FORMY PRACY WYCHOWAWCZEJ (TECHNIKI WYCHOWAWCZE)

I

Formy oddziaływań werbalnych.

II Formy oddziaływań niewerbalnych.
III

Formy oddziaływań doraźnych.

I Formy oddziaływań werbalnych.

1.Wyzwalanie pomysłów – „burza mózgów”.
Zainicjowana i zorganizowana w klasie „burza mózgów” przebiega na ogół zgodnie
z trzema następującymi po sobie etapami.
Są nimi:



faza wstępna,



zgłaszanie pomysłów,



ustosunkowanie się do nich.

Zasady:



Pomysły należy podawać w sposób zwięzły, nie dopuszcza się żadnych krytycznych uwag
na temat przedstawionych pomysłów; ocenę odkłada się na później.



Należy wypowiadać wszelkie pomysły przychodzące na myśl.



Ważna jest liczba pomysłów, im ich więcej, tym większe prawdopodobieństwo sukcesu.



Nie należy ograniczać się do własnych pomysłów, lecz także rozwijać i modyfikować
pomysły wysuwane przez inne osoby.

2. Technika decyzji grupowej.

Technika decyzji grupowej z inicjatywy uczniów może obejmować następujące etapy:

a) ustalenie nurtującego klasę problemu,
b) omawianie i przedyskutowanie różnych jego aspektów,
c) uświadomienie sobie strat, jakie powoduje brak rozwiązania problemu,
d) zastanawianie się nad sposobami rozwiązania problemu,
e) uświadomienie sobie korzyści wynikających z rozwiązania problemu,
f) powzięcie wspólnej decyzji w sprawie konkretnych poczynań uczniów.

Technika decyzji grupowej z inicjatywy nauczyciela charakteryzuje się tym, iż uczniowie

koncentrują się na problemie wysuniętym przez nauczyciela.. Obejmuje on następujące etapy:
a) poznawanie przez nauczyciela panującej sytuacji wychowawczej,
b) określenie przez niego niezbędnych zmian i ulepszeń, jakie wynikają z poznanej

uprzednio sytuacji,

c) poinformowanie uczniów o konieczności zmian i ulepszeń,
d) zaaranżowanie dyskusji na temat zaproponowanych zmian i ulepszeń,
e) powzięcie wspólnej decyzji.

3. Sondaż opinii o uczniach.

Technika sondażu negatywnych i pozytywnych opinii o uczniu (stosuje się ją w

zasadzie w odniesieniu do uczniów starszych od 11,12 roku życia) obejmuje cztery etapy.
Pierwszy polega na wyjaśnianiu celu, jakiemu jest ona podporządkowana, omówieniu jej
przebiegu. Informuje się ucznia, iż:
- udział jest całkowicie dobrowolny, zwłaszcza osoby, która ma być głównym przedmiotem

opiniowania,

- uczniowie wypowiadają swe opinie i oceny tylko i wyłącznie z zamiarem faktycznego

wspomagania kolegi, bez poniżania lub ośmieszania,

- obowiązuje zachowanie pełnej dyskrecji o omawianych sprawach.

1

Drugi etap dotyczy wypowiedzi uczniów na temat ujemnych stron zachowania się kolegi
(koleżanki).
W trzecim etapie sondażu uczniowie wypowiadają się na temat pozytywnych cech kolegi
(koleżanki). Pozytywne opinie zgłasza także nauczyciel.
Czwarty etap techniki sondażu polega na wspólnym ustalaniu wniosków końcowych przez
kilku najbardziej aktywnych uczestników spotkania i nauczyciela.
Przewiduje się pięć takich wniosków.
Pierwszy wniosek wyraża przynajmniej jedną pozytywną cechę zachowania ocenianego
ucznia, dzięki której da się on lubić. Na ogół jednak wymienia się kilka takich cech, z krótkim
ich uzasadnieniem.
Drugi wniosek sygnalizuje braki i błędy w postępowaniu ucznia, które wymagają szczególnej
uwagi z jego strony, Ujawnia się zwłaszcza te niedociągnięcia, z którymi będzie on w stanie
sam sobie poradzić.
Trzeci wniosek zwraca uwagę na obowiązek należytego ustosunkowania się klasy do
ocenianego ucznia i odpowiedniego wspomagania go w dążeniu do samodoskonalenia.
Czwarty wniosek odnosi się do zobowiązań kilku najbliższych kolegów (przyjaciół)
ocenianego, którzy sami lub z pomocą nauczyciela podejmują się pomóc danemu uczniowi w
pracy nad zmianą jego zachowania.
Piąty wniosek wyraża pełne zaufanie klasy do ocenionego ucznia, w nadziei, że ma on duże
możliwości zmiany swego zachowania nawet wtedy, gdy inni odmówią potrzebnej pomocy.

