Socjologia jako
nauka
Przedmiot, przegląd
wybranych teorii
Socjologia a wiedza potoczna
Georg Simmel pisze o socjologii, jako  nauce o stale
powtarzających się formach \
ycia społecznego .
Według Zygmunta Baumana  socjologia to zazwyczaj spoglądanie
na ludzkie czynności, jak na fragmenty większych całości. Owymi
całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi, które są powiązane
siecią wzajemnych zale\
ności .
Piotr Sztompka wyjaśnia w jednej ze swoich ksią\
ek, \
e  socjologia
zrodziła się,jako naukowe badanie historii .
Emil Durkheim  socjologia jest nauką o faktach społecznych . Przy
czym o tym, co nale\
y rozumieć przez  fakt społeczny , decyduje
metoda badań.
Przedmiot socjologii
Zjawiska i procesy zachodzące w ró\
nych formach \
ycia zbiorowego
Socjologia bada:
Instytucje
Zbiorowości (grupy społeczne, zawodowe, zbiorowości terytorialne,
tłum, publiczność)
Procesy: globalizacja, industrializacja, konsumeryzm, alkoholizm,
rozwody
Stosunki: więz
, konflikty, interakcje
Zjawiska kulturowe: wartości, normy, ideologie
Ruchy społeczne
Świadomość społeczną
Ogólne teorie socjologiczne
Teoria struktur społecznych
Teoria zmiany
Teoria zachowania jednostek
Teoria zachowania się zbiorowości
W celu przewidywania
socjotechnika
Sporne problemy socjologii
1. Indywidualizm vs holizm: spór o prymat
jednostki wobec społeczeństwa czy na odwrót
2. Teoria funkcjonalna  teoria konfliktu
3. Naturalizm  antynaturalizm (czy
społeczeństwo mo\
na badać tak samo jak fizyk
bada obiekty natury, czy te\
nie?)
4. Socjologia teoretyczna- socjologia historyczna
(prawa ogólne vs. prawa historyczne)
Wybrane teorie
Platon, Arystoteles  człowiek istota społeczna
Funkcjonalizm
Teoria konfliktu
Teoria wymiany
Symboliczny interakcjonizm
Fenomenologia socjologiczna
Socjobiologia
Neoinstytucjonalizm
Funkcjonalizm (1)
to w socjologii i antropologii jedna z wa\
niejszych orientacji badawczych),
zapoczątkowana w badaniach antropologicznych Bronisława Malinowskiego
i Alfreda Radcliffe-Browna w latach dwudziestych XX wieku, rozwijana
póz
niej przede wszystkim przez Roberta K. Mertona, Talcotta Parsonsa,
Jeffreya Alexandra i Niklasa Luhmanna.
W ujęciu fukcjonalnym, społeczeństwo postrzegane jest jako system
wzajemnie powiązanych ze sobą elementów kulturowych, pełniących
funkcje na rzecz równowagi całości.
W nowszych koncepcjach teoretycznych (J. Alexander, N. Luhmann)
zakłada się, \
e ład społeczny nie jest czymś koniecznym, bada się raczej
warunki, w których społeczny system mo\
e zachowywać wewnętrzną
równowagę.
Funkcjonalizm (2)
Wyró\
nia się podsystemy; ekonomiczny, polityczny i
kulturowy.
Istnieje rozró\
nienie między funkcją (lub dysfunkcją)
jawną lub ukrytą (R. Merton)
Pewne funkcjonalne wymogi systemu to socjalizacja,
kontrola i zró\
nicowane role (teoria uwarstwienia uznaje
nierówny podział społ. korzyści: dochodu, władzy i
presti\
u za funkcjonalny imperatyw ka\
dego systemu
społ.)
Analiza funkcjonalna okazała się u\
yteczna w badaniach
nad małą grupą, organizacją formalną, podstawami ładu
społecznego.
Teoria konfliktu- Karol Marks (1)
Konflikt interesów między zbiorowościami jest silniejszy
wówczas, gdy zwiększają się nierówności w dostępie do
dóbr.
