Zeszyty

Naukowe nr

855

Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

2011

Aleksander Surdej

Katedra Studiów Europejskich

Krzysztof Wach

Katedra Przedsiębiorczości i Innowacji

Kierunki działań Unii Europejskiej

na rzecz małych i średnich

przedsiębiorstw

1. Wstęp

Rozwojowi gospodarczemu Europy Zachodniej w okresie powojennym towa-

rzyszyła znamienna przemiana w sposobie postrzegania znaczenia przedsiębiorstw

różnej wielkości. W okresie powojennej ekspansji, trwającej od początku lat 50.

do połowy lat 70. XX w., rozwój gospodarczy opierał się na doskonaleniu metod

masowej produkcji i upowszechnieniu masowej konsumpcji. Polityka gospodarcza

państwa zorientowana była na zarządzanie popytem, realizację wielkich projektów

infrastrukturalnych, tworzenie dużych przedsiębiorstw uznawanych za nośniki

postępu technologicznego (tzw. national champions), wspieranie rozwoju regionów

najuboższych oraz wzmacnianie bezpieczeństwa socjalnego obywateli. W tym cza-

sie istnienie małych przedsiębiorstw było uznawane niemalże za przejaw gospo-

darczego zacofania.

Od połowy lat 70. XX w. nie tylko załamało się wysokie tempo rozwoju gospo-

darczego krajów rozwiniętych, lecz zmieniły się także charakterystyki mecha-

nizmów rozwoju gospodarczego. Tło i przyczyny tych zmian zostały w sposób

wyczerpujący opisane w literaturze

1

. Tutaj wystarczy tylko przypomnieć, że

zmiany mechanizmów rozwoju gospodarczego miały swe źródło w przyczynach

1

Jedną z pierwszych i analitycznie najbogatszych prac jest bez wątpienia praca Michaela Piore

i Charlesa Sabela, The Second Industrial Divide, Basic Books, New York 1984.

Aleksander Surdej, Krzysztof Wach

76

leżących zarówno po stronie podaży (jak np. wzrost cen energii, przyspieszenie

zmian technologicznych, rewolucja informatyczna i skrócenie czasu życia pro-

duktu), jak i po stronie popytu (np. idący w parze ze wzrostem zamożności wzrost

zmienności gustów konsumentów).

Jedną z konsekwencji tych zmian jest obserwowana od początku lat 80. XX w.

w krajach wysoko rozwiniętych tendencja do zmniejszania średniej wielkości

przedsiębiorstwa. Wzrost znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw wyraża

się nie tylko we wzroście ich bezwzględnej liczebności, ale też we wzroście ich

udziału w zatrudnieniu ogółem i wytwarzaniu dochodu narodowego.

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) zostały docenione przez polityków

gospodarczych i teoretyków rozwoju gospodarczego, gdyż szczególnie dobrze

adaptują się do szybkich zmian popytu wewnętrznego i zagranicznego oraz do

szybkiego obniżania kosztów. Ponadto nowoczesna polityka gospodarcza kładzie

akcent nie na selekcjonowanie i wspieranie pojedynczych przedsięwzięć i przed-

siębiorstw, lecz na takie oddziaływanie państwa, które dynamizuje procesy gospo-

darcze. Współczesne państwo nie ma wskazywać zwycięzcy gry rynkowej, lecz

tworzyć ogólne warunki do rozwoju przedsiębiorstw i przedsiębiorczości.

Z czasem ten nowy sposób postrzegania roli małych i średnich przedsiębiorstw

znalazł wyraz w programach i działaniach Unii Europejskiej, pod wpływem

zarówno dostrzeżenia nowych czynników rozwoju gospodarczego i nowej roli

państwa, jak i rosnącej politycznej siły organizacji reprezentujących MŚP

2

. Orga-

nizacje te domagają się trwałego uznania specyfiki MŚP

3

, zmniejszenia barier ich

działalności i zwiększenia środków przeznaczonych na rozwiązywanie problemów

małego i średniego biznesu. Celem artykułu jest prezentacja oraz analiza najważ-

niejszych kierunków działań Unii Europejskiej na rzecz przedsiębiorczości oraz

małych i średnich przedsiębiorstw.

2. Wspólnotowa definicja małego i średniego

przedsiębiorstwa

Przeszkodą w rozwoju polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw była

niejasna delineacja tej grupy przedsiębiorstw. Do niedawna każdy kraj członkowski

UE posługiwał się własnymi kryteriami służącymi do zaliczania przedsiębiorstw

do grupy MŚP. Wprawdzie nie miało to znaczenia dla wewnętrznej polityki gospo-

darczej, lecz fakt ten stał się przeszkodą w formułowaniu programów europejskich.

2

Dla przykładu Europejskie Stowarzyszenie Rzemiosła oraz Małych i Średnich Przedsię-

biorstw (European Association of Craft, Small and Medium-sized Enterprises, UEAPME).

3

Świadczą o tym choćby stwierdzenia typu: „Drobny biznes nie jest rodzajem krzewu Bonsai

naśladującego drzewo wielkiego biznesu”; Europe’s Small Businesses Outline Strategy for the

Future, „European Report”, nr 2552, 13.12.2000, s. 1.

