Leki moczopędne, hipoglikemiczne i wykrztuśne
http://www.farmacja.e-lama.pl
1. ACETAZOLAMIDUM (Acetazolamid)
Diuramid Mechanizm działania:
- silny inhibitor anhydrazy węglanowej (dehydratazy
węglanowej)  enzymu występującego m.in. w części korowej
N N
nerki, błonie śluzowej żołądka, trzustce, CNS. Anhydraza
H3C-CONH SO2-NH2
katalizuje w komórkach cewki krętej bliższej reakcję:
S
CO2 + H2O H2CO3 H+ + HCO3-. Produkt reakcji
 proton wodorowy  przenika do światła cewki na zasadzie
wymiany z protonem Na+, który z kolei wnika do ściany cewki i z
5-acetamido-1,3,4-tiodiazolo-2-
jonami HCO3- tworzy wodorowęglan sodowy  a ten ulega
sulfonamid
resorpcji zwrotnej do krwi powodujÄ…c jej odkwaszenie.
=
Zahamowanie enzymu prowadzi do zmniejszenia ilości protonów
N-[(5-Sulfamoilo)-1,3,4-tiadiazol- wodorowych; nie będą one wymieniały jonów sodowych. W
efekcie tego duże ilości sodu, a tym samym i wody będą
2-ilo]-acetamid
wydalane z organizmu.
Działanie: Zastosowanie:
- moczopędne  zwiększa wydzielanie silnie alkalicznego moczu; - w jaskrze;
- zakwasza krew  zaburza równowagę kwasowo zasadową i - pomocniczo w leczeniu padaczki i
gospodarkę elektrolitami organizmu; może doprowadzić do choroby wysokościowej;
kwasicy metabolicznej - rzadziej jako lek moczopędny w
- pośrednio obniża ciśnienie śródgałkowe; obrzękach, sercu płucnym.
- ogranicza wydzielanie płynu mózgowo  rdzeniowego
Oznaczanie:
- alkalimetrycznie (etanolowym roztworem NaOH) w środowisku DMF, techniką potencjometryczną (subst.);
O
N N N N
Na+ + H2O
H3C-CONH SO2-NH2 + NaOH H3C-CONH S NH
S S
O
- spektrofotometrycznie w NaOH (tabl.)
2. FUROSEMIDUM (Furosemid)
Lasix Mechanizm działania:
O - saluretyk pętlowy; hamuje czynny transport jonu
O
chlorkowego w ramieniu wstępującym pętli
S
COOH
H2N
nefronu (hamuje resorpcjÄ™ zwrotnÄ…), nasilajÄ…c
wydalanie jonów chlorkowych, a wraz z nimi
sodowych, potasowych, magnezowych i wody.
Cl N Powoduje zwiększenie objętości wydalanego
H
moczu.
O
- metabolizuje (w 40-60%) do kwasu 4-chloro-5-
Kwas 4-chloro-2-(furfuryloamino)-5-
sulfamoiloantranilowego, aktywnego diuretycznie
sulfamoilobenzoesowy
Działanie:
- moczopędne
- obniża ciśnienie krwi (zmniejsza objętość osocza, płynów pozakomórkowych i pojemność minutową serca,
zmniejsza też opór obwodowy);
- zwiększa wydalanie K+ co w rezultacie może prowadzić do hipokaliemi
Zastosowanie:
- obrzęki, będące objawem chorób układu krążenia (niewydolność lewokomorowa, zastoinowa niewydolność serca),
wątroby (marskość wątroby) i nerek (zespół nerczycowy);
- obrzęki płuc i mózgu;
- nadciśnienie tętnicze
1/6
Leki moczopędne, hipoglikemiczne i wykrztuśne
http://www.farmacja.e-lama.pl
Oznaczanie:
- alkalimetrycznie (NaOH) w DMF (uprzednio zobojętnionym) wobec błękitu bromotymolowego do zmiany barwy
na niebieskÄ… (subst.);
O
O
O
O
S
S
COOH
H2N COONa
H2N
DMF
+ H2O
+ NaOH
Cl N Cl N
H
H
O
O
-
-
SO3 H3C Br
SO3 H3C Br
O
O
OH-
+ H2O
CH3
CH3
H3C CH3 CH3
H3C CH3 CH3
Br
Br
H3C
H3C
-
O
OH
niebieski
zólty
- spektrofotometrycznie w NaOH (inj. i tabl.)
3.HYDROCHLOROTHIAZIDUM (Hydrochlorotiazyd)
Esidrex Mechanizm działania:
O O O - saluretyk - hamuje resorpcję zwrotną jonów (sód,
O
potas, chlorki, węglany), a więc zwiększa ich
S S
wydalanie, a przez to także wydalanie wody;
H2N NH
- stymuluje tworzenie prostaglandyny PGE2,
która rozszerza naczynia krwionośne.
