Rodzina i małżeństwo

Rodzina i małżeństwo mają w islamie szczególne znaczenie. Wprawdzie w XX w. w niektórych

krajach muzułmańskich, na przykład w Turcji, prawo i zwyczaje zeuropeizowały się i

społeczeństwo odeszło od tradycyjnego modelu rodziny muzułmańskiej, to i tak rodzina ma

znaczenie centralne.

W większości muzułmanie żyją w państwach, gdzie jedynym obowiązującym prawem

rodzinnym jest szariat, czyli prawo oparte na źródłach religijnych, głównie na Koranie,

objawionym przez Boga. Również w większości krajów muzułmańskich dozwolona jest

poligynia, czyli wielożeństwo mężczyzn (choć w niektórych krajach poligynia jest zabroniona

przez oficjalne prawo, na przykład w Turcji i Tunezji). Nawet tam nie jest jednak obowiązkiem

muzułmanina posiadać więcej niż jedną żonę, a związki monogamiczne stanowią dużą część

wszystkich małżeństw muzułmańskich. Sam prorok Mahomet przez dwadzieścia pięć lat miał

tylko jedną żonę – Chadidżę, która była od niego o piętnaście lat starsza. Dopiero po jej śmierci

miał kilka innych żon (miał więcej niż cztery żony, co stanowi wyjątek – był to tzw. przywilej

Proroka).

Rodzina muzułmańska jest patriarchalna – władzę w niej dzierżą mężczyźni, ponieważ to

mężczyzna ma obowiązek utrzymywać swoją żonę, względnie żony, i ich dzieci. Jest też

patrylinearna – pochodzenie dziedziczy się w linii męskiej i patrylokalna – kobieta po ślubie

przenosi się do domu męża.

Dla większości muzułmanów bardzo ważna jest przynależność plemienna. Małżeństwa

najchętniej zawiera się w obrębie własnego plemienia, a nawet wśród bliskich krewnych; w

tradycyjnych rodzinach od wieków najlepiej był widziany związek między stryjecznym lub

ciotecznym rodzeństwem. Tradycyjna rodzina muzułmańska jest wielopokoleniowa i

wielodzietna. Głową rodziny jest mężczyzna, senior rodu. On podejmuje najważniejsze decyzje,

zarządza pieniędzmi i całym rodem. Domem kieruje najstarsza kobieta – matka rodu,

powszechnie szanowana i słuchana. W postaci skrajnie tradycyjnej rodzina taka wchłania

gospodarstwa żeniących się synów, ich dzieci chowają się razem, a żony pod okiem teściowej

pracują razem w domu. Taka rodzina stara się rozwiązywać problemy wszystkich swoich

członków – załatwia im pracę, znajduje żonę czy męża, pomaga w trudnych sytuacjach

życiowych. W zamian za to wymaga się od członków rodziny posłuszeństwa i lojalności.

Zaręczyny i zawarcie małżeństwa

1 / 4

Rodzina i małżeństwo

Małżeństwo uznawane jest za obowiązek każdego mężczyzny, mającego możliwość

utrzymania rodziny i odczuwającego popęd seksualny. Przez niektóre muzułmańskie szkoły

prawne uchylanie się od małżeństwa jest uznawane za grzech, tak jak uchylanie się od

obowiązków religijnych. Małżeństwo jest jednak niewskazane, jeśli człowiek jest w skrajnej

biedzie i nic nie wskazuje na to, że jego sytuacja może się polepszyć na tyle, że będzie go stać

na zapewnienie bytu rodzinie. Małżeństwo zalecane jest również z tego powodu, iż zakazane

są w islamie wszelkie stosunki pozamałżeńskie, a pozostawanie w stanie wolnym zwiększa

prawdopodobieństwo cudzołóstwa, będącego bardzo ciężkim grzechem.

Małżeństwo jest kontraktem, cywilną umową między dwojgiem partnerów odmiennej płci, ma

jednak też znaczenie religijne.

