
zachowania na skutek wpływu innych ludzi
– podstawiany śmiech w serialach komediowych sprawia, że uważamy scenki za
bardziej zabawne
– efekt Wertera (wyraźny wzrost samobojstw, po samobojstwie jakiejś znanej osoby
np. Nastąpiło tak po śmierci Marylin Monroe)

3) ZAANGAŻOWANIE I KONSEKWENCJA: dobrowolne podjęcie się jakiegoś zadania,
powoduje konsekwencję w działaniu i doprowadzenie działania do końca, nawet jeśli osoba
jest narażona na wysokie koszty tego przedsięwzięcia.
Mechanizm ten jest uwarunkowany:

– wzrostem umysłowej dostępności określonego sposobu zachowania, ktory z kolei
nasila szanse jego faktycznej realizacji (ludzie, ktorzy mieli sobie wyobrazić, iż
korzystają z TV kablowej, faktycznie częście wykupywali potem abonament)
– uzasadnianie włożonego już wysiłku lub innych zasobow (czasowych, finansowych).
Jedynym sposobem na uzyskaniem korzyści z zainwestowanych zasobow jest
kontynuacja danego działania
– autopercepcja > jeżeli podmiot rozpoczął już jakieś działanie, to zaczyna siebie
spostrzegać w sposób sprzyjający kontynuacji

4) SYMPATIA INTERPERSONALNA:
Sympatię wzbudzają:
– podobieństwo poglądow
– podobny wiek
– atrakcyjność fiz
– częstość kontaktow i pozyt. skojarzeń
5) NIEDOSTĘPNOŚĆ: niedostępność dobr lub informacji , sprawia, że wydają się nam one
cenniejsze, lepsze, ciekawsze, bardziej pożądane. Rzeczy trudno osiągalne są dla nas
cenniejsze, a poza tym jeśli pozbawieni jesteśmy jakiejś możliwości, nie mamy też możliwości
wyboru, to budzi to w nas opór. Ten z kolei skłania do konsekwentnego dążenia do zdobycia
tego co niemożliwe.

6) AUTORYTET ORAZ RELACJE PODLEGŁOŚCI: skłonność do ulegania woli ludzi uznanych za
autorytet. Rzadkie odmawianie im, nie podważanie decyzji, popieranie, uleganie.
Autorytetami są najczęściej: eksperci, ludzie wykształceni, zajmujący wysokie stanowiska,
mający władzę. Często dajemy się jednak zwieść symbolom kojarzącym się z autorytetami,
samochod, stroj, dyplom… mimo, że nie idzie za tym konkretna wiedza. Poddajemy też w
wątpliwość decyzje ludzi rożniących się od tych będących dla nas autorytetem. Nie ufamy
im,podważamy ich decyzje.

14. Kierowanie wrażeniem: co to takiego, na czym polega, jakie daje efekty?

Kierowanie wrażniem można rozumieć jako AUTOPREZENTACJĘ, czyli celowe kształtowanie,
czy kontrola sposobu, w jaki spostrzegają nas inni ludzie (w konsekwencji też sposobu w jaki
spostrzegamy samych siebie).

Ksztatowanie wizerunku własnej osoby pozostaje w służbie 3 ważnych motywow:
(1) osiągania materialnych i społecznych korzyści, ktorych pozyskanie jest uzależnione od
innych ludzi
(2) utrzymywania lub podwyższania poczucia własnej wartości
(3) kształtowania pożądoanej tożsamości osobistej

Taktyki:
– Obronne taktyki autoprezentacji = zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie
lub obronę zaatakowanej, bądź zagrożonej tożsamości naszej osoby. Zachowania te
motywowane są pragnieniem osiągnięcia sukcesu autoprezentacyjnego i są
charakterystyczne raczej dla osob o niskiej samoocenie:

samoutrudnianie: angażowanie się w działania, ktore obniżają szanse sukcesu, ale
zwalniają z osobistej odpowiedzialności za porażkę, a w dodatku nasilają osobistą
chwałę w wypadku sukcesu (student imprezujący w noc przed egzaminem/
zaniechanie wysiłku podczas przygotowywania się lub podczas wykonywania zadania/
wybor bardzo trudnego zadania uniemożliwiającego sukces/ wybor
nieodpowiedniego partnera do jego realizacji/ pomaganie rywalowi w zwycięstwie)
suplikacja: prezentowanie własnej bezradności w nadziei na uzyskanie pomocy od
innych dzięki odwołaniu się do normy odpowiedzialności społecznej, nakazującej
pomagać tym, ktorych losy od nas zależą
wymówki: redukowanie odpowiedzialności za czyn (łagodzenie oceny obserwatorow)
usprawiedliwienia: akceptowanie własnej odpowiedzialności przy jednoczesnych
probach redefiniowania czynu jako mało szkodliwego lub dotyczącego w istocie
czegoś innego niż szkoda (zaprzeczanie szkodliwości czynu np.przyjemność z gwałtu,
oszukiwanie na egzaminie/ zaprzeczanie krzywdzie ofiary lub przekonywanie, że w
istocie zasłużyła sobie na swoj los np. ofiara prowokowała do gwałtu/ odwoływanie
się do powrzechności postępku/ redefinicja czynu jako dotyczącego nie tyle szkod, ile
wypełnianiu rozkazow
przeprosiny

– Asertywno-zdobywcze taktyki autoprezentacji = zachowania ukierunkowane na
zbudowanie, pozyskanie, utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby. Zachowania te
motywowane są pragnieniem osiągnięcia sukcesu autoprezentacyjnego i są
charakterystyczne dla osob o wysokiej samoocenie

ingracjacja: wkradanie się w cudze łaski lub pozyskiwanie sympatii poprzez:

* prezentowanie własnych cech wzbudzających sympatię (niekoniecznie
prawdziwych cech)
* schlebianie innym i prawienie im komplementow !!!najbardziej skuteczna
taktyka
* konformizm, czyli prezentowanie opinii podobnych do partnera
* wyświadczanie przysług !!!taktyka całkowicie nieskuteczna pod tym kątem

zastraszanie
autopromocja: przedstawianie siebie jako osoby kompetentnej i podkreślanie, że
nasze dokonania są większe, niż w rzeczywistości !!!może prowadzić do odebrania
nas jako osoby zarozumiałe i nadmiernie pewne siebie

>> dylemat skromności (więcej sympatii zyskujemy w cudzych oczach umniejszając znaczenia
własnych sukcesow niż poprzez chwalenie się nimi ALE z drugiej strony ludzie mogą naszą
skromność potraktować dosłownie – uznać, że nasze sukcesy są faktycznie niewielkie, lub
uznać, że mamy niską samoocenę)

autopormocja przez skojarzenie: !!! jest to nieasertywna = obronna wersja w/w
taktyki koajrzenie własnej osoby z pozytywnymi zdarzeniami lub osobami (pławienie
sie w cudzej chwale = nasilanie zw z osobami odnoszącymi sukces i nasilanie
znaczenia ich sukcesu))
świecenie przykładem

15. Wymień i omów sposoby rozwiązywania konfliktów międzygrupowych

Istotą konfliktu międzygrupowego są 3 elementy:
(1) niezgodność celow i wartości między co najmniej 2 stronami
(2) proby wzajemnego kontrolowania się stron i wzajemnego wpływania na decyzje i
zachowania
(3) negatywne emocje towarzyszące antagonizmom

Obszary konfliktu to rożnice:
– ekonomiczne (zarząd chce przeznaczyć zyski na inwestycje a pracownicy domagają się
podwyżek)
– w wartościach (religia w szkole)
– we władzy (partie polityczne ścierające się o rządy w kraju)

Konflikt międzygrupowy bardzo mocno intensyfikuje tendencję do faworyzowania swojej
grupy, prowadząc najczęściej do negatywnego stereotypu grupy obcej.

Sposoby rozwiązywania konfliktów bez interwencji osób trzecich:

ignorowanie: technika, ktora polega na pomijaniu milczeniem problemu. Ma swoje

źrodło w przekonaniu, że brak decyzji wywoła mniejszy konflikt niż odrzucenie żądań.
Najczęściej sięga po nią tylko 1 ze stron konfliktu, kiedy nie słucha argumentow strony
przeciwnej, nie przyjmuje ich do wiadomości i nie stara się zrozumieć. Bezustanne
powtarzanie własnego zdania i unikanie wymiany poglądow to głowna broń stosowana w
ramach tej techniki.

odwlekanie: odroczenie działania. Oczekiwanie na zmiany, ktore mogą nastąpić, na

zdarzenia losu to podstawowy schemat myślenia w tej technice. Konflikt traktowany w ten
sposob ma wszelkie szanse na pogłębienie. Wraz z upływem czasu osoby zaangażowane

nabierają coraz głębszego przekonania o własnych racjach, formalizują swoje poglądy.
Sposob często wspołwystępujący z ignorowaniem.

pokojowe współistnienie: w strategii tej zaangażowane są obie strony. Udają one, że

konflikt nie istnieje, podkreślają wspolnotę, ignorują przyczyny sporow. Wspołpraca
pomiędzy nimi jest pozornie dobra, lecz rzadko faktycznie wspołpracują one ze sobą w taki
sposob, aby połączone wysiłki przynosiły maksymalne korzyści. Wspołdziałanie wynika tu
raczej z obowiązku niż z zaangażowania we wspolne cele. Poczucie fałszu towarzyszące obu
stronom rodzi wiele podejrzeń o nieczystą grę, a kontakt nabiera cech gry, uniemożliwiając
otwartą komunikację.

deprecjonowanie: umowne pozbawienie wartości przeciwnika w konflikcie.

Etykietowanie odczłowieczające, umniejszająces wartość przeciwnika, bądź przedmiotu
sporu.

reorientacja: obarczenie odpowiedzialnością za przyczyny konfliktu przeciwnika,

wskazanie tzw. kozła ofiarnego. Odmianą reorientacji jest stworzenie lub ujawnienie
wspolnego zagrożenia. Pogodzenie się w celu obrony ma na celu zyskanie sojusznikow w
walce z trzecią siłą. Stosowanie takiej metody świadczy o tym, że po uporaniu się z
przeciwnikiem sojusznik zostanie prawie na pewno ponownie zaatakowany.

separacja: usunięcie strony konfliktu z dotychczasowe przestrzeni. Jest to

rownoznaczne z utratą pewnych wartości, ktore były wynikiem związku z skonfrontowanych
obecnie stron, np. rozwiązanie skłoconych zespołow badawczych to rownoczesna rezygnacja
z mogących powstać projektow i rozwiązań.

walka: proba rozwiązania konfliktu poprzez totalne zniszczenie przeciwnika.
negocjacje: pozwalają stronom konfliktu wyrazić swoje preferencje, omowić ich

relację, powstrzymać się od pewnych działań i zwiększyć wzajemną przewidywalność

Sposoby rozwiązywania konfliktów z udziałem osób trzecich:

postępowanie sądowe: procedura, w granicach ktorej strony przedstawiają swoją

sprawę przed sędzią albo ławą przysięgłych. Przyjmuje się tutaj założenie, że strony nie są w
stanie rozwiązać własnych konfliktow i decyzja musi pochodzić z zewnątrz. Postępowanie
przypomina arbitraż pod tym względem, iż to osoba trzecia podejmuje decyzję, jednak
postępowanie może zostać rozpoczęte bez obopolnej zgody. W postępowaniu sądowym
zakłada się, że pełna argumentacja przedstawiona przez każdą ze stron umożliwi sędziemu
lub ławie przysięgłych podjęcie sprawiedliwej decyzji.

arbitraż: ma taką samą strukturę jak postępowanie sądowe. Trzecia strona zostaje

upoważniona do zadecydowania o wyniku konfliktu. Strony, ktore nie mogą rozwiązać
konfliktu bez pomocy, wspolnie wyznaczają arbitra, aby rozwiązał ich konflikt, lub czynią to z
polecenia sędziego czy menedżera, lub są zmuszone umową do poszukiwania arbitra.

mediacje: nie ma autorytetu, ktory podejmuje decyzję, lecz jest mediator, ktory

pomaga stronom negocjować, tak by mogło dojść do porozumienia. Mediator słucha,
sugeruje, formułuje ostateczne porozumienie, do ktorego przyczyniły się obie strony.

16. Rola procesów poznawczych we wzbudzaniu emocji. Podaj przykład badań.

Procesy poznawcze odgrywają znaczną rolę we wzbudzaniu emocji. Stanowi on jeden z 4
systemow aktywacji emocji – obok systemu neuronalnego, sensomotorycznego i
motywacyjnego. Procesy mające wyraźnie naturę poznawczą to: oceny poznawcze,
kategoryzowanie, wnioskowanie, dokonywanie atrybucji przyczynowych, mechanizmy
związane z funkcjonowaniem pamięci, antycypacją przyszłości.

Lazarus – ocena poznawcza: rozpoznanie przez jednostkę określonego zdarzenia jako
znaczące z punktu widzenia jej celow i interesow. Jednostka dokonuje oceny pierwotnej,
decydującej o tym, czy emocja w ogole się pojawi, a jeżeli się pojawi, to jaka będzie jej
walencja (pozyt/negat). Następnie dokonuje oceny wtornej (jeśli emocja się pojawiła), ktora
polega na ustaleniu możliwości działania wobec zaistniałej sytuacji/ uporania się z
problemem. Wynik tej wtornej oceny determinuje jaka konkretna emocja się pojawi.
Specyficzne wzorce ocen poznawczych determinują pojawienie się konkretnych emocji:

np. szczęście pojawia się, gdy podmiot stwierdzi, że zaistniałe zdarzenie oznacza

osiągnięcie przez niego jakiegoś celu

np. nadzieja wystąpi, gdy okoliczności stworzą szanse osiągnięcia celu
np. smutek zrodzi się, gdy podmiot dojdzie do wniosku, że nie dysponuje zasobami

umożliwiającymi uporanie się z problemem

np. złość, gdy podmiot stwierdzi, że przyczyną wystąpienia niekorzystnej dla nigo

sytuacji jest ktoś obcy

Inne wzorce mają zdaniem Lazarusa doprowadzić w sposob nieodwołalny do pojawienia się
emocji strachu, dumy, poczucia winy, czy wstydu.
Badanie 1: w exp wzięły udział osoby uzdolnione matematycznie i pozbawieni takich
zdolności. Wszystkie osoby badane miały za zadanie rozwiązać układanki wymagające
zastosowania prawideł matematyki. Połowa zadań była łatwa, a druga połowa wymagająca.
Osoby pozbawione zdolności matematycznych reagowały na trudne zadania rezygnacją,
bezradnością i spadkiem optymizmu. Osoby uzdolniona nie przejawiały takich reakcji.
Reakcje emocjonalne osob mniej uzdolnionych były więc reakcją na ocenę zewnętrznej
sytuacji oraz oceną własnych zasobow.

Badanie 2: studenci mieli sobie przypomnieć zdarzenia życiowe, w ktorych doświadczali 15
rożnych emocji. Mieli sobie przypomnieć detale sytuacji, w ktorych pojawiały się te emocje.
Okazało się, że poszczegolne (specyficzne i stałe) wzroce oceny sytuacji zewn są silnie zw z
prawdopodobieństwem pojawiania się określonych emocji.
ZŁOŚĆ wiązała się z nieprzyjemnymi sytuacjami, za ktorymi stali inni ludzie;
POCZUCIE WINY wiązało się z nieprzyjemnymi sytuacjami, wywołanymi przez same osoby
badane

Badanie 3: Ciekawa wydaje się koncepcja Weinera, ktory badał emocje w warunkach
społecznych. Widok człowieka leżącego na chodniku budzić może tak rożne emocje jak:
złość, odraza czy wspołczucie. Zdaniem Weinera istotne jest tu określenie przyczyn, z jakich
wspomniany człowiek znalazł się w takim położeniu. Jeżeli przyczyny kłopotow innej
osoby odbierane są jako pozostające pod jej osobistą kontrolą (np. „upił się”), wowczas
przechodzień odczuwać będzie emocje gniewu lub złości. Prawdopodobnie zahamuje to
przyjście z pomocą. Jeżeli natomiast te kłopoty potraktowane zostaną jako niezależne od
woli owego nieszczęśnika (np. „dostał ataku serca”, „pobili go”), należy się spodziewać u
przechodniow odczucia litości lub wspołczucia. Ostatecznie więc, wzbudzona emocja jest
całkowicie uzależniona od interpretacji danej sytuacji. Powyższe rozważania jednoznacznie
prowadzą do uznania, że procesy emocjonalne iprocesy poznawcze wpływają na siebie
wzajemnie.

17. Rola emocji pozytywnych w radzeniu sobie z wyzwaniami życiowymi. Przedstaw
przykłady badań

Kiedy ludzie czują się szczęśliwi, łatwiej podejmują decyzje (według badań Isena i Meansa) i
uważają się za bardziej zadowolonych ze swojego życia (według badań Schwarza i Clorego).
Stosunki z innymi, wizerunek własnej osoby i nadzieje na przyszłość stają się bardziej
obiecujące. Johnson i Tversky udowodnili, że ludziom szczęśliwym świat wydaje się
bezpieczniejszy. Pozytywne emocje pozwalają lepiej radzić sobie ze stresem i lepiej znosić
niepowodzenia życiowe. Dobrostan psychiczny zdecydowanie wpływa na jakość naszego
życia i poprawia je w dużym stopniu.

Teoria elastycznej organizacji procesów poznawczych - Isen
W wielu badaniach Isen wykazała, iż pod wpływem pozytywnego afektu podlegają
rozszerzeniu procesy:
– uwagi
– myślenia
– zachowania.
Autorka nazwała ten stan elastyczną organizacją procesow poznawczych. Osoby w
pozytywnym stanie afektywnym oprócz podania typowych elementów danej kategorii (np.
samochód, rower, itp.) częściej generują odpowiedzi takie jak: „winda, ruchome schody,
czy deskorolka”, które również pełnią funkcję umożliwiającą przemieszczanie się.
Pozytywny afekt prowadzi więc do zachowań nowatorskich lub tworczych.

