Pyt. 31 Formy pracy nauczyciela z rodzinami z problemem alkoholowym
Nadużywanie alkoholu i pijaństwo jest jednym z poważniejszych problemów
społecznych w Polsce. Jest on tym poważniejszy, że większość osób nadużywających nie leczy się, a wielu z nich nawet nie zdaje sobie sprawy ze swojej choroby alkoholowej. Paradoks ten wynika z ogólnej tendencji do zaprzeczania, jaka występuje wśród osób nadużywających alkoholu. Nadużywanie alkoholu prowadzi nie tylko do poważnych problemów zdrowotnych samego pijącego, ale konsekwencją jest również pojawienie się zachowań powodujących szkodliwe następstwa natury emocjonalnej i finansowej na poziomie rodziny i społeczeństwa. Rodzina z problemem alkoholowym, w której chociaż jedna osoba pije w sposób przynoszący szkodę pozostałym członkom rodziny, jest rodziną dysfunkcyjną. Dysfunkcyjność ta polega z jednej strony na tym, że rodzina nie spełnia funkcji i nie wypełnia zadań wobec poszczególnych osób w tej rodzinie żyjących, a z drugiej strony oznacza patologiczne przystosowanie się poszczególnych członków rodziny do nienormalnej
i niekorzystnej sytuacji. Jasnym jest, więc twierdzenie, że osoby mieszkające razem
z alkoholikiem zapadają na chorobę zwaną współuzależnieniem. Rozwiązywanie problemów alkoholowych to zadanie przede wszystkim gmin. Jednak z uwagi na społeczne skutki tego problemu, działania podejmowane na rzecz rodzin podejmowane winny być na wszystkich poziomach, kwestia uzależnienia od alkoholu i nadmiernego picia musi być zauważana i brana pod uwagę w wyborze form i metod pomocy rodzinom potrzebującym.
Praca nauczyciela powinna być skierowana na dziecko i resztę rodziny. Dla dziecka ważne jest, aby mogło ono rozwijać się prawidłowo - tak, jak reszta rówieśników. Chodzi więc
o zapewnienie dziecku możliwości do takiego rozwoju, a więc zaspokojenie jego podstawowych potrzeb:
- pożywienia - w przypadku, gdy w domu rodzinnym dziecko nie dojada, czyli zapewnienie dziecku dożywiania w świetlicy szkolnej;
- odpowiednich warunków do nauki - w domu dzieci z rodzin z problemem alkoholowym z reguły nie mają możliwości do nauki, odrobienia zadania domowego, trzeba więc zadbać o to, by dziecko miało miejsce do nauki i w razie potrzeby otrzymało pomoc (umieszczenie dziecka w świetlicy szkolnej, środowiskowej itp.); w przypadku braku pomocy dydaktyczny - zapewnienie ich dziecku.
Bardzo ważne jest prowadzenia działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu, prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także omówionych już działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo - wychowawczych i socjoterapeutycznych. Cele szkolnych programów profilaktyki koncentrują się na następujących zagadnieniach:
eliminowanie lub redukowanie wśród uczniów zachowań ryzykownych związanych z używaniem substancji psychoaktywnych
rozwijanie postaw prozdrowotnych
promowanie pozytywnych wzorów osobowościowych.
Jako formy działań profilaktycznych planowanych do prowadzenia i kontynuacji w szkołach wskazuje się w dalszym ciągu:
organizowanie profilaktycznych zajęć pozalekcyjnych,
prowadzenie zajęć socjoterapeutycznych dla uczniów przejawiających zaburzenia w zachowaniu
organizowanie otwartych imprez szkolnych i środowiskowych o charakterze edukacyjnym i profilaktycznym, konkursów tematycznych, spektakli teatralnych
organizowanie obozów profilaktycznych i socjoterapeutycznych dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych.
Ponadto dziecko powinno wiedzieć, że w każdej chwili może się zwrócić o pomoc do nauczyciela, otrzymywać od niego wsparcie. Nauczyciel z kolei powinien obserwować dziecko i analizować wszelkie zmiany w jego zachowaniu, które mogą wynikać np. ze stosowania wobec niego przemocy.
