PYTANIA EGZAMINACYJNE Z EKONOMII
1. Wzajemne zależności pomiędzy popytem, podażą i ceną.
Popyt, podaż i ceny są podstawowymi elementami rynku. Powiązania jakie między nimi zachodzą
i ich zależności określane są ogólnie mechanizmem rynkowym lub też mechanizmem popytowo- podażowo-cenowym.
POPYT to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca jest gotowy zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego celu odpowiednią sumą dochodu pieniężnego. Z definicji tej wynika, że popyt nie jest tylko funkcją ceny danego dobra, ale także funkcją wysokości dochodu, jakim nabywca rozporządza.
Podstawowe pojęcie popytu posiada kilka znaczeń:
Popyt rynkowy - jest to ilość towarów jaką nabywcy gotowi są kupić w określonym czasie przy danym poziomie cen. Węższym znaczeniem tego pojęcia jest popyt na określone dobro
Popyt globalny - jest to popyt na wszelkie dobra i usługi w danym kraju i czasie
Popyt potencjalny - jest to wyrażenie określające jedynie zapotrzebowanie na dane dobro lub towar
Popyt efektywny - określa potrzeby które mają pokrycie w realnej sile nabywczej konsumentów
Wielkość popytu na określone dobro zależy od:
• wielkości realnych dochodów ludności,
• poziomu ceny danego dobra
• poziomu cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych,
• oczekiwań dotyczących zmian cen i dochodów,
• indywidualnych preferencji i gustów konsumentów,
• liczby konsumentów.
Poza tymi czynnikami o charakterze ekonomicznym istnieją także inne mające wpływ na wielkość popytu jak na przykład płeć, wiek, pora roku itp.
Zależność między wysokością popytu na dany towar a poziomem ceny rynkowej nazwano prawem popytu. W przeważającej liczbie przypadków popyt zmienia się w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany ceny. ( cena rośnie - popyt maleje i odwrotnie). To prawo obowiązuje tylko przy założeniu, że pozostałe czynniki, które mogą wywierać wpływ na popyt, nie ulegają zmianie.
Cena ↑ Popyt ↑
Może jednak wydarzyć się sytuacja odwrotna gdy rosnącej cenie odpowiada rosnący popyt. Mamy wówczas do czynienia z przypadkiem Giffena. Dotyczy on dóbr najbardziej podstawowych. Mimo że ceny rosną, np. ziemniaków lub chleba, popyt na nie może rosnąć, jeśli inne produkty żywnościowe nie są łatwo dostępne (konsekwencją tego jest rozpoczęcie zakupu tych produktów na zapas w oczekiwaniu na jeszcze większy wzrost cen)
Istnieje jeszcze jedna zależność dotycząca poziomu realnych dochodów ludności a popytem nazywana przypadkiem Veblena i dotycząca dóbr luksusowych. Wzrost ceny, przy wysokich dochodach, może być powodem zwiększonych zakupów jakiegoś luksusowego towaru, dokonywanych przez konsumenta
w celu swoistego dowartościowania swojej osobowości. Jest to tzw. efekt snoba.
Może także nastąpić zjawisko spekulacyjnego popytu polegającego na tym, że wzrostowi ceny może towarzyszyć wzrost popytu, jeśli konsumenci przewidują, że w najbliższym okresie ceny będą nadal rosły. Podobnie spadkowi ceny może towarzyszyć spadek popytu, jeśli konsumenci przewidują, że
w najbliższym okresie ceny będą nadal spadać. Takie zjawiska mogą zachodzić w nieustabilizowanej gospodarce i są one przejawem zakłócenia prawidłowych związków, jakie występują w normalnie funkcjonującej gospodarce między ceną a popytem.
PODAŻ - jest to ilość zaoferowanych towarów (dóbr) jaką producenci zamierzają sprzedać w określonej jednostce czasu. Wielkość podaży zależy przede wszystkim od wielkości produkcji, która jest określona przez szereg czynników. Wielkość podaży nie jest równa wielkości produkcji z powodu zużywania produkowanych dóbr przez ich producentów - przykładem tego jest zużywanie węgla w kopalniach w celach energetycznych lub tworzenie zapasów własnej produkcji przeznaczonych do późniejszego wprowadzenia na rynek. Dodatkowo na podaż wpływa eksport oraz import danego produktu. Jednym z najważniejszych czynników wpływających na wielkość produkcji i podaży jest cena. Wyższy poziom cen jest czynnikiem stymulującym do zwiększenia produkcji i podaży gdyż zwiększa poziom rentowności przedsiębiorstwa. Niższa cena wywołuje spadek opłacalności produkcji i zmniejszenie wielkości podaży. Nie bez znaczenia dla podaży są ceny czynników produkcji - surowców, maszyn, energii a także siły roboczej. Im wyższe są te ceny tym wyższy jest poziom kosztów produkcji i niższy zysk przy danej cenie gotowego produktu. W konsekwencji powoduje to spadek poziomu produkcji i podaży. Podobnie działają przewidywania odnośnie kształtowania się cen zarówno gotowej produkcji jak i czynników produkcji. Może dojść do sytuacji gdy producenci lub sprzedawcy przewidując wzrost cen zmniejszą bieżącą podaż (np. gromadząc zapasy) w oczekiwaniu na wzrost cen i większy zysk.
Prawo podaży - wzrost ceny danego dobra odpowiada wzrostowi wielkości podaży tego dobra na rynku, niższej cenie - odpowiada obniżenie wielkości podaży.
Podaż dóbr może się zmieniać nie tylko pod wpływem zmian cen, ale także pod wpływem innych czynników pobudzających lub ograniczających wzrost produkcji danego wyrobu. Np. gdy obniżają się ceny surowców, energii i paliwa, a ceny wyrobu gotowego nie zmieniają się, wówczas produkcja staje się bardziej opłacalna i producent może pod wpływem wyższej opłacalności produkcji zwiększyć podaż. Będzie postępował przeciwnie, gdy opłacalność produkcji obniży się pod wpływem rosnących kosztów wytwarzania.
W sytuacji gdy na rynku podaż zrównoważona jest z popytem, kształtuje się sytuacja, która określana jest jako równowaga rynku. Wtedy kształtuje się również cena równowagi na dane dobro. Cena ta jest stabilna do momentu gdy zmieniają się warunki po stronie popytu lub podaży.
Wzrost ceny spowoduje ograniczenie popytu ze strony konsumentów i równocześnie zwiększenie podaży ze strony producentów. (nadwyżka podaży nad popytem)
Spadek ceny spowoduje, że popyt ze strony konsumentów stanie się zbyt duży w stosunku do podaży, jaką producenci są skłonni zaoferować przy tej cenie (nadwyżka popytu nad podażą)
Nadwyżka podaży nad popytem wpływa na obniżenie ceny rynkowej, zaś nadwyżka popytu nad podażą powoduje, że cena szybko rośnie. Spadająca cena zwiększa popyt ze strony konsumentów i równocześnie ogranicza podaż ze strony producentów. Rosnąca zaś cena zmniejsza popyt i równocześnie zachęca producentów do zwiększania podaży. Rozumowanie to opiera się na założeniu, że krzywe popytu i podaży nie zmieniają swojego położenia i ruch wzdłuż tych krzywych dokonuje się jedynie w wyniku zmiany cen.
Zmiana położenia krzywej popytu w stosunku do krzywej podaży może wywierać różny wpływ na zmianę ceny np.:
w przypadku gdy rezerwy są w pełni wykorzystane i podaż produkcji jest stała, wówczas krzywa podaży (pionowa) nie reaguje na dalszy wzrost cen. Jeżeli z jakiś powodów popyt wzrośnie (np. z powodu wzrostu dochodów), wówczas krzywa popytu przesunie się ( w górę) i nastąpi wzrost ceny rynkowej. Na rynku ukształtuje się wówczas nowy poziom równowagi, który charakteryzował się będzie wyższym popytem i wyższym poziomem ceny, ale tym samym poziomem podaży.
w przypadku gdy wzrostowi popytu towarzyszy wzrost podaży produkcji (przedsiębiorstwa dysponowały wystarczającymi zapasami towarów i rezerwami zdolności produkcyjnych, aby szybko zareagować na wzrost popytu. Nowy punkt równowagi zostanie osiągnięty przy wyższym popycie, wyższej podaży oraz przy wyższym poziomie ceny. Wzrost ceny w warunkach rosnącej podaży jest jednak znacznie niższy niż w przypadku gdy podaż towarów była stała
w przypadku gdy wzrost popytu wymaga rozbudowy istniejących zdolności produkcyjnych bądź zakładania nowych firm zwiększających podaż produkcji (sytuacja w której zapasy towarów i rezerwy produkcyjne zostały w pełni wykorzystane - dotyczy dłuższego okresu czasu) Wówczas podaż i popyt wzrasta przy dotychczasowym poziomie ceny.
Ceny wolnorynkowe - są wyznaczane przez rynek na podstawie działania praw popytu i podaży. Ten typ cen kształtuje się na rynku masowych produktów o niewielkim stopniu monopolizacji. Klasycznym przykładem cen wolnorynkowych są ceny artykułów rolnych - o ile oczywiście nie ingeruje w tę sferę państwo. Również handel detaliczny jest sferą działania cen wolnorynkowych - o tyle oczywiście o ile jest on samodzielny w dziedzinie wyboru źródeł zaopatrzenia i nie podlega dyktatowi zmonopolizowanych hurtowni.
Ceny regulowane - są ustalane przez przedsiębiorstwa lub ich porozumienia, wykorzystujące swą pozycję rynkową. Należą do nich m.in. ceny kartelowe, ustalone przez porozumienia przedsiębiorstw typu kartelowego, a więc zawierane w celu kontroli cen.
Ceny urzędowe - są ustalane przez organy administracji państwowej. Były szeroko stosowane
w gospodarkach centralnie kierowanych, w gospodarkach rynkowych skala ich zastosowania jest znacznie mniejsza. Nie mniej odgrywają one istotną rolę jako narzędzie polityki gospodarczej państwa
w wybranych sektorach gospodarki np. w rolnictwie, gospodarce energetycznej itp.
Ustalanie przez państwo cen w gospodarce rynkowej może być uzasadnione względami społecznymi lub interesem gospodarki narodowej. Polegają one na administracyjnym wprowadzeniu ceny maksymalnej lub minimalnej - z pominięciem mechanizmu rynkowego. Wyznaczenie przez państwo ceny maksymalnej, stanowiącej pułap cenowy dla sprzedawców oznacza , że sprzedawca, który oferuje dany towar po cenie wyższej postępuje nielegalnie.
Cena maksymalna - wprowadzana jest z reguły w sytuacji braku dóbr o istotnym znaczeniu społecznym w celu ochrony konsumentów przed zbyt wysokimi cenami. Mogą to być np. mieszkania komunalne, budowane ze środków budżetowych dla grup ludności o najniższych dochodach lub niektóre środki żywnościowe w przypadku dotkliwego nieurodzaju.
Stosowanie cen maksymalnych ma na celu obniżenie poziomu cen płaconych przez konsumentów, natomiast wprowadzenie cen minimalnych zmierza do podwyższenia cen jakie otrzymują producenci lub dostawcy. Ustalenie ceny minimalnej oznacza że dobra i usługi na które ustalono tego rodzaju ceny, nie mogą być przez producentów sprzedawane poniżej tej ceny. To znaczy że nabywcy takich dóbr (państwo lub odbiorcy prywatni) mają obowiązek płacenia producentom tej właśnie, ustalonej ceny minimalnej.
2. Elastyczność cenowa popytu i jej zastosowanie
Cenowa elastyczność popytu to stosunek względnej (%) zmiany wielkości zapotrzebowania na dane do względnej (%) zmiany jego ceny. Współczynnik cenowej elastyczności popytu informuje nas o relacji konsumenta na rynku na zmieniające się ceny towarów. Można wyrazić go wzorem:
EC - współczynnik cenowej elastyczności popytu
∆P - przyrost (lub spadek) popytu na skutek zmiany ceny
∆C - przyrost (lub obniżenie) ceny towaru
P- dotychczasowy popyt na towar q przy cenie C
C - dotychczasowa cena towaru q.
Rodzaje popytu ze względu na elastyczność cenową
proporcjonalny, gdy procentowa zmiana popytu jest taka sama jak procentowa zmiana ceny Ec=1
elastyczny, gdy procentowa zmiana popytu jest większa od procentowej zmiany ceny Ec > 1
nieelastyczny, gdy procentowa zmiana popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny 0< Ec <1
całkowicie nieelastyczny(sztywny), gdy wielkość popytu nie reaguje na zmianę ceny dobra. Ec=0 jakakolwiek zmiana ceny nie wywołuje zmiany popytu. Oznacza to, że konsument nie reaguje na zmianę ceny. Może do dotyczyć towarów absolutnie niezbędnych i nie dających się zastąpić jakimkolwiek innym towarem np. podstawowych grup żywności jak ziemniaki, sól.
doskonale elastyczny, gdy przy danej cenie wielkość popytu może przybierać dowolne rozmiary.
Ec = ∞. może występować jedynie przy założeniu doskonałej konkurencji, tzn. braku jakichkolwiek przeszkód w natychmiastowej reakcji konsumenta na zmianę ceny. Przy istniejącym poziomie ceny producent może sprzedać całą swoją produkcję lecz nawet niewielki wzrost ceny u jednego producenta wszyscy klienci szybko przeniosą się do innego producenta u którego cena nie uległa zmianie. Dlatego w warunkach doskonałej konkurencji ukształtuje się jeden poziom ceny tego samego towaru wytwarzanego u różnych producentów.
Czynniki wpływające na elastyczność popytu
Ogólnie popyt nazywamy elastycznym, gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od 1 natomiast nieelastycznym, gdy jego elastyczność przyjmuje wartości między 1 a 0. W zależności od sytuacji stosuje się jeden z dwóch rodzajów cenowej elastyczności popytu: punktową lub łukową. Współczynnik elastyczności punktowej stosuje się, gdy zmiany cen są małe i oblicza się go dla konkretnych punktów leżących na krzywej popytu, a współczynnik elastyczności łukowej dotyczy dużych zmian cen i oblicza się go dla określonego odcinka na krzywej popytu. W miarę przesuwania się wzdłuż krzywej popytu elastyczność popytu maleje.
O poziomie cenowej elastyczności popytu decydują:
charakter zaspokajanych potrzeb
istnienie lub brak substytutów
poziom ceny danego dobra
struktura rynku
horyzont czasowy
znaczenie dóbr
Zastosowania cenowej elastyczności popytu
Cenowa elastyczność popytu ma różnorodne zastosowanie np. określa ceny, których firmy mogą żądać za swoje wyroby, organizatorzy wszelakich imprez szacują elastyczność popytu gdy ustalają ceny biletów wstępu ( nie mogą być za drogie, gdyż wtedy zmniejszyła by się liczba chętnych), a rząd może wykorzystywać elastyczność przy ustalaniu wielkości podatków.
Znajomość cenowej elastyczności popytu może mieć duże znaczenie dla przedsiębiorcy ustalającego cenę określonego towaru lub usługi. Każdy przedsiębiorca chciałby wiedzieć, przy jakim poziomie ceny osiągnie największy utarg ze sprzedanej produkcji. Znając wysokość cenowej elastyczności popytu, przedsiębiorca może z pewnym przybliżeniem skalkulować, jak wpłynie wzrost lub spadek ceny na utarg całkowity, czyli na wpływ ze sprzedaży produkcji.