W eksperymencie Brosschot’a i Thayer’a osoby badane zostały poproszone, aby w ciągu
dnia, wykonując codzienne zajęcia, co godzinę określały rodzaj wykonywanej aktywności
fizycznej oraz wypełniały kwestionariusz samopoczucia obejmujący stopień pobudzenia
emocjonalnego i znak emocji (przyjemnie-nieprzyjemnie). Rownież co godzinę trzykrotnie w
odstępach 5 minutowych notowały wynik pomiaru tętna. Negatywny afekt wiąże się z
utrzymującym się pobudzeniem układu sercowo-naczyniowego. Natomiast doświadczanie
pozytywnego stanu zapowiadało spadek pobudzenia w ciągu najbliższych kilku minut. W
badaniu w warunkach terenowych zaznaczyła się funkcja neutralizująca pozytywnego afektu.

W badaniach Levensona i Fredrickson liczono częstotliwość uśmiechow występującą w
trakcie oglądania smutnej sceny ze „Stalowych magnolii”. Przedstawiała ona matkę
opłakującą swoją zmarłą corkę. Celem badań miało być określenie, czy przeżywając
negatywne emocje ludzie, ktorzy spontanicznie dostarczają sobie pozytywnych doznań,
podlegają szybszej restytucji. Tzw. uśmiech Duchenne może wywoływać specyficzne dla
emocji pozytywnych wzorce funkcjonowania fizjologicznego wpływając na autonomiczny
układ nerwowy.Dodatkowo, wywołanym w ten sposób zmianom autonomicznym może
towarzyszyć subiektywne doświadczanie przyjemności. Te zmiany ustępowały średnio
po około 36 sekundach u osob często uśmiechających się. Natomiast osoby, ktore się nie
uśmiechały „dochodziły do siebie” przez prawie minutę.

Wiele badań dowodzi, iż pozytywne stany emocjonalne zwiększają oczekiwania sukcesu i
pozytywnie wpływają na wzrost jego subiektywnego prawdopodobieństwa.

18. Jaki jest związek emocji z pamięcią? Przedstaw przykłady badań.

EKMAN: Wspołczesne badania nad emocjami a pamięcią dotyczą dwoch aspektow. Po
pierwsze przypominanie uzależnione jest od stanu emocjonalnego, czyli zależność
przypominanych treści od tego, czy jest się w pozytywnym, czy negatywnym nastroju.
Drugim aspektem rozpatrywanym w badaniach jest wpływ doświadczonego nastroju lub
emocji warunkującego zachowania prospołeczne np. pomaganie innym

Emocje oraz pamięć są powiązane przyczynowo. Większość emocji powstaje, gdy
przekładamy nasze motywy i interesy na działania celowe w nieprzewidywalnym otoczeniu.
Przejawem związku emocji z pamięcią jest pamięć uzależniona od stanu emocjonalnego.
Oznacza to, że materiał wyuczony w jakimś stanie emocjonalnym może być łatwiej lub lepiej
przypominany, gdy w momencie przypominania osoba znajduje się w tym samym stanie. Z
pamięcią uzależnioną od stanu nie zawsze mamy do czynienia. Występuje
ona tylko w pewnych warunkach, ktorych naturę uściśla m.in. hipoteza przynależności
przyczynowej. Według tej hipotezy człowiek najłatwiej kojarzy daną emocję z jakimś
bodźcem lub sytuacją, jeżeli ten bodziec uważa za przyczynę danej emocji. Jeżeli natomiast
jednostka spostrzega daną sytuację oraz stan emocjonalny jako powiązane przyczynowo,
wtedy powstaje między nimi silne skojarzenie, przez co pamięć bodźca jest wspomagana
przeżywaniem danego stanu emocjonalnego w momencie przypominania

W badaniach nad wpływem emocji na pamięć występuje trojkąt ,, emocja-i-pamięć’’. Boki
trojkąta są głownym
tematem badań nad zależnością tych czynnikow.

STAN EMOCJONALNY PODCZAS KODOWANIA (wierzchołektrojkąta)
uczenie się zgodne lub niezgodne z natrojem (bok trojkąta)
EMOCJONALNA TREŚĆ EMOCJI
przypominanie sobie zgodne lub niezgodne z nastrojem
STAN EMOCJONALNY PODCZAS WYDOBYWANIA
przypominanie zależne od stanu

Emocje mogą oddziaływać na pamięć na trzy sposoby:
(1) jako cecha zapamiętywanego materiału
(2) jako cecha stanu psychicznego podmiotu podczas kodowania informacji
(3) jako cecha stanu psychicznego podmiotu w trakcie przypominania sobie informacji.
Wszystkie 3 wymiary pamięci, treść, kodowanie, przypominanie muszą występować w każdej
części pamiętania. Nie można badać przywoływania wspomnień, jeśli wcześniej nie nastąpiło
ich kodowanie. Badania nad emocjami w sytuacji kodowania wykazały, że intensywne
emocje poprawiają zapamiętywanie głownych szczegołow tła (Parrott, Spackman).

Jednym z często badanych zakresow zależności od stanu były rożne stany wywołane przez
podawanie rożnych substancji. W odniesieniu do takich substancji jak alkohol czy marihuana
dane wykazują, że badane osoby uzyskują lepsze efekty odtwarzania, gdy uczą się i
odtwarzają bez zażywania ich, niż gdy uczą się w jednym stanie (zażywanie substancji) a
odtwarzają w innym (stan bez substancji) (Anderson).
Lepsze pamiętanie występuje wtedy gdy nastroj w czasie pomiaru jest zgodny z elementami
nastroju, jakie włącza się do swoich wspomnień.

Emocje są kodowane dwojako:
– w HIPOKAMPIE zawarta jest DEKLRATYWNA PAMIĘĆ EMOCJONALNA, czyli pamięć
świadoma, wspomnienie, ktore można zakomunikować komuś)
– w CIELE MIGDAŁOWATYM ukryta jest NIEJAWNA PAMIĘĆ EMOCJI. Dzięki hipokampowi
pamiętamy, że pewna sytuacja wywołała u nas kiedyś emocje, natomiast ciało migdałowate
sprawia, że poddani jednemu aspektowi tej sytuacji, przeżywamy tą emocję ponownie.

Lepiej pamiętane są emocje pozytywne, niż negatywne; te, ktore przeżywami sami.
o Intensywne emocje poprawiają zapamiętywanie głownych szczegołow, natomiast
pogarszają zapamiętywanie szczegołow tła - prawdopodobnie dlatego, że powodują
stronniczość uwagi oraz późniejszego powtarzania wspomnień
o Podczas wydarzenia traumatycznego zapamiętane zostają aktywacje obszarow mozgu
wywołane przez ciało migdałowate. Poźniej, po ustaniu traumy, bodźce przypominające
pierwotne wydarzenie traumatyczne mogą wywoływać ponowne aktywacje ciała
migdałowatego.
o Stres jest tak silny, że wypiera się go z pamięci jawnej, ale przejawia się on w intruzywnych
myślach, koszmarach sennych, przebłyskach (obrazach, dźwiękach), nieuzasadnionych
emocjach, głównie lęku

19. Jakie funkcje pełnią emocje? - Omów na przykładzie wybranych emocji podstawowych
oraz samoświadomościowych.

Funkcje emocji podstawowych:
1. Strach
- informuje nas o sytuacji zagrożenia; daje informacje jak możemy postąpić: "walcz, uciekaj,
stój"
- mobilizuje do działania
2. Złość/Gniew
- informuje nas że dzieje się coś nie dobrego; informuje nas że zależy nam na czymś
- daje mnostwo energii, napędza do działania (np. stajemy się agresywni , mściwi, stawiamy
opor)
- organizuje i reguluje wewnętrzne procesy fizjologiczne i psychiczne związane z samoobroną
i dominacją, a także kontrolowaniem zachowań społecznych
- reguluje zachowania interpersonalne, ale także jest regulowana w kontekście
interpersonalnym - w trakcie socjalizacji
3. Smutek
- odbiera energię po to, aby się zatrzymać i wyciszyć, wycofać się z życia i skoncentrować się
na swoim wnętrzu, przypomnieć sobie czego naprawdę pragniemy, a następnie skłania nas
do zmiany oceny samego siebie w związku z tym co się zdarzyło.
- sygnał, ktory powiadamia nas o behawioralnych intencjach innych ludzi np. informuje nas o
stanie uczuciowym nadawcy
- funkcja apelacyjna -> wywołuje reakcje u partnera interakcji np. proba skłonienia innych do
zaofiarowania pociechy lub pomocy
4. Radość
- dzięki radości mamy chęć do zabawy, a podczas niej jesteśmy bardziej kreatywni,
rozszerzamy nasz repertuar myśli i działań

- budujemy nasze zasoby społeczne, wzmacniamy więzi, mamy lepsze relacje z ludźmi,
jesteśmy także bardziej skłonni do pomocy i wspołpracy
- rozwijamy się intelektualnie, lepiej radzimy sobie z trudnościami
- radość skłania ludzi by dążyli do wyższych celow, kontynuowali to, co robią i opierali się
przejściu do jakiegoś innego stanu.
5. Wstręt
- jest emocją związaną z odrzucaniem i unikaniem czegoś co sprawia, że robi nam się
niedobrze, dosłownie lub w przenośni (np. odrzucanie substancji ktore są zepsute,
niezdrowe czy zatrute)

Emocje podstawowe wg Plutchik: lęk, smutek, radość, gniew, zdziwienie, oczekiwanie,
akceptacja, wstręt, itp.;
6 emocji podstawowych wg Ekmana: strach, złość smutek, radość, wstręt, zaskoczenie.
Podstawowe emocje są wrodzone i wspólne dla wszystkich ludzi, niezależnie od społeczności;
pojawiają się w wyniku rozwoju nerwowego i poznawczego w pierwszych 8 m-cach
niemowlęctwa; negatywne emocje ulegają dalszemu różnicowaniu w trakcie następnych
kilku lat, dzięki rozwojowi nerwowemu i poznawczemu.

Funkcje emocji samoświadomościowych:
1. Wstyd
- uruchamia motywację do pozbycia się tego stanu (w tym reinterpretację, rozszczepienie
osobowości, wyparcie)
2. Poczucie winy
- powstaje kiedy ludzie oceniają swoje zachowanie jako porażkę, ale koncentrują się na
określonych cechach i działaniach, ktore doprowadziły do tego niepowodzenia; zawsze wiąże
się z działaniami naprawczymi – odwrocenie skutkow porażki i zapobieżenie ponownemu jej
pojawieniu się - funkcja motywacyjna.
3. Pycha
- to przesadna duma lub pewność siebie, ktora prowadzi do negatywnych konsekwencji;
powstaje gdy człowiek, uznając, że osiągnął sukces w odniesieniu do swoich norm, zasad i
celow koncentruje się na całości Ja (sukces odnosi całość Ja);
1) jest emocją nietrwałą, ale uzależniającą,
2) nie wiąże się z żadnym określonym działaniem
3) zakłoca relacje międzyludzkie w powodu towarzyszącego jej pogardliwego i bezczelnego
stosunku do innych;
4. Duma
- radość, ktora jest spowodowana udanymi działaniami, myślami lub uczuciami; organizm
jest pochłonięty określonym zachowaniem, z ktorego czerpie dumę;
5. Onieśmielenie
- zmieszanie, wstydliwość, zaniepokojenie lub psychiczny dyskomfort w sytuacjach
społecznych oraz oscylowanie między strachem a ciekawością lub unikaniem a zbliżaniem
się; dyskomfort odczuwany w reakcji na innych ludzi;
6. Zażenowanie
- podobne do wstydu, jednak jest wyraźnie mniej intensywne i nie zakłoca toku myśli i mowy
tak jak wstyd; związane z ekspozycją Ja a nie z np. negatywną oceną, zdarza się w sytuacjach
pozytywnych;

Emocje samoświadomościowe to wynik bardziej złożonych procesów poznawczych, których
osią jest pojęcie Ja; są to emocje ewaluacyjne, mają wpływ na samoocenę w życiu ludzi
dorosłych - główna funkcja.
Zdolność do samooceny prowadzi do dwóch różnych rezultatów: możemy ocenić swoje
zachowanie i brać odpowiedzialność za oceniane działania (atrybucja wewnętrzna) albo od
tej odpowiedzialności się uchylić (atrybucja zewnętrzna).
Jeśli dojdziemy do wniosku, że nie jesteśmy odpowiedzialni, to przestajemy oceniać swoje
zachowanie. Jeżeli jednak uznamy siebie za odpowiedzialnych, to możemy ocenić swoje
zachowanie jako udane lub nieudane w stosunku do norm, zasad i celów.
Ustalenie, czy jednostka odniosła sukces, czy poniosła porażkę, zależy od niej samej i opiera
się na charakterze przyjętych przez nią norm. Np. jeżeli student uważa, że sukcesem na
egzaminie może być wyłącznie ocena 5, to uzyskanie oceny 4 będzie dla niego porażką. Dla
innego studenta ta sama ocena może być sukcesem.
Emocje samoświadomościowe pełnią ważną rolę w funkcjonowaniu w grupach, pośród
innych osób. Oceniając własne działania, myślenie i przeżywanie, dostajemy informację, czy
trzymamy się zasad pozwalających nam dobrze współżyć z ludźmi przyjmującymi podobne
wartości. – funkcja informacyjna.
Emocje złożone wywodzą się z emocji podstawowych oraz zorientowanych na obiekt, zależą
od świadomych ocen, które mają charakter społeczny i odwołują się umysłowych modeli Ja i
innych ludzi, nie mogą być doświadczane bez wyraźnego powodu

20. Samoregulacja zachowania – omów na podstawie wybranych teorii motywacji.

Samoregulacja zachowania polega na formułowaniu wyzwań i stawianiu sobie celow. W ślad
za tym pojawia się stan oczekiwania i reakcje uczuciowe, ktorych realizacja dążeń odpowiada
osobistym standardom. Jeśli działanie im odpowiada, człowiek odczuwa satysfakcję i
umacnia poczucie własnej wartości; jeśli z nimi kontrastuje – odczuwa on niezadowolenie z
siebie i ma skłonność do porzucenia takich działań. Autoreguacja jest możliwa pod
warunkiem rozwiniętej zdolności do samoobserwacji i trafnego osądu. Tylko dysponując
wymaganiami i sankcjami wobec siebie, można utrzymać lub zaniechać danego działania,
zwłaszcza wowczas, gdy środowiko skłania do odmiennego rozwiązania (nauka do egzaminu
vs impreza). Bez tych wymagań, ludzie zmienialiby swoje zachowanie stosownie do sytuacji.
Brak wewnętrznych standardow sprawia, że człowiek w imię realizacji doraźnych celow może
postępować wbrew normom społecznym. Tymczasem zaangażowanie w realizację celu,
ktory jest subiektywnie cenny, pozwala wytrwać w działaniu, a nawet zwiększyć wysiłek, jeśli
rezultat nie spełnia oczekiwań.

Psychodynamiczna teoria motywacji:
W koncepcji psychodynamicznej człowiek jest rządzony przez popędy, a główną siłą
napędową jest energia psychiczna. Motywy zachowania mają charakter nieświadomy, a
zatem świadomość nie odgrywa roli w kształtowaniu zachowania. Zatem w ujęciu
Freudowskim funkcję samoregulacji przejmuje ego, które powstrzymuje id (kierujące się
zasadą przyjemności vel chęcią zaspokojenia popędów) od zachowań stojących w
sprzeczności z normami społecznymi czy zasadami reprezentowanymi przez superego. Zatem
zachowanie regulowane jest z pominięciem świadomości i w zależności od ilości energii
psychicznej w systemie, siły popędów i wachlarza zasad moralnych jakimi dysponuje dana
osoba.

Behawiorystyczna teoria motywacji:
Podstawowe pojęcia behawiorystycznej teorii motywacji:



popęd – wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub
wielkość oddziaływania czynnika negatywnego; napięcie pojawiające się w
organizmie i uruchamiające czynności mające na celu usunięcie tego napięcia
np. liczba godzin bez jedzenia lub picia, długotrwałosć deprywacji snu



pobudka – obiekt lub stan mający mający zdolność redukowania lub zmniejszania
wielkości popędu; pobudki mogą różnić się efektywnością (np. kanapka lepiej
zaspokoi głód niż cukierek); ma dwoisty charakter – w pewnych sytuacjach redukuje
popęd, a w pewnych go wywołuje
np. pokarm dla głodu, partner dla popędu seksualnego



wzmocnienie

o pozytywne – każdy obiekt lub stan zwiększający prawdopodobieństwo

powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca; nagroda; brak
wystąpienia oczekiwanego wzmocnienia pozytywnego odbierany jest jako
kara

o negatywne – analogicznie zmniejsza prawdopodobieństwo powtórzenia

reakcji; kara; brak oczekiwanego wzmocnienia negatywnego odbierany jest
jako nagroda

Wynika z tego, że samoregulacja w podejściu behawiorystycznym oznacza podejmowanie
zachowań w taki sposób, aby uzyskanić jak największą ilość wzmocnień pozytywnych
(nagród) oraz unikać wzmocnień negatywnych (kar).

21. Sytuacyjna i czasowa spójność zachowań człowieka – omów na podstawie wybranych
teorii osobowości

Spójność sytuacyjna – polega na tym, że te same cechy widoczne są w wielu rożnych
sytuacjach
Spójność w czasie - przejawia się niezmiennością określonych cech mimo upływu czasu
Wewnętrzna stałość longitudinalna – pewien stopień stałości osobowości w czasie,
szczegolnie po dojściu do dorosłości; podejścia teoretyczne rożnią się między sobą pod
względem określania przesłanek tej stałości oraz możliwości zmian jednostki.