Sondaż pozytywnych opinii o uczniu odbywa się w czterech następujących po sobie

etapach. Podczas pierwszego z nich wyjaśnia się cel, jakiemu ma służyć pozytywne ocenianie
kolegi. Drugi etap polega na wypowiadaniu opinii i ocen. Trzeci etap techniki sondażu
pozytywnych opinii o uczniu to wypowiadanie się klasy na temat ewentualnych sposobów
przyjścia mu z pomocą. Czwarty etap obejmuje podsumowanie wypowiedzi klasy.

4. Swobodna ekspresja słowna.
Przyjmuje się zwykle następujące etapy takich zajęć:



uświadomienie uczniom zadań,



pisanie swobodnych tekstów,



wybór najciekawszych tekstów,



wspólne opracowanie tekstów,



praktyczne ich wykorzystanie .

5. Trening spotkaniowy.
Trening spotkaniowy można potraktować jako formę krótkotrwałych korepetycji w zakresie
umacniania wzajemnych kontaktów w klasie. Są to ćwiczenia umożliwiające uczniom
doskonalenie umiejętności ważnych w kontaktach z innymi ludźmi, a więc: zdolności
komunikowania się z kolegami z klasy i nauczycielem, w tym uważnego słuchania innych,
okazywania im większego zainteresowania, akceptowania siebie i innych, mówienia wprost
o swoich myślach i uczuciach.

II

Formy

oddziaływań niewerbalnych.

1. Improwizowana dramatyzacja.

Szczególnie przydatne dla praktyki pedagogicznej wydają się:
- technika lustrzana – polega na odtwarzaniu wydarzeń lub sytuacji odzwierciedlających

interesujący uczniów problem,

2

- technika zamiany ról – umożliwia na przykład uczniowi pokrzywdzonemu odegrać rolę

tego, który krzywdę wyrządził, a uczniowi, który spowodował krzywdę, odegranie roli
pokrzywdzonego,

- technika postępowania na odległość – przeprowadza się podczas nieobecności ucznia

z pewnym defektem organicznym lub inną wadą, wobec którego pragnie się zmienić
nieprzychylną postawę klasy.

2. Swobodna ekspresja plastyczna.
Techniki eksploracji (wzmagające spontaniczną ekspresję)
A) Dziecko najpierw „rysuje” w powietrzu, a następnie rysuje (powtarzając te same ruchy) z

zamkniętymi oczami na papierze. Z kolei patrzy na swoją bazgraninę z różnych stron, aż
do chwili dostrzeżenia w niej jakiegoś kształtu, któremu nadaje określony sens poprzez
przekształcanie go w rysunek (technika bazgrania).

B) Dziecko pozwala, by atrament, farba lub akwarele spływały swobodnie na papier. Może

też pozaginać papier celem utworzenia identycznych plam. Następnie je dopełnia według
własnego pomysłu (technika plam i mokrego papieru).

C) Dziecko ma do dyspozycji zestaw środków i materiałów do rysowania i malowania.

Wybiera spośród nich takie, które uważa za stosowne, np. tylko glinę albo jednocześnie
kredki i farby. Następnie posługuje się nimi według swego uznania (technika eksploracji
środków i materiałów).

D) Dziecko zachęca się do wybrania jednego koloru lub kilku, które najbardziej lub najmniej

lubi, w celu wykonania rysunku (malowidła) na dowolny temat lub ukazania własnego
nastroju czy tego, co je otacza (technika eksploracji koloru).

Techniki utrzymywania kontaktu (pogłębiające interakcję w grupie)
A) Partnerzy siedzą naprzeciw siebie i na przemian nakładają linie, kształty, kolory itp. z

zamiarem stworzenia wspólnego rysunku. Następnie omawiają produkt swojej pracy
(rysunek wykonany we dwoje).

B) Najpierw jeden z członków grupy maluje obraz. Następnie obraz jest dopracowywany

przez innych jej uczestników, np. domalowywują w nim pewne szczegóły. Na
zakończenie omawia się wspólnie wniesione poprawki i zmiany (malowanie grupowe).

C) Dzieci dobierają się parami: jedno z każdej pary maluje jakiś obraz, a drugie komentuje

go, mówiąc wszystko, co przychodzi mu na myśl w związku z tym obrazem; dziecko
malujące odpowiada na zawarte w komentarzu uwagi (malowanie z udziałem
obserwatora).