Kierunki działań Unii Europejskiej…

77

Dlatego też w 1996 r. Komisja Europejska wprowadziła rekomendacją nr 107/96

jednolitą definicję małego i średniego przedsiębiorstwa

4

. Zgodnie z tą definicją

małymi i średnimi przedsiębiorstwami były przedsiębiorstwa spełniające łącznie

trzy warunki, z których pierwszy dotyczył średniorocznego zatrudnienia, drugi

– kryterium finansowego (roczny obrót lub suma bilansowa), a trzeci – niezależ-

ności

5

. W 2003 r. Komisja Europejska przyjęła nowe wytyczne w zakresie defi-

niowania MŚP, które weszły w życie z dniem 1 stycznia 2005 r.

6

Nowe zalecenie,

w porównaniu z rekomendacją z 1996 r., uwzględniło kategorię mikroprzedsię-

biorstw oraz zwiększyło progi graniczne dla kryteriów finansowych. Kryterium

niezależności zastąpione zostało natomiast przez kryterium powiązań. Dotychcza-

sowy podział na przedsiębiorstwa niezależne (a więc kwalifikujące się do sektora

MŚP) oraz przedsiębiorstwa zależne zastąpione zostało przez trzy zdefiniowane

typy powiązań (przedsiębiorstwa autonomiczne, przedsiębiorstwa partnerskie oraz

przedsiębiorstwa związane). Bycie przedsiębiorstwem partnerskim lub związanym

nie wyklucza przynależności do sektora MŚP. W takiej sytuacji wartości progowe

dla wszystkich powiązanych przedsiębiorstw należy zsumować; jeżeli wynik mieści

się w ustalonych progach, to dane przedsiębiorstwo zalicza się do sektora MŚP. Do

tego sektora zalicza się „jakąkolwiek jednostkę gospodarczą bez względu na formę

organizacyjno-prawną, włączając samozatrudnionych oraz firmy rodzinne działa-

jące w rzemiośle i innych dziedzinach, ale również spółki i zrzeszenia regularnie

prowadzące działalność gospodarczą”

7

, która spełnia ustalone kryteria (tabela 1).

Tabela 1. Wspólnotowa definicja małego i średniego przedsiębiorstwa

Lp.

Wielkość przedsiębiorstwa

mikro

małe

średnie

1 Średnioroczne zatrudnienie

< 10 osób

< 50 osób

< 250 osób

2a Roczne obroty

(przychody ze sprzedaży)

< 2 mln euro

< 10 mln euro

< 50 mln euro

lub

2b

Suma bilansowa

(aktywa roczne)

< 2 mln euro

< 10 mln euro

< 43 mln euro

4

Zalecenie Komisji Europejskiej nr 96/280/EC z dnia 3 kwietnia 1996 r. dotyczące definicji

małych i średnich przedsiębiorstw, Dz.Urz. WE L 107 z 30.04.1996.

5

Zob. A. Surdej, Kierunki ewolucji polityki Unii Europejskiej wobec małych i średnich przed-

siębiorstw, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 606, Kraków 2004, s. 36.

6

Zalecenie Komisji Europejskiej nr 2003/361/EC z dnia 6 maja 2003 r. dotyczące definicji

małych i średnich przedsiębiorstw, Dz.Urz. WE L 124 z 30.05.2003.

7

Commission Recommendation 2003/361/EC of 6 May 2003, Annex “Definition of Micro,

Small and Medium-sized Enterprises adopted by the Commission”, Dz.Urz. L 124 z 20.5.2003 r.,

Article 1, s. 39.

Aleksander Surdej, Krzysztof Wach

78

Lp.

Wielkość przedsiębiorstwa

mikro

małe

średnie

3 Typy powiązań

Trzy typy przedsiębiorstw:

– autonomiczne (< 25%)

– partnerskie (≥ 25% oraz < 50%)

– związane (≥ 50%)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Zalecenie Komisji Europejskiej nr 2003/361/EC z dnia

6 maja 2003 r. dotyczące definicji małych i średnich przedsiębiorstw, Dz.Urz. WE L 124 z 30.05.2003 r.,

s. 36–41; za: K. Wach, Nowe kryteria klasyfikacji małego i średniego przedsiębiorstwa w ustawo-

dawstwie unijnym, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa” 2004, nr 5(652), s. 38.

3. Kierunki ewolucji polityki Unii Europejskiej

wobec małych i średnich przedsiębiorstw

3.1. Uwagi ogólne

Rozwój wspólnotowej polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw

można przedstawiać na wiele różnych sposobów, co znajduje odzwierciedlenie

w literaturze przedmiotu. Ze względów pragmatycznych uzasadnione wydaje

się przyjęcie systematyzacji opartej na okresach programowania tej polityki.