_________________________________________________________
Łączna wartość wydatków poniesionych przez nabywców jest iloczynem ceny i zakupionej ilości, skutki obniżenia ceny na wartości wydatków zależą od poziomu elastyczności popytu. Jeśli mamy do czynienia
z liniową malejącą zależnością popytu od cen to:
-na głównym odcinku popyt jest stosunkowo elastyczny, obniżka ceny zwiększa rozmiary zapotrzebowania na tyle że suma wydatków wzrasta. Jeżeli znamy elastyczność możemy oszacować
o ile wzrośnie nam popyt. Na dolnym odcinku obniżka ceny zwiększa rozmiary zapotrzebowania w sposób niewystarczający do wyrównania efektu niższej ceny - kwota wydatków maleje. Konsekwencje gosp. elastyczności
-jeżeli zmniejszą podaż, to ceny wzrosną i to się będzie opłacać (kraje OPEC)
Pierwszy szok naftowy-popyt na ropę okazał się wybitnie nieelastyczny (w przybliżeniu -0,1) użytkownicy w krótkim czasie mieli bardzo ograniczone możliwości zastąpienia jej innym surowcem. Małe ograniczenie podaży spowodowało silny wzrost cen. Podobne tendencje występują w produkcji rolnej kiedy jest nieelastyczny, w zbiorowym interesie producentów byłoby zmniejszenie podaży. Prawo dotyczące ogółu nie musi mieć zastosowania do każdej jednostki z osobna np. w przypadku klęsk żywiołowych.
Ec jest zależne od długości czasu którzy mają konsumenci na przystosowanie struktury wydatków do cen.
Ec jest niższa w krótkim okresie, a wyższa w długim gdy zwiększają się możliwości substytucji(ograniczenie lub wzrost zakupów spowodowane zmianą cen jest wyższe w dłuższym okresie)
Długi okres jest definiowany jako czas niezbędny na dokonanie dostosować nabywców do zmiany cen (producentów do zmiany warunków działania okres dostosować zależy od rodzaju procesów dostosowawczych np. na rynku czekolady dostosowania trwają parę miesięcy, na rynku benzyny wg papierosów nawet kilka lat)
Okres krótki występuje bezpośrednio po zmianie cen, przed dostosowaniami długoterminowymi.
Przykład wykorzystania Ec :
-wzrost opłat parkingowych o 1% spowoduje spadek popytu o 1,5%.Przy obecnej stawce występuje niedobór
pow. parkingowej oceniany na 15%.Po podniesieniu opłaty o 10% popyt zmniejszy się o 15% eliminując kolejki.
Elastyczność cenowa pozwala ocenić o ile podnieść cenę by zlikwidować nadwyżkę podaży. Znając znajomość Elastyczności cenowej daje odpowiedź na pytanie, dlaczego część rynków charakteryzuje się dużymi zmianami wielkości transakcji i stabilnymi cenami, rynki innych towarów charakteryzuje natomiast duża zmienność cen przy dość stabilnym rozmiarach sprzedaży
3. Elastyczność dochodowa popytu i jej zastosowanie
Istotnym elementem wpływającym na poziom oraz strukturę popytu konsumpcyjnego jest wielkość dochodu, jakim rozporządza nabywca. Reakcję popytu na zmianę dochodu mierzy się dochodową elastycznością popytu.
Elastyczność dochodowa popytu pozwala stwierdzić, o ile procent zmniejszy się lub zwiększy wielkość popytu, jeśli przeciętne dochody ludności wzrosną o jeden procent, przy założeniu stałości pozostałych zmiennych.
Elastyczność dochodowa popytu jest stosunkiem względnej (relatywnej) zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej (relatywnej) zmiany dochodu
ED- elastyczność dochodowa P- popyt D-dochód
Jeżeli Ed < 0 to dobro jest dobrem podstawowym niższego rzędu (tzw. dobro pośrednie)
Jeżeli 0 < Ed < 1 to dobro jest dobrem podstawowym normalnym
Jeżeli Ed > 1 to dobro jest dobrem normalnym wyższego rzędu (dobro luksusowa)
Jeżeli dla markowych perfum DEP (doch. elastyczność popytu) jest równa 5 - to zwiększenie się dochodu nabywców o 5%, spowoduje wzrost popytu na perfumy o 25%. Markowe perfumy to dobro luksusowe.
Wraz ze wzrostem dochodu realnego zmniejsza się udział dóbr niższego rzędu i dóbr pierwszej potrzeby w wydatkach konsumentów. Prawo Engla wskazuje na związek między dochodami a udziałem wydatków na żywność w wydatkach ogółem. Zmniejszenie udziału nie oznacza spadku wydatków w liczbach bezwzględnych.
Elastyczność dochodową popytu wykorzystuje się do prognozowania zmian w strukturze popytu konsumpcyjnego zachodzących pod wpływem wzrostu gospodarczego i wzrostu poziomu zamożności. Elastyczność dochodową popytu wykorzystuje się w badaniach nad budżetami rodzinnymi w celu ustalenia struktury wydatków konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych na jednego członka rodziny. Znajomość tej struktury i zachodzących w niej zmian jest niezbędna do obliczenia ogólnego wskaźnika zmian kosztów utrzymania oraz zmian poziomu realnych dochodów ludności, obliczenia wskaźnika zmiany przeciętnego płacy realnej.
4. Czynniki wpływające na wybór konsumenta
Podstawowymi elementami wpływającymi na dokonywane przez konsumenta wybory są:
1. Dochód konsumenta,
2. Ceny, po których można nabyć poszczególne dobra i usługi,
3. Gusty i preferencje konsumenta pozwalające uszeregować różne kombinacje dóbr i usług według stopnia satysfakcji jakiej dostarczają one konsumentowi.
Dochód i Ceny ( krzywa budżetowa)
Dochód i ceny dóbr traktowane razem wyznaczają ograniczenia budżetowe danego konsumenta, gdyż jego możliwości nabywcze zależą od tych dwu czynników. Dla uproszczenia można przyjąć założenie, że konsument kupuje tylko dwa dobra : np. chleb i słodycze wydając na nie cały swój dochód. Dochód konsumenta wynosi 20 jednostek pieniężnych, chleb kosztuje 4 a słodycze 2 jednostki. Konsument może więc nabyć albo 10 sztuk słodyczy albo 5 bochenków chleba, lub też przeznaczyć swój dochód na zakup obu dóbr, kupując np. 2 chleby i 6 sztuk słodyczy. Wszystkie możliwości wyboru przy danym dochodzie i cenach obrazuje linia na poniższym wykresie. Punkty leżące na linii odpowiadają najlepszym spośród dostępnych dla danego konsumenta kombinacjom dóbr. Punkty przecięcia linii z osiami układu współrzędnych wyznaczają maksymalną ilość każdego dobra, możliwą do nabycia w przypadku całkowitej rezygnacji z zakupu drugiego dobra. Między tymi skrajnymi punktami znajdują się różne kombinacje zakupu pierwszego i drugiego dobra. Linia ta jest określana jako krzywa budżetowa lub krzywa ograniczenia budżetowego.
Krzywa budżetowa przedstawia więc najlepsze z możliwych koszyki dóbr, które może nabyć konsument rozporządzający określonym dochodem, przy założeniu, że cały dochód przeznacza na konsumpcję. Pod krzywą budżetową leżą punkty, którym odpowiadają także dostępne dla danego konsumenta koszyki dóbr, których nabycie nie wymaga wydania całego posiadanego przez konsumenta dochodu. Punkty znajdujące się nad krzywą budżetową nie są osiągalne dla danego konsumenta ze względu na zbyt mały dochód.
Preferencje (krzywe obojętności i mapa obojętności)
Analiza sposobu podejmowania decyzji przez konsumentów wskazuje na gusty i preferencje jako bardzo ważny czynnik w procesie decyzyjnym. Określenie przez konsumenta swoich preferencji
i uporządkowanie dóbr ze względu na ich użyteczność pozwala na skonstruowanie tzw. krzywej obojętności.
Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dóbr, które dla konsumenta są obojętne tzn. że dostarczają one takiej samej użyteczności całkowitej. Składa się ona z punktów odpowiadających odpowiadającym dobrom o tej samej użyteczności całkowitej dla konsumenta, a więc przynoszących mu takie samo zadowolenie. Dla uproszczenia można przyjąć, że konsument jest zainteresowany zakupem tylko dwóch dóbr: dobra A i dobra B. Dla tego konsumenta zarówno zestaw : 2 sztuki dobra A i 4 sztuki dobra B jak i zestaw 6 sztuk dobra A i 2 sztuki dobra B przynosi taką samą użyteczność całkowitą. Oba zestawy są dla niego równie dobre. Każdy z punktów krzywej obojętności odpowiada innej kombinacji dóbr A i B, przy czym wszystkie kombinacje są dla danego konsumenta jednakowo pożądane i będzie mu obojętne, który zestaw otrzyma.
Krzywa obojętności jest jedną z nieskończonej ilości możliwych dla danego konsumenta krzywych. Analizę zestawów charakteryzujących się tą samą użytecznością dla konsumenta można by rozpocząć przyjmując wyższe lub niższe poziomy użyteczności. W wyniku takiej analizy można otrzymać tzw. mapę preferencji, wyrażającą indywidualne upodobania konsumenta.
Dla dwóch różnych konsumentów tych samych dóbr mapa preferencji, składająca się z krzywych obojętności będzie miała inny przebieg.
Każdy konsument dąży do osiągnięcia jak najwyższego zadowolenia. Oznacza to , że będzie chciał znaleźć się na jak najwyższej krzywej obojętności. Która z krzywych okaże się tą najwyższą z możliwych, zależy od jego możliwości finansowych. Liczba osiągalnych krzywych obojętności rośnie wraz ze wzrostem jego zamożności, maleje natomiast przy wzroście cen dóbr, jeśli zamożność tegoż konsumenta się nie zmienia.
5. Klasyfikacja kosztów i utargów w przedsiębiorstwie
Koszt to celowe zużycie elementów majątku podmiotu gospodarczego lub też wynagrodzenie za pracę czy zapłatę za usługę. To zużycie musi przyczynić się do uzyskania przychodu. Dlatego często używa się określenia \"koszt uzyskania przychodu\".
Do kosztów podmiotu gospodarczego zaliczamy:
koszty sprzedanych usług, produktów i towarów - obejmują koszt wytworzenia sprzedanych produktów, wartość sprzedanych towarów i materiałów,
koszty finansowe - obejmują m.in. : odsetki od otrzymanych kredytów, dyskonto weksli przekazanych do banku przed terminem ich płatności,
pozostałe koszty operacyjne - obejmują stratę ze zbycia nie finansowych aktywów trwałych, aktualizacje wartości aktywów nie finansowych.
Koszty własne podmiotu gospodarczego mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów. Lecz najczęściej sprowadza się koszty do trzech zasadniczych układów:
układu rodzajowego,
układu funkcjonalnego,
układu kalkulacyjnego.
Układy te charakteryzują koszty z punktu widzenia ewidencyjno-organizacyjnego.
Na cele analizy gospodarczej i do celów sprawozdawczych grupuje się też koszty według układu analityczno-ekonomicznego.
Układ rodzajowy kosztów określa jakiego rodzaju koszty proste, czyli koszty obejmujące jednorodne składniki, ponosi przedsiębiorstwo. Koszty w układzie rodzajowym charakteryzują się tym, że obejmują całkowitą sumę kosztów danej kategorii w przedsiębiorstwie, bez względu na to, gdzie powstały i w jakim celu zostały poniesione. Układ ten umożliwia badanie i porównywanie struktury kosztów. W ramach tego układu wyróżniamy grupy kosztów:
zużycie materiałów i energii,
usługi obce (np. usługi remontowe, transportowe),
podatki i opłaty (np. podatek VAT nie podlegający potrąceniu, podatek akcyzowy),
wynagrodzenia,
narzuty na wynagrodzenia (np. składki na ubezpieczenie społeczne),
świadczenia na rzecz pracowników ( odpisy na Fundusz Świadczeń Socjalnych),
amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,
pozostałe koszty (zapłata odszkodowania).
Układ funkcjonalny kosztów uwzględniający miejsce powstania, grupujący koszty stosownie do stanowisk pracy lub komórek organizacyjnych bądź zgodnie z określonymi funkcjami spełnianymi przez podmiot gospodarczy, powodującymi powstanie kosztów.
Głównym celem tego grupowania jest stworzenie warunków do wewnętrznej analizy kosztów oraz ustalenia osób odpowiedzialnych za ich wysokość. Układ taki nazwany jest funkcjonalnym, ponieważ miejscami powstania kosztów są określone funkcje dotyczące przedsiębiorstwa jako całości. Można
w nim wyodrębnić:
koszty zakupu materiałów, związane z zaopatrzeniem przedsiębiorstwa w materiały,
koszty produkcji, obejmujące koszty wydziałów, koszty produkcji podstawowej, koszty utrzymania zarządu przedsiębiorstwa,
koszty sprzedaży, obejmujące koszty związane ze sprzedażą wyrobów gotowych czyli koszty reklamy, opakowań i transportu wyrobów gotowych.
Układ kalkulacyjny odgrywa dużą rolę w ustaleniu kosztu jednostki wyrobu i wskazuje jeden konkretny cel, na jaki koszty zostały poniesione. Koszty wg tego układu dzieli się je na:
koszty bezpośrednie (koszty, które można bezpośrednio przypisać konkretnemu wyrobowi na podstawie odpowiednich dokumentów). W skład tych kosztów wchodzą:
- materiały bezpośrednie, są to surowce i materiały podstawowe, z których wytwarza się dany wyrób,
- paliwo i energia technologiczna obca, jeżeli istnieją odpowiednie przyrządy pomiarowe które
pozwolą ustalić zużycie energii do produkcji danego wyrobu,
- płace bezpośrednie, czyli prace robotników zatrudnionych bezpośrednio przy produkcji określonych
wyrobów,
- inne koszty bezpośrednie, np. koszty prób laboratoryjnych.
koszty pośrednie związane są z działalnością poszczególnych odcinków produkcyjnych lub całego przedsiębiorstwa i dotyczą wszystkich produkowanych tam wyrobów. Nie ma tu możliwości dokładnego ustalenia, jaka część kosztów przypada na określone wyroby. Koszty te dzieli się na :
- koszty wydziałowe, powstają w wydziałach produkcyjnych; są to koszty związane z utrzymaniem ruchu maszyn i urządzeń, utrzymaniem czystości pomieszczeń wydziałowych itp.,
- koszty ogólnego zarządu, to koszty dotyczące przedsiębiorstwa jako całości np. koszty zarządu, amortyzacja środków trwałych ogólnego zastosowania, koszty utrzymania magazynów, laboratoriów zakładowych,
- koszty sprzedaży związane ze sprzedażą wyrobów gotowych np. koszt wysyłki wyrobu.
Układ analityczno-ekonomiczny grupuje koszty według różnego punktu widzenia. W układzie tym wyodrębnia się:
koszty proste obejmują niepodzielne i jednorodne pozycje kosztów (materiały, amortyzacja) czego przykładem jest większość kosztów w układzie rodzajowym,
koszty złożone składają się z kilku elementów kosztów prostych (koszty remontów, koszty sprzedaży, koszty ogólnozakładowe),
koszty stałe w wypadku wzrostu lub spadku sprzedaży koszty te utrzymują się na stałym niezmienionym poziomie (np. płace personelu technicznego, amortyzacja),
koszty względnie stałe suma tych kosztów po przekroczeniu pewnego stopnia wzrostu lub spadku produkcji w pewnych okolicznościach może ulec zmianie,
koszty zmienne ulegają wzrostowi lub spadkowi w miarę zmian wielkości produkcji,
koszty rzeczowe (np. amortyzacja maszyn i urządzeń, zużycie materiałów, surowców i energii),
koszty osobowe odnoszą się do nakładu pracy ludzkiej i obejmują wynagrodzenia i narzuty na płace oraz odpisy na fundusz świadczeń socjalnych,
koszty zależne i niezależne klasyfikowane są z punktu widzenia możliwości wpływania na poziom kosztów przez samą jednostkę gospodarczą.