Teorie cechowe (teoria cech (McCrae, Costa)
- czynniki genetyczne determinują biologiczne podłoże wymiaru osobowości
- w życiu wiele się zmienia, ale nie zawsze zakres cech

Teorie psychoanalityczne
- akcentują ciągłość struktur osobowościowych ukształtowanych w okresie wczesnego
dzieciństwa - „w teraźniejszości każdej osoby upornie twa jej przeszłość”

Teorie poznawcze

– podkreślają rolę osoby w wyborze sytuacji, ktore podtrzymują wewnętrzną spojność
zachowania w czasie
- ludzie poszukują samopotwierdzenia; wybierają środowisko dopasowane do ich
osobowości
- inni ludzie traktują ich zgodnie z ich ukształtowanym wizerunkiem

22. Świadome i nieświadome źródła motywacji – omów na podstawie wybranych teorii
osobowości.

Podejście psychodynamiczne
Zręby psychodynamicznej koncepcji motywacji są dziełem Freuda. Jej podstawowe założenia
zawierają przekonania, że wszelkie zachowania są zdeterminowane, a ich źrodłem jest
energia psychiczna. Zachowaniem rządzą wrodzone instynkty, częściej zwane popędami –
popęd życia, czyli popęd seksualny. Motywy ludzkiego zachowania mają charakter
nieświadomy. Świadomość nie odgrywa istotnej roli w kształtowaniu zachowania. Teoria
psychodynamiczna jest zatem teorią redukcji napięcia związanego z działaniem popędow.
Horney postulowała istnienie dwóch mechnizmow motywacyjnych:
1) potrzeby bezpieczeństwa i – stanowiącego konsekwecję braku jej zaspokojenia – lęku
podstawowego
2) wyidealizowanego obrazu własnej doskonałości (Ja idealnego) pozostającego w konflikcie
z Ja aktualnym i/lub Ja realnym.

Podejście humanistyczne
Maslow zakładał obecność dwóch mechanizmów motywacyjnych: potrzeby niedoboru
(motywacja knieczności – „muszę”) oraz potrzeby wzrostu (motywacja oparta na wyborze –
„chcę”). Potrzeby te są ułożone hierarchicznie, a zatem zaspokojenie potrzeby niższego rzędu
warunkuje pojawienie się potrzeb wyższych. Pomimo, że Maslow nazywa jedne potrzeby
potrzebami niedoboru, a drugie potrzebami wzrostu to w obu wchodzi w gręnapięcie
związane z deprywacją. Wg Maslowa nie jest ważne, czy potrzeby są świadome czy nie, to
najczęściej traktuje je jako nieświadome.

23. Jaka jest rola procesów poznawczych w osobowości? Omów na podstawie wybranych
teorii osobowości.

W teoriach poznawczych osobowość jest uwarunkowana mechanizmami oraz strukturami

poznawczymi — poznawczymi reprezentacjami podmiotu (jednostki) i świata. Mechanizmy

poznawcze (obraz świata i własnej osoby) warunkują orientację człowieka w otoczeniu; w

dużej mierze od nich zależy ocena możliwości realizacji celów, do których skłaniają

mechanizmy motywacyjne (często za istotny mechanizm poznawczy uznaje się tzw.

umiejscowienie kontroli — tzw. jednostki wewnątrz- bądź zewnątrz-sterowne).

Poznawcze składniki osobowości: style poznawcze,

konstrukty

, schematy, atrybucje,

przekonania,

reprezentacje

,

oczekiwania

W podejściu poznawczym reprezentacja rzeczywistości jest kreowana, dzięki

doświadczeniom podmiotu spostrzegającego i ma charakter subiektywny. Poznawcze teorie

osobowości nie odwołują się do mechanizmów obronnych i koncentrują się na przeżyciach

świadomych.

Przedstawicielami nurtu poznawczego w psychologii osobowości są A.Bandura i G.Kelly.

Bandura - Teoria społecznego uczenia się akcentuje zasadę wzajemnego determinizmu

jednostki i środowiska, która ukazuje człowieka „jako kogoś, kto nie tylko jest kształtowany

przez wpływy środowiskowe, ale i sam na środowisko wpływa”. Podkreśla znaczącą rolę

procesu modelowania w rozwoju osobowości, polegającą na uczeniu się przez

obserwowanie innych. W wyniku gromadzenia doświadczeń z modelowania, człowiek

nabiera przekonania o własnej skuteczności, czyli możliwości osiągnięcia sukcesu w różnych

sytuacjach życiowych. Rozwój osobowości, polega zatem, na nabywaniu nowych

doświadczeń, zachowań i kompetencji w drodze modelowania, jak również na kształtowaniu

się realistycznego przekonania co do własnej skuteczności i zdolności do ustalania celów

życiowych, samokontroli i samowzmacniania.

Kelly - teoria konstruktów osobistych

Kelly przyjął założenie, że ludzie są od urodzenia ciekawi. „Chcąc nadać światu i swojej

egzystencji sens i działać w swym codziennym życiu jak naukowcy, badając i

eksperymentując…” Kelly wprowadził pojęcie „konstrukty personalne”, aby opisać jednostki

znaczeniowe, które człowiek tworzy i rozwija, aby w ten sposób nadać znaczenie światu.

Człowiek posiada konstrukty personalne dotyczące wszystkich aspektów życia. Dzięki nim

rozumie i definiuje swoją egzystencję.

Człowiek w ujęciu poznawczym:

- podmiot poznający świat i samego siebie - złożony system pobierający, przetwarzający,

integrujący informacje

- odzwierciedla rzeczywistość, przewiduje, tworzy programy działania, na bieżąco zarządza

zachowaniem

- osoba jako całość

Podstawowe funkcje osobowości w ujęciu poznawczym

- konstruowanie poznawcze, czyli nadawanie znaczenia (sensu) naszym doświadczeniom

- dostarczanie podstaw dla ewaluacji (oceny) zdarzeń, innych ludzi, i samego siebie (m.in.

oceny celów, kierunków i wyników działania, własnej przeszłości i przyszłości)

- programowanie działań, a więc ustanawianie celów i dobór strategii działania adekwatnych

do wymogów sytuacji

- sterowanie przebiegiem działania: procesy podmiotowej kontroli i samoregulacji

(aktywacja i realizacja celów; monitorowanie i „dostrajanie” własnych emocji, stanów

motywacyjnych, i zachowań)

.

Poznawcze podejście do osobowości widzi człowieka jako podmiot poznający świat i samego

siebie, złożony system pobierający, przetwarzający i integrujący informacje. System ten

odzwierciedla rzeczywistość oraz odpowiada za generowanie przewidywań, tworzenie

programów działania, pobudzenie i kontrolę motywacji i uczuć, a także za cieżące

zarządzanie zachowaniem. Poznawcze podejście do osób, skupia się na osobie jako całości.

Interesuje się sposobem konstruowania zdarzeń, poziomem integracji zachowania oraz

stylem działania. Koncentruje się na pojęciu JA (obrazie własnej osoby).

24. Porównaj koncepcje ja w co najmniej dwóch teoriach osobowości.

Orientacja psychoanalityczna
FREUD
W teoriach pozostających pod wpływem Freuda pojęcie „ja” jednostki odgrywa znaczną rolę.
Dla Freuda ego stanowi władzę wykonawczą całej osobowości, sprawuje funkcje
kierownicze, godząc wymagania id i superego. Nie jest ono jednak najsilniejszym ani
najważniejszym systemem osobowości. Pozostaje podporządkowane wobec id, z niego
czerpie swoją energię i siłę. Z kolei superego, czyli ta sfera osobowości, która zawiera nakazy,
zakazy, ideały wpojone dziecku przez rodzicow, zawiera w sobie dwa podsystemy: sumienie i
„ja” idealne. Sumienie karze człowieka wywołując w nim poczucie winy, natomiast „ja”
idealne nagradza go, sprawia, że czuje się dumny z siebie, dąży do osiągnięcia doskonałości.
Orientacja humanistyczna:
RODGERS

Carl Rogers operował teorią, ktorej centralnym pojęciem jest pojęcie „ja”. Składają się nań
zdobywane w wyniku doświadczenia informacje o własnych cechach, wartościach i
postawach. Taki obraz „ja” determinuje zarówno spostrzeganie świata jak i własnego
zachowania podmiotu. Innym aspektem ja jest „ja idealne”, czyli wizja człowieka na temat
tego, jaki powinien on być lub chciałby być. Gdy spostrzegane przez podmiot „ja realne” i „ja
idealne” zgadzają się ze sobą, osoba jest zdrowa psychicznie. Problemy psychologiczne
pojawiają się w przypadku poważnych rozbieżności pomiędzy obydwoma „ja” oraz pomiędzy
„ja” i światem realnym.

Kładzie silny nacisk na własne doświadczenie jednostki, na jej uczucia

i wartości oraz wszystko to, co składa się na

psychiczne życie wewnętrzne. Stąd też

centralnym pojęciem jego teorii jest pojęcie „ja” (self). Obraz ja kształtuje się w procesie
dorastania – w jego skład wchodzą nie tylko cechy osobowości, ale i reprezentacje

relacji z

innymi, zapis doświadczenia z nadanym mu znaczeniem. Dla zdrowego funkcjonowania i
rozwoju jednostki

byłoby optymalne, gdyby obraz Ja kształtował się zg z tendencją do

samorealizacji, czyli naturalną tendencją organizmu do rozwijania własnych zdolności i
zwiększania możliwości.

25. Porównaj co najmniej dwie koncepcje potrzeb ludzkich, występujące w różnych
teoriach osobowości.

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA, ABRAHAM MASLOW:
Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb,
zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię rozpoczynającą się od potrzeb niższego stopnia,
ktorych zaspokojenie redukuje niedobory w systemie fizjologicznym (potrzeba pożywienia i
wody), a kończącą się wyższego stopnia potrzebami osobistymi i abstrakcyjnymi.
Hierarchia potrzeb:

1. Potrzeby samorealizacji = dążenie do rozwoju swoich możliwości
2. Potrzeby szacunku i uznania = dążenie do prestiżu i uznania zarowno w oczach
swoich, jak i innych ludzi
3. Potrzeby przynależności (miłości, przyjaźni) = tendencja do nawiązywania bliskich
relacji i uczestniczenia w życiu społecznym
4. Potrzeby bezpieczeństwa
5. Potrzeby fizjologiczne (pragnienie, głod, posiłek)

Maslow był przekonany, że potrzeby wyższego stopnia mogą się pojawić tylko wtedy, gdy są
zaspokojone potrzeby niższego stopnia. Zachowanie człowieka według teorii potrzeb
określone jest przez dwa prawa: prawo homeostazy i prawo wzmocnienia. Pierwsze z nich
mowi o dążeniu do rownowagi potrzeb niższego rzędu. Oznacza to, że niezaspokojenie
potrzeb niższego rzędu będzie naruszać ustaloną rownowagę organizmu człowieka, zaś ich
zaspokojenie będzie tę rownowagę przywracać i stan napięcia zniknie. Z kolei do potrzeb
wyższego rzędu ma zastosowanie prawo wzmocnienia. Według tego prawa zaspokojenie
wyższych potrzeb nie powoduje ich zaniku, lecz wręcz przeciwnie, człowiek odczuwa je jako
przyjemne i będzie dążył do ich wzmocnienia.

Dwa poziomy motywacji
Niezaspokojone potrzeby podstawowe człowieka mogą zdominować jego dążenia. Mamy
wtedy do czynienia z motywacją braku. Człowiek postrzega ludzi i rzeczy pod kątem
własnych potrzeb i użyteczności.
Drugim jest motywacja istnienia, ktorą aktywizują i wzbogacają doświadczenia.

EPSTEIN:
W systemie doświadczeniowym aktywne są 4 potrzeby podstawowe, ktore są jednakowo
ważne, ale każda może zdominować pozostałe w zależności od sytuacji. Z potrzebami
skojarzone są 4 podstawowe przekonania, ktore dotyczą świata, innych ludzi, siebie oraz
ogolnych sądow o kontroli nad życiem. Kształtują sięone na podstawie doświadczeń.

PODSTAWOWE POTRZEBY

PODSTAWOWE PRZEKONANIA

Przyjemność i unikanie bólu

ŚWIAT jest źrodłem przyjemności i
bezpieczeństwa vs bolu i zagrożenia

Zachowanie stabilnego i spójnego
systemu reprezentacji doświadczeń

ŻYCIE jest sensowne, przewidywalne,
kontrolowalne, sprawiedliwe vs
nieprzewidywalne, niekontrolowalne,
niesprawiedliwe

Potrzeba kontaktu (nawiązywania i
podtrzymywania relacji z innymi)

LUDZIE są godni zaufania, pomocni, korzystnie
oddziaływują na samopoczucie vs niegodni
zaufania, zagrażający i powodujący napięcia

Umacniania samooceny

JA jestem osobą wartościową, kompetentną,
dobrą, godna miłości vs bezwartościową,
niekompetentną, niegodną miłości

PSYCHOANALIZA (FREUD)
W psychoanalizie potrzeby są warunkowane przez popędy. Popęd seksualny, czyli libido, jest
rozumiany bardzo szeroko. Źródło popędu jest wewnętrzne, a celem – rozładowanie popędu
i osiągnięcie przyjemności. Model strukturalny osobowości dzieli się na trzy części: id, które
kieruje się zasadą przyjemnościi i dąży do natychmiastowego zaspokojenia popędu, ego,
które kierując się zasadą rzeczywistości, dąży do bardziej odpowiedzialnych form gratyfikacji
i superego, które poszukuje perfekcji i odnosi się do zasad moralnych. Duże niezgodności
między tymi poziomami doprowadzają do konfliktu wewnętrznego i powstania lęku, oraz
stosowania mechanizmów obronnych.

26. Wkład czynnika genetycznego i środowiska do różnic indywidualnych w zachowaniu
człowieka. Omów główne metody badań i ich założenia.

Genetyka zachowania (ang. behavioral genetics) – nauka z pogranicza genetyki i nauk o
zachowaniu, która zajmuje się badaniami wpływu genotypu na zachowanie

Podstawowe czynniki wpływające na kształtowanie zachowań jednostek:
Czynniki genetyczne i cechy wrodzone
Addytywny czynnik genetyczny –bezpośredni przekaz materiału genetycznego od rodziców
Nieaddytywny czynnik genetyczny – interakcja alleli w chromosomach (por. dominacja,
epistaza i emergeneza)

Uwaga! Cechy wrodzone są zależne nie tylko od genów, ale także od warunków w łonie
matki i w trakcie porodu. Np. alkoholizm matki zwiększa ryzyko pojawienia się zaburzeń u
dziecka.
Czynniki środowiskowe
1. Środowisko wspólne (shared environment) - wpływy środowiskowe, które są wspólne dla
osób wychowywanych w tej samej rodzinie i które powodują ich fenotypowe podobieństwo.
2. Środowisko specyficzne (nonshared environment) - to wpływy środowiskowe, które nie są
wspólne dla osób wychowywanych razem i które przyczyniają się do różnic pomiędzy
członkami rodziny.

METODY

1. Metoda badań rodzinnych

2. Metoda badań adopcyjnych
3. Metoda badań bliźniąt

Założenia:
1. Rodzimy się z gotowym materiałem genetycznym, który ma wpływ na nasze zachowanie
2. Środowisko (odrębnie wspólne i specyficzne) także ma wpływ na zachowanie
3. Jeżeli dwie osoby mają wspólne środowisko i różne materiały genetyczne to podobieństwa
wynikają ze środowiska, a różnice z genetyki
4. Jeżeli dwie osoby mają wspólne geny a różne środowiska to podobieństwa wynikają z
genów a różnice ze środowisk

Opis metod:
1. Badania rodzinne (badania rodzin biologicznych) - porównywanie podobieństwa
fenotypowego członków rodzin biologicznych.
Zalety: Możliwość oszacowania stopnia, w jakim różnice indywidualne wynikają z wpływu
czynników genetycznych i wspólnego środowiska.
Wady: Ponieważ rodzice, dzieci i rodzeństwo mają zazwyczaj wspólne tak geny, jak i
środowisko, nie można jednoznacznie rozstrzygnąć, co w zachowaniu jest spowodowane
wpływem genów, a co środowiska.

2. Badania adopcyjne - porównanie cech dzieci adoptowanych z rodzicami adopcyjnymi i
biologicznymi lub też rodzeństwo biologiczne i adopcyjne wychowywane razem.
Dzięki temu, że od rodziców biologicznych pochodzą geny, a od adopcyjnych środowisko,
można odróżnić wpływy obu.

3. Metoda badań bliźniąt - najpopularniejsza i najczęściej kojarzona z genetyką zachowania.
Założenia: Bliźnięta dzielą się na jednojajowe (monozygotyczne, MZ) i dwujajowe
(dwuzygotyczne, DZ). Bliźnięta DZ są ze sobą spokrewnione genetycznie tak, jak zwykłe
rodzeństwo, posiadają średnio połowę tych samych genów, dlatego różnice między nimi
mogą być wyjaśnione zarówno wpływem genów, jak i środowiska. Natomiast bliźnięta MZ są
genetycznie prawie jednakowe (od niedawna wiadomo że czasami nie do końca, por
imprinting), dlatego różnice między nimi wynikają z wpływu środowiska. Jeżeli bliźnięta MZ
są bardziej do siebie podobne niż DZ, to podobieństwo wynika z wspólnych genów.