Techniki wyrażania własnych uczuć (ułatwiające lepsze ich zrozumienie)
A) Dziecko maluje swój obecny czy niedawny nastrój albo nurtujący je od dawna problem.
B) Dziecko maluje sny i marzenia, zwłaszcza te powtarzające się.
C) Dziecko maluje swe reakcje na takie słowa, jak „miłość”, „nienawiść”, „piękno” ,

„waleczność” lub na parę kontrastujących ze sobą słów, np. „siła” i „słabość”.

D) Dziecko wyraża w formie rysunku swoje życzenia. Następnie omawia się je z

uwzględnieniem ich aspektów realistycznych lub braku takich.

Techniki relacji interpersonalnych (umożliwiające lepsze widzenie innych ludzi)
A) Członkowie grupy rysują siebie nawzajem. Rysunki te są omawiane w grupie (portrety

członków grupy).

B) Jeden z członków grupy wykonuje autoportret. Pozostali dodają coś do niego, aby

upodobnić go do osoby portretowanej. Następnie osoba ta może zadawać pytania
dotyczące naniesionych poprawek i uzupełnień lub też zmienić portret zgodnie z własnym
widzeniem siebie (portrety wykonane wspólnie).

C) Członkowie grupy dobierają się w pary. Każdy rysuje autoportret i portret swojego

partnera (technika dwóch partnerów).

3

D) Grupa pracuje wspólnie nad jednym tematem na dużej powierzchni, tj. maluje na papierze

pakowym, ścianie lub chodniku.

E) Dziecko może narysować rodzinę, jaką ma, rodzinę, jaką chciałoby mieć.

3.Muzykoterapia.
4.Trening relaksacyjny.
5.Zabawa w teatr.

III Formy oddziaływań doraźnych.

Przedstawione dotąd formy oddziaływań werbalnych i z zastosowaniem ekspresji
niewerbalnej są sposobami pracy grupowej w klasie. Natomiast formy oddziaływań
doraźnych stanowią przeważnie sposoby pracy indywidualnej z uczniami. Ponadto różnią się
one od form werbalnych i niewerbalnych tym, że znajdują jedynie doraźne zastosowanie w
codziennej praktyce wychowawczej. Mianowicie stosuje się je przeważnie natychmiast po
określonym (niepożądanym lub pożądanym) zachowaniu ucznia oraz na ogół w sposób
krótkotrwały. Do form tego rodzaju zalicza się: formy udzielania uczniom indywidualnej
pomocy, formy oparte na wzmacnianiu pozytywnym i negatywnym, formy ignorowania
niepożądanych zachowań uczniów.
1. Udzielanie indywidualnej pomocy
. Formy udzielania indywidualnej pomocy dotyczą różnych zakresów postępowania
pedagogicznego nauczycieli. Są to m. in. zindywidualizowane odpytywanie na stopnie,
zróżnicowane zadawanie pracy domowej, organizowanie pomocy koleżeńskiej w nauce,
bezpośrednie wspomaganie ucznia przez nauczyciela.
2. Wzmacnianie pozytywne.
Technika bezpośredniej gratyfikacji.
Technika zawierania kontraktu.
Celowo unika się umów formułowanych w sensie negatywnym, ponieważ mogą być one
odbierane przez ucznia jako rodzaj przestrogi, z wszelkimi ujemnymi następstwami.
Przykładem tego rodzaju sformułowania umowy może być zwracanie się do ucznia w taki
sposób: „Jeżeli z tym tygodniu nie będziesz odrabiał lekcji, nie pojedziesz na wycieczkę”.
Dopuszcza się wyłącznie pozytywne sformułowanie warunków umowy, a więc: ”Jeżeli w tym
tygodniu będziesz starannie odrabiał lekcje, pojedziesz z klasą na wycieczkę”.
Technika sukcesywnej gratyfikacji
Polega na pozytywnym wzmacnianiu pożądanych zachowań lub osiągnięć szkolnych.
Wzmacnia się je najpierw za pomocą punktacji lub żetonów, a dopiero później w formie
nagradzania materialnego lub funkcjonalnego. Na przykład uczeń za każdorazowe staranne
odrobienie lekcji otrzymuje po jednym punkcie, a w wyniku uzyskania 10 lub 20 punktów
odpowiednio się go nagradza.

3. Wzmacnianie negatywne.
Technika szybkiej interwencji.
Technika słownego napomnienia
Technika potrącanych punktów.
potrącanych punktów jest karą dla ucznia szczególnie wtedy, gdy uwzględnia się jego
upodobania, zainteresowania, dążenia.
4. Ignorowanie zachowań niepożądanych.

4