Wraz ze wzrostem świadomości nierównego rozdziału
dóbr zbiorowości podporządkowane będą wyraz
niej
kwestionowały taki porządek społeczny.
Wraz ze wzrostem polaryzacji społecznej zwiększa się
siła konfliktu, który wybucha w wyniku istnienia
nierówności.
Wraz ze wzrostem siły konfliktu następuje
większa zmiana struktury społecznej
w efekcie czego rzadkie dobra stają się
dostępniejsze dla ogółu.
Konflikt wg. Maxa Webera (2)
Zbiorowości zdominowane
prędzej będą wchodzić
w konflikt ze zbiorowościami
dominującymi, jeśli odmówią im
legitymizacji władzy.
Prawdopodobieństwo konfliktu
między zbiorowościami dominującymi i
zdominowanymi jest większe wówczas, gdy na
czele zbiorowości podporządkowanych staną
przywódcy charyzmatyczni.
Konflikt wg. Georga Simmla (3)
Gwałtowność konfliktu wzrasta w sytuacji, gdy strony konfliktu są
solidarne w działaniach konfliktowych wobec swoich przeciwników
oraz ich członkowie postrzegają jako konflikt wartości, a więc
konflikt dotyczący całej zbiorowości, a nie tylko własnych interesów.
Konflikt wywołuje następujące skutki dla stron w nim
uczestniczących:
Ujednoznaczniają się granice grup
Następuje zwiększenie stopnia centralizacji władzy
Zmniejsza się tolerancja wobec dewiacji wewnątrz zbiorowości.
W póz
niejszym okresie paradygmat ten rozwijany był głównie przez
Ralfa Dahrendorfa, Lewisa Cosera, a tak\
e przez Immanuela
Wallersteina, Charlesa Millsa czy Randalla Collinsa
Teoria wymiany
powstała jako reakcja na funkcjonalizm, który koncentrował się na
wpływie jakiegoś zjawiska na system.
Nie jest to jednolita teoria, ale raczej zespół teorii, opisujących świat
społeczny jako układ wymian dóbr (materialnych i niematerialnych)
pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi.
Teoretycy wymiany społecznej postrzegają ka\
dą interakcję w
charakterze transakcji   coś za coś . Jest to jakby  teoria interesu
własnego jednostki . Je\
eli człowiek podejmuje jakiekolwiek
działanie, to robi to z perspektywą korzyści dla siebie. Często jest to
po\
ytek niematerialny, w postaci np. szacunku od innych,
posłuszeństwa, satysfakcji itd
Wg George'a Homansa
 zachowanie społeczne jest wymianą dóbr materialnych, ale i
niematerialnych, takich jak symbole aprobaty i presti\
u. Wszystkie
organizacje społeczne powstały na zasadzie działania sieci wymian
międzyjednostkowych. W organizacji potrzeby danej jednostki są
spełniane przez inne jednostki nale\
ące do tej organizacji. Stworzył
on te\
szereg twierdzeń, wśród nich twierdzenie o sukcesie,
twierdzenie o deprywacji - nasyceniu i twierdzenie o agresji.
Twierdzeń tych jest łącznie siedem, a zdaniem wieńczącym tą listę
jest twierdzenie o racjonalności, które mówi, \
e jednostka z dwóch
alternatywnych działań wybierze te, które daje jej największe
prawdopodobieństwo osiągnięcia większej korzyści.
Teoria wymiany Petera Blaua
pojęcie  u\
yteczności krańcowej -  im więcej oczekiwanych nagród jednostka
uzyskuje w wyniku określonej czynności, tym mniej wartościowa jest ta czynność i
tym mniej prawdopodobne będzie jej podjęcie .
pojęcie  normy wymiany sprawiedliwej , które wskazuje jaki powinien być stosunek
nagród do kosztów w danej relacji wymiany. Jeśli normy te zostają zachwiane, strona
pokrzywdzona mo\
e ujawniać zachowania agresywne.
 atrakcyjność społeczna czyli postrzeganie mo\
liwości uzyskania nagrody. czynnik
konieczny do zaistnienia stosunku wymiany, który opiera się na przeświadczeniu, \
e
ludzie, którzy  udzielają nagród, będą z kolei otrzymywać nagrody jako zapłatę za
dostarczone dobra .