Uwzględniając to kryterium, można zatem przyjąć następujące okresy w rozwoju

polityki UE wobec MŚP:

1) do 1983 r. – powstanie zarysów wspólnotowej polityki na rzecz MŚP,

2) 1983–1986 – wstępne określenie działań na rzecz MŚP,

3) 1987–1989 – „Program działań na rzecz MŚP” (tzw. zerowy program),

4) 1990–1993 – „I zintegrowany program na rzecz małych i średnich przedsię-

biorstw i rzemiosła”,

5) 1994–1996 – „II zintegrowany program na rzecz małych i średnich przed-

siębiorstw i rzemiosła”,

6) 1997–2000 – „III wieloletni program na rzecz małych i średnich przedsię-

biorstw” (III MAP),

7) 2001–2006 – „IV wieloletni program na rzecz przedsiębiorstw i przedsię-

biorczości” (IV MAP),

8) 2007–2013 – „V program na rzecz przedsiębiorczości i innowacji” (V EIP).

Początki wspólnotowej polityki na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw

Początki wspólnotowej polityki na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw

sięgają drugiej połowy lat 70. XX w. W 1973 r. Komisja Europejska stworzyła

sieć biur kojarzenia przedsiębiorstw (Bureau de Rapprochemenet d’Enterprises

– BRE), które funkcjonowały do 2001 r., kiedy to zostały wcielone do sieci Euro

cd. tabeli 1

Kierunki działań Unii Europejskiej…

79

Info (funkcjonującej od 1987 r.)

8

. Ich zadaniem była promocja współpracy mię-

dzynarodowej oraz pomoc w poszukiwaniu partnerów gospodarczych, zwłaszcza

dla małych i średnich przedsiębiorstw, czyli wspieranie internacjonalizacji sektora

MŚP. W latach 1978–1982 instytucje wspólnotowe wydawały rozmaite komuni-

katy na temat roli małych i średnich przedsiębiorstw oraz podejmowano liczne

dyskusje, jednak co najwyżej o postulatywnym charakterze.

Na podstawie deklaracji Parlamentu Europejskiego 1983 r. uznano za Europej-

ski Rok MŚP i Rzemiosła (1983 EYSME), a datę tę część autorów przyjmuje za

oficjalny początek polityki Unii Europejskiej wobec MŚP. W latach 1982–1983

nakreślono ogólne działania Wspólnoty na rzecz MŚP w formie niesformalizowa-

nego programu, który obejmował trzy podstawowe działania. Chociaż MŚP objęte

zostały specjalnymi regułami konkurencji, to mogły być wspierane ze środków

publicznych na uprzywilejowanych zasadach. Stało się tak, gdyż w stosunku do

nich zastosowano zasadę tzw. umów o mniejszym znaczeniu, minor agreements.

Pierwsza wspólnotowa polityka na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw

(Community Policy towards SMEs) została sformułowana i przyjęta na lata

1983–1987. Ogólne ramy działań na rzecz sektora MŚP obejmowały trzy cele

9

:

1) poprawa warunków rynkowych i administracyjnych,

2) rozszerzenie możliwości ich finansowania,

3) wsparcie innowacji i usprawnienia zarządzania.

W dniach 2–3 grudnia 1985 r. na szczycie w Luksemburgu Rada Europejska

zdecydowała o wprowadzeniu badania wpływu propozycji nowych przepisów

Wspólnoty na MŚP (tzw. impact assessment) oraz o rozpoczęciu działań uprosz-

czających procedury administracyjne, prawne i podatkowe. W efekcie tej decyzji

Komisja Europejska w 1986 r. powołała Zespół Zadaniowy ds. MŚP (Small Busi-

ness Task Force), który miał się zajmować:

– opracowaniem programu koordynującego wszelkie działania Komisji doty-

czące MŚP (prawo wspólnotowe, finanse, analizy, transfer know-how),

– harmonizacją polityki narodowej państw członkowskich i polityki Wspólnot,

– opracowaniem systemu współpracy z organizacjami reprezentującymi MŚP,

– pomocą w tworzeniu struktur i programów rozwiązujących realne problemy

firm sektora MŚP.
Lata 1987–1989

W dniu 3 listopada 1986 r. Komisja Europejska przyjęła w formie rezolucji

„Program działań dla MŚP na lata 1987–1989” (tzw. program zerowy). Program

ten składał się z dwóch komponentów, z których pierwszy skupiał się na poprawie

8

Evaluation of the BC-NET and BRE Networks. Final Report, Technopolis Ltd. UK, Brighton,

May 2000, s. 6.

9

The Community and Small and Medium-Sized Enterprises, „European File” 1983, nr 6, s. 1–8.

Aleksander Surdej, Krzysztof Wach

80

otoczenia biznesu, a drugi – na zaspokojeniu wybranych potrzeb przedsiębiorstw

z sektora MŚP. Program przewidywał następujące kierunki działań

10

:

– promowanie ducha przedsiębiorczości,

– upowszechnianie pozytywnego etosu przedsiębiorcy oraz szkolenie mło-

dzieży,

– poprawa otoczenia administracyjnego,

– monitorowanie barier rozwoju MŚP na rynku wewnętrznym,

– tworzenie struktur sprzyjających uczciwej konkurencji,

– upraszczanie przepisów podatkowych,

– poprawa i wzmocnienie funkcjonowania sieci społecznych (kooperacja),

– szkolenia z zakresu absorpcji nowych technologii,

– dwustronna wymiana informacji na linii KE–organizacje reprezentujące

MŚP,

– promocja eksportu i ułatwienie dostępu do rynków krajów trzecich,

– wsparcie zakładania nowych przedsiębiorstw i stosowania innowacji,

– wspieranie współpracy między przedsiębiorstwami i między regionami,

– wsparcie i poprawa dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania.