Cl N
Działanie:
H
- moczopędne;
1,1-Ditlenek 6-chloro-3,4-dihydro-2H-1,2,4-
- miolityczne na naczynia krwionośne;
benzotiadiazynylo-7-sulfonamidu
- hipotensyjne
Zastosowanie:
- nadciśnienie tętnicze;
- obrzęki pochodzenia sercowego, nerkowego i wątrobowego
Oznaczanie:
- alkalimetrycznie (metanolan sodu), w środ. 1-butyloaminy, wobec fioletu azowego do zabarwienia niebieskiego.
Przez 10 minut przed miareczkowaniem i w jego trakcie przez roztwór przepuszczać azot wolny od dwutlenku węgla.
1-butyloamina jest rozpuszczalnikiem protonofilnym  odbiera protony wodorowe od sulfonamidu i przekazuje je
metanolanowi:
O O O O O O
O O O
O O
O
S S S S
2 CH3ONa S S
2 CH3(CH2)3NH2 HN
H2N NH N
+ 2 CH3(CH2)3NH2
2 CH3(CH2)3NH3+ HN N 2 Na+
+ 2 CH3OH
Cl N Cl N
Cl N
H H
H
- spektrofotometrycznie w NaOH (tabl.);
4. INDAPAMIDUM (Indapamid)
Tertensif, Indapen, Indapres, Indapsan, Apo-Indap
CH3
O
O
O
S 4-Chloro-N-(2-metylo-2,3-dihydro-1H-indol-1-
H2N
N
N
ilo)-3-sulfamoilobenzamid
H
Cl
2/6
Leki moczopędne, hipoglikemiczne i wykrztuśne
http://www.farmacja.e-lama.pl
Mechanizm działania: Działanie:
- saluretyk - hamuje reabsorpcję zwrotną jonów sodowych i - moczopędne;
chlorkowych oraz w mniejszym stopniu potasowych i - rozkurczające mięśnie gładkie naczyń
magnezowych w korowym odcinku kanalika dalszego, krwionośnych.
zwiększając w ten sposób objętość wydalanego moczu;
- zmniejsza wrażliwość mięśni gładkich naczyń na czynniki
Zastosowanie:
kurczÄ…ce, w tym katecholaminy;
- nadciśnienie tętnicze pierwotne
- hamuje syntezÄ™ tromboksanu (czynnik kurczÄ…cy naczynia);
- obrzęki w niewydolności serca lub w
- blokuje kanały wapniowe w mięśniach gładkich tętniczek
zespole nerczycowym
(Ca2+ niezbędne do skurczu);
- nasila syntezę i uwalnianie PGE2 i PGI2, działających
Oznaczanie:
rozszerzajÄ…co na naczynia;
- metodÄ… HPLC wg Ph. Eur. 5
5. CHLORPROPAMIDUM (Chloropropamid)
I gen. doustnych leków p./cukrzycowych
Diabinese
Mechanizm działania:
O
O O - pobudza komórki beta wysp trzustkowych. Lek łączy
S się z receptorami na powierzchni komórek beta,
H
N N powodując zamknięcie kanałów potasowych ATP-
H
CH3
zależnych, co umożliwia depolaryzację błony komórkowej
Cl
i napływ jonów wapniowych do wnętrza komórki.
Następuje zwiększony wyrzut insuliny spowodowany
przesunięciem ziarnistości zawierających insulinę z
1-[(4-Chlorofenylo)sulfonylo]-3-
wnętrza komórki do błony komórkowej.
propylomocznik
Działanie: Zastosowanie:
- obniża poziom glukozy we krwi poprzez - cukrzyca insulino-niezależna;
zwiększenie uwalniania insuliny; - moczówka prosta (b. rzadko).
Oznaczanie:
- alkalimetrycznie (NaOH), w r-rze etanolowym (uprzednio zobojętnionym) wobec fenoloftaleiny do zmiany
zabarwienia (subst.);
O
O
O O O O
S
S
H
H
+ NaOH Na+ + H2O
N N
N N
H CH3
CH3
Cl
Cl
wobec fenoloftaleiny:
O O
O O
+ OH- +
H2O
OH O
bezbarwna
rózowa
HO HO
- spektrofotometrycznie (EtOH, HCl) (tabl.).