Szczególnym rodzajem tej metody jest badanie bliźniąt wychowywanych osobno. Jeśli

bliźnięta MZ były rozdzielone we wczesnym dzieciństwie i dorastały w rożnych warunkach
środowiskowych, to duże podobieństwo między nimi stanowi poważny argument na rzecz
genetycznego uwarunkowania badanej cechy. Jeśli bliźnięta DZ były wychowywane osobno i
są porownywane z bliźniętami DZ wychowywanymi razem, dostarcza to informacji na temat
wpływu wspolnego wychowania na fenotypowe podobieństwo cech.

Obecnie używa się wszystkich trzech metod w różnych kombinacjach, aby uzyskać bardziej
wiarygodne wyniki. Badania nie są proste, a wpływ genów na zachowanie jest bardzo
złożony – złożoność zachowań dowodzi, że zależą one nie od obecności jednego genu, ale
całej kombinacji czynników, np. współwystępowania z innymi genami, położenia. Genetyka i
środowisko nie są także zupełnie niezależne (por. korelacja pasywna, reaktywna, aktywna),
jednostki mogą być genetycznie mniej lub bardziej podatne na środowisko, etc.

ODZIEDZICZALNOŚĆ
Wyniki badań przedstawiane są w postaci wskaźnika odziedziczalności. Odziedziczalność
(heritability) definiuje się jako część zmienności fenotypowej pomiędzy osobnikami, która
może być przypisana różnicom genetycznym w określonej populacji. Wskaźnik
odziedziczalności określa, w jakim stopniu różnice w zakresie poszczególnych cech można
przypisać wpływom czynników genetycznych.

Czynniki, które mają wpływ na różnice miedzy ludźmi
Wyniki badań jednoznacznie podkreślają obecność obu czynników genetycznego i
środowiskowego zarówno w cechach poznawczych (np. inteligencja), jak i osobowościowych.
Wg obecnej wiedzy wpływ genów nie przekracza 50% wkładu w kształtowanie cech.
Wkład czynnika genetycznego w wariancję inteligencji jest największy i wynosi około 50 %
W przypadku osobowości obejmującej czynniki temperamentalne oraz te, które nie zależą od
temperamentu, udział tego czynnika obniża się do około 35 %.
Wpływ środowiska. Jeśli chodzi o inteligencję największy wkład ma środowisko wspólne
(około 25 %), mniejszy środowisko specyficzne (około 15%).
W przypadku osobowości w wariancji osobowości ważny udział ma środowisko specyficzne
(około 40%), środowisko wspólne tylko 5%.

Testy na inteligencję są bardziej rzetelne, niż kwestionariusze osobowości, dlatego błąd
pomiaru dla inteligencji wynosi około 10%, Ala osobowości około 20 %.

27. Czym jest iloraz inteligencji? Omów jego zalety i ograniczenia.

Iloraz inteligencji jest wynikiem liczbowym uzyskiwanym w testach psychometrycznych
stworzonych do ilościowego pomiaru inteligencji (np. Skala Inteligencji Wechslera (WAIS) czy
Test Matryc Ravena; Jednym z pierwszych i najbardziej znanych narzędzi tego typu jest test
Stanforda-Bineta) Wynik ten nie jest absolutną miarą inteligencji, lecz ma zawsze charakter
relatywny. Rozkład wyników testu jest opisywany krzywą Gaussa. Test jest tak
konstruowany, aby średni dla danej populacji (kraj, grupa wiekowa) wynik przeliczony
wynosił 100 IQ, natomiast średni rozrzut statystyczny wyników wynosił 15. Oznacza to, że
wynik od 85 do 115 wskazuje na przeciętną inteligencję; wynik powyżej 115 wskazuje na
inteligencję wysoką, zaś poniżej 85 na inteligencję niską.

ZALETY:

- Wysoka rzetelność - współczesne testy IQ zazwyczaj dobrze potrafią ustalić poziom
wykonania zdefiniowanych umiejętności kognitywnych (sprawność językowa, arytmetyczna,
skojarzeniowa, analityczna i przestrzenna).

- Dobra konstrukcja testów - pozwalają one zazwyczaj zmierzyć poziom umiejętności w
każdym z bloków sprawności osobno — zaś wartość IQ jest obliczana jako ich wypadkowa.
Ponadto zadania badające określone umiejętności są przemieszane tak, aby nie nużyć
badanych osób.

- Pomimo popularnego zarzutu, że testy IQ mierzą właściwie to, co ich twórcy uznają za
inteligencję i że inaczej skonstruowany test może dać odmienny wynik, liczne badania
wykazały, że pomiary wykonywane przy pomocy różnych testów są ze sobą wysoko
skorelowane. Testy, w których występują zadania, które nie są nastawione na ściśle
określone sprawności, lecz starają się badać ich kombinacje, dają podobne wartości IQ do
testów tradycyjnych.

- Przeciwnicy testów IQ bardzo często podnoszą argument, że z praktycznego punktu
widzenia dużo ważniejsze są konkretne zdolności umysłowe ludzi, których pomiar mogłyby
dawać ich „profil intelektualnych zdolności” przydatny przy np. wyborze szkoły, zawodu.
Jednakże badania testami IQ wskazują, że poza nielicznymi przypadkami, zwykle dotyczącymi
osób o szczególnie wysokim lub niskim ilorazie ogólnym, wynik pomiaru wszystkich
poszczególnych sprawności jest bardzo zbliżony do średniego IQ. – CZYLI: mamy narzędzie,
które sprawdza się dla większości populacji.

OGRANICZENIA:

- Wątpliwości odnośnie trafności - często stawia się zarzut, że testy IQ mierzą właściwie to,
co ich twórcy uznają za inteligencję, mało tego, nie ma jednej uniwersalnej definicji
inteligencji – jak zatem można mierzyć coś, o czym nie wiadomo dokładnie, czym jest? Co
właściwie mierzą testy inteligencji?

- Testy mierzące IQ muszą być od czasu do czasu kalibrowane od nowa, ponieważ wykonanie
różnych zadań zmienia się ze zmianami kulturowymi (np. zmianie ulega znajomość różnych
słów), a nadto w krajach rozwiniętych istnieje stała tendencja do wzrastania średniego
ilorazu inteligencji całej populacji (tzw. efekt Flynna).

- Iloraz inteligencji wskazuje wyłącznie na aktualne możliwości umysłowe człowieka, a nie
jego potencjał; ma zatem wartość jedynie jako narzędzie diagnostyczne, a nie – jak postulują
zwolennicy tej metody – prognostyczne. Stąd główny cel badania testowego, upatrywany
przez psychometrów w szeroko rozumianej selekcji (do odpowiedniej szkoły, na określone
stanowisko pracy itp.) jest bezpodstawny.

- Testy inteligencji mierzą efekt czynności ludzkich, natomiast nie ujawniają procesów
umysłowych leżących u podstaw efektywnego działania. Ten sam wynik w teście inteligencji
może być osiągnięty przez angażowanie bardzo różnych procesów umysłowych, czego
badanie testowe nie ujawnia.

- Badanie oparte na testach inteligencji nie wnosi nic do poznania istoty inteligencji, nie
wyjaśnia przyczyn zachowania intelektualnego. Rozwój metod diagnostycznych inteligencji
nie idzie w parze z rozwojem teorii inteligencji. Psychometryczne badanie inteligencji trwa
już blisko 90 lat, a jak dotąd ciągle nie wiemy, czym naprawdę jest inteligencja człowieka, na
czym dokładnie polega całościowe funkcjonowanie intelektualne człowieka.

- Wiele pytań zawartych w testach skonstruowanych kilkadziesiąt lat temu dzisiaj straciło na
aktualności – są one często niezrozumiałe, a niekiedy śmieszne. (np. Kim był Jan Kiepura?)

- Testy inteligencji mierzą zdolność rozwiązywania zadań na materiale reprezentatywnym
dla grup społecznych, które brano za podstawę przy konstruowaniu testu. Ale te same
zadania w zastosowaniu do innych grup społecznych mogą być kulturowo obce, co
powoduje z reguły obniżenie poziomu wykonywania testu. Stronniczość kulturowa testów –
skonstruowany w określonych warunkach kulturowych test inteligencji stosuje się w
odniesieniu do osób, które pod względem kulturowym należą do innej populacji. (Stąd też
wzięło się stwierdzenie, że czarni mają średnią inteligencję niższą o 15 punktów (jedno
odchylenie standardowe) od białych).
- Na wynik badania testem inteligencji – poza zdolnościami umysłowymi – wpływ ma wiele
innych czynników, takich jak poziom motywacji, dotychczasowe doświadczenie, praktyka w
rozwiązywaniu testów, aktualny stan psychofizyczny osoby badanej itp.

- Psychometryczne badanie inteligencji odbywa się w warunkach sztucznych, w izolacji od
realnych sytuacji życiowych, jak i od warunków środowiska, w którym człowiek żyje. Typowy
dla testu inteligencji pomiar zachowania intelektualnego nie przystaje do normalnego
funkcjonowania człowieka.

- Jeżeli nawet przyjmiemy, że istnieje względnie stała inteligencja w rozumieniu, że iloraz
inteligencji danej jednostki w ciągu życia utrzymuje się na tym samym poziomie, to faktem
jest, że w ciągu rozwoju człowieka zachodzą radykalne zmiany w zachowaniu intelektualnym.
Mimo tych jakościowo różnych zdolności występujących w kolejnych okresach rozwojowych
człowieka, charakterystyki inteligencji dokonuje się za pomocą tego samego ilorazu
inteligencji. Tak np. 3-letnie dziecko, które potrafi ułożyć wieżę z klocków, i dorosły, który
rozwiązuje równanie matematyczne z kilkoma niewiadomymi, otrzymują ten sam iloraz
inteligencji, chociaż ich aktualne możliwości intelektualne są nieporównywalne. -
Inteligencja jest w istocie zjawiskiem wielowymiarowym; składa się na nią wiele czynników
bądź też wiele różnego rodzaju operacji umysłowych. Tymczasem przyjęcie ilorazu
inteligencji za miarę inteligencji znaczy, że traktujemy ją jako zjawisko jednowymiarowe.

- Ta sama wielkość ilorazu inteligencji może być wynikiem różnej konfiguracji składników
(czynników) zdolności intelektualnych, co znaczy, że przy równych wartościach ilorazu
inteligencji możemy mieć do czynienia z odmiennymi strukturami inteligencji. Na przykład
osoba, która posiada wybitne zdolności przestrzenne i małe możliwości w zakresie
operowania liczbami, może uzyskać ten sam iloraz inteligencji, co osoba, której zdolności
liczbowe są bardzo wysokie, natomiast zdolności przestrzenne mierne.

- Jak twierdzą niektórzy psychologowie, założenie o normalnym rozkładzie inteligencji nie
jest dostatecznie udowodnione. B.M. Tiepłow uważa na przykład, że traktowanie jako

jednostek wybitnie utalentowanych tylko tej grupy osób, która zgodnie z krzywą Gaussa nie
przekracza określonego odsetka całej populacji jest nie do przyjęcia. Twierdzi on, że w
społeczeństwach, które stwarzają odpowiednie warunki rozwoju psychicznego, osób o
wybitnych zdolnościach umysłowych jest znacznie więcej, niż wynika to z krzywej rozkładu
normalnego. Jak twierdzą niektórzy psychologowie, założenie o normalnym rozkładzie
zdolności umysłowych faworyzuje rozumienie inteligencji jako zjawiska o pochodzeniu
biologicznym, a nie społecznym.

- Poddaje się w wątpliwość, by iloraz inteligencji był miarą niezmiennej inteligencji. Krytykę
poglądu o względnie stałej inteligencji wyrażają głównie psychologowie nie akceptujący roli
czynnika dziedzicznego w kształtowaniu różnic indywidualnych w inteligencji i sprowadzający
te różnice do oddziaływań czynnika środowiskowego.

- Wiele testów inteligencji charakteryzuje się tym, że mają one limit czasowy, tzn.
ograniczony czas wykonania, co narzuca osobie badanej wymóg szybkiego rozwiązywania
zadań. Tymczasem szybkość nie koresponduje z efektywnością funkcjonowania
intelektualnego. To powoduje, że wyniki badań niekoniecznie odzwierciedlają aktualne
możliwości intelektualne osoby badanej. Szybkość rozwiązywania prostych zadań zawartych
w testach nie wydaje się być właściwym wyznacznikiem inteligencji, bo czy osoba szybciej
kończąca zadania testowe (np. w skutek treningu) może być uznana za bardziej inteligentną
od osoby, która poświęciwszy temu odpowiednio dużą ilość czasu jest w stanie rozwiązać o
wiele bardziej złożone problemy?

28. Wyjaśnij pojęcie inteligencji emocjonalnej. Czy wyodrębnienie inteligencji
emocjonalnej ma sens? Podaj argumenty za i przeciw.

Pojęcie inteligencji emocjonalnej wprowadzili Salovey i Mayer w 1990, a rozpowszechnił je
Goleman w 1997. Inteligencja emocjonalna przejawia się w takich zdolnościach jak:



znajomość własnych przeżyć



kierowanie emocjami



zdolność motywowania się



empatia



nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi (to fragment inteligencji
społecznej)

Inteligencja emocjonalna jest to zespół

cech, różnego rodzaju uzdolnień

takich jak zdolność

motywacji i wytrwałość

w dążeniu do celu mimo niepowodzeń, umiejętność

panowania nad

popędami i odłożenia na później ich zaspokojenia, regulowania nastroju i nie poddawania się

zmartwieniom upośledzającym zdolność

myślenia, wczuwania się

w nastroje innych osób i

optymistycznego patrzenia w przyszłość.
Jest to zdolność

do radzenia sobie ze stresem, skuteczne panowanie nad takimi emocjami i

nastrojami jak strach, gniew, depresja, zdolność

do motywowania siebie w zmieniającym się

środowisku emocjonalnym, jak i zdolność

do motywowania innych.

W ujęciu Daniela Golemana na inteligencję

emocjonalną

składa się

pięć

podstawowych

kompetencji emocjonalnych i społecznych:



samoświadomość

- obiektywne ocenianie własnej sytuacji, wiedza o swoich stanach

wewnętrznych, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, poprawna

samoocena, wiara w siebie, tj. silne poczucie własnej wartości i świadomość

swoich

możliwości i umiejętności;



samoregulacja - panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi, impulsami i
możliwościami czyli samokontrola, zdolność

kierowania emocjami, utrzymywanie

norm uczciwości i prawości, sumienność, elastyczność

w dostosowywaniu się

do

zmian,



motywacja - skłonności emocjonalne, które prowadzą

do nowych celów lub ułatwiają

ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, zaangażowanie, inicjatywa, optymizm,
sztuka podporządkowania emocji obranym celom,



empatia - uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób, czyli
rozumienie innych, doskonalenie innych, nastawienie usługowe, świadomość

polityczna, zdolność

do wczuwania się

w uczucia i potrzeby innych,



umiejętności społeczne - umiejętność

wzbudzania u innych oczekiwanych reakcji,

czyli wpływanie na innych, porozumienie, łagodzenie konfliktów, przewodzenie,
tworzenie więzi, współpraca i współdziałanie, umiejętności zespołowe, łatwość

nawiązywania i podtrzymywania związków ze światem.

Ludzie potrafiący korzystać

z tych umiejętności osiągają

sukcesy tam, gdzie inni ponoszą

porażki. Inteligencja emocjonalna pozwala kontrolować

własne zachowanie, radzić

sobie w

relacjach z innymi i podejmować

w życiu takie decyzje, które dają

pożądane rezultaty.

Argumenty popierające:

Daniel Goleman przeprowadzając badania losów absolwentów Harvardu zauważył, że nie
zawsze wybitne wyniki w szkole i zasadniczo wysoki poziom IQ, odwzorowują

sukcesy w

pracy i życiu. Jest to czynnik, który decyduje o umiejętności radzenia sobie w życiu
praktycznym. Goleman uznał, że ludzie inteligentni emocjonalnie są

szczęśliwsi i łatwiej

osiągają

sukces, a inteligentnego przeżywania emocji można się

nauczyć.

Argumenty przeciw:



Konstrukt Inteligencji emocjonalnej nie jest doprecyzowany i nie należy do
jednoznacznych, a zatem, skoro nie ma wyraźnie wyznaczonych granic, nie możliwe
jest przeprowadzenie rzetelnych badań.



Według Golemana 5 umiejętności definiuj

e

inteligencje emocjonalną, jeżeli tak to

powinny być

one ze sobą

wysoko skorelowane (a nie są)



Eysenck uważa, że to co w osobowości jest definiowane jako neurotyczność, jest
zbieżne z teorią

Golemana. Neurotyczność

nie jest jednak poznawczą

zdolnością, ani

brakiem zdolności: odnosi się

do całkiem innej sfery osobowości a mianowicie

emocjonalnej. Jest mnóstwo badań

pokazujących, że niestabilność

emocjonalna

może ingerować

w kwestie praktyczne z właściwym zastosowaniem naszych

zdolności poznawczych. Mimo to Goleman ignoruje tak obszerną

w tym temacie

literaturę. Nazywając swoją

teorię

„inteligencją

emocjonalną”

według Eysencka

sprawia, że termin „inteligencja”

staje się

bezsensowny. Tworzy on hybrydę

z dwóch

nie związanych ze sobą

rzeczy „neurotyzmu”

i „inteligencji”.



Podobnie Locke (2005) uważa, że teoria EQ jest sama w sobie błędną

interpretacją

konstruktu inteligencji i oferuję

nową

interpretację. Nie jest to według niego kolejna

forma lub rodzaj inteligencji ale inteligencja- zdolność

do uchwycenia abstrakcji-

stosowane do określonej domeny życia: emocje. Sugeruje on aby przeinterpretować

EQ i określać

mianem umiejętności.