W 1987 r. Komisja Europejska zainicjowała powstanie dwóch sieci wspierają-

cych MŚP. Pierwsza z nich to sieć centrów informacji europejskiej Euro Info Cen-

tre (EIC). Jej działalność sprowadzała się do trzech zadań, którymi były informo-

wanie, doradztwo oraz szkolenia dla MŚP. Z kolei Sieć Współpracy Gospodarczej

BC-NET (Business Cooperation Network) wspierała transgraniczną współpracę

między małymi i średnimi przedsiębiorstwami, jej usługi były jednak częściowo

odpłatne. Biura tworzące tę sieć zostały w 2001 r. wcielone do sieci Euro Info.

W 1989 r. Wspólnota, chcąc przygotować przedsiębiorstwa do nowych jako-

ściowo warunków działania, związanych z funkcjonowaniem rynku wewnętrz-

nego, podjęła decyzję o utworzeniu XXIII Dyrekcji Generalnej, zajmującej się

wyłącznie działalnością na rzecz MŚP (DG XXIII Enterprise Policy, Trade,

Tourism and Cooperatives – obecnie nazwa została skrócona do DG Enterprise

and Industry – Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu).
Lata 1990–1993

W dniu 28 lipca 1989 r. Rada Europejska podjęła decyzję o wprowadzeniu

„I zintegrowanego programu na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw oraz

rzemiosła na lata 1990–1993” (Integrated Programme in favour of SMEs and the

10

M. Ström, The European Union and the Policy in Favour of Small and Medium-Sized

Enterprises, seria: Entrepreneurship Policy for the Future – special edition, Swedish Foundation

for Small Business Research, Stockholm–Örebro 2001, s. 4–5.

Kierunki działań Unii Europejskiej…

81

Craft Sector)

11

. Program ten był uaktualniany w 1991 r.

12

na podstawie przyjętej

uprzednio przez Radę rezolucji

13

. Na jego realizację przeznaczono 110 mln ECU.

Działania przewidziane do realizacji w ramach tego programu obejmowały

14

:

– usunięcie nadmiernych administracyjnych, finansowych i prawnych prze-

szkód, które utrudniają rozwój i powstawanie przedsiębiorstw,

– informowanie oraz pomoc kierowaną do przedsiębiorstw w zakresie poli-

tyki, regulacji prawnych oraz czynności podejmowanych przez Wspólnotę i kraje

członkowskie,

– zachęcanie do kooperacji między przedsiębiorstwami, a w szczególności

między przedsiębiorstwami z różnych regionów.
Lata 1994–1996

W dniu 14 czerwca 1993 r. Rada Europejska podjęła decyzję o wznowieniu

wcześniej obowiązującego programu przez wprowadzenie „II zintegrowanego pro-

gramu na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw i rzemiosła na lata 1994–1996”,

zwanego również „Wieloletnim programem dla MŚP” (SME Multiannual Pro-

gramme)

15

. Na jego realizację przewidziano 112,2 mln ECU, choć rzeczywisty

budżet wsparcia MŚP był o wiele większy, gdyż podana kwota nie uwzględniała

działań wspierających przewidzianych w równoległych programach. Dla przykładu

budżet projektu „Inicjatyw wspólnotowych na rzecz MŚP” (Community Initiatives

for SMEs) na lata 1994–1999 wynosił 1 mld ECU

16

. II zintegrowany program

składał się z dwóch części, z których pierwsza dotyczyła koordynacji działań na

poziomie wspólnotowym w zakresie poprawy ogólnych cech otoczenia biznesu,

a druga przewidywała bezpośrednią pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Program wytyczał 8 celów

17

:

11

Council Decision 89/490/EEC of 28 July 1989 on the improvement of the business environ-

ment and the promotion of the development of enterprises, and in particular small and medium-

-sized enterprises, in the Community, OJ L 239 of 28.07.1989, s. 33.

12

Council Decision 91/319/EEC of 18 June 1991 revising the programme for the improvement

of the business environment and the promotion of the development of enterprises, and in particular

small and medium-sized enterprises, in the Community, OJ L 175 of 04.07.1991, s. 32.

13

Council resolution of 27 May 1991 on the action programme for small and medium-sized

enterprises, including craft industry enterprises, OJ C 16 of 05.06.1991, s. 3.

14

B. Mikołajczyk, Infrastruktura finansowa MŚP w krajach Unii Europejskiej, Difin,

Warszawa 2007, s. 52–53.

15

Integrated Programme in favour of SMEs and the Craft Sector, Communication for the

Council of 3 June 1994, COM(94) 207 final, Brussels 1994.

16

Ibidem, s. 8.

17

Ibidem, s. 21–34.

Aleksander Surdej, Krzysztof Wach

82

– uwzględnianie potrzeb przedsiębiorstw na etapie tworzenia wspólnotowego

ustawodawstwa,

– poprawa warunków transferu własności przedsiębiorstw,

– poprawa otoczenia fiskalnego MŚP.