Małżeństwa czasowe (zw. muta) zostały zakazane w sunnizmie, natomiast są dozwolone wśród

szyitów. Takie małżeństwa zawierało się zazwyczaj na czas podróży czy dłuższego wyjazdu.

Trwały od kilku dni do kilku miesięcy. Jeśli z takiego związku narodziło się dziecko, mężczyzna

miał obowiązek łożyć na jego utrzymanie.

Małżeństwo tradycyjnie aranżowane jest przez rodzinę. Córce czy synowi wybiera się partnera,

najchętniej należącego do tego samego plemienia. Dzieci różnych płci bardzo wcześnie izoluje

się do siebie, nawet jeśli więc przyszli małżonkowie są ze sobą blisko spokrewnieni, zazwyczaj

się nie znają lub spotykali się tylko we wczesnym dzieciństwie. Pierwszą wizytę składa

zazwyczaj matka chłopca matce dziewczyny. Wizytę dlatego składa kobieta, że może obejrzeć i

poznać dziewczynę, porozmawiać z nią. W trakcie tej wizyty stara się również dowiedzieć, jakie

są oczekiwania drugiej rodziny wobec przyszłego małżonka. Jeśli dziewczyna wydaje się matce

odpowiednia, wstępnie przedstawia propozycję. Rodzina dziewczyny zazwyczaj prosi o czas do

namysłu. Zanim podejmie decyzję, stara się dowiedzieć jak najwięcej o kandydacie na męża i

jego rodzinie. Zasięga informacji w jego miejscu pracy, wśród znajomych i sąsiadów. Zazwyczaj

oczekuje się, że przyszły mąż będzie miał nie niższy status społeczny niż przyszła żona. Zbyt

szybka decyzja nie jest dobrze widziana, gdyż może świadczyć o chęci pozbycia się z domu

córki. Podczas pierwszej wizyty nie musi zresztą dojść do jakichkolwiek zobowiązujących

rozmów – po tej wizycie bez narażenia się na uszczerbek na honorze można się wycofać lub

usłyszeć odmowę, jeśli na przykład dziewczyna jest już przyrzeczona komu innemu.

Jeśli wstępne działania kobiet są zadowalające, na scenę wkraczają mężczyźni. Ustalają

warunki kontraktu ślubnego. O rękę dziewczyny prosi się ojca lub seniora rodu i z tą prośbą

występuje zazwyczaj ojciec chłopca. W takim spotkaniu mogą brać udział inni męscy krewni,

zarówno ze strony chłopaka, jak i dziewczyny. Pada pytanie o warunki (które już wcześniej

zostały ustalone), ojciec dziewczyny je przedstawia, a ojciec chłopca je przyjmuje. Rodzice

2 / 4

Rodzina i małżeństwo

przyszłych małżonków szczegółowo omawiają treść kontraktu ślubnego. Można w nim zawrzeć,

że mężczyzna nie będzie miał więcej żon, że dzieci w przypadku rozwodu zostają z kobietą,

ustala się wysokość mahru, czyli daru ślubnego ofiarowywanego kobiecie przez przyszłego

małżonka. Mahr ma stanowić zabezpieczenie dla niej w przypadku ewentualnego rozwodu.

Kontrakt reguluje wzajemne prawa i obowiązki współmałżonków i ich potomstwa. Następnym

etapem jest podpisanie kontraktu ślubnego i wpłacenie połowy mahru przez rodzinę pana

młodego. Ostatecznym potwierdzeniem zawarcia małżeństwa jest podpisanie aktu ślubnego

(zazwyczaj w dniu wesela) i samo wesele, w trakcie którego panna młoda przenosi się do domu

męża.

Należy pamiętać, że małżeństwo w islamie jest kontraktem cywilnoprawnym między mężczyzną

a kobietą, a nie sakramentem, jak w chrześcijaństwie.