Istotą

tej krytyki jest to, że pytania naukowe zależą

od poprawnego i spójnego

wykorzystania budowy, i że przed wprowadzeniem terminu EQ, psychologowie
ustanowili rozróżnienia teoretyczne pomiędzy czynnikami takimi jak zdolności i
osiągnięcia, umiejętności i nawyki, postawy i wartości, oraz cechy osobowości i stany
emocjonalne. Tak więc, niektórzy badacze uważają, że termin EQ łączy i zrównują

te

zaakceptowane pojęcia i definicje.

29. Omów wpływ temperamentu na funkcjonowanie człowieka w sytuacjach trudnych.

Regulacyjna teoria temperamentu (RTT) J. Strelaua – traktuje temperament jako jeden z
regulatorow zachowania; cechy temperamentu obecne są u człowieka już w okresie
niemowlęcym, a także w świecie zwierząt i odnoszą się przede wszystkim do formalnych
cech zachowania.

(1) REAKTYWNOŚĆ EMOCJONALNA: cecha organizmu, ktora determinuje charakterystyczną
dla danej jednostki wielkość (intensywność) reakcji. Tendencja jednostki do intensywnego
reagowania na emotogenne bodźce.
NISKA reaktywność = duże zapotrzebowanie na stymulację
WYSOKA reaktywność = małe zapotrzebowanie na stymulację
Źrodłem stymulacji mogą być własne zachowania i stany wewnętrzne, sytuacja, w ktorej
znajduje się jednostka i jej fizyczne oraz społeczne otoczenie.

(2) AKTYWNOŚĆ: przejawia się w ilości i zakresie podejmowanych działań o określonej
wartości stymulacyjnej, reguluje poziom aktywacji. Tendencja jednostki do podejmowania
zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub zachowań prowadzących do osiągnięcia silnej
stymulacji zewnętrznej.
WYSOKA aktywność ~ NISKA reaktywność (..towarzyszy)
NISKA aktywność ~ WYSOKA reaktywność

Kiedy istnieje możliwość wyboru sytuacji i form zachowania o określonej wartości
stymulacyjnej:
> osoby WYSOKO reaktywne preferują sytuacje o NISKIEJ wartości stymulacji
> osoby NISKO reaktywne wybierają sytuacje i zachowania charakteryzujące się WYSOKĄ
stymulacją

W sytuacji o BARDZO WYSOKIEJ wartości stymulacyjnej osoby WYSOKO reaktywne, jeżeli
nie mają możliwości obniżenia poziomu stymulacji, wykazują SPADEK efektywności działania.
W sytuacji o BARDZO NISKIEJ wartości stymulacyjnej (np. deprywacja sensoryczna,
monotonia) osoby NISKO reaktywne, jeśli pozbawione są możliwości podwyższania tej
stymulacji, to następuje u nich spadek efektywności działania.

W wyjątkowych sytuacjach (takich jak wyjątkowa motywacja lub silna presja społeczna)
rożnice w poziomie efektywności działania w zależności od poziomu reaktywności mogą się
nie ujawnić. Występują one jednak w zakresie poniesionych kosztow psychofizjologicznych
lub psychicznych.



W sytuacji o DUŻEJ wartości stymulacyjnej koszty są one WYŻSZE u osob
WYSOKOreaktywnych



W sytuacjach UBOGICH w stymulację koszty są wyższe u osob NISKOreaktywnych.

(3) WYTRZYMAŁOŚĆ: zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających
długotrwałej, lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji
zewnętrznej
(4) WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA: zdolność reagowania na bodźce o małej wartości
stymulacyjnej
(5) ŻWAWOŚĆ (ruchliwość zachowań): szybkie reagowanie, wysokie tempo aktywności,
łatwa zmiana zachowania, szybka reakcja na zmiany w otoczeniu.
(6) PERSEWERATYWNOŚĆ: tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań przez
jednostkę po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), ktory to zachowanie wywołał

30. Wymiary osobowości/temperamentu. Wielka trójka czy wielka piątka? Wskaż
podobieństwa i różnice pomiędzy trójczynnikową i pięcioczynnikową teorią
osobowości/temperamentu.

WIELKA 3

WIELKA 5

autor

Eysenck

Costa, McCrae

czynniki

ekstrawersja, neurotyzm,

psychotyczność

ekstrawersja, neurotyzm,

otwartość, sumienność,

ugodowość

metoda diagnozy

kwestionariusz

obydwie są teoriami czynnikowymi, wywodzące sie z teorii

cech

wysokoskorelowane ze sobą na wzajem

uniwersalne

czynniki w obydwu teoriach mają formę kontinuum, na

ktorego krańcach widnieją dwa przeciwstawne sobie

bieguny

założenia, że czynniki:

- biologicznie uwarunkowane

(charakteryzuje je wysoki

stopień odziedziczalności)

- istnieją realnie tzn. mają
znaczenie w przystosowaniu
się jednostki do środowiska
oraz wiążą się z satysfakcją
życiową
- są niezmienne
- biologicznie uwarunkowane

teoria wykorzystująca

metodę analizy czynnikowej

w probach wyodrębniania
podstawowych wymiarow

osobowości

teoria powstała na bazie

leksykalnych badań, czyli jej

podstawą jest analiza

wyrazow (najczęściej

przymiotnikow).

struktura

hierarchiczna – w skład

superczynników wchodzą

czynniki pierwotne np. dla

neurotyczności jest to m.in.

lękliwość, spięty, płochliwość

hierarchiczna- cechy

wyższego poziomu dzielą się
na cechy średniego poziomu

a te na niskiego

31. Poziom inteligencji a szanse życiowe. Podaj przykłady badań.

1. Badania Jensena (1998) wykazały, że ludzie cechujący się wyższą inteligencją oprócz
posiadania większych zasobów pamięci operacyjnej i krótszych czasów reakcji, żyją dłużej i
mają wyższe zarobki. Ponadto wykazał silną ujemną korelację pomiędzy ilorazem inteligencji
a niektórymi problemami życia społecznego, takimi jak: porzucanie lub wydalenie ze szkoły,
bieda, przestępczość i zatargi z prawem, bycie na zasiłku, zaniedbywanie dzieci czy skłonność
do wypadków – niezależnie od klasy społecznej, z jakiej siępochodzi.

2. Matarazzo (1972) w swoich badaniach wykazał, że średni poziom inteligencji jest zancząco
wyższy u osób o wyższym poziomie wykształcenia: absolwenci szkoły średniej M=105,
absolwencji uczelni wyższych M= 115, osoby z dyplomem doktora M=125.

3. Gezywak-Kaczyńska (1935) – dodatnia korelacja pomiędzy inteligencją a osiągnięciami
szkolnymi (oceny, promocja do następnej klasy) w szkole podstawowej.

4. Salgado i współpracownicy (2003) metaanaliza dla krajów europejskich; inteligencja jest
predytorem poziomu wykonania pracy: im większe IQ tym lepsze wykonanie – zwłaszcza w
grupie menedżerów.

5. Judge i inni (1999) dowiedli w badaniach podłużnych, że inteligencja mierzona w
dzieciństwie jest dobrym predyktorem statusu społecznego przyszłego zawodu, poziomu
rocznych dochodów brutto oraz satysfakcji z wykonywanej pracy. Niestety nie kontrolowano
statusu społeczno-ekonomicznego rodziców, co ogranicza wartość dowodową badania.

32. Scharakteryzuj dwie wybrane koncepcje pamięci długotrwałej.

Koncepcja Tulvinga

1) Pamięć deklaratywna (semantyczna+epizodyczna)



Pamięć semantyczna: „wiem” - wiedza na temat znaczenia pojęć i relacji
między nimi; ogólna wiedza o świecie, znajomość słów oraz symboli i ich
znaczeń, znajomość relacji i reguł; np. znajomość podstawowych praw fizyki,
wzorów matematycznych, czy wiedza szkolna



Pamięć epizodyczna: „pamiętam” - zapisuje i przechowuje informacje na
temat oznaczonych datą epizodów oraz relacji między nimi; zorganizowana
chronologicznie; czasem wyróżnia się z podsystem pamięci autobiograficznej
– fakty z własnego doświadczenia
np. pamiętam swoje ostatnie wakacje

2) Pamięć niedeklaratywna (proceduralna): „umiem” – zapis procedur, schematów,

umiejętności, np. jazda na rowerze (siadam i jadę), plecenie warkocza

Koncepcja Paivio – Model podwójnego kodowania

1) System niewerbalny (wyobrażeniowy)



reprezentuje i przetwarza informacje o konkretnych przedmiotach i
zdarzeniach



jednostka: imageny – analogowe reprezentacje o strukturze hierarchicznej
(tzn. mniejsze jednostki zawierają się w większych)

np. {ciało[ręce, nogi, twarz (oczy, nos, usta)]}



organizacja synchroniczna – wszystkie elementy dostępne jednocześnie, mogą
być przetwarzane równolegle, transformacje mają charakter przestrzenny



wyobrażenia są generowane z imagenów

2) System werbalny



reprezentuje i przetwarza jednostki lingwistyczne i informacje abstrakcyjne



jednostka: logogeny – reprezentacje jednostek lingwistycznych (sylaby, słowa,
frazy); są to reprezentacje dyskretne (nieciągłe); ich związki z przedmiotami
odniesienia są arbitralne



organizacja sekwencyjna, przetwarzanie referencyjne (sieć)

Dzięki powiązaniom między systemami ten sam bodziec może zostać zakodowany
podwójnie (w obu systemach).

Bodziec wzbudza reprezentację symboliczną w odpowiednim systemie

(słowo kodowane w systemie werbalnym; przedmiot – w wyobrażeniowym)

Wzbudzana jest reprezentacja w drugim systemie

(przedmiot zostaje nazwany a słowo wyobrażone)

Aktywizacja kolejnych reprezentacji na zasadzie skojarzeń w obrębie danego systemu

(powstają łańcuchy skojarzeń werbalnych i łańcuchy wyobrażeń)

Z badań Paivio wynika, że nazywanie obrazów następuje szybciej niż wyobrażanie sobie
treści słów, dlatego większe jest prawdopodobieństwo podwójnego zakodowania obrazów
niż słów. Dzięki podwójnemu zakodowaniu informacja powinna być lepiej zapamiętana, gdyż
w razie rozpadu jednego kodu, może być zachowany jeszcze ten drugi. Informacja
zakodowana podwójnie będzie też szybciej przypominana, gdyż jest łatwo dostępna z
poziomu obu systemów.

33. Jakie są rodzaje inteligencji i czym się od siebie różnią?

Ogolnie rzecz ujmując inteligencja jest to bardzo ogolna zdolność rozumowania, planowania,
rozwiązywania problemow, myślenia abstrakcyjnego, rozumienia złożonych idei, uczenia się i
korzystania z doświadczeń

HEBB wprowadził pojęcie inteligencji A i B.
A jest zdeterminowana przez genotyp, a B przez fenotyp.

A = podstawowy potencjał intelektualny organizmu = gorna granica możliwości człowieka
>>> tak jak genotyp nie może być ona przedmiotem obserwacji
B = zdolności intelektualne, ktore przejawiają się na zewnątrz w zachowaniu
= stanowi wynik interakcji inteligencji A ze środowiskiem np. płodowym, rodziną, szkoła,
kultura
VERNON wprowadził jeszcze inteligencję C, nazywana też inteligencją psychometryczną,
gdyż poddaje się pomiarowi i ujawnia się w rozwiązywaniu testow inteligencji.

Podwaliny do badań nad strukturą inteligencji stworzył GALTON, którego uczeń SPEARMAN
stworzył dwuczynnikową teorię zdolności i wyodrębnił inteligencję ogólną = naczelna
zdolność intelektualna (czynnik g) oraz zdolności specjalne (czynnik s).

CATTEL podzielił czynnik g na:



Inteligencję płynną (Gf) - zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i
wykonywania manipulacji na symbolach niezależnie od doświadczenia osobniczego i
znaczenia owych symboli - zadania mierzące tą inteligencję to zadania niezależne od
doświadczenia, abstrakcyjne, wymagające uzupełniania serii, klasyfikowania obiektow i

dostrzegania analogii



Inteligencję skrystalizowaną (Gc) - dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi w
danym kontekście kulturowym- zadania mierzące tą inteligencję to testy wymagające użycia
wcześniej nabytej wiedzy, wymagające rożnicowania znaczeń poszczegolnych pojęć.

Jak sama nazwa wskazuje inteligencja płynna jest czymś pierwotnym co w wyniku rozwoju
jednostki krystalizuje się w konkretne umiejętności. Inteligencja płynna maleje z wiekiem, a
skrystalizowana nabiera znaczenia w trakcie rozwoju intelektualnego

34. Omów rozwój poznawczy człowieka według wybranej koncepcji.

PIAGET – Rozwój poznawczy:
Wg. Piageta elementami konstrukcyjnymi zmian rozwojowych są schematy, czyli struktury
umysłowe, umożliwiające ludziom interpretowanie świata. Początkowe schematy posiadane
przez niemowlęta Piaget scharakteryzował jako inteligencję sensomotoryczną - struktury lub
programy umysłowe, ktore kierują sensomotorycznymi sekwencjami, takimi jak ssanie,
patrzenie, chwytanie. Z czasem, w miarę praktyki schematy elementarne łączą się ze sobą,
integrują i rożnicują, tworząc coraz bardziej złożone i zrożnicowane wzorce działania.
Zdaniem Piageta rozwoj poznawczy zachodzi dzięki działaniu 2 zasadniczych procesow –
asymilacji i akomodacji.

Asymilacja polega na modyfikowaniu nowej informacji napływającej z otoczenia tak, aby
pasowała do tego co już jest znane. Dziecko wykorzystuje posiadane schematy w celu
nadania struktury napływającym danym sensorycznym.
Akomodacja polega na restrukturyzacji lub modyfikacji istniejących już schematow tak, aby
nowa informacja mogła być lepiej przyswojona.
Główną cechą teorii jest przekonanie o etapowym charakterze rozwoju. Zakłada się, że
rozwoj wszystkich dzieci przechodzi przez te stadia/etapy w tej samej kolejności, jednak
rożnym dzieciom przejście konkretnego stadium może zająć różną ilość czasu.

Przejście:
MYŚLENIE: „sensomotoryczne“ → symboliczne → abstrakcyjne
MOWA I MYŚLENIE: egocentryczne → społeczne
PERCEPCJA I ROZUMOWANIE: dominacja percepcji nad rozumowianie → dominacja
myślenia nad percepcją
PERCEPCJA: centracja + nieodwracalność → decentracja + odwracalność
centracja = zdoność do do koncentrowania się na tylko 1 aspekcie bodźca wzrokowego
nieodwracalność = niezdolność do cofnięcia linii swojego rozumowania do punktu, w którym
się rozpoczęło
DZIAŁANIE: spontaniczne działanie → wnioskowanie przed działaniem

Wyrożniamy 4 stadia:
0 – 2 STADIUM SENSOMOTORYCZNE
– doskonalenie działań sensorycznych i motorycznych + myślenie tylko w kategoriach tych
działań
– STAŁOŚĆ obietow i ludzi, w tym Ja + rozrożnianie ich
2 – 7 STADIUM PRZEDOPERACYJNE
– myślenie SYMBOLICZNE
– mowa i myślenie EGOCENTRYCZNE (mowienie do siebie w obecności innych osob i nie
słuchanie innych)
– DOMINACJA PERCEPCJI NAD ROZUMOWIANIEM
– percepcja i myślenie na zasadzie:
CENTRACJI (tendencja do koncentrowania się na tylko 1 aspekcie bodźca wzrokowego)
NIEODWRACALNOŚCI (niezdolność do cofnięcia linii swojego rozumowania do punktu, w
ktorym się rozpoczęło)
7 – 11 STADIUM OPERACJI KONKRETNYCH
– WNIOSKOWANIE zamiast działania
– ZACHOWANIA SPOŁECZNE biorą gorę nad egocentrycznymi
– DOMINACJA ROZUMOWANIA NAD PERCEPCJĄ
– percepcja i myślenie ZDECENTROWANE i ODWRACALNE (opanowana zostaje zdolność do
śledzenia przekształceń)
– postęp w zakresie operacji na liczbach
12 – WIEK DOROSŁOŚCI
– MYŚLENIE ABSTRAKCYJNE (idee abstrakcyjne są przedmiotem analizy, syntezy i ewaluacji)
– zdolność do rozważania rożnych możliwości i formułowania hipotez
– pojęcia stają się całkowicie oderwane od konkretnych kontekstow w jakich powstawały
– opanowane są takie pojęcia jak: „proporcja“, „energia“, „rzeczownik“, „atom“

35. Wymień i scharakteryzuj dwie wybrane funkcje uwagi.

Selektywność - zdolność do wyboru 1 bodźca, źrodła stymulacji lub ciągu myśli kosztem
innych. Dzięki selekcjonującej funkcji uwagi jesteśmy w stanie wykonywać większość
codziennych czynności, mimo działania konkurencyjnych źrodeł informacji tj. hałas,
przypadkowo usłyszana rozmowa, natrętne myśli. Tłumimy jedną część stymulacji, aby zrobić
miejsce innej części – z jakiś powodow ważniejszej.
Przykład 1: efekt coctajl party = w trakcie przyjęcia jesteśmy w zasięgu słyszalności
większości wypowiedzi, ale koncentrujemy się tylko na tym, co mowią do nas najbliźsi
sąsiedzi.

Czujność

- zdolność

do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się bodźca (sygnału) i

ignorowania zakłóceń

(szumu). Czujność

uwagi można opisać w języku teorii detekcji

sygnałów. Sygnał

może wystąpić lub nie, a człowiek albo na niego reaguje, albo

powstrzymuje się od reakcji (żołnierz na warcie). Poprawnym działaniem jest reakcja na
sygnał

oraz lekceważenie szumu. Może się jednak zdarzyć, że człowiek zareaguje na szum

(błąd fałszywego alarmu), albo zlekceważy sygnał

(błąd ominięcia).