6. GLIBENCLAMIDUM (Glibenklamid)
II gen. doustnych leków p./cukrzycowych
Euclamin, Euclamid, Melix, Malix
O
O O
S
1-[[[4-[2-(5-Chloro-2-metoksybenzoilo)-
H
O
N N
H amino]etylo]fenylo]sulfonylo]-3-
Cl
N cykloheksylomocznik
H
O-CH3
3/6
Leki moczopędne, hipoglikemiczne i wykrztuśne
http://www.farmacja.e-lama.pl
Mechanizm i działanie:
- w zasadzie analogiczny do przedstawionego wyżej przy chloropropamidzie; działanie jest jednak o wiele silniejsze
(lek II gen.  modyfikacje budowy; działa 250 razy silniej od tolbutamidu);
- oprócz pobudzania komórek beta do wydzielania endogennej insuliny powoduje zwiększenie ilości receptorów
insulinowych i ich powinowactwa do glukozy;
Zastosowanie:
- cukrzyca typu dorosłych, o łagodnym przebiegu, niepowikłana, przede wszystkim w terapii kojarzonej
Oznaczanie:
- alkalimetrycznie (KOH), w r-rze DMF wobec tymoloftaleiny do zmiany zabarwienia na niebieskie(subst.);
O
O O
O
O O
S
S
H
H
O
O
N N
N N
KOH (DMF)
H
Cl
Cl
N K+ + H2O
N
H
H
O-CH3
O-CH3
wobec tymoloftaleiny:
O
O
CH3
CH3
O
O
H3C OH
+ H3C H2O
+
OH
O
H3C
H3C
CH3
CH3
CH3
CH3
HO
HO
H3C
H3C
- spektrofotometrycznie w etanolu (tabl.).
7. TOLBUTAMIDUM (Tolbutamid)
I gen. doustnych leków p./cukrzycowych
Diabetol
Mechanizm i działanie:
O
O O - patrz: Chloropropamid;
S
H
N N CH3
Zastosowanie:
H
- cukrzyca (przy czym musi być zachowana
H3C
zdolność wydzielnicza komórek beta trzustki);
3-Butylo-1-[(4-metylofenylo)sulfonylo]-mocznik
- test tolbutamidowy  sprawdzenie aktywności
komórek beta wysp trzustkowych.
Oznaczanie:
- alkalimetrycznie (NaOH), w r-rze etanolowym (uprzednio zobojętnionym) wobec fenoloftaleiny do zmiany
zabarwienia (subst.);
O
O O
O
O O
S
S
H
H
N N CH3
+ NaOH Na+ + H2O
N N CH3
H
H3C
H3C
- spektrofotometrycznie (mieszanina EtOH/NaOH).
8. AMMONII CHLORIDUM (Amonowy chlorek  NH4Cl)
Mechanizm działania:
- z organizmu wydalany częściowo przez drogi oddechowe; drażni przy tym gruczoły błony śluzowej oskrzeli,
pobudzając je do zwiększonego wydzielania śluzu; przez zakwaszenie środowiska, upłynnia zalegający w
oskrzelach śluz ułatwiając jego usuwanie.
- zakwasza organizm, doprowadza jego białka do punktu izoelektrycznego; nie są one wówczas zdolne wiązać wodę.
Woda z krwią wędruje do nerek&
4/6
Leki moczopędne, hipoglikemiczne i wykrztuśne
http://www.farmacja.e-lama.pl
Działanie: Zastosowanie:
- wykrztuśne  sekretolityczne; - w preparatach złożonych wzmagających odruch kaszlowy;
- zakwaszające organizm; - w obrzękach spowodowanych niewydolnością krążenia;
- przeciwobrzękowe; - w zatruciach lekami o charakterze zasadowym.
Oznaczanie:
- argentometrycznie, metodÄ… Mohra
NH4Cl + AgNO3 AgCl + NH4NO3
miareczkujemy do zmiany barwy osadu (na skutek powstawania chromianu srebra):
2AgNO3 + K2CrO4 Ag2CrO4 + 2KNO3
9. BROMHEXINI HYDROCHLORIDUM (Bromoheksyny HCl)
Flegamina, Bromhexin, Bisolvon
Mechanizm działania:
NH3+ - mukolityk  rozrzedza gęstą wydzielinę w oskrzelach przez
depolimeryzację kwaśnych polisacharydów mucyny, w wyniku
Br
Cl- rozrywania wiązań SS w łańcucach polipeptydowych;
N
- pobudza aktywność gruczołów do wydzielania obojętnych
CH3
polisacharydów
Działanie:
Br
- wykrztuśne  ułatwia odkrztuszanie i usuwanie śluzu;
- pobudza wytwarzanie surfaktantu w płucach;
Chlorowodorek N-(2-amino-3,5- - metabolizuje (N-demetylacja i hydroksylacja C4 w pierścieniu
cykloheksanu) do ambroksolu, o podobnym, ale znacznie
dibromofenylometylo)-N-
silniejszym działaniu od bromoheksyny. Ambroksol jest stosowany
metylocykloheksyloaminy
w lecznictwie (Mucosolvan i inne takie)
Zastosowanie:
- ostre i przewlekłe choroby dróg oddechowych przebiegające z zaburzeniami odkrztuszania i usuwania śluzu
Oznaczanie:
- acydymetrycznie w środowisku bezwodnym (kwas + bezwodnik octowy), po reakcji z octanem rtęci,
miareczkujÄ…c kwasem nadchlorowym, potencjometrycznie; (subst.)