Utarg -wyrażony w pieniądzu przychód przedsiębiorstwa ze sprzedaży pewnej ilości dóbr po cenie rynkowej. Dzielimy go na:
-całkowity - przychód wyrażony w pieniądzu
-przeciętny - utarg całkowity podzielony przez wielkość produkcji (czyli średnia cena)
-krańcowy - w konkurencji doskonałej jest to dodatkowy utarg ze sprzedaży dodatkowej jednostki produktu po cenie rynkowej. Dla konkurencji niedoskonałej - wynika z takiego obniżenia ceny, aby można było sprzedać jedną jednostkę więcej
6. Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach doskonałej konkurencji
i monopolu
Model konkurencji doskonałej zakłada:
istnienie dużej liczby małych przedsiębiorstw, które każde z osobna nie może kształtować ceny.
W rezultacie udział każdego producenta w globalnej podaży oraz udział każdego kupującego
w globalnym popycie są stosunkowo niewielkie. Oznacza to, że jakakolwiek zmiana wielkości podaży pojedynczego producenta lub jakakolwiek zmiana popytu pojedynczego nabywcy jest zbyt mała, aby spowodować zmianę ceny rynkowej. Dlatego też na rynkach doskonale konkurencyjnych zarówno sprzedający jak i kupujący są podmiotami akceptującymi cenę rynkową.Wszyscy producenci wytwarzają dobra nie różniące się od dóbr wytwarzanych przez innych producentów tej samej branży. Produktem jednorodnym są niektóre płody rolne, takie jak określony gatunek pszenicy, żyta czy ziemniaków. Ponieważ cechy takich produktów są identyczne, kupującemu jest obojętne, od jakiego producenta pochodzi dany produkt. Jednorodnym produktem są również akcje danego przedsiębiorstwa. Jeżeli byśmy chcieli kupić 1000 akcji Wedla, wówczas nie ma dla nas znaczenia od kogo te akcje kupimy- istotna jest tylko cena giełdowa, która jest równa dla wszystkich kupujących. Większość produktów przemysłowych nie spełnia założenia jednorodności produktu.
Producenci mają pełną swobodę wejścia i opuszczenia rynku. Zgodnie z powyższym założeniem nie istnieją ograniczenia dotyczące wielkości nakładów inwestycyjnych związanych z rozpoczęciem działalności gospodarczej lub z przeniesieniem jej do innej branży. Dlatego w przemysłach doskonale konkurencyjnych nie potrzeba dużych kapitałów dla uruchomienia przedsiębiorstwa- możliwości wejścia na rynek są otwarte dla wielu podmiotów gospodarczych.
Każde przedsiębiorstwo może sprzedać po bieżącej cenie rynkowej to wszystko, co wytwarza, i nie ma potrzeby oferowania produktów po niższej cenie. Również konsument nie może decydować o cenie. Istnieje pełna przejrzystość rynku, tzn. że wszyscy konsumenci są doskonale zorientowani co do ceny różnych produktów i jest im obojętne, u którego producenta dokonają zakupu. Istnieje także doskonała podzielność i przejrzystość czynników produkcji.
Podsumowując możemy powiedzieć, że konkurencja doskonała jest taką formą rynku, na którym występuje wielu producentów, handlowców i konsumentów o prawie równej sile oddziaływania na procesy rynkowe. Stąd żaden z nich samodzielnie nie może wpłynąć na wzrost lub spadek aktualnej ceny dobra lub usługi ukształtowanej przez rynek. Dlatego też tworzą oni kategorię podmiotów rynkowych nazywanych cenobiorcami („biorą” cenę, jaka jest na rynku). W tym idealnym typie konkurencji nie występuje niepewność i ryzyko działalności gospodarczej. Nie ma też zapotrzebowania na reklamę
i promocję. Przedsiębiorca poszukuje optymalnych rozmiarów produkcji, przy których może zmaksymalizować swój zysk.
Maksymalizacja zysku zależy nie tylko od wysokości przeciętnych i krańcowych kosztów produkcji, ale także od wysokości ceny rynkowej. Cena rynkowa w modelu konkurencji doskonałej jest dana u nie zmienia się wraz ze zmianą wielkości produkcji. W modelu konkurencji doskonałej cena i utarg przeciętny pokrywają się z utargiem krańcowym. Chociaż wszystkie dobra sprzedawane są po tej samej cenie, to nie wszystkie wytwarzane są przy tych samych kosztach. Przedsiębiorstwo osiąga maksimum zysku
w punkcie przecięcia się krzywej kosztów krańcowych z krzywą utargu krańcowego. Ten punkt wyznacza optymalne rozmiary produkcji w przedsiębiorstwie. Nazywany jest on optimum ekonomicznym. Różnica miedzy optimum technicznym a optimum ekonomicznym polega na tym, że w pierwszym przypadku następuje minimalizacja przeciętnych kosztów wytwarzania, w drugim zaś - maksymalizacja zysku całkowitego.
Zysk całkowity w przedsiębiorstwie jest dodatnią różnicą między utargiem całkowitym a kosztami całkowitymi. Jest on nazywany zyskiem nadzwyczajnym. Wynika on z korzystnego kształtowania się ceny (utargu przeciętnego) w stosunku do przeciętnych kosztów wytwarzania.
Istnienie zysku nadzwyczajnego w warunkach doskonałej konkurencji oznacza, że przedsiębiorstwo znajduje się w korzystnej sytuacji ekonomicznej
W warunkach równowagi całej gałęzi optimum ekonomiczne pokrywa się z optimum technicznym. Znikają wszelkie zyski nadzwyczajne, ale każde przedsiębiorstwo będące w równowadze osiąga zysk normalny równy wielkości kosztów alternatywnych, tzn. równy procentowni od kapitału oraz możliwemu wynagrodzeniu przedsiębiorcy za jego kierowniczą i inwazyjną pracę. Gdyby nie występowało pojęcie zysku normalnego, wówczas trudno byłoby wyjaśnić pojęcie równowagi przedsiębiorstwa i optymalnych rozmiarów produkcji przy cenie rynkowej odpowiadającej najniższym przeciętnym kosztom wytwarzania. Mechanizm gospodarki rynkowej nie może bowiem dążyć do ustalania ceny, przy której nie występuje zysk jako główny motor napędowy działalności przedsiębiorstwa.
Równowaga w przedsiębiorstwie wolnokonkurencyjnym jest osiągana przy takiej wielkości produkcji, przy której przedsiębiorca maksymalizuje zyski, a dzieje się to wtedy, gdy koszty krańcowe zrównają się
z przychodami krańcowymi.
Przedsiębiorstwa monopolistyczne posiadają pewien wpływ na kształtowanie cen sprzedaży swoich produktów na rynku. Ceny monopolowe ustalane są zazwyczaj w formie narzutu dodawanego do kosztów produkcji. Siła monopolu i w konsekwencji zdolność decydowania o cenie rynkowej zależą nie tylko od wielkości przedsiębiorstwa.
Producent na rynku monopolu. Monopol pełny (czysty) jest drugą, skrajną w sensie merytorycznym, sytuacją na rynku. Sytuacja ta ma miejsce wówczas, kiedy w danej gałęzi przemysłu istnieje tylko jedno przedsiębiorstwo wytwarzające produkt nie posiadający substytutów. Jest on przeciwieństwem konkurencji doskonałej.
Model monopolu pełnego opiera się na czterech założeniach:
Monopol pełny może wytwarzać i sprzedawać produkty jednorodne bądź zróżnicowane. Zakłada się, że na rynku nie istnieją substytuty tych produktów.
Brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol pełny- bariery uniemożliwiające wejście innym podmiotom na rynek. Wytwarzanie danego produktu może być objęte ochrona patentową lub prawami autorskimi, uniemożliwiającymi podjęcie produkcji tego wyrobu przez innych producentów. Monopolista może posiadać prawo do znaku firmowego. Niemożność wejścia do danej działalności produkcyjnej lub usługowej innych producentów może być związana z koniecznością poniesienia ogromnych nakładów i kosztów początkowych, możliwych do odzyskania w bardzo długim okresie czasu (tzw. monopole naturalne, takie jak usługi publiczne w zakresie elektryczności, gazu, wody itp.). Monopolista może być jedynym właścicielem strategicznego zasobu. Monopol pełny wynika niekiedy z przepisów administracyjno-prawnych ustalonych przez państwo w celu kontroli produkcji danego wyrobu i powstających z niej dochodów (np. monopol spirytusowy, tytoniowy, zbrojeniowy itp.). Subwencje (dopłaty) państwowe do wytwarzania określonych produktów przez wyznaczonych producentów, poważnie ograniczają (a często uniemożliwiają) wejście na dany rynek innym przedsiębiorstwom ze względu na mniejszą opłacalność produkcji- pomimo istnienia formalnie otwartego rynku.
Monopol jest rodzajem rynku w którym występuje jeden sprzedający i wielu kupujących.
Założenie doskonałej informacji o rynku. W związku z tym, że na rynku występuje tylko jeden przedsiębiorca, nie ma problemu z przepływem informacji. To producent, podejmując decyzje co do wielkości produkcji, sprzedaży i zakupów, wpływa na procesy rynkowe kształtując wysokość cen. Monopolista jest cenotwórczą (tworzy cenę) lub inaczej mówiąc cenodawcą.
Podsumowując, można powiedzieć, że czysty monopol charakteryzuje się:
występowaniem na rynku jednego przedsiębiorcy będącego cenodawcą, a więc mającego realny wpływ na wysokość ceny wytwarzanego (sprzedawanego) produktu,
istnieniem barier uniemożliwiających wejście innym podmiotom na rynek,
występowaniem na rynku tylko jedynego produktu o danych wartościach użytkowych.
Przykładem tej formy rynku w Polsce jest rynek większości usług pocztowych.
Równowaga monopolu jest osiągana przy takiej wielkości produkcji, przy której monopolista maksymalizuje zysk, dzieje się to wtedy, gdy koszty krańcowe zrównają się z przychodami krańcowymi. Porównując jednak monopol z konkurencja doskonałą, dostrzegamy, że przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne oferuje w punkcie równowagi większa produkcję po niższej cenie, aniżeli monopol.
Producent na rynku konkurencji monopolistycznej. Przypadki przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego oraz monopolu pełnego są bardzo rzadkie w rzeczywistości gospodarczej.
Założeniem wspólnym dla konkurencji doskonałej i monopolu jest założenie jednorodności produktu. Produkty są identyczne nie tylko z punktu widzenia ich cech fizycznych, ale także z punktu widzenia oceny konsumentów. Ten sam telewizor sprzedawany w dwóch różnych sklepach (sklepach centrum miasta i na peryferiach) nie jest produktem identycznym. Cukier wytwarzany w różnych cukrowniach i pakowany w odmienne torebki nie jest produktem jednorodnym. Przykładów tego typu spotykamy bardzo wiele.
7. Struktury rynku
Struktura rynku to określona konfiguracja sprzedawców i nabywców oraz odpowiadające jej prawa zachowań. Rozróżniamy następujące struktury rynku:
Rynek konkurencji doskonałej
wielu kupujących,
wielu sprzedających,
swoboda wejścia i wyjścia z rynku,
doskonały dostęp do informacji dla wszystkich,
identyczność produktów.
Rynek konkurencji monopolistycznej
względnie duża ilość sprzedających,
zróżnicowanie produktów( nie substytuty),
konkurencja nie cenowa
warunki wejścia na rynek.
Monopol
jeden sprzedający,
sprzedaż jednego wytworzonego produktu brak bliskich substytutów,
cenotwórstwo,
zablokowane wejście.
Rodzaje monopoli
MONOPOL jest to porozumienie, związek lub zjednoczenie właścicieli kapitałów, skupiające w swym ręku produkcję, świadczenie usług lub zbyt znacznej części produktów i usługo jednej lub kilku gałęzi gospodarki, w celu ustalenia wysokości cen na towary i zapewnienie wysokich zysków monopolowych.
OLIGOPOL (”zmowa firm” w celu nie dopuszczenia na rynek nowych firm) oznacza sytuację, kiedy
w danej gałęzi gospodarki działają więcej niż dwa monopole. Może ich być nawet kilkanaście.
Zazwyczaj przy oligopolu nie istnieje konkurencja w zakresie cen. Monopole słabsze ustalają swe ceny zazwyczaj na tym samym poziomie co monopol silniejszy.
KARTEL ( forma organizacji oligopolu) to monopolistyczny związek zawierający porozumienie, co do warunków sprzedaży, terminów płatności, podziału rynków zbytu, ilości produkowanych towarów i cen na produkowane przez siebie towary. Ilość towarów, które każdy z uczestników ma prawo produkować i sprzedawać określa się mianem tzw. kwoty produkcyjnej.
SYNDYKAT to zrzeszenie lub związek monopolistyczny, w którym powołuje się wspólne biuro sprzedaży, a niekiedy także i zakupu surowców. Syndykaty tak jak kartele ustalają cenę monopolową na swoje towary. Przedsiębiorstwa wchodzące w skład syndykatu mają wyraźnie ograniczoną samodzielność gospodarczą, gdyż tracą prawo sprzedaży artykułów, a często wyznaczone są również wysokości na zakup przez wspólne biuro surowców.
TRUST to monopol, w którym niknie ostatecznie tak ekonomiczna jak prawna samodzielność poszczególnych przedsiębiorstw. Dotychczasowi ich właściciele stają się udziałowcami powstającego trustu, na którego czele stoi zarząd kierujący produkcja i zbytem, wyznaczający ceny, określający podział zysków.
KONCERN stanowi połączenie syndykatów i trustów bądź też jednych i drugich.
Jest to połączenie setek przedsiębiorstw różnych gałęzi przemysłu, organizacji handlowych, transportowych. Koncern jak trust ma swój zarząd, w którego ręku skupione są wszystkie podstawowe decyzje.
KONGLOMERAT jako forma monopolu pojawił się po II wojnie światowej, szczególnie znany w Stanach Zjednoczonych. Polega on na ogół na przyłączeniu do monopolu już istniejącego, przedsiębiorstw do tej pory nie zmonopolizowanych, a działających do tej pory w różnych gałęziach gospodarki.
KONSORCJUM to porozumienie poszczególnych samodzielnych firm monopolowych zawieranych na określony czas, mając na celu realizacje konkretnego zadania.
HOLDING to spółka spółek, podmiot gospodarczy posiadający osobowość prawną i pakiety kontrolne w licznych spółkach handlowych. Trzymanie akcji innych przedsiębiorstw, zapewnia mu kontrolę nad nimi.
MONOPSON to jedyny nabywca, odpowiednik monopolu w dziedzinie zakupu. Monopsonista może zatem wyznaczyć ceny dla siebie najkorzystniejsze.
MONOPOL NATURALNY występuje w dziedzinach, w których warunki produkcji nie pozwalają na poważne rozszerzenie ze względu na rzadkość jednego z czynników produkcji m.in. występuje wszędzie tam gdzie jeden z czynników produkcji jest niepomnażalny, a zapotrzebowanie na dany towar duże.
DUOPOL ma miejsce wtedy, jeżeli produkcja i zbyt danego towaru opatrzone zostały w pełni przez dwie firmy monopolistyczne. W takiej sytuacji znika z reguły całkowicie konkurencja za pomocą ceny.