Człowiek może przyjmować jedną z dwóch strategii działania:

- minimalizacja ryzyka popełnienia błędu ominięcia - w sytuacji kiedy ominięcie sygnału
zagrożenia byłoby katastrofalne w skutkach (np. bombardowania) system uwagi dopuści
raczej do wielu fałszywych alarmów;
- minimalizacja fałszywych alarmów (redukcja konsekwencji) – kiedy niedobre skutki
przyniosłoby reagowanie „na wszelki wypadek” to system zaryzykuje raczej serię ominięć;

36. Wyjaśnij pojęcie istotności statystycznej. Co to znaczy, że zależność jest statystycznie
istotna? Na przykładzie testu t-Studenta wskaż od czego zależy czy wynik będzie
statystycznie istotny.

To prawdopodobieństwo pomyłki przy odrzucaniu hipotezy zerowej .
W naukach społecznych przyjmuje się, że hipoteza zerowa może być uznana za
nieprawdziwą, jeżeli potwierdzi się rzadziej niż w 5 przypadkach na 100 – czyli
prawdopodobieństwo błędu będzie mniejsze niż 5%, oznaczane jako alfa (ά) albo p < 0,05

def. miara stopnia, do jakiego wynik jest prawdziwy. Im wyższy poziom-p, tym mniej
możemy być pewni, że relacja obserwowana w probce jest wiarygodnym wskaźnikiem relacji
pomiędzy mierzonymi wielkościami w całej interesującej nas populacji. Dokładnie rzecz
biorąc, poziom-p odpowiada prawdopodobieństwu popełnienia błędu polegającego na tym,
że przyjmujemy uzyskany rezultat jako prawdziwy, tj. reprezentatywny dla populacji. Na
przykład poziom-p rowny 0,05 oznacza, że istnieje 5% szansa, iż odkryta w probce relacja jest
dziełem przypadku.
Testy t-studenta to testy parametryczne, będącymi testami rożnic pomiędzy średnimi – czyli
służą do porownania do siebie 2 średnich. Zmienne muszą być zmiennymi ilościowymi. Gdy
przyjmiemy poziom istotności p < 0,05 to w przypadku testu t-studenta odrzucamy hipotezę
zerową zakładającą równość średnich. Przyjmujemy, że średnie rożnią się istotnie
statystycznie, a dane rożnice są dziełem przypadku z prawdopodobieństwem 5%.

Porównywanie rozkładu średnich badanych zmiennych do rozkładu t-Studenta. Istotność
zależy m.in. od wielkości próby – im większa, tym bardziej miarodajne wyniki (choć w
próbach powyżej 30 osób porównujemy do rozkładu normalnego).

37. Wyjaśnij różnicę między badaniami eksperymentalnymi i nieeksperymentalnymi.

EKSPERYMENT: metoda badania relacji przyczynowo - skutkowych. Badacz losowo
przydziela uczestników eksperymentu do rożnych sytuacji i upewnia się, że sytuacje te są
identyczne z wyjątkiem jednego, zdefiniowanego przez zmienną niezależną warunku. Badacz
oczekuje, że ten jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi. Występuje
tu bezpośrednia interwencja ze strony badacza.

KORELACJA: metoda, w ktorej mierzy się systematycznie dwie lub więcej zmiennych i
sprawdza się, czy są one ze sobą związane (tj. w jakim stopniu można przewidzieć wartość
jednej zmiennej na podstawie drugiej). Celem jest oszacowanie relacji (stopnia korelacji)
pomiędzy zmiennymi. Korelacja to inaczej wspołwystępowanie, wspołzmienność.
Wspołczynnik korelacji jest to miara statystyczna określająca kierunek i siłę związku między
zmiennymi. Najczęściej odwołujemy się do tej metody wtedy, gdy chcemy sprawdzać
hipotezy wyjaśniające, np. kiedy i dlaczego pojawia się interesujące nas zachowanie (np.
analizujemy relację pomiędzy agresywnymi zachowaniami

dziecka a ilością oglądanej w

telewizji przemocy).

EKSPERYMENT

KORELACJA

- losowy dobór do grup w celu wyeliminowania
zmiennych zakłócających

- brak losowego doboru do grup badawczych

- możliwość porównania do grupy kontrolnej

-

- manipulacja zmienną niezależną

-

- taka sama sytuacja badawcza dla każdego
(instrukcja, temperatura pomieszczenia, zadania,
wyznaczony czas); jedyną różnicą jest zmienna
niezależna dla danej grupy

-

- badają zależność przyczynową, pozwalają
odpowiedzieć na pytanie o różnice; jedynie
badania eksperymentalne mogą dowieść relacji
przyczynowo – skutkowej między zmiennymi

- badają związek między zmiennymi;związek ten
może być dodatni lub ujemny; krzywoliniowy;
nieistniejący; badania nie pozwalają na
wnioskowanie przyczynowo- skutkowe

- zazwyczaj małe grupy badawcze od 20-100
uczestników

- możliwość przebadania bardzo dużej ilości osób
(badanie ankietowe czy kwestionariuszowe)

- Mierzymy zmienna zależną badacz manipuluje
niektórymi zmiennymi, a następnie mierzy
wpływ tych manipulacji na inne zmienne; W
trakcie analizy danych będących wynikiem
badania eksperymentalnego zdarza się również
obliczać korelacje między zmiennymi, w
szczególności pomiędzy tymi, którymi
manipulujemy a tymi, na które ta manipulacja
wpłynęła. Dane pochodzące z badania
eksperymentalnego dostarczają jednak
najczęściej informacji lepszej jakościowo niż
dane z badań korelacyjnych

- badacz nie wpływa (albo przynajmniej stara się
nie wpływać) na żadną ze zmiennych, rejestrując
je jedynie i obserwując relacje (korelacje) między
pewnymi podzbiorami zmiennych

38. Wyjaśnij pojęcie interakcji statystycznej. Zaprezentuj przykład rzeczywistego lub
hipotetycznego badania, w którym wystąpił efekt interakcji, a nie wystąpił żaden z
efektów głównych.

EFEKT INTERAKCJI: zjawisko występujące w analizie wariancji, polegające na jednoczesnym
wpływie 2 lub większej ilości czynnikow (zm. niezależnych) na badane zjawisko (zm.zależną).
Występuje on jedynie w modelach wieloczynnikowych analizy wariancji, poczynając od
modeli dwuczynnikowych.
Innymi słowy, "wspołdziałanie" tych czynnikow ze sobą przynosi odmienny efekt, niż każdy z
nich osobno. Interakcja między zmiennymi niezależnymi zachodzi wtedy, gdy efekt jednej
zmiennej niezależnej ma inną wielkość i/lub kierunek na poszczegolnych poziomach drugiej
zmiennej niezależnej.
Może zdarzyć się sytuacja, że analizując dane, niezależny wpływ poszczegolnych czynnikow
na zmienną zależną (tzw. efekty głowne) będzie nieistotny statystycznie (nie będzie wpływu
poszczegolnych czynnikow oddzielnie), ale zajdzie efekt interakcji, czyli jednoczesny wpływ
kilku czynnikow łącznie na zmienną zależną.
Przykład efektu interakcji, bez efektu głównego:
Badacz chciał sprawdzić, czy przeczytana książka podobała się tak samo M i K o rożnym
poziomie wykształcenia.
Brak efektu głownego ozn., że ani płeć ani wykształcenie nie rożnicowałyby OB pod kątem
tego, czy książka się podobała. Natomiast biorąc pod uwagę oba czynniki razem – i płec i
wykształcenie, to występują rożnice między badanymi.

39. Omów różnice między testami i kwestionariuszami jako narzędziami do diagnozy cech
psychologicznych.

TEST

KWESTIONARIUSZ

- zbior specyficznych zadań

- zbior pytań, polegających na samoopisie

- odnosi się do poznawczych aspektow
funkcjonowania

- odnosi się do afektywnych i wolicjonalnych
aspektow

- np. testy inteligencji, testy wiedzy

- np. kwest. osobowości, badający temperament

- badają obiektywne wykonania zadania

- badają subiektywny świat wewnętrzny

- ocena poprawności zero-jedynkowa

- nie ma poprawnych odpowiedzi

- diagnostycznymi odpowiedziami = prawidłowe

- diagnostyczne odpowiedzi = zgodnie z kluczem

- test mierzy zazwyczaj takie cechy
psychologiczne które możemy opisać poprzez
wskaźniki ilościowe np. szybkość wykonywania
zadań matematycznych, który można potem
odnieść do kryteriow jakościowych np. teorii
inteligencji

- wskaźniki jakościowe

- odporne na manipulacje za strony OB

- OB może celowo zniekształcać swoje
odpowiedzi

40. Jakie problemy wiążą się z diagnozą osobowości za pomocą kwestionariuszy?

:( kwestionariusze używają samoopisu do uzyskania informacji o zachowaniu; sapoopis
nakłada na Osoby Badane szczegolne wymagania poznawcze, żeby:
* były jednocześnie aktorem, obserwatorem i interpretatorem zdarzeń;
* opis ich własnego zachowania był zobiektywizowany

Z oczywistych względow założenie takie ma charakter idealistyczny – samoopis zawsze
bowiem cechuje subiektywizm i podatność na rożnego rodzaju zniekształcenia

:( problem ze standaryzacją pozycji kwestionariuszowych; czyli czy pozycja stanowi taki sam
bodziec dla wszystkich OB i czy OB poprawnie rozumieją treść pozycji = zmienność w
zakresie rozumienia i interpretacji treści pozycji, co może prowadzić do niejednoznaczności
odpowiedzi; aby pozycje były sformułowane w sposob zrozumiały potencjalnie dla
wszystkich OB – muszą one być wyrażone w języku naturalnym – jednak w tym języku
pojęcia są mało precyzyjne (zależne od kontekstu, słabo zdefiniowane, fragmentaryczne) i
OB może je rożnie zintepretować

:( zniekształcenia odpowiedzi spowodowane brakiem odpowiedniej motywacji do wzięcia
udziału w badaniach, albo niewłaściwej motywacji = przejawiania tendencji do sterowania
przez OB infomracją na swoj temat > OB ulegając mechanizmowi aprobaty społecznej może
udzielać nieprawdziwych odpowiedzi, stawiających ją w korzystnym świetle

:( OB może ronież symulować, czyli może bezpodstawnie stawiać siebie w niekorzystnym
świetle
:( warunki w jakich przeprowadzane jest badanie, mogą zniekształcać odpowiedzi (zmienne
zakłócające)

41. Jakie parametry ilościowe powinien uwzględniać we wnioskowaniu diagnostycznym
psycholog praktyk?

4 zasadnicze problemy ilościowe we wnioskowaniu:
problem trafności
problem reprezentatywności
problem rzetelności
problem skalowania

TRAFNOŚĆ:
– dokładność z jaką test mierzy to, co ma mierzyć
– stopień w jakim test jest w stanie osiągnąć stawiane mu cele

1) TRAFNOSĆ TREŚCIOWA (wewnętrzna): stopień, w jakim pozycje testowe odzwierciedlają
to co test ma badać; najlepiej weryfikować trafność treściowa poszczegolnych pozycji
testowych poddając je ocenie sędziow kompetentnych

2) TRAFNOŚĆ KRYTERIALNA(zewnętrzna): stopień, w jakim wyniki testu psychologicznego są
powiązane z jakimś zewnętrznym kryterium
Wyrożniamy dwa rodzaje trafności kryterialnej:

- diagnostyczna – dotyczy pomiaru cechy aktualnie występującej u osoby badanej
- prognostyczna – dotyczy przewidywania przyszłego zachowania u osob badanych

3) TRAFNOŚĆ TEORETYCZNA: stopień, w jakim test psychologiczny może zmierzyć nasilenie
hipotetycznej właściwości psychologicznej, o ktorej mają świadczyć odpowiedzi na bodźce
testowe

REPREZENTATYWNOŚĆ: reprezentatywna proba to taka, ktora jest wycinkiem populacji. Jej
struktura ze względu na badane cechy jest zbliżona do stuktury populacji, z ktorej pochodzi.
Część populacji jest wybrana do badania metodami statystycznymi, a prawdopodobieństwo
prawdziwości wynikow badania jest wyrażone przez parametr poziomu ufności. Proba nie
spełniająca tego warunku nazywana jest niereprezentatywną lub obciążoną.

RZETELNOŚĆ:
– oznacza dokładność i powtarzalność pomiaru
– sprawdza się badając te same osoby danym testem dwukrotnie w jakimś odstępie czasu
lub bez takiej przerwy, co powinno dać zbliżone wyniki

SKALOWANIE:
4 podstawowe skale pomiarowe:

NOMINALNA: pozwala jedynie na jakościową klasyfikację. Możemy stwierdzić o

rożnych obiektach wyłącznie to, iż rożnią się od siebie lub nie rożnią się od siebie ze względu
na daną cechę. Nie możemy natomiast powiedzieć, jak bardzo dane obiekty rożnią się od
siebie.
np. płeć, rasa, kolor, miasto itp.

PORZĄDKOWA: pozwala na rangowanie (szeregowanie) elementow (ustawianie w

określonym porządku). Spośrod operacji arytmetycznych możemy posługiwać się znakami
rowności (=), nierowności (≠), możemy rownież mowić o relacjach mniejszy (<) i większy (>)
oraz mniejszy lub rowny (≤) i większy lub rowny (≥).
np. wykształcenie, status socjoekonomiczny

INTERWAŁOWA (PRZEDZIAŁOWA): pozwala nie tylko rangować (szeregować)

mierzone elementy, lecz również mierzyć rożnice wielkości pomiędzy nimi.
np. możemy powiedzieć, że temperatura 20 stopni jest niższa niż temperatura 40 stopni oraz
że wzrost temperatury od 20 do 40 stopni jest dwa razy większy niż od 30 do 40 stopni

ILORAZOWA: możemy dokonywać dowolnych działań arytmetycznych na zmiennych;

posiada zero absolutne

42. Omów typy zaburzeń nastroju i ich terapię.

Nastrojem nazywamy utrzymujący się przez dłuższy okres czasu, dominujący stan uczuciowy,
ktory determinuje postrzeganie rzeczywistości i wpływa na sposob funkcjonowania. Nastroj
daje się opisać jako emocjonalny „klimat” charakterystyczny dla danej osoby, w
przeciwieństwie do afektu.

1) EPIZOD MANIAKALNY (co najmniej 4 dni)
- podwyższony lub drażliwy nastroj w stopniu zdecydowanie nieprawidłowym, ktory
prowadzi do zaburzenia funkcjonowania w życiu codziennym
- wzmożona aktywność, wzmożona rozmowność, trudności z koncentracją, zmniejszona
potrzeba snu, zwiększona energia seksualna, lekkomyślne zachowania (np. wydatki),
wmożona łatwość kontaktow, brak dystansu
2) MANIA (co najmniej tydzień)

- charakteryzuje się występowaniem podwyższonego bądź drażliwego nastroju.
Podwyższony nastroj jako coś przyjemnego, dającego poczucie szczęścia. Drażliwy nastroj
jako coś nieprzyjemne, powodującego popadanie we frustrują, a proba wpływu na ich
zamiary powoduje u nich nasilenie gniewu bądź występowanie urojeń prześladowczych
(wtedy mowimy o Manii z objawami psychotycznymi)
- dodatkowo podwyższona samoocena/poczucie wyższości
LECZENIE:
leki stabilizujące nastrój (lit)
leki przeciwpsychotyczne + szpital, gdy sytuacja związana z zaburzenim zachowania wymyka
się spod kontroli

3) ZABURZENIA AFEKTYWNE 2BIEGUNOWE (przynajmniej 1 epizod depresyjny trwający
przynajmniej 2 tygodnie i przynajmniej 1 okres nastroju maniakalnego trwający
przynajmniej 1 tydzień)
LECZENIE
Szpital, gdy:

▪

zachowanie pacjenta stanowi zagrożenie (dla siebie lub innych osob)

▪

występują nasilone objawy psychotyczne

▪

agitacja mogąca prowadzić do uszkodzenia ciała, wyczerpania czy odwodnienia

▪

myśli autodestrukcyjne bądź agresywne w stosunku do innych osob

Leczenie epizodow depresji rownież może wymagać leczenia szpitalnego w następujących
przypadkach:

▪

występowanie objawow psychotycznych (urojeń lub halucynacji)

▪

myśli lub tendencje samobojcze

▪

zaniedbywanie własnych potrzeb (głodzenie się, odwodnienie)

Leczenie farmakologiczne:
Epizod manii: leki stabilizujące nastroj (lit) + w początkowej fazie przeciwpsychotyczne, aby
w krotkim czasie zapobiec zaburzeniom zachowania występującym w ostrej manii. Po
pewnym czasie, gdy zaczną działać leki stabilizujące nastroj, odstawia się leki
przeciwpsychotyczne.
Epizod depresji: leki przeciwdepresyjne + leki stabilizujące nastroj, żeby nie wyzwolić u
pacjenta epizodu manii

Terapia elektrowstrząsowa: ok 80% chorych po zastosowaniu elektrowstrząsow uzyskuje
znaczną poprawę.

ZABURZENIA DEPRESYJNE: zaburzenia psychiczne z grupy zaburzeń afektywnych,
charakteryzujące się obniżeniem nastroju, obniżeniem napędu psychoruchowego,
zaburzeniem rytmow okołodobowych i lękiem
EPIZOD DEPRESJI (co najmniej 2 tygodnie)
1) ŁAGODNY
2) UMIARKOWANY
3) CIĘŻKI
ZABURZENIA DEPRESYJNE NAWRACAJĄCE (1 z powyższej listy – co najmniej 2 tygodnie, 2
mce bez jakichkolwiek objawów i znowu 1 z powyższej listy – co najmniej 2 tygodnie)
UPORCZYWE ZABURZENIA NASTROJU

1) CYKLOTYMIA (co najmniej 2 lata)
- kilka okresow depresji lub hipomanii, z przedzielającymi je okresami prawidłowego
nastroju/lub niem
2) DYSTYMIA (co najmniej 2 lata)
- stały lub nawracający obniżony nastroj
- BRAK HIPOMANII
LECZENIE DEPRESJI
Najważniejsze jest zapewnienie bezpieczeństwa chorego, w tym zapobieżenie ewentualnej
probie samobojczej.