– poprawa okresów płatności należności pomiędzy przedsiębiorcami,

– udogodnienia w tworzeniu nowych miejsc pracy, zwłaszcza w usługach

lokalnych oraz ochronie środowiska,

– polepszenie dostępu do finansowania, a zwłaszcza kredytowania MŚP,

– wsparcie kooperacji między przedsiębiorstwami z sektora MŚP,

– wspomaganie poprawy jakości zarządzania w MŚP.

Lata 1997–2000

Na podstawie decyzji Rady z dnia 9 grudnia 1996 r. przyjęto „III wieloletni

program na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw na lata 1997–2000” (Third

Multiannual Programme for Small and Medium-sized Enterprises in the Euro-

pean Union 1997–2000)

18

. Budżet tego programu wynosił 127 mln ECU. W arty-

kule drugim przytoczonego aktu prawnego określone zostały następujące cele:

1) uproszczenie i poprawa administracyjno-prawnych warunków funkcjonowa-

nia biznesu,

2) poprawa warunków finansowania przedsiębiorstw,

3) pomoc MŚP w zakresie europeizacji i internacjonalizacji ich działalności

przez poprawę przepływu informacji,

4) poprawa konkurencyjności MŚP oraz ułatwienie im dostępu do badań, inno-

wacji i szkoleń,

5) promocja przedsiębiorczości i wspieranie grup specjalnych,

6) poprawa instrumentów polityki na rzecz MŚP.

Ewaluacja programu przeprowadzona na przełomie lat 1998 i 1999 wypadła

bardzo korzystnie, a końcowa konkluzja zalecała kontynuację przyjętych w pro-

gramie działań

19

. Do najważniejszych efektów realizacji programu należy zaliczyć

następujące osiągnięcia:

– w efekcie realizacji programu powstały m.in. dwa fundusze finansujące dzia-

łalność MŚP: CREA – fundusz zalążkowy (seed capital) oraz Joint European

Ventures (JEV) – fundusz pomocowy dla przedsiębiorstw podejmujących współ-

pracę międzynarodową;

18

Council Decision 97/15/EC of 9 December 1996 on a third multiannual programme for

small and medium-sized enterprises (SMEs) in the European Union, Dz.Urz. WE L 6 z 10.01.1997,

s. 25–31.

19

Report on the evaluation of the 3rd Multiannual Programme for SMEs in the European

Union 1997–2000, Commission Communication COM(1999) 319 of 29 June 1999, s. 34–35.

Kierunki działań Unii Europejskiej…

83

– wprowadzenie Business Impact Assessment (BIA), czyli oceny potencjal-

nego wpływu projektów legislacyjnych na MŚP (prowadzonej w ramach Business

Assessment System – BAS);

– wprowadzenie akcji skoordynowanych (concerted actions) promujących

koordynację działań państw członkowskich UE na rzecz MŚP;

– identyfikacja i upowszechnianie najlepszych praktyk dla MŚP na wszystkich

szczeblach władzy (tzw. best practices);

– zainicjowanie prowadzenia badań i sporządzania sprawozdań statystycznych

uwzględniających MŚP (m.in. „Statistics in Focus” oraz „Enterprises in Europe”

wydawane przez Eurostat oraz regularne opracowania „The European Observatory

for SMEs” na temat stanu, kondycji i tendencji rozwojowych sektora MŚP w UE);

– organizacja cyklicznych imprez dla MŚP (m.in. Europartenariat oraz Inter-

prise).

We wrześniu 1997 r. Komisja Europejska powołała grupę BEST (Business

Environment Simplification Task Force), czyli Zespół Zadaniowy do spraw

Tworzenia Środowiska Przyjaznego dla Biznesu. Zadaniem tej grupy, w której

skład oprócz reprezentantów Komisji Europejskiej wchodzili także reprezentanci

organizacji przedsiębiorców i rządów poszczególnych państw, było przygotowa-

nie raportu wskazującego sposoby ulepszania praw i regulacji obowiązujących

przedsiębiorstwa. W maju 1998 r. grupa BEST przedstawiła Komisji Europejskiej

raport zawierający 64 rekomendacje dla Komisji, Rady Ministrów, Parlamentu

Europejskiego i państw członkowskich. W oparciu o ten raport Rada Ministrów

nakazała Komisji Europejskiej przygotowanie szczegółowego harmonogramu

działań wdrażających te rekomendacje. W dniu 30 września 1998 r. Komisja

przyjęła komunikat zatytułowany „Promocja przedsiębiorczości i konkurencyjno-

ści – odpowiedź Komisji na raport Grupy BEST”. W komunikacie tym Komisja

określiła szczegółowo pola działań, których realizacja będzie sprzyjać konkuren-

cyjności europejskich przedsiębiorstw, w tym MŚP:

– edukacja na rzecz przedsiębiorczego społeczeństwa,

– kształcenie zawodowe,

– ułatwienie dostępu do środków finansowych,

– ułatwienie dostępu do badań i rozwoju,

– lepsze wykorzystanie prawa patentowego,

– poprawa wykorzystania usług dla MŚP,

– poprawa administracji publicznej,

– poprawa warunków zatrudnienia.