Bariery są zabezpieczeniem monopolisty przed konkurencja, są to:
Jedyny właściciel np. strategicznego zasobu.
Prawo wyłączności na sprzedaż danego produktu.
Opanowana produkcja na wielką skalę, która powoduje, ze inni nie umieszczą się na rynku.
Nadzwyczaj duże zasoby finansowe, potrzebne do uruchomienia produkcji.
Jedyny właściciel patentu.
Jedyny posiadający prawo do znaku firmowego.
Bariery stanowią istotną przeszkodę rozwoju potencjalnej konkurencji, bowiem należałoby ponieść olbrzymie koszty by te bariery zniwelować.
Istnieje rynek konkurencji monopolistycznej. Jest to taki rynek na którym działalność prowadzi względnie duża liczba firm oferujących podobne, ale nie identyczne produkty.
Cechy rynku konkurencji monopolistycznej to:
Względnie duża liczba sprzedających,
Zróżnicowanie produktów,
Konkurencja nie cenowa(głownie jakości),
Warunki wejścia na rynek (bariera finansowa).
Cechy konkurencji doskonałej:
Wielu kupujących, każdy jest cenobiorcą, czyli ma minimalny wpływ na cenę,
Wielu sprzedających, niezależnych od siebie, każdy z nich dysponuje niewielką siła rynkową i ma mały wpływ na cenę swego produktu. Również jest cenobiorcą,
Identyczność produktu,
Swoboda wchodzenia i wychodzenia z rynku
Doskonała informacja.
W warunkach konkurencji doskonałej cena nie zmienia się wraz z wielkością sprzedaży indywidualnej firmy. Cena na rynku konkurencji doskonałej zmienia się pod wpływem zmiany wielkości oferty gałęzi, czyli grupy firm produkujących ten sam produkt. Wszystkie firmy dostarczające na rynek dany produkt są w stanie zmienić cenę. Nie zależnie od struktury rynku , firmy dążą do maksymalizacji zysku i wybierają taką wielkość produkcji przy której koszty końcowe, równają się przychodom końcowym.
Na skrajnych pozycjach przeciwstawnych są konkurencja doskonała i monopol, przestrzeń miedzy nimi wypełniają rynki niedoskonale konkurencyjne. Na rynku konkurencji doskonałej każda firma jest cenobiorcą i przy cenie żądanej przez rynek, maksymalizuje swoje zyski. Jeżeli jednak na rynku pojawia się wielki kapitał ( w jednym ręku) i wykupuje wszystkie firmy, wtedy rynek przemienia się w monopol w którym funkcjonuje tyle zakładów ile było przedsiębiorstw na rynku.
8. Krzywa możliwości produkcyjnych jako instrument wyboru ekonomicznego
KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH - przedstawia w sposób graficzny maksymalną, możliwą produkcję jednego dobra, przy danej wielkości produkcji drugiego dobra. Krzywa pokazuje różne kombinacje ilości dóbr czy usług, które są możliwe do wytworzenia, gdy wszystkie dostępne zasoby są
w pełni efektywnie wykorzystane.
Przesunięcie w prawo, oznaczać wzrost gospodarczy (powiększenie posiadanych zasobów)
Przesunięcie w lewo, oznacza spadek gospodarczy (zmniejszenie posiadanych zasobów)
Punkty leżące pod krzywą (pomiędzy krzywą a układem współrzędnych) oznaczają nieefektywne wykorzystanie zasobów. Przy danych zasobach, osiągnięcie punktów leżących nad krzywą jest z kolei niemożliwe - chyba, że nastąpi wzrost gospodarczy (powiększenie posiadanych zasobów).
Graficzne przedstawienie krzywej możliwości produkcyjnych może przybierać formę linii prostej lub wypukłej.
Wypukła krzywa możliwości produkcyjnych wskazuje na to, że gdy wzrasta produkcja jednego dobra, trzeba zrezygnować z coraz większej ilości dobra drugiego (lub przy zmniejszaniu produkcji określonego dobra uzyskujemy w zamian coraz to większe ilości innego dobra). Wklęsłość krzywej względem początku układu współrzędnych to następstwo prawa malejących przychodów. Przemieszczając się po krzywej z punktu A do B, z B do C, z C do D uzyskujemy malejące przyrosty produkcji dobra X, poświęcając w zamian rosnące ilości dobra Y.
Liniowa krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje, że ilość dobra, z której trzeba zrezygnować
w zamian za konkretną ilość drugiego dobra pozostaje stała w miarę wzrostu produkcji.
Na obu wykresach Krzywa możliwości produkcyjnych oddziela od siebie dwa zbiory - kombinacji nieefektywnych, ale osiągalnych (pod krzywą) i kombinacji nieosiągalnych (nad krzywą). Położenie
w punkcie G, to sytuacja, w której nie wykorzystujemy wszystkich zasobów, którymi dysponujemy
w danym momencie. Kombinacja w punkcie H jest nieosiągalna przy danych zasobach oraz danym poziomie wiedzy i techniki. Punkt H może zostać osiągnięty w dłuższym okresie czasu, np. w wyniku postępu technicznego. Punkty zawierające się na krzywej możliwości produkcyjnych (np. B, C) pokazują sytuację, w której dostępne zasoby są wykorzystywane w pełni efektywnie. Przejście z punktu A do B,
z B co C itd. oznacza przemieszczanie zasobów produkcyjnych (np. maszyn, siły roboczej) z produkcji dobra Y do produkcji dobra X.
Krzywa możliwości produkcyjnych nazywana jest też krzywą transformacji, ze względu na fakt iż przemieszczając zasoby produkcji z jednego dobra do produkcji drugiego dokonujemy swoistej transformacji jednego dobra na drugie.
9. Ryzyko w działalności gospodarczej i finansowej
Z każdą działalnością gospodarczą i finansową związany jest mniejszy lub większy stopień ryzyka jej prowadzenia. Ryzyko to muszą brać pod uwagę wszyscy jej uczestnicy: właściciele firmy, instytucje udzielające finansowania firmie, kooperanci oraz potencjalni inwestorzy.
Ryzyko wynika z faktu, iż podmiot podejmujący decyzję np. gospodarczą czy inwestycyjną nie posiada wystarczających informacji aby podejmowana decyzja była racjonalna. Tę niemożność podjęcia w pełni racjonalnej decyzji określa się mianem niepewności. Natomiast ryzyko definiuje się jako mierzalną niepewność, a więc określony jej stan, jednakże nie utożsamia się ryzyka z niepewnością.
Warunki, w jakich przyjdzie nam prowadzić firmę są determinowane przez szereg czynników, trudnych do przewidzenia i precyzyjnego określenia. A tam, gdzie pojawia się niewiadoma, pojawia się również ryzyko. Wiadomo więc tyle, że pojawi się zawsze.
Trudniej natomiast przewidzieć kierunek i siłę zagrożenia. Niełatwo jest bowiem, nawet w krótkim horyzoncie czasowym określić jednoznacznie kierunki zmiany koniunktury gospodarczej, poziom kosztów i cen, kurs walut, oprocentowanie kredytów czy zmianę popytu na poszczególne wyroby. To trudne, choć w dużej mierze nie jest niemożliwe.
Rodzaje ryzyka w toku bieżącej działalności firmy:
Ryzyko systematyczne - zwane inaczej rynkowym, wynika z ogólnych warunków otoczenia biznesu na najbardziej ogólnym poziomie. Co ważniejsze, nie podlega kontroli przez pojedynczy podmiot gospodarczy. Poziom tego rodzaju ryzyka kształtują czynniki społeczne, makroekonomiczne, prawne oraz polityczne. W ramach ryzyka rynkowego można zatem wymienić wiele ryzyk szczegółowych. Najistotniejszą wspólną cechą charakterystyczną różnych ryzyk rynkowych jest brak możliwości ich ograniczenia czy wyeliminowania na poziomie pojedynczego podmiotu gospodarczego.
Ryzyko niesystematyczne W odróżnieniu od ryzyka systematycznego, ryzyko niesystematyczne zwane również specyficznym, charakterystyczne jest dla poszczególnych podmiotów gospodarczych. Wiąże się bowiem z prowadzoną przez firmę działalnością operacyjną, inwestycyjną oraz finansową, a więc obszarami, które decydują o indywidualnych wynikach finansowych firmy, jej rentowności i płynności. Stąd też, najistotniejszą cechą tego rodzaju ryzyka jest możliwość jego skutecznej eliminacji przez zarządzających przedsiębiorstwem.
Ryzyko operacyjne Z punktu widzenia funkcjonowania danej firmy, ryzyko specyficzne dla niej możemy podzielić na ryzyko operacyjne i finansowe. Każde z nich będzie wiązało się odpowiednio z działalnością operacyjną oraz finansową firmy. Ryzyko operacyjne (zwane często również ryzykiem handlowym) związane jest przede wszystkim z możliwością i umiejętnością aktywnego oddziaływania na sprzedaż, koszty wytwarzania i ceny produktów, poziom konkurencji, jakość zarządzania firmą, dywersyfikację dostawców i odbiorców. Źródłem ryzyka operacyjnego firmy jest tzw. dźwignia operacyjna, czyli wpływ, jaki na zysk operacyjny przedsiębiorstwa wywiera każda zmiana wartości jego sprzedaży. Jedną z miar ryzyka operacyjnego danej firmy może być zmienność zysku operacyjnego, a dokładniej rentowności na działalności operacyjnej w kolejnych latach lub kwartałach funkcjonowania firmy. W myśl zasady: im większe wahania tego wskaźnika, tym większe ryzyko operacyjne.
Ryzyko finansowe związane jest natomiast ze strukturą źródeł finansowania majątku firmy. Zwykle wzrost udziału środków obcych podwyższa jednocześnie ryzyko działalności danego przedsiębiorstwa, czyli czyni firmę mniej interesującym partnerem dla instytucji finansowych skłonnych do finansowania jej bieżącej lub długoterminowej działalności. Źródłem ryzyka finansowego w działalności firmy jest tzw. dźwignia finansowa. Określa ona zależność pomiędzy wartością wypracowanego zysku operacyjnego, a wartością osiągniętego w tym samym czasie zysku netto. Innymi słowy - wskazuje, czy zaangażowane w firmie obce środki finansowe pozytywnie czy negatywnie wpływają na ostateczną rentowność przedsiębiorstwa.
Każdy przedsiębiorca, któremu nieobcy jest rachunek zysków i strat może na własną rękę spróbować zidentyfikować ryzyko finansowe i operacyjne w swojej firmie. Kolejne punkty rachunku stanowią bowiem potencjalne źródła ryzyka operacyjnego i finansowego.
Ryzyko całkowite można oszacować na podstawie ostatecznej analizy zależności między wartością sprzedaży, zysku operacyjnego oraz zysku netto. Jego skala wskazuje nam, w jakim stopniu wzrośnie zysk netto przedsiębiorstwa dzięki wzrostowi wartości sprzedaży przy uwzględnieniu przychodów i kosztów finansowych.
Ryzyko finansowe można ogólnie zdefiniować jako ryzyko związane z podejmowaniem decyzji finansowych, dotyczących sposobów finansowania działalności jednostki. Ryzyko to określane jest przez rodzaj i strukturę poszczególnych źródeł finansowania działalności.
Podstawowych podkategorie ryzyka finansowego:
ryzyko kredytowe - rozumiane jako ryzyko niewywiązania się partnera transakcji z jego zobowiązań,
ryzyko rynkowe - definiowane jako możliwość zmiany warunków finansowych w wyniku zmian cen rynkowych
ryzyko płynności - składające się z dwóch elementów: pierwszego, uzależnionego od konkretnego instrumentu finansowego i drugiego, związanego z wypłacalnością instytucji. Pierwszy rodzaj ryzyka wiąże się z niezdolnością instytucji do zajęcia określonej pozycji na rynku danego instrumentu z powodu braku płynności lub przerwy w działu rynku. Drugi definiowany jest jako brak zdolności do realizowania bieżących zobowiązań,
ryzyko operacyjne - definiowane jako zagrożenie zdolności do osiągnięcia zamierzonych celów w wyniku błędów w systemach informacyjnych, błędach pracowników, lub brakiem odpowiedniej kontroli wewnętrznej w danej instytucji,
ryzyko prawne - rozumiane jako ryzyko poniesienia straty z powodu nieprzeprowadzenia transakcji (ze względu na bariery prawne, nieodpowiednią dokumentację itp.).
Ryzyko - zagrożenie nie zrealizowania założonego celu
Określa się je jako:
Straty lub braku wypłacalności wynikające z niepewności co do przyszłego rozwoju podmiotu i obejmuje niebezpieczeństwo, że zobowiązania nie zostaną uregulowane w całości bądź zostaną uregulowane częściowo
Zabezpieczenia wyznaczającego niebezpieczeństwo wynikające z samego zabezpieczenia przyjętego w celu ograniczenia tego ryzyka
Wartość pieniądza w czasie, związanego z niebezpieczeństwem, że realne wartość z inwestycji zmniejsza się w wyniku inflacji
Płynności związanej z niebezpieczeństwem braku dopasowania terminów zapadalności wymagalności aktywów i pasywów
Rodzaje ryzyka
- ryzyko czynne
- ryzyko bierne
- ryzyko pojedynczej działalności
- ryzyko portfelowe
Ryzyko czynne - związane z gospodarowaniem aktywami (czyli decyzjami związanymi z dążeniem do efektywnej alokacji strumienia finansowego poszczególne elementy aktywów trwałych obrotowych) i pasywami (czyli pozyskiwaniem i zaangażowaniem strumieni finansowych rzeczowych na prowadzenie działalności
Ryzyko bierne - wynika z koncepcji funkcjonowania podmiotu jako elementu systemu gospodarowania. Podmioty prowadzą działalność otoczeniu, na które oddziałują.
Ryzyko portfelowe - łączne ryzyko z działalności podmiotu zależy od:
- wielkości pojedynczych zdarzeń gospodarczych (inwestycji w aktywa)
- prawdopodobieństwa nie wystąpienia wyznaczonych zdarzeń
- nieefektywnego wystąpienia zdarzenia
pojęcie ryzyka ze względu na stronę podmiotowa
Ryzyko pojedynczego zdarzenia gospodarczego zależy od:
- wysokości możliwej do akceptacji przez menedżerów podmiotu starty i prawdopodobieństwa jej wystąpienie
Ryzyko portfelowe- łączne ryzyko z działalności podmiotu zależy od:
- wielkości pojedynczych zdarzeń gospodarczych (inwestycji w aktywa)
-prawdopodobieństwa nie wystąpienia wyznaczonych zdarzeń
- nieefektywnego wystąpienia zdarzenia
działania systemowo - organizacyjne ograniczające ryzyko funkcjonowania działalności gospodarczej
ustalenie strategii i polityki podmiotu
określenie procedur inwestowania (regulaminów, instrukcji, harmonogramów, metod oceny)
podział kompetencji decyzyjnych związanych z inwestowaniem strumieni finansowych w zdarzenia gospodarcze
limitowanie koncentracji inwestowania w pojedyncze zdarzenia gospodarcze
ustalenie stopy zwrotu z inwestycji
ustalenie strategii windykacji należności
Działania kontrolne ograniczające ryzyko funkcjonowania działalności gospodarczej
sprawozdawczość finansowa
monitoring zabezpieczeń
monitoring finansów przedsiębiorstwa w różnych przekrojach (np. organizacyjnym, sektorowym, ryzyka inwestycyjnego)
10. Produkt krajowy brutto, produkt narodowy brutto i mierniki pokrewne
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) (ang. GDP - Gross Domestic Product), to wartość wytworzonych w danym okresie dóbr finalnych (oferowanych ostatecznym nabywcom) wytworzonych
w granicach danego kraju, zarówno przez krajowe jak i zagraniczne czynniki wytwórcze, a więc przez polskie, jak i zagraniczne przedsiębiorstwa, które mają swoją siedzibę w Polsce .
PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) - to wartość wytworzonych dóbr finalnych przez krajowych przedsiębiorców zarówno w kraju, jak i zagranicą, a więc przez polskich przedsiębiorców zarówno w kraju jak i zagranicą. PKB + eksport- import = PNB
W celu uniknięcia pułapki wielokrotnego liczenia tych samych dóbr (np. sumowanie produkcji stali z produkcją samochodów, gdzie ta stal została wykorzystana), PKB uwzględnia tylko wartość dodatnią przez każde przedsiębiorstwo przykład:
1) kopalnia wydobywa rudę żelaza i sprzedaje hucie za 100
2) huta produkuje blachę i sprzedaje producentowi samochodów za 300
3) producent samochodów produkuje samochód i sprzedaje za 500
Produkt globalny = 900
PKB = 100 + (300 - 100) + (500 - 300) = 500
Stopa wzrostu PKB jest podstawowym miernikiem kondycji gospodarczej kraju. W celu ustalenia stopy wzrostu gospodarczego (PKB) należy rozróżnić PKB nominalny (czyli liczony wg cen okresu bieżącego - np. cen z 2003 r.) i PKB realny (czyli liczony wg cen okresu bazowego - np. wg cen 2002 r.). Miernikiem wzrostu cen w danym okresie jest deflator PKB.
Stopa wzrostu gospodarczego pozwala porównywać gospodarki poszczególnych krajów. Bardziej dokładnym miernikiem wzrostu poziomu życia w poszczególnych krajach po sprowadzeniu do wspólnej waluty (np. dolarów) jest PKB per capita - na głowę mieszkańca.
PKB można ustalić trzema sposobami:
1. produktywną - suma wartości dodanych wszystkich przedsiębiorstw,
2. wydatków (wydatkową) - wydatki gospodarstw domowych, państwa, przedsiębiorstw na nabycie dóbr
i usług finalnych,
3. dochodową - dochody gospodarstw domowych i przedsiębiorstw ze sprzedaży dóbr i usług finalnych
Nie uwzględnia się w liczeniu PKB:
podatków
dotacji,
rent, emerytur i zasiłków - nie towarzyszy im w zamian przepływ dóbr i usług
Wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych oblicza się odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr
i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony produkcyjnej:
PKB = produkcja globalna kraju minus zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej. Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie daje bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły. Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej:
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów.
W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy albo pozbywały się ich, więc zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w obliczeniach PKB.
Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł. Zatem od strony dochodowej:
PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.
Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku. Można przyjąć, że istnieje ogólnie przyjęta zależność: wzrost PKB powoduje również wzrost kursu waluty krajowej w stosunku do innych walut.
Wzrost PKB oznacza zazwyczaj dobry stan gospodarki, wzrost produkcji przemysłowej, przypływ inwestycji zagranicznych, wzrost eksportu. Przypływ inwestycji zagranicznych i wzrost eksportu powodują zwiększenie popytu na walutę narodową przez zagranicę, co wyraża się we wzroście kursu. Utrzymujący się wzrost PKB może przejść w fazę „przegrzania ekonomii”, wzrost tendencji inflacyjnych, oczekiwania podwyższenia stóp procentowych (jeden ze środków do walki z inflacją), co także prowadzi do wzrostu wartości waluty narodowej. Dlatego bardzo ważne jest, aby utrzymać delikatną równowagę kursową. Wzrost lub spadek PKB zależy od polityki gospodarczej rządu. Ze względu na środki, jakimi dysponuje rząd, dzielimy politykę makroekonomiczną na fiskalną i monetarną.
Należy jednak pamiętać, że zbyt duży wzrost kursu waluty krajowej (aprecjacja) może doprowadzić do podniesienia kosztów eksportu (niekorzystny kurs wymiany waluty), spadku kosztów importu, co w konsekwencji odniesie się do spadku PKB lub przynajmniej spowolnienia jego wzrostu.
PKB, jak wskaźnik jest publikowany co kwartał i to zazwyczaj z jedno, lub dwumiesięcznym poślizgiem. Często już wcześniej na podstawie szczegółowych comiesięcznych danych można przewidzieć jego wielkość. Trzy kwartały z rzędu spadku PKB = Recesja.
PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę rozwoju gospodarczego. Do porównań międzynarodowych PKB przelicza się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie albo według parytetu siły nabywczej. PKB należy odróżnić od produktu narodowego brutto (PNB), który jest miarą wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. Jeżeli do PKB doda się wartość dochodów netto z własności za granicą powstaje PNB.
PNB = PKB + Dn (dochód netto z własności za granicą).
Dn - ustala się jako różnicę między dochodami z własności uzyskiwanymi za granicą a dochodami z własności zapłaconymi za granicą.
PKB i PNB można ujmować:
*w cenach rynkowych - to ceny, które obowiązują w danym okresie na rynku, zawierają one podatki pośrednie. Podatki pośrednie - podatki płacone od zawieranych transakcji np. podatek VAT, akcyza, cło, podatek graniczny.
*w cenach czynników wytwórczych- są to ceny rynkowe pomniejszone o podatki pośrednie.
W związku z tym PKB i PNB można mierzyć:
*w cenach rynkowych uwzględniających podatki pośrednie nakładane na dobra i usługi
*w cenach uzyskiwanych przez producentów już po zapłaceniu przez nich podatków pośrednich.
PKB w cenach czynników prod. = PKB w cenach rynkowych - podatki pośrednie.
PNB w cenach czynników prod. = PNB w cenach rynkowych - podatki pośrednie.
Wady PKB jako miary dobrobytu:
nie uwzględnia produkcji nie rejestrowanej tzw. szara strefa oraz produkcji gospodarstw domowych przeznaczanej na własne potrzeby (np. praca gospodyń domowych),
nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku),
nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenie środowiska),
nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach,
nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie (np. wysoki PKB w Kuwejcie nie przekłada się na dobrobyt wszystkich obywateli),
jest tym większy im więcej wydaje się na zbrojenia, a zdaniem niektórych ekonomistów wydatki takie nie zaspokajają potrzeb społeczeństwa,
nie uwzględnia liczebności społeczeństwa (dlatego pojawiło się pojęcie \"PKB per capita\", czyli PKB w przeliczeniu na osobę)
Nominalny produkt narodowy brutto (n-PNB) - jest to wartość wszystkich dóbr i usług końcowych wyprodukowanych w gospodarce dzięki zatrudnieniu krajowych czynników wytwórczych oraz dochodów z tych czynników zatrudnionych za granicą w danym okresie, obliczona z wykorzystaniem cen bieżących.
Realny produkt narodowy brutto (r-PNB) - jest to wartość wszystkich dóbr i usług końcowych wyprodukowanych w gospodarce dzięki zatrudnieniu krajowych czynników wytwórczych oraz dochodów z tych czynników zatrudnionych za granicą w danym okresie, obliczona z wykorzystaniem cen roku bazowego.
Deflator PNB - jest miernikiem zmian poziomu cen.
Stopa inflacji - jest to procentowa zmiana poziomu cen.
PKB - mierzy dochody uzyskane w granicach kraju niezależnie od tego, kto te dochody uzyskał: obywatel tego kraju, czy cudzoziemiec.
PNB - mierzy dochody uzyskane przez mieszkańców kraju niezależnie od tego gdzie ten dochód został uzyskany: w kraju, czy za granicą.
Nieefektywność produkcji - oznacza, że na skutek niewykorzystania pewnych czynników produkcyjnych lub też niewłaściwego ich wykorzystania wielkość produkcji jest mniejsza od tej, jaką można by osiągnąć.
Efektywność produkcji - oznacza, że w gospodarce została osiągnięta maksymalna wielkość produkcji przy dostępnych zasobach czynników i technologiach.
Produkty końcowe - są to dobra i usługi, które nie są wykorzystane jako czynniki produkcyjne do produkcji innych dóbr i usług, ale są kupowane przez ostatecznych nabywców.
Indeks cen - dla danego roku jest średnią ważną cen z tego roku względem cen z roku bazowego przy uwzględnieniu wag, które charakteryzują się stałością.
Inflacja - jest to utrzymujący się wzrost cen w gospodarce. Pokazuje ją wzrost deflatora PNB, będącego miernikiem poziomu cen w tej gospodarce.
Pełne zatrudnienie - jest to taka sytuacja w gospodarce, w której liczba miejsc pracy równa się liczbie osób poszukujących pracy.
Produkt narodowy - jest to całkowita wartość wszystkich dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce.
Dochód narodowy - są to wszystkie dochody otrzymywane przez gospodarstwa domowe, na które to dochody składają się płace, renty, odsetki i zyski.
Oszczędności - jest to część dochodu gospodarstw domowych, która nie jest przeznaczona na zakupy konsumpcyjne ani na podatki.
Zagregowany popyt (AD) jest to zależność między całkowitą ilością dóbr i usług, czyli wielkością realnego produktu narodowego brutto, jaką gospodarstwa domowe, firmy i rząd chcą nabyć, a poziomem cen mierzonych deflatorem produktu narodowego brutto w określonym czasie.
Zagregowana podaż (AS) pokazuje zależność całkowitą między ilością produktów, czyli wielkością realnego produktu narodowego brutto, jaką wszyscy producenci w gospodarce chcą zaoferować na sprzedaż, a poziomem cen mierzonym deflatorem produktu narodowego brutto w danym okresie.
W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej stosuje się następujące mierniki dochodu narodowego:
Produkt narodowy brutto (PNB), całkowita wartość produkcji danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług czynników produkcji, tzn. w kraju lub za granicą; suma wartości wszystkich dóbr (inwestycyjnych i konsumpcyjnych) wraz z wydatkami rządu na dobra i usługi; PNB nie obejmuje pozycji transferowych, tzn. dochodów przekazywanych na rzecz pewnych instytucji i różnych grup obywateli przez budżet państwa, budżety lokalne, korporacje, takich m.in., jak emerytury, procenty od rządowych papierów wartościowych;
Produkt narodowy netto (PNN), ilość pieniędzy, którą się przeznacza na zakup dóbr i usług, po odjęciu ilości pieniędzy wystarczającej na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie;
Produkt krajowy brutto (PKB), wielkość produkcji dóbr i usług wytworzonych w danym kraju, niezależnie od tego, czy czynniki produkcji są własnością kapitału rodzimego czy też zagr.; różnica między PKB i PNB wyraża się sumą dochodów netto z własności kapitału zainwestowanego za granicą; PKB nie uwzględnia dochodów z zagranicy; PNB natomiast uwzględnia wszystkie dochody zarobione za granicą; bez potrącania funduszu amortyzacji ma się do czynienia z produktem brutto (krajowym lub nar.), zaś po potrąceniu tego funduszu — z produktem netto;
11. Agregatowy popyt i jego składniki
Agregatowy popyt (popyt zagregowany) jest to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się kupić
w danych warunkach.
Agregatowy popyt zależy przede wszystkim od:
ogólnego poziomu cen towarów,
wysokości dochodów ludności (jako wskaźnik tych dochodów można przyjąć dochód narodowy na 1 mieszkańca).
Agregatowy popyt jest malejącą funkcją ogólnego poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów ludności.
POPYT AGREGATOWY- łączna wielkość wydatków (w wyrażeniu nominalnym) na dobra i usługi w całej gospodarce narodowej.; składa się z wydatków na dobra konsumpcyjne, inwestycyjne, wydatków państwa na dobra i usługi oraz wartości eksportu netto, czyli nadwyżki eksportu nad importem
Składniki popytu globalnego (zagregowanego)
konsumpcja (popyt konsumpcyjny)
inwestycje (popyt inwestycyjny)
wydatki budżetowe pomniejszone o transfery (popyt budżetu państwa)
eksport netto
oszczędności ludności
Oznaczając przez: AD- popyt globalny, C- popyt konsumpcyjny I- popyt inwestycyjny
otrzymujemy równanie popytu globalnego: AD = C + I
Popyt globalny jest to suma, którą przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wydać na dobra i usługi przy różnej wielkości dochodu.
Popyt konsumpcyjny to zakupy dokonywane z rozporządzalnych dochodów osobistych gospodarstw domowych.
Popyt inwestycyjny oznacza zamierzone (planowane) przez przedsiębiorstwa powiększenie zasobów kapitału trwałego (fabryki i maszyny) oraz stanu zapasów.
12. RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĄDZA
Równowaga na rynku pieniądza - podobnie jak w przypadku rynku dóbr i usług, równowaga na rynku pieniądza jest wynikową podaży pieniądza i popytu na pieniądz.
Równowaga na rynku pieniądza istnieje wówczas, gdy wielkość zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza jest równa wielkości zaoferowanej. Nadwyżce popytu na pieniądz musi odpowiadać identyczna, co do wielkości nadwyżka podaży obligacji. W przeciwnym wypadku ludzie planowaliby utrzymywanie większego majątku od tego jaki faktycznie posiadają.
Z równowagą na rynku pieniądza (czyli de facto na rynku finansowym) mamy do czynienia wówczas, kiedy realna podaż pieniądza (M/P) jest równa popytowi na pieniądz (w ujęciu realnym), który zależy od poziomu stopy procentowej oraz dochodu.
Równowaga rynku pieniądza ma szczególne znaczenie ze względu na funkcje w regulowaniu realnych procesów gospodarczych. Pieniądz jako przedmiot wymiany charakteryzuje zdolność do obsługiwania wszystkich procesów wymiany, których przedmiotami są praca, produkty i usługi.
Podstawowymi przedmiotami regulowania podaży pieniądza są: bank centralny oraz banki komercyjne. Bank centralny wpływa na zmiany wielkości pieniądza głównie za pomocą ustalania poziomu jego rezerw obowiązkowych utrzymywanych w bankach komercyjnych oraz za pomocą stopy dyskontowej. Jeżeli istnieje duży popyt na pieniądz to banki komercyjne mogą zwiększać wielkość stopy procentowej lub wielkość podaży pieniądza (staje się to dla nich przedsięwzięciem nieopłacalnym, gdy wymaga przekroczenia rezerw obowiązkowych, a stopa procentowa kształtuje się na tym samym lub niższym poziomie niż stopa dyskontowa płacona bankowi centralnemu). W tej sytuacji i przy danej stopie procentowej może się pojawić nadmiar popytu na pieniądz przy danej podaży.
Podmiotami popytu na pieniądz mogą być wszystkie podmioty rynku. W warunkach istnienia znacznego deficytu budżetowego głównym podmiotem jest państwo, które musi finansować deficyt. Państwo korzystając z usług banku centralnego może finansować deficyt za pomocą emisji papierów wartościowych, a więc pożyczając pieniądze od społeczeństwa. Wprowadza ono do obiegu dodatkowe pieniądze, ale równocześnie je wycofuje sprzedając papiery wartościowe. Relacje między podażą a popytem na pieniądz ulegają zmianom, gdy deficyt budżetowy jest finansowany za pomocą emisji dodatkowego pieniądza. W ten sposób powstaje nadmiar jego podaży w stosunku do popytu. Konsekwencją tego jest inflacja, która wpływa na kształtowanie się stopy procentowej. Konsekwencją inflacji jest spadek realnej wartości pieniądza, której wielkość może się zbliżać do popytu na pieniądz.
Rynek pieniądza jest zrównoważony, gdy występuje jednoczesna:
• równowaga na rynku pieniądza,
• równowaga na rynku papierów wartościowych.