▪

Psychoterapia

▪

Leki przeciwdepresyjne

▪

Fototerapia

43. Omów zakłócenia procesów poznawczych w przebiegu wybranych zaburzeń
psychicznych.

SCHIZOFRENIA PARANOIDALNA:
1) ZABURZENIA MYŚLENIA >> a szczegolnie urojenia, przeważnie o treści prześladowczej
ZABURZENIA MYŚLENIA = fałszywe przekonania wynikające z błędnej interpretacji
rzeczywistości, niepodzielane przez otoczenie chorego, ale podtrzymywane przez niego
pomimo dostarczania dowodow na ich nieprawdziwość.
UROJENIA - cechy:



nieprawdziwość



silne przekonanie o ich prawdziwości



brak podatności na perswazje

Urojenia prześladowcze >> wiodącym tematem jest domniemane prześladowanie, wrogość
otoczenia, atakowanie, śledzenie, oszukiwanie chorego, dokuczanie mu lub spiskowanie
przeciwko niemu.
Przykład: Chory uważa, że jest śledzony przez jakąś grupę czyhającą na jego zdrowie i życie.

2) ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA >> a szczegolnie omamy, przeważnie słuchowych
grożących, lub rozkazujących
Zaburzenia spostrzegania polegają na zaburzeniu w tworzeniu reprezentacji przedmiotow na
podstawie informacji pochodzących zarowno z narządow zmysłu, jak i zawartych w pamięci.
Omamy (halucynacje) to fałszywe spostrzeżenia zmysłowe, ktore pojawiają się BEZ
odpowiedniego bodźca zewnętrznego, a są uznawane za realnie występujące (Te same cechy
co urojenia)
Omamy słuchowe >> obejmują fałszywą percepcję dźwiękow
Przykład: Chory słyszy dochodzący z zewnątrz męski głos „Jesteś beznadziejny, lepiej żebyś ze
sobą skończył"

3) ZABURZENIA UWAGI >> zmniejszenie zdolności zogniskowania uwagi na określonym
zadaniu
Istotną cechą wspołdecydująca o możliwościach poznawczych człowieka jest uwaga, czyli
zdolność kierowania i utrzymywania procesu poznawczego na określonym bodźcu lub

działaniu. Uwaga jest zdolnością zapewniającą selekcję bodźcow i informacji ze strumienia
informacyjnego otaczającej rzeczywistości.
4) ZABURZENIA PAMIĘCI OPERACYJNEJ >> trudności, aby z wyprzedzeniem coś zaplanować
czy przewidzieć

DEPRESJA:
1) PAMIĘĆ:



generalne osłabienie pamięci



wzmożone przypominanie zdarzeń negatywnych



osłabione przypominanie zdarzeń pozytywnych

2) UWAGA:



trudności w utrzymaniu skupienia

3) PERCEPCJA:



obniżona wrażliwość na bodźce



zniekształcenie sposobu oceny niepowodzeń (trwałe – „to nigdy nie minie”; o
globalnym znaczeniu – „to niepowodzenie rujnuje wszystko, co robię”; atrybucja
wewnętrzna, stała – „to moja wina, bo jestem beznadziejny”)



triada depresyjna - negatywne przekonania o sobie, negatywne spojrzenie na bieżące
doświadczenia i negatywne spojrzenie na przyszłość



poczucie braku kontroli (skutkujące paraliżem woli)

44. Omów zjawiska tworzące tzw. dynamikę małej grupy i ich funkcję w grupowych
formach pomocy psychologicznej.

Za tworcę pojęcia dynamiki grupowej uważa się LEWINA.

Dynamika grupy to proces kształtowania się określonej wspolnoty ludzkiej:
od momentu jej powstania > poprzez rozwoj > skończywszy na dojrzewaniu
Ludzie często przyjmują rożne role i zachowania podczas pracy w grupie.
Dynamika grupowa opisuje wpływ tych rol i zachowań na innych członkow grupy.

Funkcja dynamiki małej grupy w grupowych formach pomocy psychologicznej:
1) budowanie kontaktu
2) wzajemne rozumienie
3) „drugi człowiek jak lustro“

FAZA 1: FORMOWANIE SIĘ
■ Proces orientowania się „o co chodzi” (jaki jest cel, zadania)
■ W emocjach przeważa nieufność, obawy, być może skrępowanie
■ Poszukiwanie poczucia bezpieczeństwa przez identyfikację z prowadzącym
■ Pacjenci mowią o objawach, chcą aby terapeuta nimi kierował i nadawał strukturę, był
dyrektywny
■ Terapeuta spełnia te oczekiwania - informuje, uspokaja, nadaje strukturę spotkaniu grupy
■ Orientowanie się w rolach jakie każdy członek grupy przyjmuje

FAZA 2: BURZA – KONFLIKTY
■ Reagowanie emocjonalne zw z uświadomieniem sobie charakteru zadań
■ Reagowanie lękiem i niechęcią na konieczność „obnażania się”
■ Ujawniają się konflikty
■ Krystalizacja rol, walka o przywodztwo
■ Terapeuta klaryfikuje interakcje w grupie

FAZA 3 – USTALANIE NORM
■ Dokonywanie oceny zjawisk w grupie
■ Ocena dotyczy wewnętrznych procesow – tego, co pojedyncze osoby czują i myślą oraz
procesow grupowych
■ Zaczyna się wytwarzać spojność w grupie – akceptacja, chęć pomocy, wsparcie
■ Zmniejsza się liczba, i natężenie konfliktow
■ Następuje konsolidacja wspolnych norm i wartości
■ Zwiększa się odpowiedzialność członkow
■ Zmniejsza się znaczenie lidera

FAZA 4 – WSPÓLNE DZIAŁANIE
■ Wykonywanie zadań
■ Podejmowanie decyzji
■ Wgląd i zmiana postaw, tolerancja wobec odmienności
■ Uczenie się nowych zachowań i rezygnacja z dotychczasowych, niepożądanych
■ Wykorzystywanie nabytej wiedzy poza grupą.
■ Integracja, wspołdziałania, koncetracja na "tu i teraz"

GENERALNE ZMIANY:
!!! Terapeuta: na początku musi być dyrektywny i nadawać strukturę, ściśle kontrolować to,
co się dzieje w grupie. Po pierwsze aby dać poczucie bezpieczeństwa uczestnikom a po
drugie by kontrolować intensywne procesy w fazie konfliktu > co przechodzi w stopniowe
zanikanie roli terapeuty, jego usuwanie się z grupy, ktora zaczyna żyć swoim
życiem, sama pracować
!!! Sposob komunikowania się > od komunikacji ukrytej, jednostronnej do dwustronnej,
jawnej, otwartej
!!! Uczestnicy: od braku poczucia bezpieczeństwa poprzez testowanie grupy i konflikty do
otwarcia się na siebie i wspolne działanie
!!! Zwiększa się wgląd

45. Omów podstawowe aspekty empatycznego rozumienia i komunikowania się oraz ich
znaczenie dla efektów pomocy psychologicznej.

Od czasow Rogersa (autora pojęcia aktywnego słuchania) uważane jest za 1 z
najważniejszych czynników decydujących o skutecznym pomaganiu.
Obejmuje 4 aspekty:
1) zdolność terapeuty do tworzenia trafnych wyobrażeń na temat tego, co dzieje się w
wewnętrznym świecie klienta
2) umiejętność werbalnego zakomunikowania treści tych wyobrażeń klientowi

3) wrażliwość na reakcje klienta, ktory może potwierdzić lub zanegować trafność tych
wyobrażeń
4) pozytywne zaangażowanie emocjonalne terapeuty, towarzyszące wyobrażaniu sobie i
komunikowaniu tego, jak klient został zrozumiany

Zdolność wchodzenia do świata wewnętrznego klienta, na poziom zarowno mentalny, jak i
emocjonalny. Zdolność do swobodnego porusza się w świecie klienta, mowiąc jakby jego
językiem, oczywiście nie gubiąc świadomości siebie.

Analiza dowodow naukowych pozwala stwierdzić, że jednym z najistotniejszych czynnikow
efektywności pomocy psychologicznej jest JAKOŚĆ relacji pomagania. Cechy osob
pomagających (ich wiek, płeć, osobowość, czy wykształcenie zawodowe) mają mniejszy
wpływ na skuteczność pomagania niż sposob, w jaki odnoszą się do swoich klientow.
Pozytywne efekty pomocy psychologicznej związane są z troskliwym, empatycznym,
rozumieniem, komunikowaniem , umiejętnym sposobem nawiązywania i funkcjonowania w
relacji.

Klient ma motywację do pracy nad sobą, gdy czuje obecność kogoś, kto się nim szczerze
przejmuje. Czując nasze zaangażowanie w jego sprawy i szczerą troskę z naszej strony,
zaczyna w większym stopniu dbać o siebie. Musi czuć naszą akceptację, aby nie bał się
otworzyć. Wierzy, że jeśli terapeuta go lubi – pomoże mu i że powinien zacząć traktować się
tak, jak traktuje go jego terapeuta. Okazywanie troski i współczucia pozwala klientowi
pozbyć się lęku i wstydu. Współodczuwanie jest ważnym punktem relacji terapeuty z
pacjentem, pozwala lepiej się zrozumieć i ułatwić komunikację. Brak umiejętnej komunikacji
i dzielenia się emocjami, może doprowadzić do zbyt silnego oporu ze strony pacjenta, a w
efekcie, do nieudanej terapii.

46. Na czym polega istota zmian rozwojowych na przykładach dwóch obszarów (np. rozwój
społeczny, rozwój fizyczny, rozwój osobowości, rozwój poznawczy, rozwój moralny)?

PIAGET – Rozwój poznawczy:
Wg. Piageta elementami konstrukcyjnymi zmian rozwojowych są schematy, czyli struktury
umysłowe, umożliwiające ludziom interpretowanie świata. Początkowe schematy posiadane
przez niemowlęta Piaget scharakteryzował jako inteligencję sensomotoryczną - struktury lub
programy umysłowe, ktore kierują sensomotorycznymi sekwencjami, takimi jak ssanie,
patrzenie, chwytanie. Z czasem, w miarę praktyki schematy elementarne łączą się ze sobą,
integrują i rożnicują, tworząc coraz bardziej złożone i zrożnicowane wzorce działania.
Zdaniem Piageta rozwoj poznawczy zachodzi dzięki działaniu 2 zasadniczych procesow –
asymilacji i akomodacji.
Asymilacja polega na modyfikowaniu nowej informacji napływającej z otoczenia tak, aby
pasowała do tego co już jest znane. Dziecko wykorzystuje posiadane schematy w celu
nadania struktury napływającym danym sensorycznym.
Akomodacja polega na restrukturyzacji lub modyfikacji istniejących już schematow tak, aby
nowa informacja mogła być lepiej przyswojona.
Główną cechą teorii jest przekonanie o etapowym charakterze rozwoju. Zakłada się, że
rozwoj wszystkich dzieci przechodzi przez te stadia/etapy w tej samej kolejności, jednak
rożnym dzieciom przejście konkretnego stadium może zająć różną ilość czasu.

Przejście:
MYŚLENIE: „sensomotoryczne“ → symboliczne → abstrakcyjne
MOWA I MYŚLENIE: egocentryczne → społeczne
PERCEPCJA I ROZUMOWANIE: dominacja percepcji nad rozumowianie → dominacja
myślenia nad percepcją
PERCEPCJA: centracja + nieodwracalność → decentracja + odwracalność
centracja = zdoność do do koncentrowania się na tylko 1 aspekcie bodźca wzrokowego
nieodwracalność = niezdolność do cofnięcia linii swojego rozumowania do punktu, w którym
się rozpoczęło
DZIAŁANIE: spontaniczne działanie → wnioskowanie przed działaniem

KOHLBERG – Rozwój moralny
Jego koncepcja opiera się na teorii rozwoju poznawczego Piageta. Przechodzenie do
kolejnych faz wiąże się ściśle z rozwojem struktur poznawczych.

TEORIA ROZWOJU SĄDÓW MORALNYCH, która obejmuje 3 fazy:
(1) PRZEDKONWENCJONALNĄ (4-10 lat):



koncentracja na zewnętrznej kontroli zachowania



standardy postępowania pochodzą od innych i są przestrzegane aby uniknąć kary lub
uzyskać nagrodę



moralność HETEROMICZNA (podporządkowanie woli zewnętrznej normom i zakazom
narzuconym przez rodzicow jest zw z jednostronnym szacunkiem i regułą przymusu)



dziecko darzy szacunkiem te osoby, ktore uważa za ważniejsze od siebie, posiadające
władzę (przede wszystkim są to rodzice)

(2) KONWENCJONALNĄ (10-13 lat):



ciągłe obserwowanie standardow innych



w pewnym zakresie standardy zostały już zinternalizowane



dzieci potrafią decydować czy pewne czyny są według ich standardow dobre czy złe,
chcą aby ci, z których opinią się liczą, spostrzegli je jako dobre



moralność AUTONOMICZNA (oparta na uwewnętrznionych normach i świadomości
swojej autonomii)



w stosunku do podejmowania zadań i wypełniania obowiązkow pojawia się poczucie
zobowiązania, a nie już tylko posłuszeństwa

(3) POSTKONWENCJONALNĄ (13-powyżej, alo nigdy):



postępowanie zgodnie z wyznawanymi przez siebie zasadami bez względu na
okoliczności
(nie tylko z obawy przed karą czy uzyskania nagrody)



osoba zauważa możliwość zaistnienia konfliktu między 2 społecznie akceptowanymi
standardami i probuje podjąć wobec nich jakąś decyzję



wewnętrzna kontrola zachowania



podstępowanie zg ze zinternalizowanymi standardami, wiedząc, że gdyby tak nie
postąpili nie byliby w zgodzie z samym sobą

Kohlberg założył, że jednostka może być w jednym czasie tylko w jednym stadium, wszyscy
przechodzą przez wszystkie stadia w takiej samej kolejności, każde kolejne stadium jest
bardziej obszerne i złożone niż stadia wcześniejsze, oraz we wszystkich kulturach występują
te same stadia (są uniwersalne).

ERIKSON – Rozwój psychospołeczny:

Zgodnie z koncepcją rozwoju psychospoecznego w ujęciu Eriksona osobowość człowiek na
każdym etapie rozwoju zostaje wzbogacana o nowe komponenty, nowe jakości ego, ktore z
jednej strony umożliwiają zmianę relacji między nim a otoczeniem społecznym, z drugiej zaś
nowe sytuacje i role społeczne związane z wchodzeniem w nowy etap życia stanowią dla
niego źrodło wymagań społecznych, ktorym sprostanie skutkuje przemianami jego
osobowości. Pierwsze relacje zawiązują się w obrębie rodziny – to tutaj następuje
wprowadzanie dziecka w życie społeczne. W rodzinie, najpierw najbliższej, poźniej coraz
dalszej, człowiek uczy się reguł zachowań międzyludzkich, z których korzysta, gdy się od tej
rodziny zaczyna oddalać, wkraczając w coraz bardziej żroznicowane, formalne i nieformalne
grupy społeczne. Rozwoj człowieka odbywa się według 8 faz rożniących się między sobą
jakościowo. Każda z nich stanowi dla niego zadanie rozwojowe, wymagające zmiany sposobu
funkcjonowania. Zachodzi konieczność znalezienia optymalnego napięcia pomiędzy dwiema
cechami, czego skutkiem jest wypracowanie nowej właściwości ego.

Optymalny = odnalezienie rownowagi między pozytywnymi i negatywnymi biegunami
doświadczeń, a nie zwrocenie się w kierunku bieguna pozytywnego. W każdej fazie muszą
pojawić się doświadczenia zw z negatywnym biegunem kryzysu, aby w przyszłości człowiek
umiał sobie radzić z sytuacjami. Osiągnięcie sukcesu w pokonaniu kryzysu rozwojowego
oznacza odnalezienie witalności koniecznej do jego rozwiązania. Odnaleziona przez
człowieka witalność nazwana została przez Eriksona cnotą podstawową, ktora jest siłą
będącą wynikiem uzyskania "właściwych proporcji" pomiędzy przeciwstawnymi wartościami.

47. Teorie rozwoju Eriksona i Piageta. Dokonaj analizy porównawczej.

PIAGET:
- 4 stadia rozwoju,
- istotą rozwoju psychicznego jest rekonstrukcja i reintegracja struktur poznawczych
- dążenie systemu poznawczego do zrównoważenia, a u jego podstaw leżą takie procesy jak
asymilacja i akomodacja
- asymilacja – włączanie struktur zewn. do już ukształtowanych struktur poznawczych
- akomodacja – dostosowanie struktur wewn. do struktur asymilowanych, co prowadzi do
ich przekształceń

1.Okres sensoryczno-motoryczny (0-2 r.ż.)

2. Okres przedoperacyjny (2-6)
- dziecko funkcjonuje w trybie pojęciowym i przedstawieniowym
- zdolne do umysłowego reprezentowania zdarzeń,
- zdolność reprezentowania przedmiotów i zdarzeń; rodzaje reprezentacji: naśladownictwo
odroczone, zabawa symboliczna, rysunek, obrazy umysłowe, mowa
- egocentryzm – dziecko jest przekonane, że wszyscy myślą tak samo jak ono. Są przekonane,
że ich myśli są zgodne z prawdą.
- niezdolność do rozumienia przekształceń.