NH3+ NH3+
Br Br
N N
2 CH3COO- + HgCl2
2 Cl-
+ (CH3COO)2Hg
CH3 CH3
Br Br
2
HClO4 + CH3COOH (CH3COOH2)+ClO4
-
NH3+
NH3+
Br
Br
N
N
CH3COO- + (CH3COOH2)+ClO4-
ClO4- + 2 CH3COOH
CH3
CH3
Br
Br
- spektrofotometrycznie (w metanolowym roztworze kwasu solnego) (gotowe post. leku)
10. KALII IODIDUM (Potasu jodek - KI)
Jodid, Jodom
Działanie:
- jod jest substratem niezbędnym do syntezy tyroksyny i trójjodotyroniny, a więc do prawidłowego funkcjonowania
tarczycy. Niedobór jodu prowadzi do niedoczynności tarczycy objawiającej się przerostem  czyli wolem. Preparaty
z KI zapobiegają powstawaniu wola z niedoboru jodu (zwłaszcza w okresie ciąży);
- wykrztuśne;
5/6
Leki moczopędne, hipoglikemiczne i wykrztuśne
http://www.farmacja.e-lama.pl
Zastosowanie: Oznaczanie:
- niedoczynność gruczołu tarczowego wywołana - argentometrycznie zmodyfikowaną metodą
znacznym niedoborem jodu lub zaburzeniami Fajansa (subst.); miareczkujemy azotanem srebra
przemiany jodowej; po dodaniu alkoholowego roztw. jodu i skrobi, do
- zapobieganie powstawaniu wola z niedoboru jodu barwy żółtej
zwłaszcza w czasie ciąży lub laktacji
KI + AgNO3 AgI + KNO3
- leczenie wola z niedoboru jodu u dzieci i
- spektrofotometrycznie (w wodzie)- tabl.
młodzieży
11. NATRII BENZOAS (Sodu benzoesan)
Mechanizm działania:
COONa
- podany doustnie drażni błonę śluzową żołądka, powodując odruchowe wydzielanie śluzu w
oskrzelach;
- częściowo wydala się przez drogi oddechowe; drażni przy tym gruczoły błony śluzowej oskrzeli, pobudzając je do
zwiększonego wydzielania śluzu; przez alkalizację środowiska, upłynnia zalegający w oskrzelach śluz ułatwiając
jego usuwanie
Działanie: Oznaczanie:
- wykrztuśne - acydymetrycznie w środowisku bezwodnym
- słabo odkażająco na drogi oddechowe (kwas + bezwodnik octowy); miareczkowanie
kwasem nadchlorowym wobec fioletu
Zastosowanie:
krystalicznego do zmiany zabarwienia
- składnik preparatów złożonych wykrztuśnych i
dezynfekujÄ…cych drogi oddechowe
HClO4 + CH3COOH (CH3COOH2)+ClO4
-
COOH
COONa
+ CH3COOH + NaClO4
+ (CH3COOH2)+ClO4-
H3C H3C
+
N CH3
N CH3 +
+
N N
H3C H3C
H
CH3 CH3
Cl-
+ CH3COOH
Cl- (CH3COOH2)+ClO4-
ClO4-
N N
H3C H3C
CH3
CH3
12. SULFOGAIACOLUM (Sulfogwajakol)
Diabetussic, Kalii guajacolosulfonas
Mieszanina 4-hydroksy-3-
OH O-CH3
metoksybenzenosulfonianu potasu i 3-hydroksy-
4-metoksybenzenosulfonianu potasu
KO3S O-CH3 KO3S OH
Mechanizm działania: Działanie:
- w organizmie przekształca się do gwajakolu, - wykrztuśne
który jest postacią czynną. Drażni błonę
śluzową żołądka powodując odruchowe
Zastosowanie:
zwiększenie wydzielania gruczołów
- przewlekły nieżyt dróg oddechowych, zapalenie
oskrzelowych; wydalany przez drogi
oskrzeli
oddechowe wywiera działanie drażniące na
błonę śluzową oskrzeli, pobudza ją do
Oznaczanie:
produkcji wydzieliny oraz wywołuje odruch
- spektrofotometryczne w buforze
wykrztuśny;
fosforanowym
____________________
© 2006 Bartosz Chyży
6/6