13. Deficyt budżetowy i dług publiczny
Deficyt budżetowy to różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu. Deficyt jest zawsze ujemny, czyli jeśli wydatki są większe od dochodów. Jeśli natomiast jest odwrotnie (dochody większe od wydatków) wtedy powstaje nadwyżka budżetowa.
W Polsce ustawowo określony jest sposób i cel predysponowania nadwyżkami lub sposób finansowania przewidzianego ustawą deficytu.
Deficyt budżetowy jest to brak pokrycia części wydatków budżetu państwa w dochodach, bez wpływów z pożyczek krajowych i zagranicznych. Dotyczy ustalonego okresu: roku, kwartału, miesiąca. Deficyt budżetowy może być już założony w ustawie budżetowej ale w tym wypadku polskie prawo budżetowe wymaga określenia sposobu pokrycia deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy może też powstać w trakcie realizowania budżetu w wyniku popełnionych błędów lub pod wpływem czynników niezależnych. Powszechnie uważa się, że deficyt budżetowy jest wynikiem złego gospodarowania lub błędnej polityki budżetowej.
Wyróżniamy 3 rodzaje deficytu:
deficyt rzeczywisty jest faktyczną różnicą między wydatkami a dochodami w danym okresie tzn. roku budżetowym.
deficyt strukturalny jest wielkością symulowaną, hipotetyczną powstająca w warunkach gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki.
deficyt cykliczny jest rezultatem cyklu koniunkturalnego ożywienia lub recesji wpływające na dochody i wydatki budżetowe a wiec w warunkach gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych. Jak łatwo zauważyć deficyt cykliczny zawsze różni się od rzeczywistego i strukturalnego.
Deficyt budżetowy może wynikać:
z nadmiernych wydatków budżetowych,
z powodu zbyt niskich dochodów budżetowych, które z kolei mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego systemu ściągania podatków, czy też ze spadającego poziomu produkcji i dochodu narodowego. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada i mniejszy w okresie ożywienia, kiedy dochód narodowy wykazuje znaczny wzrost
z oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, finansując część konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych
wynika także ze sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym ? różne siły społeczne,
z jednej strony zainteresowane są minimalizacją podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków. Natomiast nikt nie jest zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z wydatkami.
Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być:
kredyty bankowe udzielane przez bank centralny,
podwyższenie stopy podatkowej,
a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.
Deficyt budżetowy, przy niewielkich jego rozmiarach, może mieć korzystny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji (interwencjonizm państwowy). Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% PNB) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja).
DŁUG PUBLICZNY obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto), zaciągnięte z następujących tytułów:
papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne (poza papierami udziałowymi),
pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona),
przyjęte depozyty,
zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone).
Główną przyczyną powstawania długu publicznego jest kumulowanie się występujących w kolejnych latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie których wymienione instytucje emitują papiery wartościowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zaciągają kredyty i pożyczki.
Najprostszą metodą walki z deficytem są drastyczne cięcia w wydatkach budżetowych w celu ich dostosowania do osiąganych dochodów. Powoduje to zmniejszenie nakładów na oświatę, kulturę, służbę zdrowia itp. Może to doprowadzić do wielu negatywnych następstw w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju oraz w stanie zdrowia społeczeństwa. Poza tym tego typu cięcia mogą poprawić sytuację chwilowo. Zmniejszenie wydatków prowadzi do obniżenia popytu i zahamowania wzrostu dochodu narodowego.
W efekcie to co budżet zyska w dłuższym okresie straci.
Zapewnienie równowagi finansów publicznych wymaga, aby długu publiczny nie przekroczył kwoty 60% PKB, koszty rocznej obsługi (spłaty rat kapitałowych i odsetek) długu krajowego stanowiły nie więcej niż 10% rocznych wydatków budżetu państwa, długu zagranicznego zaś nie więcej niż 25% wpływów
z eksportu. Nadmierny długu publicznego osłabia bowiem aktywność gospodarki.
14. Polityka pieniężna i fiskalna w modelu IS-LM
MODEL IS-LM Makroekonomiczny model gospodarki rynkowej pokazujący powiązanie między podażą pieniądza (rynek pieniądza) a wielkościami realnymi (rynek dóbr i usług). Model Keynesa - Hicksa
• I=S (Investment = Saving); L=M (Liquidity = Money)
Krzywe IS i LM konstruuje i analizuje się w układzie współrzędnych wyznaczonych przez dochód (Y) i stopę procentową (r)
Punkt przecięcia się krzywych IS i LM wyznacza taki poziom dochodu i stopy procentowej, przy których
osiągana jest jednocześnie równowaga na rynku dóbr (zagregowany popyt równa się zagregowanej podaży) oraz na rynku pieniądza (popyt na pieniądz równa się podaży pieniądza)
Krzywa IS to zbiór punktów, będących kombinacją wytwarzanego w gospodarce dochodu (Y) i poziomu
stopy procentowej (r), przy których rynek towarowy znajduje się w stanie równowagi.
AD = Y <=> S = I
Aby wyprowadzić graficznie krzywą IS, potrzebne są następujące zależności:
1. długookresowa funkcja oszczędności S = f(Y)
2. warunek równowagi na rynku dóbr I = S
3. zależność inwestycji od stopy procentowej I = f(r)
Przesunięcie krzywej IS w prawo rozumiemy jako wzrost popytu (ekspansywna polityka fiskalna), a przesunięcie krzywej IS w lewo jako spadek popytu (restrykcyjna polityka fiskalna). Wszystkie punkty powyżej krzywej IS oznaczają przewagę podaży nad popytem (I < S), zaś pod krzywą nadwyżkę popytu (I > S)
Położenie krzywej IS zależy od:
- poziomu wydatków budżetowych
- stopy opodatkowania
- wielkość eksportu i importu
- wartości wydatków prywatnych
• Nachylenie (elastyczność) krzywej IS zależy od:
- wrażliwości poziomu inwestycji na stopę procentową
- wrażliwości poziomu oszczędności na wielkość dochodu
Krzywa LM to zbiór punktów, które obrazują różne kombinacje wytwarzanego w gospodarce dochodu (Y) i stopy procentowej (r), przy których rynek pieniądza znajduje się w stanie równowagi
stopa procentowa (%)
PKB(Y)
Aby wyprowadzić graficznie krzywą LM, potrzebne są następujące zależności:
1. zależność popytu na pieniądz spekulacyjny od stopy procentowej LS = f(r)
2. równowaga popytu na pieniądz i podaży pieniądza L = M
3. funkcja popytu na pieniądz transakcyjny LT = f(Y)
Przesunięcie krzywej LM w prawo oznacza wzrost podaży pieniądza (ekspansywna polityka monetarna), a przesunięcie krzywej LM w lewo, to spadek podaży pieniądza (restrykcyjna polityka monetarna). Wszystkie punkty położone powyżej krzywej LM oznaczają przewagę podaży na pieniądz nad jego popytem (L < M), zaś pod krzywą nadwyżkę popytu (L > M)
Położenie krzywej LM zależy od:
- wielkości podaży pieniądza
Nachylenie (elastyczność) krzywej LM zależy od:
- wrażliwości poziomu popytu na pieniądz spekulacyjny na stopę procentową
- wrażliwości poziomu popytu transakcyjnego na wielkość dochodu
MODEL IS-LM to odpowiednia kombinacja ekspansywnej polityki fiskalnej i monetarnej może prowadzić do wzrostu dochodu przy nie zmienionym poziomie stóp procentowych. Efekt polityki fiskalnej (wzrost dochodu) jest tym większy im bardziej płaska jest krzywa LM (zmiany stopy procentowej są względnie niewielkie)- polityka fiskalna jest relatywnie bardziej skuteczna Efekt polityki monetarnej (wzrost dochodu) jest tym większy im bardziej płaska jest krzywa IS (zmiany stopy procentowej są względnie niewielkie)- polityka monetarna jest relatywnie bardziej skuteczna
Zależności między zmiennymi
1. Y = C + I + G + X tożsamość dochodu
2. C = a + b(1 - t)Y funkcja konsumpcji
3. I = e - dR funkcja inwestycji
4. X = g - mY - nR funkcja eksportu netto
5. M = (kY - hR)P popyt na pieniądz
Model IS-LM
krzywa IS pokazuje wszystkie kombinacje stopy procentowej i dochodu, przy których zapewnione jest zbilansowanie wydatków;
krzywa LM pokazuje wszystkie kombinacje stopy procentowej i dochodu, przy których zapewniona jest równowaga na rynku pieniężnym;
przy danym poziomie cen wykres IS-LM pokazuje w punkcie przecięcia poziom PKB i stopy procentowej. Jest to jedyna kombinacja Y i R zapewniająca zbilansowanie wydatków i równowagę na rynku pieniężnym;
Polityka pieniężna
Co dzieje się w gospodarce, jeżeli zwiększa się podaż pieniądza?
Natychmiast po takiej operacji podaż pieniądza przewyższa popyt. To z kolei powoduje obniżenie stopy procentowej i wzrost popytu na pieniądz. Niższa stopa procentowa stymuluje inwestycje i eksport netto, a to zwiększa PKB dzięki efektowi mnożnikowemu. Czyli, PKB zwiększa się, a stopa procentowa spada.
Polityka fiskalna
Co dzieje się gdy rząd zwiększa wydatki?
Wzrost popytu ze strony rządu zwiększa PKB poprzez efekt mnożnikowy. Jednakże wzrost PKB zwiększy popyt na pieniądz. Więcej pieniądza będzie potrzebne dla celów transakcyjnych. Ponieważ bank centralny nie zmienia podaży pieniądza, wiemy, że do skompensowania wzrostu popytu na pieniądz, wynikającego ze wzrostu PKB, niezbędny jest wzrost stopy procentowej. Wzrost stopy procentowej zmniejszy popyt inwestycyjny i eksport netto i w ten sposób skompensuje działanie niektórych stymulatorów wzrostu PKB wywołane przez wydatki rządowe. Ujemny efekt kompensujący nazywany jest efektem wypierania.
Polityka skuteczna i mało skuteczna
Polityka pieniężna jest skuteczna, jeżeli krzywa IS jest płaska lub krzywa LM stroma. Polityka pieniężna jest mało skuteczna, jeżeli krzywa IS jest stroma lub krzywa LM plaska.
Polityka fiskalna jest skuteczna, jeżeli krzywa IS jest stroma lub krzywa LM płaska. Polityka fiskalna jest mało skuteczna, jeżeli krzywa IS jest płaska lub krzywa LM stroma.
Przy danych nachyleniach krzywych IS i LM polityka fiskalna jest bardziej efektywna, jeżeli mnożnik wydatków jest duży.
Efekt Pigou - jest to zjawisko spostrzeżone przez A.C. Pigou, polegające na tym, że poziom cen wpływa nie tylko na krzywą LM, decydując o realnej podaży pieniądza, ale oddziałuje także - poprzez zmiany
w poziomie aktywów - na oszczędności, a tym samym na krzywą IS.
15.Przyczyny bezrobocia i sposoby walki z bezrobociem
BEZROBOCIEM określa się taką sytuację na rynku pracy, w której podaż siły roboczej/zasobów ludzkich przewyższa popyt na nią, zgłaszany przez pracodawców. Innymi słowy w sytuacji bezrobocia istnieje część osób w wieku produkcyjnym i zdolnych do pracy, które chciałyby podjąć pracę przy stawkach wynagrodzenia istniejących na rynku, ale nie mogą jej znaleźć. Bezpośrednią przyczyną bezrobocia jest z reguły niewystarczająca liczba wolnych miejsc pracy dla ubiegających się o nie. Przyczynami mogą być również: wadliwa organizacja rynku pracy, brak odpowiednich kwalifikacji bezrobotnych, trudności mieszkaniowe uniemożliwiające przesuwanie nadwyżek siły roboczej do ośrodków wykazujących jej niedobór, oferowanie zbyt niskich stawek płac (np. w porównaniu z zasiłkiem dla bezrobotnych). Na wielkość bezrobocia wpływają wahania koniunktury (cykl koniunkturalny), sezonowe wahania poziomu zatrudnienia, wprowadzanie osiągnięć techniki do procesów produkcyjnych (automatyzacja), stopień wykorzystania zasobów siły roboczej w rolnictwie (przeludnienie agrarne).
Ze względu na przyczyny, możemy wyróżnić następujące rodzaje bezrobocia:
Bezrobocie koniunkturalne - powodem jest kryzys gospodarczy i spadek popytu i podaży na rynku, co prowadzi do zamykania firm i zwalniania pracowników.
Bezrobocie strukturalne - związane ze strukturą gospodarki, która nie stwarza możliwości zatrudnienia wszystkich osób zdolnych do pracy i jej poszukujących.
Bezrobocie lokalne - wyróżniające się szczególnym nasileniem braku wolnych miejsc pracy w pewnych miejscowościach lub regionach.
Bezrobocie przejściowe (frykcyjne) - związane ze zmianą miejsca pracy, ze zmianą kwalifikacji zawodowych, powodującą przerwę w zatrudnieniu itp., dotyczące również pracowników sezonowych.
Bezrobocie sezonowe - powodowane okresową zmiennością warunków klimatycznych i cyklów produkcyjnych w niektórych rodzajach działalności gospodarczej, a zwłaszcza w rolnictwie.
W największych rozmiarach bezrobocie występuje w okresach kryzysów gospodarczych. W czasie wielkiego kryzysu gospodarczego (lata 1929-33) bezrobotni stanowili: w USA 24,9% ogółu zatrudnionych i poszukujących pracy, w Wielkiej Brytanii — 19,5%, w Niemczech — 28%, w Austrii — 29%, w Czechosłowacji — 17%. W Polsce w latach 30. bezrobotni stanowili ponad 20% ogółu pracowników najemnych zatrudnionych poza rolnictwem (1933 — ok. 40% ogółu zatrudnionych).
Jednym z podstawowych pojęć we współczesnej ekonomii jest tzw. naturalna stopa bezrobocia - poziom bezrobocia, przy którym rynki pracy danego kraju są - ogólnie biorąc - w równowadze, niektóre z nich wykazują nadwyżkę popytu (wolne miejsca pracy), inne natomiast nadwyżkę podaży (bezrobocie).
W początkach lat 60. XX w. naturalna stopa bezrobocia była oceniana przez ekonomistów na 4%, w połowie lat 80. w większości szacunków — na ok. 6%. Jednak w większości państw rzeczywiste bezrobocie jest dużo wyższe - w Niemczech ocenia się je na ok. 10%, we Francji - ok. 9%, a w Polsce wynosi ok. 17% Statystyki bezrobocia, zatrudnienia i siły roboczej operują pojęciami: zatrudnieni — osoby mające pracę zarobkową, bezrobotni — osoby nie mające pracy, lecz jej szukające. Osoby nie mające pracy i jej nie szukające nie są częścią siły roboczej.
Metody walki z bezrobociem są różne w zależności od stopnia rozwinięcia kraju:
Pośrednictwo administracji w znalezieniu pracy oraz doradztwo zawodowe.
Organizacja robót publicznych i zatrudnianie przy nich bezrobotnych.
Organizacja szkoleń i kursów, mających ułatwić bezrobotnym znalezienie pracy.
Popieranie emigracji zarobkowej.
Obniżanie podatków (w celu ożywienia gospodarki i spowodowania naturalnego przyrostu miejsc pracy).
Skracanie czasu pracy.
Przyznawanie bezrobotnym kredytów i ulg inwestycyjnych.
Aby łagodzić skutki bezrobocia, państwo przyznaje bezrobotnym zasiłek, aby mieli za co żyć. Ostatnio wprowadzono również tzw. ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.