Wesele

Wesele jest bardzo ważnym wydarzeniem, zwłaszcza w życiu kobiety – przechodzi ona wtedy

ze swej rodziny do rodziny swego męża. Uroczystość weselna trwa kilka dni. Pierwszy wieczór

nazywa się wieczorem henny – jedną dłoń panny młodej maluje się henną. Panna młoda

wieczór ten spędza w domu swoich rodziców, z zaproszonymi kobietami. Z siostrą

narzeczonego przewodzi tańcom. Mężczyźni z panem młodym świętują oddzielnie. Następnego

dnia mężczyźni i kobiety świętują również oddzielnie, aż do wieczora – gdy kobiety i mężczyźni

z jednej rodziny wraz z narzeczoną udają się do domu pana młodego. Niekiedy wesele odbywa

się w specjalnym budynku z osobną salą dla kobiet i osobną dla mężczyzn. Ojciec przewiązuje

pannę młodą czerwoną wstążką, którą rozcina mężczyzna z rodziny pana młodego.

Dziewczyna pozdrawia rodzinę narzeczonego. Potem w dalszym ciągu świętują osobno kobiety

i mężczyźni, ale już w domu pana młodego. Ceremonii zaślubin przewodniczy kadi (sędzia). Po

modlitwach młodzi są trzykrotnie pytani o zgodę na małżeństwo (jego warunki zostały ustalone

wcześniej). Jeśli ją wyrażą w obecności świadków i podpiszą kontrakt ślubny, kadi ogłasza ich

mężem i żoną. W wielu krajach, szczególnie w miastach, wesela organizowane są obecnie na

wzór europejski.

Rozwód

Rozwód (talak) z prawnego punktu widzenia jest łatwy – wystarczy, że mężczyzna trzykrotnie

wyrazi takie życzenie. Jednak rozwód jest uważany w Koranie za najgorszą z dozwolonych

rzeczy. Koran zezwala na rozwód tylko w ostateczności, gdy małżonkowie absolutnie nie mogą

3 / 4

Rodzina i małżeństwo

się ze sobą dogadać i ich wspólne dalsze życie jest niemożliwe. Kobieta ma również prawo do

rozwodu, choć nie jest to takie łatwe jak w przypadku mężczyzny. Może się jednak rozwieść,

jeśli mąż nie utrzymuje jej lub nie dotrzymał warunków kontraktu ślubnego – np. ożenił się

ponownie, mimo iż w kontrakcie było zastrzeżenie, że ona ma być jedyną żoną, albo gdy okaże

się, że mąż cierpi na chorobę weneryczną lub inną zakaźną chorobę stanowiącą dla kobiety

źródło zagrożenia. Koran zaleca jednak udzielić kobiecie rozwód także w takiej sytuacji, gdy po

prostu ona już nie chce dłużej być z mężem. Mąż nie powinien zatrzymywać żony w

małżeństwie wbrew jej woli. Jeśli to mężczyzna decyduje się na rozwód, wypłaca żonie cały

mahr. Ma on stanowić dla niej zabezpieczenie finansowe. Jeśli to kobieta decyduje się na

rozwód, oddaje mahr opuszczanemu mężowi.

Dziedziczenie

Najogólniejsza zasada jest taka, że kobieta dziedziczy połowę tego, co mężczyzna. Po ojcu

córka dziedziczy połowę tego, co dostaje jej brat, a jeśli nie ma brata, dostaje połowę tego, co

zostawił ojciec. Żona po zmarłym mężu, o ile nie mieli dzieci, dostaje 1/4 majątku, reszta

„wraca” do rodziny męża. Jeśli mieli dzieci, to żona dostaje 1/8 majątku. Mąż po zmarłej żonie,

jeśli nie mieli dzieci, dostaje połowę, jeśli mieli, 1/4. Powodem tego, że kobieta dostaje połowę

tego, co mężczyzna, jest fakt, że to na mężczyźnie ciąży obowiązek utrzymywania rodziny.

Natomiast kobieta nie musi nikogo utrzymywać i może swoje pieniądze wydać bądź

zainwestować, a byt i mieszkanie ma zagwarantowane przez męża.

Agata Marek

4 / 4