Plan działań Komisji został zaaprobowany przez Radę Ministrów Przemy-

słu (Industry Council) w dniu 29 kwietnia 1999 r.

20

Rada Ministrów Przemysłu

20

Industry Council Conclusions on BEST z 29 kwietnia 1999 r.

Aleksander Surdej, Krzysztof Wach

84

wezwała Komisję, we współpracy z krajami członkowskimi, do przedkładania

Radzie Europejskiej co roku, począwszy do 2000 r., raportu o stanie implemen-

tacji planu działań na rzecz wzrostu przedsiębiorczości i konkurencyjności. Od

października 1999 r. do kwietnia 2000 r. Komisja przeprowadziła wiele dwustron-

nych rozmów z krajami członkowskimi, omawiając ich zamierzenia w zakresie

implementacji rekomendowanych zmian. Pierwszy raport o stopniu wdrożenia

„Planu działań na rzecz przedsiębiorczości i konkurencyjności” został ogłoszony

27 października 2000 r. Do głównych wniosków raportu można zaliczyć

21

:

1) najważniejsze zalecenia w zakresie promocji przedsiębiorczego społeczeń-

stwa i kształcenia:

– promowanie zakładania przedsiębiorstw przez system edukacyjny,

– zachęcania MŚP do ściślejszej współpracy ze szkołami i uniwersytetami,

– ustanowienie nagród, na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym, dla

najlepszych i najbardziej innowacyjnych przedsiębiorców i MŚP,

– promowanie pozytywnego obrazu przedsiębiorczości w kampaniach medial-

nych,

– stworzenie systemu specjalnych kursów na temat przedsiębiorczości,

– opracowanie sylabusów podkreślających wagę ustawicznego kształcenia,

– stworzenie systemu zachęt do kształcenia przez ulgi podatkowe i składki na

ubezpieczenia społeczne;

2) najważniejsze zalecenia w zakresie finansowania małych przedsiębiorstw,

przedsiębiorstw nowo powstałych oraz finansowania rozwoju firm działających

w sektorze wysokich technologii:

– ustanowienie lub poprawa działania systemu gwarancji pożyczek i kredytów,

– ustanowienie lub poprawa sposobu działania programów mających na celu

przyciągnięcie małych zasobów kapitału do małych przedsiębiorstw i rzemiosła,

– wprowadzenie zmian i uproszczeń w systemie przekazywania przedsię-

biorstw następnym pokoleniom przedsiębiorców,

– wprowadzenie zmian w prawie podatkowym sprzyjających wzrostowi

zatrudnienia,

– wprowadzenie rozwiązań zachęcających MŚP do wydatków na badania

i rozwój,

– wprowadzenie ułatwień w przepisach regulujących działanie funduszy pod-

wyższonego ryzyka (venture capital);

3) najważniejsze zalecenia w zakresie: poprawy dostępu MŚP do wyników

badań, innowacyjności i lepszego wykorzystania patentów:

– sprzyjanie poprawie transferu technologii i upowszechnienia nowych tech-

nologii wśród MŚP,

21

Report on the Implementation of the Action Plan to Promote Entrepreneurship and Competi-

tiveness, Commission of the European Communities, Brussels, 27 October 2000, SEC(2000) 1825.

Kierunki działań Unii Europejskiej…

85

– zachęcania do współpracy pomiędzy doświadczonymi i nowymi przedsię-

biorcami,

– sprzyjanie współpracy pomiędzy MŚP, pracownikami nauki a dużymi przed-

siębiorstwami,

– profesjonalizacja usług ze strony sieci wspierania innowacji,

– rozbudowa funkcji doradczych biur patentowych;

4) najważniejsze zalecenia w zakresie poprawy funkcjonowania ośrodków

doradczych:

– wzmocnienie usług dla biznesu, a w szczególności dla MŚP, przez integrację

usług informacyjnych i doradczych w jednolite ośrodki doradcze (one-stop shops),

– ustanowienie systemu nadzoru i ewaluacji usług dla biznesu;

5) najważniejsze zalecenia w zakresie poprawy funkcjonowania administracji

publicznej:

– wdrożenie instrumentów zaproponowanych przez Komisję Europejską doty-

czących zakładania nowych przedsiębiorstw,

– poprawa dostępu MŚP do programów wspólnotowych,

– wykorzystanie wyników sondaży prowadzonych w ramach The Business Test

Panels do planowania działań państwa,

– ustanowienie Grupy na rzecz Poprawy Regulacji Biznesu;

6) najważniejsze zalecenia w zakresie poprawy warunków zatrudnienia:

– wprowadzenie i ocena funkcjonowania działań na rzecz wzrostu elastyczno-

ści form zatrudnienia,

– wdrożenie zaleceń dotyczących wzrostu przedsiębiorczości i poprawy ada-

ptacyjności zawartych w rekomendacjach dotyczących zatrudnienia przyjętych na

luksemburskim szczycie UE.