Stopa bezrobocia w Polsce wynosi w III kwartale 2010 r. 11,7 %
16. Przyczyny inflacji i polityka antyinflacyjna
INFLACJA jest to wzrost przeciętnej ceny dóbr i usług w jakimś okresie czasu. Czysta inflacja jest przypadkiem szczególnym kiedy wszystkie ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samy tempie. Inflacja ma miejsce, kiedy wzrasta ogólny poziom cen i kosztów
Przyczyny inflacji
Inflacji nie sposób wyjaśnić za pośrednictwem jednej przyczyny. Stanowi ona bowiem zespół objawów, będący następstwem współzależności wielu zjawisk społeczno - ekonomicznych.
Przyczyny inflacji tkwiące w obszarze stosunki pieniężno-kredytowe polityki gospodarczej tworzy:
niedostosowanie emisji pieniądza i kreacji kredytu do realnych procesów gospodarowania
miękkie kredytowanie inwestycji rozwojowych
nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej przedsiębiorstw
Wymienione zjawiska powodują żywiołowość w sferze obiegu pieniężnego, a tym samym osłabienie stabilności pieniądza.
sfera niedostatków polityki alokacyjnej. Wywołane są one zazwyczaj niedostosowaniem struktury rzeczowej gospodarki do rozmiaru i struktury popytu pieniężnego. Należy tutaj zwrócić uwagę na:
nieodpowiadającą realiom rynkowym politykę cen
subiektywizm ocen rządowych w zakresie polityki dochodu, płac i świadczeń socjalnych
uleganie nadmiernym roszczeniom związków zawodowych w zakresie rewindykacji płacowych
nadmiernie statystyczną politykę państwa
Przyczyny te w sposób inflacjogenny kształtują realia dystrybucyjno-popytowe w gospodarce, wywołując niezrównoważony wzrost popytu.
niedostatki działań makroekonomicznych na rzecz redukcji kosztów wytwarzania, w tym w polityce płacowej. Wspólnym mianownikiem tych przyczyn jest ich charakter kosztowy, wyrażający rzeczywisty wzrost nakładów. W gospodarce rynkowej występuje np. bezpośredni związek między wydajnością pracy a cenami. Wzrost wydajności pracy może być więc przyczyną względnej stabilności cen, spadek natomiast powoduje wzrost jednostkowych kosztów produkcji. Z kolei niskiej wydajności pracy towarzyszy zazwyczaj nadmierne zatrudnienie oraz niedostateczny stan i tempo rozwoju postępu naukowo-technicznego. Tak więc do czynników, których kosztowe skutki, wywołane są niedostatkami polityki płac należy zaliczyć spadek wydajności pracy.
polityka zewnętrzna (zagraniczna) państwa
Zaliczyć tutaj należy niekorzystny układ warunków wymiany z zagranicą, w szczególności towarowej, określany malejącą relacją cen towarów eksportowanych do importowanych. Niska efektywność eksportu jest czynnikiem poruszającym tę relację i zwykle łączy się z podobnym pogorszeniem efektywności importu. Obniżenie kursu w wymianie handlowej (dewaluacja), jest tylko wyrazem jego spadającej siły nabywczej, ale samo jest czynnikiem proinflacyjnym prowadzącym do wzrostu cen krajowych.
wpływ inflacji światowej
Wyraża się on przede wszystkim przenoszeniem rosnących cen na rynku światowym na rynek krajowy. Import inflacji szczególnie zaznacza się w warunkach wzrostu cen surowców, żywności i paliw na rynkach światowych. Rosną wówczas ceny importu tych dóbr, skutkiem czego następuje wzrost cen krajowych wzmagający i pogłębiający inflację.
Przyczyną inflacji są również finansowe kłopoty państwa i konieczność finansowania deficytu
państwowego, co można prowadzić w dwojaki sposób. Państwo może pożyczyć pieniądze od sektora
prywatnego, sprzedając obligacje lub drukować pieniądze i przeznaczyć je bezpośrednio na wydatki. Jeżeli rząd nie zmieni polityki fiskalnej zmierzającej do ograniczenia deficytu doprowadzi to do gwałtownego wzrostu inflacji a w konsekwencji do hiperinflacji.
Przyczyną inflacji w większości krajów w latach siedemdziesiątych niezależnie od poziomu bezrobocia była nadmierna emisja pieniędzy. Drukowanie większej ilości pieniędzy sprawiło, że stopa inflacji odpowiadająca stanowi równowagi długookresowej wzrosła.
Powodem inflacji może być wzrost cen surowców np. podwojenie się cen ropy naftowej. W jednej chwili inflacja zwiększa się, ponieważ przedsiębiorstwa podnoszą ceny, aby zrekompensować sobie wzrost kosztów. Również wzrost kosztów produkcji spowodowany wzrostem cen np. energii i płac jest przyczyną powstania inflacji. Przedsiębiorstwa bronią swych zysków, podnosząc ceny odpowiednio do rosnących kosztów płac i energii.
Inflacja powstaje w skutek zmian popytu na produkt, zmiany technologii jego wytwarzania oraz zmiany konkurencji, wobec której stoją producenci. Może być spowodowana wdrożeniem znaczących innowacji, Inflacja może powstać w wyniku ograniczenia dostaw żywności np. zboża z powodu nieurodzaju, nadmiernych wydatków rządowych a także priorytetowe traktowanie przez rząd walki z bezrobociem, które powstrzymuje go przed wydaniem wojny z inflacją.
POLITYKA ANTYINFLACYJNA PAŃSTWA - to zespół działań i decyzji zmierzających do ograniczenia inflacji do poziomu kilku procent rocznie.
POLITYKA ANTYINFLACYJNA
rząd stara się przekonać Związki Zawodowe, aby ich żądania wzrostu płac, nie przekraczały wzrostu cen - w Polsce „Komisja Trójstronna” - rząd, pracodawcy Związki Zawodowe.
Rząd może wprowadzić progresywne opodatkowanie prac ponad ustalony pułap (w Polsce 00 w latach 1990-1995 miało to miejsce).
Rząd - zmniejszenie deficytu budżetowego i podwyższenie podatków, (ale tylko na krótki czas).
Bank Centralny - kreuje ilość pieniądza na rynku poprzez:
wysokość stopy procentowej,
stopy rezerw obowiązkowych,
kupno i sprzedaż papierów wartościowych, (Niskie stopy procentowe - skłonność do inwestycji. Wysokie stopy procentowe - skłonność do oszczędności.)
polityka finansowa - nadrzędnym celem musi być pokrycie wydatków budżetowych dochodami. Ograniczony powinien być deficyt budżetowy.
polityka pieniężno-kredytowa - podporządkowanie wymogowi realności emisji i kreacji pieniądza.
Instrumenty:
zamrożenie cen i płac
uruchamianie długu publicznego
wymiana pieniężna
ograniczenie akumulacji w przedsiębiorstwie
zmiana struktury gospodarki (zwiększenie ilości dóbr finalnych)
wielkość kapitału zależy z jednej strony od inwestycji (które powiększają jego rozmiary), z drugiej strony od zużycia kapitału w wyniku zaangażowania w proces produkcji (co pomniejsza wartość kapitału);
nakład pracy zależy od postępu technicznego oraz od przyrostu naturalnego.
Kurs sztywny -ustalany przez rządy państw i niezmienny w dłuższych okresach. Określa tzw. dopuszczalny korytarz wahań waluty wokół kursu centralnego (parytetu). Jeżeli nadwyżka podaży lub popytu na daną walutę powoduje większe od dopuszczalnego odchylenia kursu walutowego od parytetu to BC interweniuje, a jeżeli brak jest do tego środków to BC ogłasza oficjalną dewaluację waluty własnej. ustalony przez organ państwa, nie podlega wahaniom
Kurs stały - określany również kursem stabilnym. Występuje wówczas, gdy kursy walut zmieniają się pod wpływem popytu i podaży, lecz tylko w pewnych granicach. Granice te mogą być określone przez władze finansowe danego kraju lub mogą wynikać z porozumień międzynarodowych. Jeżeli kurs waluty odchyla się znacznie lub zbyt gwałtownie od uzgodnionego poziomu, tak że zachodzi obawa przekroczenia wyznaczonej granicy wahań, to następuje interwencja władz finansowych danego państwa.
Kurs płynny - będący wynikiem gry sił rynku, a więc ustalany przez relacje popytu i podaży. Zmiany popytu i podaży danej waluty powodują odpowiednie, tzn. równoważące zmiany poziomu kursu walutowego zachodzące nieustannie z dnia na dzień, a nawet z godziny na godzinę. Zjawisko obniżania się kursu płynnego danej waluty określa się jako deprecjację, a wzrostu kursu jako aprecjację. Kurs płynny - kształtowany jedynie poprzez popyt i podaż
Przedsięwzięcia antyinflacyjne:
17. Krzywa Phillipsa i jej interpretacja
Krzywa Philipsa wyraża zależność między inflacją a bezrobociem w krótkim okresie
INTERPRETACJA KRZYWEJ PHILIPSA
Z kształtu krzywej Philipsa wynika ,że przesunięcie z punktu A bo B może spowodować spadek bezrobocia, ale tylko za cenę silniejszego wzrostu inflacji. Krzywa ta więc wskazuje na zjawisko wzajemnej konkurencyjności między stopą bezrobocia a stopa inflacji , które nazywamy zjawiskiem wymienności. Kształt krzywej sugeruje , że w polityce makroekonomicznej można wybierać między wyższą stopą inflacji a niższym bezrobociem lub odwrotnie.
Krzywa Philipsa jest wypuka do początku układu współrzędnych. Kształt ten wyjaśnia się tym, że przy wzroście popytu globalnego początkowo istnieje ogromna nadwyżka siły roboczej, która może zostać zatrudniona, aby zaspokoić zwiększony popyt, bez potrzeby znacznego podnoszenia płac.
Jednak w miarę wyczerpywania się zasobów siły roboczej, przedsiębiorstwa muszą oferować coraz wyższe płace, aby zdobyć potrzebną siłę roboczą. Położenie krzywej Philipsa zależy od poza popytowych czynników wywołujących inflację i bezrobocie, takich jak: bezrobocie frykcyjne i strukturalne oraz inflacja kosztowa, inflacja strukturalna i wywołana kosztami. Jeśli któryś z czynników zmieni się tak, że wzrośnie stopa inflacji lub stopa bezrobocia, to krzywa przesunie się w górę, w prawo.
18. Czynniki wzrostu gospodarczego, modele wzrostu
Wzrost gospodarczy oznacza sytuację, w której produkcja dóbr i usług, mierzona wzrostem PKB, rośnie z okresu na okres. Wzrost gospodarczy zależy od wielu powiązanych ze sobą czynników:
Czynniki wzrostu gospodarczego:
Postęp techniczny - zależy od poziomu innowacji i badań naukowych. Zwiększa rentowność kapitału i pozwala stawić czoła konkurencji rozwiniętych gospodarek. Jednak warunkiem wykorzystania innowacji technologicznych i wyników badań naukowych jest zaplecze finansowe. Tylko silny i bogaty kraj może sobie pozwolić na finansowanie badań naukowych, a następnie wdrożenie wyników tych badań. Jest to czynnik, który powoduje długoterminowy wzrost gospodarczy.
Praca - zarówno pod względem ilości-podaż, jak i jakości-dyscyplina pracy, wykształcenie, kwalifikacje, motywacja (na ogół okresy spadku liczby ludności odpowiadają okresom mniejszego wzrostu lub stagnacji ekonomicznej). Poziom wykształcenia polepsza jakość i zwiększa rentowność pracy. Bardzo duże znaczenie mają koszty pracy, czyli koszty, które musi ponosić pracodawca z tytułu zatrudnienia pracownika (na przykład ubezpieczenia zdrowotne i świadczenia socjalne). Kolejnym czynnikiem wpływającym na efektywność pracy jest zakres jej automatyzacji oraz stopień rozwoju technologicznego kraju. Im on jest wyższy tym wyższy jest wskaźnik efektywności wykorzystania czasu pracy i potencjału pracowników.
Kapitał - to zasoby środków wykorzystane w procesie wytwarzania produkcji. Podstawowe formy kapitału produkcyjnego to kapitał rzeczowy, kapitał finansowy i kapitał ludzki. Kapitał rzeczowy jest tym większy, im większy jest kapitał finansowy w gospodarce. Kapitał rzeczowy stanowi bowiem formę lokowania (inwestowania) kapitału finansowego. W gospodarkach rozwiniętych wolnym kapitałem finansowym (tj. możliwym do zamiany na kapitał rzeczowy) dysponują instytucje finansowe. Do instytucji finansowych zaliczamy banki, fundusze inwestycyjne czy emerytalne, pełniące funkcje instytucji pośrednictwa finansowego, ale także takie podmioty, jak giełda, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, czy inne wykonujące specyficzne funkcje na rynkach finansowych. Sposób organizacji tych instytucji, instrumenty finansowe, którymi dysponują, a także przyjęte w gospodarce zasady ich funkcjonowania tworzą system finansowy. System finansowy decyduje o zdolności gospodarki do efektywnego transformowania kapitału finansowego w kapitał rzeczowy. Słabo rozwinięty system finansowy ogranicza możliwości szybkiego powiększania rozmiarów kapitału rzeczowego. W ostatnich latach coraz większego znaczenia dla gospodarki nabiera kapitał intelektualny.
Kapitał - środki wykorzystywane w procesie produkcji
kapitał rzeczowy (maszyny, fabryki, drogi)
kapitał finansowy
kapitał ludzki
Otoczenie zewnętrzne - żaden kraj nie może rozwijać się sam. Gospodarka krajowa prowadzi ze światem zewnętrznym wymianę towarów, kapitałów, wyników badań naukowych.
Zasoby naturalne (ziemia, zasoby mineralne, paliwa, jakość środowiska)
MODELE WZROSTU GOSPODARCZEGO Pod pojęciem modelu wzrostu gospodarczego rozumie się schematy, które w uproszczony sposób prezentują główne związki i zależności pomiędzy czynnikami wzrostu. W modelach pomija się drugorzędne elementy, które nie mają wpływu na ostateczny przebieg procesu i ustalenie głównych zależności przyczynowo-skutkowych
Wykształciły się dwa modelowe sposoby analizy dynamiki aktywności gospodarczej w czasie:
Keynesowski (popytowy), krótkookresowy, wychodzący z założenia permanentnego niewykorzystania potencjału wytwórczego gospodarki, czyli nierównowagi makroekonomicznej. W tym nurcie rozważań głównymi determinantami wzrostu produktu krajowego są czynniki wyznaczające popyt
globalny, tj. wydatki konsumpcyjne, inwestycje, wydatki rządowe i eksport
Neoklasyczny (podażowy)(endogeniczny), długookresowy, wychodzący z założenia, że istnieje pełne wykorzystanie istniejących czynników wytwórczych i nie ma trudności ze zbytem wytworzonej produkcji; stąd: długookresowy wzrost produkcji faktycznej jest możliwy jedynie dzięki wzrostowi produkcji potencjalnej.
Do najpopularniejszych modeli wzrostu gospodarczego należą modele opracowane przez: R.F. Harroda, E. Domara oraz M. Kaleckiego. Nieco odmienną koncepcje opracował R. Solow.
Model wzrostu gospodarczego R. Harroda. Model autorstwa angielskiego uczonego Roya F. Harroda prezentuje zależność wzrostu od oszczędności i inwestycji. Podstawowe równanie tego modelu wygląda następująco: G = s/c
gdzie:
G - tempo wzrostu dochodu narodowego (mierzonego poziomem PKB lub PNB);
s - krańcowa skłonność do oszczędzania;
c - krańcowy współczynnik kapitałochłonności (czyli nakład inwestycyjny na jednostkę przyrostu dochodu narodowego).