- centracja - dziecko wykazuje tendencje do skupiania uwagi na jednym tylko aspekcie
prezentowanego mu bodźca wzrokowego.
- odwracalność-możliwość cofnięcia swego myślenia do punktu, w którym się rozpoczęło.
- pojawia się funkcja symboliczna – zastosowanie 1 rzeczy jako symbolu innej,
- rozumienie tożsamości jakościowej – drut pomimo zgięcia to ten sam drut,
- egocentryzm – niemożność przyjęcia innej perspektywy – zadanie z górami,
- koncentracja na jednym aspekcie problemu.

3. Okres operacji konkretnych (7-11)
- dziecko rozwija procesy logicznego myślenia
- zadania dotyczące zachowania stałości nie sprawiają problemu,
- opiera swoje rozumowania na rozumowaniu a nie percepcji,
- posiada zdolność odwracania operacji umysłowych
- rozwija się pojęcie przyczynowości, przestrzeni, czasu, prędkości,
- dziecko zyskuje wiedzę, że ilościowe cechy obiektów są niezmienne,
- coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotów,
- decentracja umożliwiająca uwzględnienie w rozważaniach wielu własności przedmiotu w
tym samym czasie,
- główne osiągnięcia – zdolność do zachowania ilości, np.: masy, czy objętości,
- a także rozumowanie sylogistyczne, np.: „ jeśli każdy M jest P oraz każdy P jest S, to każdy
M jest S.”

4. Okres operacji formalnych (11+)
- w pełni odwracalne operacje umysłowe,
- główne osiągnięcia – myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno dedukcyjne (gdyby, może, jeśli)
rozumowanie logiczne, logiga zdań,
- nastolatek lepiej czuje się w tym co hipotetyczne, wyobrażone

ERIKSON

Faza rozwojowa

Kryzys

Cnota

Niewłaściwe

rozwiązanie

1 niemowlęctwo

(0-1 rok)

ufność vs nieufność

nadzieja

niepewność, lęk

2 wczesne

dzieciństwo

(2-3 lata)

autonomia vs wstyd i

zwątpienie

wola

poczucie niezdolności

kontroli przebiegu

zdarzeń

3 okres zabaw

(4-5 lat)

inicjatywa vs

poczucie winy

celowość

patologiczne wyparcie

własnych pragnień i

popędow

4 okres szkolny

(6-12 lat)

pracowitość vs

poczucie niższości

kompetencja

poczucie niższości,

brak pewności siebie,

poczucie klęski

5 dorastanie

(12-18/22 lata)

tożsamość vs

pomieszanie ról

wierność

fragmentacja własnego

ja, niejasne poczucie

siebie

6 młodość

(23-34 lata)

intymność vs izolacja

miłość

poczucie osamotnienia

i separacji,

zaprzeczanie potrzebie

bliskości

7 dorosłość

(35-60 lat)

produktywność vs

stagnacja

opiekuńczość

troska o siebie, brak

orientacji na przyszłość

8 dojrzałość

(61+)

integralność ego vs

rozpacz

mądrość

poczucie bezowocności

życia, rozczarowanie

1 - Źrodło ufności = doznanie adekwatnej opieki, źrodło nieufności = zagrożenie homeostazy.
Poczucie bezpieczeństwa i związane z nim zaufanie do siebie i do innych ludzi, jest
warunkiem podjęcia poźniejszych działań o charakterze
EKSPLORACYJNYM, jest potrzebne do określania zakresu własnej autonomii, czyli własnej
odrębności od matki i wyjątkowości.

2 - Poczucie AUTONOMII rozwija u dziecka kontrolę nad sobą i swoim zachowaniem (dziecko
zaczyna rożnicować swoje stany wewnętrzne). Wymaga to od dziecka opanowywania coraz
bardziej złożonych i akceptowanych kulturowo wzorow zachowania. Wymaga to rownież od
dziecka hamowania typowej dla wieku dziecięcego tendencji do ulegania silnym pobudkom
wewnętrznym. Wstyd, ktory jest przeciwstawnym biegunem tej fazy, ma swoje źrodło w
doświadczanym poczuciu niedoskonałości, zwłaszcza wob tych, ktorzy oczekują od dziecka
wykazania się umiejętnościami oraz z braku kontroli nad własnymi stanami. Gdy dziecko ma
możliwośc podejmowania decyzji, a dorośli szanują jego wybory w tej fazie życia, może
rozwinąć w sobie POCZUCIE SPRAWSTWA

3 – Faza inicjatywy, ktora przejawia się: radością rywalizacji, wytrwałością skupienia na celu,
przyjemnością z osiągnięć. Gdy dziecko rozwinie „pozytywny biegun“ - zostaje wyposażone
w nową siłę wewnętrzną: PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ, ktora umożliwia poźniej swobodną
wspołpracę w rożnym wieku i z rożnymi umiejętnościami, nienaruszając praw, czy
przywilejow innych ludzi, akceptując regulacje zewnętrzne.

4 – FAZA IV JEST UZNANA ZA NAJBARDZIEJ ZNACZĄCĄ SPOŁECZNIE, gdyż prowadzi w
meritum problemow ADAPTACJI SPOŁECZNEJ, przed jakimi staje jednostka wchodząc w
życie. Pojawia się potrzeba bycia kompetentnym i zajmowania się czymś poważnym,
podobnym do tego, co robią dorośli. Pozytywnie zakończony proces rozwojowy w tej fazie
prowadzi do poczucia fachowości, adekwatności i produktywności, co nie jest zakłocane
przez infantylne poczucie niższości wobec osob bardziej kompetentnych.

5 – szybkie zmiany fizyczne i fozjoogiczne > zachwianie się obrazu ja i konfrontacja z tym,
jakie mam wyobrażenia o sobie i co inni myślą o mnie; najważniejsze zadania to wybor
zawodu i partnera seksualnego

6 – lęk przed utratą ja w związku z partnerem
7 – chęć do posiadania potomstwa i opieki nad nimi
8 – zmierzenie się z dotychczasowycm życiem i faktem skończoności istnienia

PIAGET

ERIKSON

rozwój

poznawczy

psychospołeczny

Model procesu

stadialny

cykliczno-fazowy

a) żródło

wewnątrz rozwijającego się układu

rozwój wynika z interakcji

miedzy cechami jednostki a

zmiany

zewnętrznymi wymaganiami

społecznymi i kulturowymi

b) charakter

zmiany

skokowy, od etapu do etapu

różnicowanie> porządkowanie> integracja

nowego ze starym

nie można przejsć do koljnej fazy bez uporania

się z poprzednią

cykliczny

integracja nowego>

dezintegracja starego>

reintegracja nowe/stare

c) istota

rozwoju

kumulacja nowego doświadczenia, asymilacja i

akomodacja przez stare struktury

transformacja starego

doświadczenia; pod wpływem

nowego stare struktury

ulegają dezintegracji

całościowa analiza przemian człowieka w toku jego życia

człowiek rozwija się wg z góry określonego planu (epigenezy), sukcesywnie, wg

określonych faz rozwojowych

stadia rozwoju oparte na przedziałach wiekowych (choć u Eriksona nie jest to

jedyne ani główne kryterium podziału, jedynie orientacyjne)

zmiana jest jakościowa

przejście z kolejnego stadium rozwoju do

kolejnego następuje na zasadzie:

asymilacji (

włączanie nowych treści ze świata

zewnętrznego do już ukształtowanych struktur

poznawczych;

wpływa na rozbudowę

schematu, nie

zmieniając go

)

i akomodacji (zmianę istniejących lub

utworzenie nowych struktur poznawczych w

celu lepszego dopasowania się do środowiska)

przejście z 1 do kolejnej fazy

polega na rozwiązaniu

konfliktu

rozwój jest jednokierunkowy

rozwój może iść w dwóch

kierunkach (w zależności od

sposobu rozwiązania

konfliktu)

48 . Strategie prowadzenia badań nad rozwojem. Przedstaw ich istotę, zalety i
ograniczenia.

Istnieje następujący podział strategii badań prowadzonych na gruncie psychologii rozwoju
człowieka:

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ BADANYCH OBSZAROW ZMIAN:
(1) DIACHRONICZNE
= analiza zmian rozwojowych w 1 wyrożnionym obszarze w ciągu danego okresu czasu
ZALETA: umożliwia dokonanie opisu CECH PROCESU, takich jak: TEMPO, DYNAMIKA, czy
RYTM ZMIAN
WADA: analiza na poziomie tylko 1 właściwości a nie całej struktury
(2) SYNCHRONICZNO - FUNKCJONALNE
= analiza zmian rozwojowych w kilku obszarach rownocześnie w danym okresie
ZALETA: pozwala na formułowanie przypuszczeń co do kierunku i sensu dokonujących się
przemian na poziomie całej struktury, a nie tylko na poziomie pojedynczych właściwości
(3) EX POST FACTO

= rekonstrukcja ścieżki rozwoju interesującego zjawiska. Bada się determinanty rozwoju i
jego uwarunkowania. Źrodłem danych są rozmowy z OB i wywiady z ich bliskimi.
WADA: nadmiernie obciąża się OB, gdyż niejednokrotnie powstaje konieczność powrocenia
do pewnych kwestii. Im większa rozpiętość czasowa pomiędzy poszczegolnymi wywiadami,
tym mniejsza wartość uzyskanych wynikow i większe trudności w formułowaniu wnioskow.
Trzeba w związku z tym przygotować odpowiednio zespol badawczy, żeby w jak najkrotszym
czasie zebrałjak najwięcej danych


PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA ILOŚĆ GRUP I ICH WIEK
(4) PODŁUŻNE
= badanie tej samej grupy osob w kolejnych odstępach czasu. Badacz otrzymuje kilka
zbiorow wynikow, ktore ze sobą porownuje.
np. naukowcy mogą badać te same dzieci kilka razy tygodniowo przez kilka miesięcy, aby
uchwycić moment, w którym każde dziecko zaczyna posługiwać się jakąś nową
umiejętnością. Dzięki wyodrębnieniu momentu zmiany badacze mogą lepiej zrozumieć jakie
okoliczności musza poprzedzać zmianę.
ZALETA:
> można prześledzić sekwencję rozwojową
> jest kontrolowany tak ważny czynnik jak przynależność do danej grupy pokoleniowej, czyli
grupy podzielającej te same doświadczenia społeczne
WADA:
> kilkukrotne dokonywanie pomiarow jest czynnikiem, ktory może zniekształcać uzyskiwane
wyniki i wywoływać u badanych specyficzne nastawienie do dalszych badań i do osoby
badacza (nadmierne spoufalenie się, jeśli badacz się nie zmienia podczas kolejnych sesji vs
poczucie braku zaufania i poczucie bezpieczeństwa, jeśli badacze zmieniają się podczas
kolejnych sesji)
> trudno utrzymać początkową liczebność grupy
(5) POPRZECZNE (przekrojowe)
= badanie grup ludzi w rożnym wieku i porownywanie ze sobą otrzymanych zbiorow
wynikow. Każda osoba jest badana tylko 1 raz. Badacz sprawdza podobieństwa i rożnice
między osobami w rożnym wieku.
ZALETA:
> pomimo tego, że nie można nic powiedzieć o sekwencji rozwojowej, to można stwierdzić
jak bardzo badane grupy się od siebie rożnią i może to stanowić punkt odniesienia do
formułowania hipotez kierunkowych
> badania te wymagają niewielkiego nakładu czasu
WADA:
> nie można nic powiedzieć o sekwencji rozwojowej
> nie jest kontrolowany tak ważny czynnik jak przynależność do danej grupy pokoleniowej,
czyli grupy podzielającej te same doświadczenia społeczne.
(6) SEKWENCYJNE
= zbieranie danych od co najmniej 2 rożnych grup w co najmniej 2 momentach czasu
(a) UKOŚNE = kilkukrotne badanie grup w tym samym wieku, ale w rożnym czasie
ZALETA:
> możliwość kontrolowania czynnika przynależności do grupy pokoleniowej

(b) POKOLENIOWO-SEKWENCYJNE = kilkukrotne badanie PODŁUŻNE (porownywanie
odpowiadających sobie grup wiekowych)
ZALETA:
> możliwość weryfikacji hipotezy dot charakteru przebiegu zmiany rozwojowej
(c) CZASOWO-SEKWENCYJNE = kilkurotne badanie badanie POPRZECZNE
ZALETA:
> możliwość dokonania opisu takich cech procesu rozwoju, jak tempo, dynamika, czy rytm
zmian
(d) PRZEKROJOWO-SEKWENCYJNE = kilkukrotne badanie kilku grup wiekowych, należących
do rożnych pokoleń.
ZALETA:
> możliwość weryfikowania hipotezy dotyczącej zarowno charakteru przebiegu zmiany
rozwojowej, jak i interakcji czynnika wieku z czynnikiem przynależności do danego pokolenia
> możliwość dokonywania metaanaliz
WADA:
> czaso i kosztochłonne
> wymaga b dobrze przygotowanego zespołu badawczego i bogatego zestawu narzędzi zaraz
trafnych i rzetelnych, a jednocześnie niezbyt angażujących czas OB

49. Omów podstawowe uwarunkowania i fazy rozwoju prenatalnego.

Rozwój prenatalny trwa ok. 40 tygodni (czyli 9 m-cy  ) i dzieli się na 4 etapy:
1) POCZĘCIE
Poczęcie ma miejsce wtedy, kiedy plemnik przebija ściankę komorki jajowej, a jego materiał
genetyczny łączy się z jej materiałem genetycznym. Z połączenia genow ojca, przeniesionych
przez plemnik i genow matki, zawartych w komorce jajowej, otrzymujemy unikatowy,
charakterystyczny dla danej jednostki układ genetyczny – GENOTYP. Zawiera on informację
genetyczną o indywidualnych cechach osoby tj. kolor włosow, wzrost, ale też o cechach
wspolnych dla naszego gatunku tj. wzorce rozwoju fizycznego.
Dziedzictwo genetyczne każdego człowieka stanowią 23 pary chromosomow, w każdej parze
jeden pochodzi z plemnika, drugi z komorki jajowej. Chromosom = odcinek łańcucha DNA
(kwasu dezoksyrybonukleinowego), ktory można podzielić na mniejsze odcinki – GENY.
Wszystkie komorki ciała z wyjątkiem gamet (komorek rozrodczych) zawierają 23 pary
chromosomow.
Gamety zawierają 23 chromosomy (po jednym z każdej pary), w tym jeden chromosom płci
ktory w komorce jajowej okreśłany jest jako X, natomiast w plemniku może być albo
chromosomem X, albo krotszą wersją, zwana chromosomem Y.
W wyniku zapłodnienia komorki jajowej przez plemnik tworzy się komorka zwana ZYGOTĄ i
jeśli dany plemnik jest nośnikiem chromosomu X, to dziecko będzie dziewczynką (XX), jeśli Y,
to będzie chłopcem (XY).
2) faza LISTKÓW ZARODKOWYCH (ok. 2 tyg)
Po zapłodnieniu zygota ulega licznym podziałom i zagnieżdza się w ścianie macicy
(implantacja). Następują liczne podziały komórki zygotycznej. Kolejnym etapem jest
GASTRULACJA, czyli powstawanie listkow zarodkowych (warstw komorek zarodka):
EKTODERMA = zewnętrzna, z ktorej powstaje układ nerwowy i naskorek
ENDODERMA = wewnętrzna, z ktorej powstają ukłąd pokarmowy, płuca, niektore gruczoły
dokrewne

MEZODERMA = środkowa, z ktorej tworzą się wszystkie rodzaje tkanek łącznych, tkanka
mięśniowa
3) faza EMBRIONALNA/ZARODKOWA (6-8 tyg)
Zachodzi proces ORGANOGENEZY, czyli kształtują się wszystkie niezbędne do życia narządy.
Pod koniec stadium widoczne są zawiązki palcow, oczy, powieki, nos, usta, małżowiny uszu,
podstawowe części ukłądu nerwowego. To właśnie w tej fazie można wykryć bicie serca
dziecka. Powstają struktury pomocnicze tj. łożysko, pępowina, pęcherz płodowy.
4) faza PŁODOWA (ok 30tyg)
Następuje intensywny wzrost i usprawnianie wszystkich narządow i układow funkcjonanych
organizmu dziecka.

50. Uzasadnij uniwersalność rozwoju moralnego w ujęciu Kohlberga.

Jednym z centralnych i zarazem najbardziej dyskusyjnych założeń teorii Kohlberga jest

założenie uniwersalizmu. Uniwersalizm moralny Kohlberga wyraża się w dwóch
szczegółowych twierdzeniach. Zgodnie z pierwszym twierdzeniem zasady moralne
są uniwersalne i we wszystkich kulturach spotykamy te same kategorie sądów moralnych,
które koncentrują się wokół zasad sprawiedliwości. W myśl drugiego twierdzenia rozwój
moralny przebiega w sposób niezmienny w określonym porządku sekwencyjnym we
wszystkich kulturach. Tym, co różni poszczególne jednostki, jest tempo owego rozwoju oraz
najwyższe osiągnięte stadium.

Opisując najwyższy poziom rozwoju rozumowania moralnego, Kohlberg również

odwołał się do pojęcia uniwersalności. Rozwój polega na przechodzeniu od sądów,
przekonań i zasad postępowania, uwzględniających jedynie własną perspektywę jednostki,
do ogólnych uniwersalnych reguł, które odnoszą się do wszystkich ludzi i wszystkich sytuacji.
Początkowo jednostka jest zdolna spostrzegać otaczający ją świat społeczny i zachodzące
w nim moralne konflikty jedynie z egocentrycznego punktu widzenia. W trakcie rozwoju
może ona osiągnąć uniwersalnie indywidualistyczny punkt widzenia, tj. punkt widzenia
możliwy do przyjęcia przez każdą racjonalną jednostkę.