Zestaw proponowanych przez Komisję Europejską działań pokazuje, jak pilną

sprawą stało się działanie na rzecz wzrostu przedsiębiorczości w społeczeństwach

europejskich, które cechuje niższa skłonność do działań przedsiębiorczych niż na

przykład społeczeństwo amerykańskie. Równocześnie proponowane działania

ujawniają złożoność problemu, jakim jest zaprojektowanie takich działań władz

publicznych, które mogłyby najskuteczniej przyczynić się do wzrostu przedsię-

biorczości.

Z dniem 1 stycznia 2000 r. Komisja Europejska pod przewodnictwem Romano

Prodiego utworzyła nową dyrekcję generalną – ds. przedsiębiorczości i przemysłu

(DG Enterpise

22

and Industry), która powstała z połączenia trzech uprzednio funk-

22

Angielskie słowo enterprise w (brytyjskim) angielskim języku oznacza przedsiębiorstwo

oraz przedsiębiorczość, choć ostatnio w brytyjskiej odmianie angielskiego upowszechniło się

słowo występujące wcześniej jedynie w odmianie amerykańskiej angielskiego entrepreneurship dla

przedsiębiorczości. Oficjalna nazwa tej DG w języku angielskim według Służb Lingwistycznych

KE to Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu.

Aleksander Surdej, Krzysztof Wach

86

cjonujących struktur (DG III ds. Przemysłu, DG XXIII ds. MŚP oraz Dyrektoriatu

ds. Innowacji działającego w ramach DG X ds. Społeczeństwa Informacyjnego).

Na szczycie Rady Europejskiej w portugalskiej miejscowości Santa Maria de

Feira w dniach 19–20 czerwca 2000 r. państwa członkowskie przyjęły Europej-

ską kartę małych przedsiębiorstw (European Charter for Small Enterprises)

23

.

Dokument ten uznaje małe przedsiębiorstwa za „kręgosłup europejskiej gospo-

darki” oraz główny czynnik rozwoju innowacyjności, zatrudnienia, jak również

społecznej i lokalnej integracji w Europie. W karcie zapisano 10 kierunków

działań, które mają być realizowane zarówno na szczeblu UE, jak i w państwach

członkowskich. Są to

24

:

1) kształcenie i szkolenie z zakresu przedsiębiorczości,

2) mniejsze koszty i szybsze rozpoczęcie działalności,

3) sprawniejsze ustawodawstwo i lepsze przepisy,

4) dostępność umiejętności,

5) usprawnienie dostępu w trybie online,

6) szersza działalność wychodząca poza jednolity rynek,

7) kwestie opodatkowania i finansowe,

8) zwiększenie możliwości technologicznych małych przedsiębiorstw,

9) skuteczniejsze modele handlu elektronicznego i najlepsze wsparcie dla

małych przedsiębiorstw,

10) rozwijanie silniejszej i skuteczniejszej reprezentacji interesów małych

przedsiębiorstw na szczeblu Unii Europejskiej i poszczególnych państw.
Lata 2001–2006

Na podstawie decyzji Rady z dnia 20 grudnia 2000 r. przyjęto „IV wieloletni

program na rzecz przedsiębiorstw i przedsiębiorczości na lata 2000–2005/2006”

(Fourth Multiannual Programme for Enterprise and Entrepreneurship and in

particular for Small and Medium-Sized Enterprises 2001–2005)

25

. Program

początkowo przeznaczony był na 5 lat, został on jednak przedłużony o rok – do

końca 2006 r., tak aby pokrywał się ze wspólnotowym okresem programowania.

Budżet tego programu wynosił 450 mln euro. W artykule drugim przytoczonego

aktu określone zostały następujące cele:

23

Europejska karta małych przedsiębiorstw została pierwotnie wydana jako załącznik III do

wniosków z posiedzenia Rady Europejskiej, które odbyło się w Santa Maria da Feira w dniach

19–20 czerwca 2000 r., na prawach maszynopisu.

24

Europejska karta małych przedsiębiorstw, Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europe-

jskich, Luksemburg 2004, s. 10–15.

25

Council Decision 2000/819/EC of 20 December 2000 on a multiannual programme for

enterprise and entrepreneurship, and in particular for small and medium-sized enterprises (SMEs)

(2001–2005), Dz.Urz. WE L 333 z 29.12.2000, s. 84–91.

Kierunki działań Unii Europejskiej…

87

– promocja wzrostu i konkurencyjności przedsiębiorstw w gospodarce opartej

na wiedzy,

– promocja przedsiębiorczości,

– uproszczenie i poprawa ram administracyjno-prawnych dla prowadzenia

działalności gospodarczej w taki sposób, aby nastąpił znaczny wzrost badań,

wdrażania innowacji i powstawania przedsiębiorstw,

– poprawa finansowego otoczenia biznesu, a zwłaszcza MŚP,

– zapewnienie przedsiębiorstwom lepszego dostępu do wspólnotowych usług

wspierających, programów i sieci wspierania biznesu oraz koordynacja tej pomocy.
Lata 2007–2013

W najnowszym okresie programowania nastąpiła duża zmiana w polityce Unii

Europejskiej na rzecz MŚP. W ramach przyjętego w dniu 6 kwietnia 2005 r. przez

Radę i Parlament Europejski „Programu ramowego na rzecz konkurencyjności

i innowacji na lata 2007–2013” (Competitiveness and Innovation Framework

Programme – CIP) nastąpiła integracja dziewięciu dotychczasowych obszarów

polityki wspólnotowej. Realizacja tego programu opiera się na czterech następu-

jących celach:

1) konkurencyjność przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP,

2) innowacyjność i ekoinnowacyjność,

3) konkurencyjne, innowacyjne i globalne społeczeństwo informacyjne,

4) efektywność energetyczna i odnawialne źródła energii.