Zgodnie z tym równaniem stopa wzrostu dochodu narodowego to iloraz skłonności do oszczędzania i współczynnika kapitałochłonności.
Model wzrostu gospodarczego E. Domara. Amerykański ekonomista Evsey Domar skonstruował nieco inny model wzrostu, w którym podstawowe równanie ma następująca postać: Δ Yd = Δ I * 1/α
gdzie:
Δ Yd - potencjalnie możliwy przyrost dochodu narodowego;
Δ I - przyrost nakładów inwestycyjnych;
1/α - odwrotność krańcowej skłonności do oszczędzania.
Wartość α jest z założenia stała. W związku z tym tempo wzrostu gospodarczego zależy od przyrostu mocy produkcyjnych w efekcie inwestycji. Jeśli inwestycje pozostaną stałe (nie będzie przyrostu wydatków inwestycyjnych), nie zmieni się również poziom dochodu narodowego.
1.3 Różnice pomiędzy modelem Harroda a modelem Domara. Mimo, że obaj ekonomiści opracowując model wzrostu wyszli od teorii J.M. Keynes'a, można zauważyć różnice w ich podejściu do zagadnienia. R. Harrod badał wpływ przyrostu dochodu narodowego na wzrost inwestycji, czy inwestycje są w stanie wchłonąć oszczędności z sytuacji pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych gospodarki. Z kolei E. Domar analizował wpływ zwiększenia nakładów na inwestycje na moce produkcyjne gospodarki w przyszłości, zaś stopa wzrostu gospodarczego miała gwarantować pełne wykorzystanie nowych zdolności.
1.4 Model wzrostu gospodarczego Roberta Solowa. Zgodnie z poglądami Roberta Solowa wzrost gospodarczy określony jest poprzez rozmiary produkcji. Przyjął on, że wielkość produkcji jest funkcja dwóch zmiennych: kapitału i pracy. Pr = F (L. C)
gdzie:
Pr - wielkość produkcji w gospodarce;
L - nakład pracy;
C - nakłady kapitałowe.
Model Solowa pozwala na wyjaśnienie zależności pomiędzy wzrostem gospodarczym (rozumianym jako przyrost produkcji) a zasobami zaangażowanymi w proces wytwórczy. Pozwala więc na określenie wpływu technologii na rozmiary produkcji. Wiąże także rynek czynników wytwórczych ze zjawiskiem wzrostu gospodarczego, ponieważ to popyt i podaż pracy i kapitału decydują o tempie przyrostu mocy produkcyjnych. Omawiając tę koncepcję nie sposób pominąć następujące aspekty:
1.5 Model wzrostu gospodarczego M. Kaleckiego. Polski ekonomista Michał Kalecki zajmował się przede wszystkim zjawiskiem cykli koniunkturalnych, które nie sposób analizować bez odpowiedniego podejścia do wzrostu gospodarczego. Według poglądów Kaleckiego wzrost gospodarczy jest uzależniony przede wszystkim od inwestycji, uznając je za główny czynnik decydujący o poziomie produkcji. Koncepcja Kaleckiego zawiera wiele założeń i jest zdecydowanie bardziej rozbudowana aniżeli modele wzrostu przedstawione powyżej. M. Kalecki uważał, że wzrost gospodarczy jest skomplikowaną funkcją inwestycji, postępu technicznego, oszczędności oraz wielkości zatrudnienia czynnika ludzkiego.
1.6 Teoria J. M. Keynes'a Zgodnie z jego poglądami należało przyjąć, że tempo wzrostu gospodarczego zależy w pewnym sensie od państwa. Otóż Keynes sformułował tzw. teorię zagregowanego popytu. Zgodnie z nią dochód narodowy zależy w głównej mierze od czynników popytowych, a nie podażowych. W związku z tym wspierając wzrost gospodarczy należy stymulować popyt globalny, a więc oddziaływać na poziom wydatków, ponieważ dochód narodowy to suma wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Rola państwa może polegać na realizowaniu dodatkowo wydatków rządowych, które wpłyną na wzrost popytu globalnego.
1.7 Teoria wzrostu Adama Smitha Angielski klasyk przyjmował, że tempo wzrostu gospodarczego zależy od poziomu pracy produkcyjnej. Jej przyrost oznaczał wzrost dochodu państwa. Oczywiście praca była źródłem wartości wyprodukowanych towarów. Obok pracy na poziom produkcji miały wpływ także pozostałe czynniki wytwórcze, czyli ziemia i kapitał. Poza tym o bogactwie narodu miał świadczyć także przyjęty system gospodarczy - według Smitha najbardziej pożądany był liberalizm i zniesienie wszelkich ograniczeń w swobodnym funkcjonowaniu mechanizmy rynkowego.
1.8 Teoria stagnacji sekularnej. Zgodnie z tą teorią akumulacja kapitału wyzwala większy popyt (przede wszystkim na żywność), co powoduje, że sięgamy do coraz gorszych gleb. Uprawy staja się mniej efektywne i ceny produktów żywnościowych wzrastają. Powoduje to presję na poziom płacy nominalnej, a jeśli płace rosną, to maleją zyski przedsiębiorców. Jeśli zaś zyski maleją, to zmniejsza się poziom akumulacji. Powoduje to zastopowanie tempa rozwoju gospodarczego i zastój w koniunkturze.
W krótkich okresach możemy przyjąć, że wzrost gospodarczy jest zrównoważony i gwarantuje pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych w gospodarce (pełne zatrudnienie czynnika ludzkiego i kapitału). Można więc przyjąć, że to poziom produkcji wyznacza granicę popytu na kapitał i inne czynniki wytwórcze. Zaś popyt na kapitał pojawia się wtedy, gdy jego wykorzystanie przynosi zysk właścicielowi.
SMITH- jego koncepcja wzrostu gosp. Odzwierciedlała teorię pracy produkcyjnej oraz teorie kapitalizmu. W pracy produkcyjnej widział on punkt wyjścia wzbogacenia się narodu. Wiązał ją z wartością rzeczy oraz wysiłkiem i trudem koniecznym do jego zdobycia. Praca maiła podstawowe znaczenie w procesie tworzenia wartości, który uzupełniał o dwa inne czynniki, tj. kapitał i ziemię. Ważną rolę w realizacji tego procesu przypisywał zasadom polityki ekonomicznej, optując za liberalizmem gospodarczym, którego teorie sam tworzył.
T. MALTUS- teoria ludności- był przeciwnikiem rewolucji społecznej gdyż oczekiwania wobec niej są niezasadne, gdyż obiektywne prawa przyrody i społeczeństwa nie pozwalają na radykalne poprawienie sytuacji ludności. Twierdził że ilość ludności wzrasta tam gdzie są środki utrzymania; wzrost liczby ludności może powstrzymać nędza, występki, wojny, epidemie.
J.M. KEYNES- jego teoria wiązała wzrost gospodarczy. Z interesami państwa. Określił on tzw. Popytową teorię kształtowania się dochodu narodowego. Jego zdaniem w krótkim okresie rozmiary produkcji i dochodu narodowego są określone poprzez rozmiary globalnego popytu społecznego. Ten zaś jest określany poprzez wydatki społeczeństwa, które można sprowadzić do wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych.
MARKS- oparł swoje rozumowanie na zarysowaniu modelu uniwersalnego rozwoju społecznego na bazie materialistycznego pojmowania dziejów. Ujmuje on prawa ekonomiczne w ramy historycznego rozwoju następujących po sobie kolejnych farmacji społecznych. Formułuje tezę o przejściowym charakterze gosp. Kapitalistycznej, której granicą rozwojową będą narastające sprzeczności między stosunkami produkcji a siłami wytwórczymi. Marks podzielił reprodukcję na prostą i rozszerzoną. Ujmuję proces ekonomiczny z punktu widzenia stosunków produkcji, tzn stosunków międzyludzkich w procesie produkcji. Do tych należą: struktura klasowa społeczeństwa wyrażająca się głównie w charakterze własności środków produkcji oraz w pozycji społecznej zajmowanej w stosunku do producenta. Celem jest zawsze zaspokojenie potrzeb, ale cel ten przejawia się w różny sposób. W określonych warunkach powstaje kapitalizm, celem produkcji staje się zysk z kapitału. Powstaje pierwszy w dziejach uniwersalny i dynamiczny system gospodarczy
W.ROSTOW- teoria startu.-stadium startu gospodarczego- rozwijają się powiązania z zagranicą, które przyczyniają się do zmian w strukturze produkcji. Rośnie stopa oszczędności i inwestycji; rozwija się przemysł przetwórczy; zwiększa się produktywność. Stadium to trwa 10-30 lat i na ogół prowadzi do nadania wzrostowi gosp. Trwałego charakteru. Może ono doprowadzić do stagnacji gosp.
stadium dojrzałości- system ekonomiczny osiąga zdolność do wytworzenia szerokiej palety zróżnicowanych dóbr i usług; wykorzystuje się nowe techniki wytwarzania; niska stopa wzrostu; wahania koniunkturalne; wysoki poziom produktu narodowego (realnego) przypadającego na 1 mieszkańca.
Stadium masowej konsumpcji ogromną rolę jako czynnik wzrostu gosp. Odgrywa wielokierunkowa współpraca z zagranicą; rozwinięta konsumpcja wewnętrzna i wiedza
19. Kurs walutowy: pojęcie kursu i rodzaje systemów kursu walutowego
Kurs walutowy - cena danej waluty wyrażona w innej walucie. Miejscem transakcji, na którym przedmiotem są waluty krajowe jest rynek walutowy; sprzedaje się jedną walutę w zamian za inną. Mowa jest o rynku, należy podkreślić, że występuje na nim: podaż, popyt, i cena. Na ogół o relacjach wymiany walut, czyli o kursach walut, decyduje podstawowe prawo rynku tworzące kurs (cenę) równowagi przy zrównaniu popytu z podażą danej waluty.
System kursu walutowego jest to zbiór zasad ustalanych przez dane państwo, które decydują o sposobie ustalania kursu walutowego. Inaczej jest to sposób interwencji państwa na rynku walutowym.
Kurs walutowy w Polsce jest płynny.
Generalnie istnieje sprzeczność między celem wewnętrznym polityki pieniężnej, jakim jest kontrola podaży pieniądza, a celem zewnętrznym, jakim jest stabilizacja kursu waluty. Tu trzeba wybrać. Gdy bank centralny chce kontrolować podaż pieniądza, to musi pogodzić się z wahaniami kursu walutowego. I odwrotnie, gdy chce stabilizować kurs waluty, to musi pogodzić się z wahaniami podaży pieniądza.
20. Struktura bilansu płatniczego
Bilans płatniczy (BP) danego kraju jest zestawieniem w ujęciu księgowym wszystkich transakcji gospodarczych dokonanych między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie, zazwyczaj
w ciągu 1 roku. Pozwala on na ocenę sytuacji płatniczej kraju w kontaktach z otoczeniem zewnętrznym.
Za rezydentów określonego kraju uznaje się osoby na stałe zamieszkujące na jego terytorium
i przedsiębiorstwa działające tam jako podmioty prawa krajowego.
Przy sporządzaniu bilansu płatniczego obowiązuje zasada podwójnego zapisu: wszystkie transakcje są zapisywane podwójnie, tj. po stronie debetowej (-), tj. „winien” i kredytowej (+), tj. „ma”.
Transakcje debetowe pociągają za sobą płatności wobec rezydentów zagranicznych (np. import do Polski francuskiego samochodu). Natomiast transakcje kredytowe powodują powstawanie płatności z zagranicy na rzecz krajowych rezydentów (np. eksport samochodu z RP do RFN).
Wobec częstokrotnego rozdzielenia w czasie zapisów poszczególnych transakcji po stronie (-) i (+) może wystąpić brak zgodności obu stron bilansu, co odzwierciedla pozycja „błędy i opuszczenia” w BP.
BP dzieli się na 3 podstawowe części:
A) bilans obrotów bieżących,
B) bilans obrotów kapitałowych i finansowych oraz
C) bilans obrotów wyrównawczych.
A) Bilans obrotów bieżących (rachunek bieżący BP) to zestawienie płatności danego kraju wiążących się z międzynarodową wymianą towarów i usług, z dochodami z kapitału i transferami jednostronnymi. Transakcje księgowane w tej części BP nie powodują powstawania przyszłych zobowiązań finansowych.
a) Bilans handlowy: płatności z tytułu eksportu i importu dóbr materialnych. Jeśli wpływy eksportowe przewyższają wydatki importowe, wtedy dodatnie saldo handlu zagranicznego (nadwyżka handlowa).
W przeciwnym przypadku - deficyt handlowy.
b) Bilans wymiany usług: płatności z tytułu eksportu i importu usług (transportowych, turystycznych, finansowych itp.).
c) Bilans procentów i dywidend (dochodów z kapitału i pracy): płatności z tytułu dywidend od zagranicznych inwestycji bezpośrednich i portfelowych, odsetki od udzielonych i otrzymanych kredytów oraz wynagrodzenia zagraniczne pracowników.
d) Bilans bieżących transferów jednostronnych: nieodpłatne, jednostronne przepływy towarów, usług
i środków finansowych (transfery rządowe - pomoc żywnościowa i medyczna, bezpłatne dostawy uzbrojenia; darowizny prywatne, np. dla rodziny).
B) Bilans obrotów kapitałowych i finansowych (rachunek kapitałowy i finansowy BP) to zestawienie - dokonywanych przez podmioty sektora prywatnego i bank centralny - transakcji zakupu i sprzedaży szeroko pojętych aktywów. Transakcje księgowane w tej części BP pociągają za sobą powstawanie przyszłych zobowiązań finansowych.
a) Rachunek kapitałowy obejmuje bezzwrotne transfery kapitałowe na finansowanie środków trwałych, umorzenia długu zagranicznego, nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukcyjnych.
b) Rachunek finansowy to zestawienie aktywów i pasywów dotyczących inwestycji zagranicznych (bezpośrednich i portfelowych), kredytów udzielonych i otrzymanych oraz innych należności i zobowiązań finansowych.
C) Bilans obrotów wyrównawczych (=pozycje finansujące): zmiany stanu oficjalnych rezerw walutowych danego kraju w walutach wymienialnych, w SDR-ach i w złocie, a także kredyty z MFW oraz transakcje finansowania wyjątkowego (tzw. exceptional financing), obejmujące zmiany stanu zaległych płatności i restrukturyzację długu
Strona 1 z 1
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Opracowane pytania mgr
MR-pytania i odpowiedzi, SiMR - st. mgr, pojazdy, POJAZDY samochody opracowane pytania, POJAZDY sam
Opracowane pytania, Ogrodnictwo, Magisterskie, Semestr I mgr, Ogrodnictwo zrównoważone, materiaynaoz
ściąga opracowane pytania z pierwszego koła, Biotechnologia środowiska, PŁ, BiNoŻ, studia mgr II sto
haran egzamin opracowane pytania
prawo opracowane pytania egzamin id 3
patomorfologia opracowane pytania opisowe egzamin
1.Rodzaje i geneza gruntów budowlanych, Opracowane pytania na egzamin
opracowane pytania MSI (1), Studia Zarządzanie PWR, Zarządzanie PWR I Stopień, V Semestr, Modelowani
opracowane pytania od Kolonki II(2)
POSTEPOWANIE EGZEKUCYJNE OPRACOWANE PYTANIA (1)
opracowane pytania metodologia III cz
opracowane pytania)
ściąga opracowane pytania z pierwszego koła
Gospodarowanie opracowane pytania
OPRACOWANE PYTANIA NA KOLOKWIUM
więcej podobnych podstron