Wdług PARPY:
Jeżeli nauczyciel chce pomóc dziecku alkoholika, musi przede wszystkim dobrze zrozumieć naturę jego problemów. Musi rozpoznać, jaką rolę odgrywa w rodzinie. Inaczej należy pracować z bohaterem rodzinnym, inaczej z dzieckiem niewidzialnym. Dla każdej z ról są inne korekcyjne strategie. To, co może pomóc jednemu dziecku, dla drugiego może być pogłębianiem treści urazowej. Należy więc stwarzać dziecku okazję do zdobywania takich doświadczeń, które wywołują u niego zmianę sądów o rzeczywistości, zmianę zachowania i odreagowanie emocjonalne. Różnorodne zajęcia z dziećmi mogą pełnić funkcje socjoterapeutyczne, jeśli stanowią dla dziecka doświadczenia korygujące. Każde dziecko powinno mieć opracowany swój indywidualny plan pomocy, dostosowany do jego potrzeb, rozeznanych przez dobrze przygotowaną diagnozę. Spojrzenie na sytuację dziecka z różnych punktów widzenia - stanu jego potrzeb, dotychczasowego rozwoju, aktualnego momentu rozwojowego urazów jakie przeżyło i ich konsekwencji, roli jaką pełni w rodzinie oraz uwzględnienie interakcji tych czynników, daje szansę na możliwie pełną ocenę sytuacji i zaplanowanie kierunków działań
i kolejności ich realizacji. Udzielając pomocy, nauczyciel powinien nawiązać kontakt z innymi instytucjami, jak pomoc społeczna, policja, kurator, poradnia psychologiczno - pedagogiczna, pedagog szkolny, punkt konsultacyjny. Współpraca pomiędzy nimi i skoordynowanie podejmowanych działań może przyczynić się do poprawy sytuacji dziecka oraz zwiększenia skuteczności interwencji podejmowanych wobec pozostałych członków rodziny, zwłaszcza w aspekcie motywowania rodziców do podjęcia terapii i rozwiązania problemów osobistych. Pomoc dziecku powinna być zawsze zintegrowana z pomocą rodzinie. Kolejnym bardzo ważnym elementem strategii pomocy psychologicznej jest nawiązanie indywidualnej relacji pomiędzy dzieckiem a osobą wspierającą (nauczycielem). Dzieciom, żyjącym w rodzinach czynnych alkoholików bardzo potrzebne jest wsparcie w przetrwaniu. Należy pomóc dziecku w radzeniu sobie w różnych trudnych czy niebezpiecznych sytuacjach rodzinnych np.; gdy ojciec jest agresywny, dzieci zostają same w domu bez opieki, matka leży pijana i nie daje znaku życia itp. Można wspólnie z dzieckiem opracować takie strategie zachowania, które umożliwią mu zachowanie adekwatne do danej sytuacji. Osoba wspierająca może też budować wspólnie z dzieckiem system wsparcia zewnętrznego, a więc poszukiwać bezpiecznych miejsc i osób, na pomoc których dziecko może liczyć (np.: dziadkowie, ciocia, sąsiadka). Ważne, by pomóc dziecku w zrozumieniu tego, co dzieje się w rodzinie oraz
w radzeniu sobie z lękiem, bólem, samotnością, poczuciem winy czy innymi trudnymi uczuciami. Trzeba to robić ostrożnie, by nie naruszać więzi dziecka z rodzicami. Edukacja dotycząca uzależnienia może być zagrażająca dla dziecka, którego rodzice nie leczą się. Podjęcie tego tematu może spowodować uruchomienie u dziecka mechanizmów obronnych i w konsekwencji wycofanie. Nie wystarczy pomoc w nauce i wspólne odrabianie lekcji, czy też zajęcie dzieciom czasu w interesujący sposób. Konieczne jest udzielanie pomocy psychologicznej.
Praca nauczyciela z rodziną wychowanka powinna opierać się na stałym kontakcie, zbieraniu informacji o zdarzeniach w domu. Ważne jest zachęcanie do podjęcia leczenia lub takie działania, które zmuszą do podjęcia leczenia. Nauczyciel powinien również posiadać i udzielać informacje nt. postępowania z uzależnionym członkiem rodziny, mechanizmów choroby alkoholowej
i współuzależnienia oraz procesów zachodzących w rodzinie alkoholowej. Ponadto nauczyciel powinien kierować rodzinę do specjalistycznych placówek, gdzie osoby uzależnione
i współuzależnione otrzymają pomoc, informować o procedurach prawnych, skutkach nadużywania alkoholu, wpływie uzależnienia w rodzinie na dzieci.
Na podstawie badań nad potrzebami osób poszukujących wsparcia L. Brammer wyłonił trzy grupy umiejętności ważnych w procesie pomagania. Są to:
- rozumienie: słuchanie, prowadzenie, odzwierciedlanie, podsumowywanie, konfrontowanie, interpretowanie, informowanie;
- zapewnianie komfortu i postępowania w sytuacji kryzysu: wspieranie, interweniowanie w kryzysie, skupianie się, kierowanie;
- pozytywne działania: rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji, zmienianie zachowania.
LITERATURA:
1. Kępski Cz.: Opieka i wychowanie w rodzinie. Lublin 2003 (rozdz. Wioletty Junik: Dzieci z rodzin z problemem alkoholowym w świetlicy terapeutycznej)
2. broszurki Wandy Sztander: Rodzina z problemem alkoholowym i dzieci z problemem alkoholowym. - wydane przez PARPA w Warszawie w 1995
3. strona internetowa PARPY