Są cztery typy (klasy) nagród: pieniądze, akceptacja społeczna, szacunek
(powa\
anie) oraz uległość. Z nich największą wartość ma uległość, potem szacunek,
akceptacja, zaś najmniej stosowną nagrodą w stosunkach wymiany społecznej są
pieniądze.
Uległość jest najcenniejszą nagrodą poniewa\
dla Blaua wią\
e się nieodłącznie ze
stosunkiem władzy, a ten z kolei niesie za sobą mo\
liwość odmawiania nagród tym,
którzy nie chcą podporządkować się normom.
Interakcjonizm symboliczny (1)
teoria socjologiczna, wg której kluczowym mechanizmem
kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i
ewolucja znaczeń symboli, odbywająca się w trakcie wszelkich
procesów oddziaływań zachodzących między ludz
mi.
Teoria ta wywodzi się z amerykańskiego pragmatyzmu
filozoficznego.
Terminu  symboliczny interakcjonizm po raz pierwszy u\
ył Herbert
Blumer w 1937 roku;
analiza procesów wzajemnych oddziaływań, pojętych jako wymiana
symbolicznych znaczeń. Wymiana zachodzi miedzy świadomymi,
ciągle definiującymi sytuacje partnerami. Konsekwencją tych
procesów jest ukształtowanie osobowości partnera i funkcjonowanie
grup społecznych.
Interakcjonizm symboliczny
"Ojcem" I.S. jest George
Herbert Mead, który dokonał
syntezy teorii Williama
Jamesa, Charlesa H. Cooley'a
i Johna Dawey'a w jedną -
opisującą społeczeństwo jako:
skonstruowane wzory
uporządkowanego działania,
które utrzymują się i zmieniają
dzięki interakcji symbolicznej
między jednostkami i wewnątrz
nich.
Podstawowe zało\
enia:
Ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy.
Znaczenia pochodzą z interakcji.
Znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w
aktualnych sytuacjach.
Czterema podstawowymi dla interakcjonizm społecznego kategoriami analizy są:
Umysł - rozumiany jako proces; proces myślenia, który pociąga są sobą umiejętność
"rozwa\
ania" alternatywnych mo\
liwości działania - są to tzw. próby generalne w
wyobraz
ni
Jaz
ń - jednostkowa to\
samość z samym sobą, świadomość swojej odrębności
Interakcja - wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek,
polegające na obustronnym wpływaniu na swoje zachowania
Społeczeństwo - forma \
ycia zbiorowego ludzi, oparta na interakcjach pomiędzy
jednostkami, które tworzą samowystarczalną zbiorowość.
Interakcjonizm symboliczny zazwyczaj opiera się na badaniach z wykorzystaniem
metod jakościowych.
Fenomenologia socjologiczna
Przedmiotem są sensy i znaczenia, jakie
światu nadają ego uczestnicy.
Zadaniem jest interpretacja potocznej
wiedzy uczestników \
ycia codziennego.
W tym obrazie nie ma niczego stałego:
elementy \
ycia są produktem
współdziałających jednostek.
Socjobiologia
Ujmowanie ludzi jako istoty biologiczne, a
społeczeństwo jako rodzaj aktywnego
przystosowania ludzi do warunków
środowiska naturalnego.
Narzędzia, religie, obyczaje , technika jako
sposoby słu\
ące adaptacji
Neoinstytucjonalizm
Instytucje to utrwalone zwyczaje, reguły normy lub zasady gry
przyjęte w społeczeństwie i ograniczające działania jednostek.
Instytucje są tworzone przez ludzi, lecz raz wytworzone wykazują
historyczną trwałość, odporność na zmiany i zdolność
determinowania działań ludzkich.
Podlegają procesom zmiany, jednak ich dynamika jest spowolniona
w stosunku do cywilizacyjnych aspektów rozwoju.
Nowoczesne instytucje są dopasowane do reguł celowo-racjonalnej
organizacji i nakładają na jednostki wzór racjonalnego działania.