Ramowy program CIP tworzą trzy odrębne programy wykonawcze:

1) „Program na rzecz przedsiębiorczości i innowacji” (Entreprenurship and

Innovation Programme – EIP),

2) „Program na rzecz wspierania polityki w zakresie technologii informacyj-

nych i komunikacyjnych” (ICT PSP),

3) „Inteligentna energia – program dla Europy” (IEE).

Budżet programu CIP wynosi 3,62 mld euro, w tym na realizację komponentu

EIP przeznaczono 2,17 mld euro. Na mocy wcześniejszych postanowień co roku

opracowywane są raporty implementacyjne z wdrażania programu EIP.

Główne cele programu EIP są następujące:

1) ułatwianie dostępu do środków finansowych przeznaczonych na założenie

i rozwój działalności gospodarczej oraz zachęcanie do inwestycji w działalność

innowacyjną,

2) tworzenie otoczenia sprzjającego współpracy między MŚP, w szczególności

na szczeblu współpracy transgranicznej,

3) promowanie wszystkich form innowacji w przedsiębiorstwach,

4) wspieranie innowacji ekologicznych,

5) promowanie kultury opartej na przedsiębiorczości i innowacyjności,

Aleksander Surdej, Krzysztof Wach

88

6) wspieranie reform administracyjnych i gospodarczych związanych z przed-

siębiorczością i innowacyjnością.

W ramach programu EIP powstały nowe instrumenty finansowe dla MŚP, takie

jak:

– instrument na rzecz wysokiego wzrostu i innowacji w MŚP (High Growth

and Innovative SME Facility – GIF), składający się z dwóch komponentów:

GIF1 (finansowanie w fazie zalążkowej i fazie start-up) oraz GIF2 (finansowanie

w fazie ekspansji),

– system gwarancji dla MŚP (SME Guarantee Facility – SMEG),

– „Program budowania potencjału finansowego dla MŚP” (Capicity Building

Scheme – CBS).

Jako efekt realizacji programu EIP w dniu 8 lutego 2008 r. powstała sieć Enter-

prise Europe Network (EEN). Jest to sieć ośrodków oferujących usługi wspiera-

jące działalność gospodarczą i innowacje, powstała w oparciu o dotychczasowe

ośrodki Euro Info EIC (funkcjonujące od 1987 r.) oraz ośrodki IRC (funkcjonujące

od 1995 r.).

W dniu 25 czerwca 2008 r. Komisja Europejska zaproponowała Akt dla drob-

nej przedsiębiorczości w Europie

26

(Small Business Act for Europe), który został

przyjęty na szczycie Rady Europejskiej w dniach 11–12 grudnia 2008 r. Doku-

ment ten określa 10 zasad ułatwiających funkcjonowanie małych firm w krajach

UE. Stanowią one wytyczne dotyczące opracowywania szczegółowych działań

zarówno na szczeblu UE, jak i państw członkowskich. Zasady te są następujące

27

:

1) tworzenie warunków, w których przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa rodzinne

mogą dobrze prosperować, a przedsiębiorczość jest nagradzana,

2) zagwarantowanie, by uczciwi przedsiębiorcy, których przedsiębiorstwo

zostało postawione w stan upadłości, dostali szybko drugą szansę,

3) opracowywanie przepisów zgodnie z zasadą „najpierw myśl na małą skalę”

(Think Small First),

4) sprawienie, by organy administracji publicznej lepiej reagowały na potrzeby

MŚP,

5) dostosowanie instrumentów polityki publicznej do potrzeb MŚP: ułatwienie

MŚP udziału w zamówieniach publicznych oraz lepsze wykorzystanie możliwości

pomocy państwa dla MŚP,

26

W teorii przedsiębiorczości rozwijanej zarówno na gruncie ekonomii, jak i nauk o zarządza-

niu trudno jest mówić o drobnej przedsiębiorczości, jednak takie tłumaczenie tego aktu prawnego

zostało narzucone przez Służby Lingwistyczne Komisji Europejskiej i jest ono obowiązującą nazwą

w języku polskim.

27

Najpierw myśl na małą skalę. Program „Small Business Act” dla Europy, Komunikat

Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

i Komitetu Regionów, Bruksela 25.6.2008, KOM(2008) 394 wersja ostateczna.

Kierunki działań Unii Europejskiej…

89

6) ułatwianie MŚP dostępu do finansowania i rozwijanie otoczenia prawnego

i biznesowego sprzyjającego terminowym płatnościom w transakcjach handlowych,

7) pomaganie MŚP w szerszym korzystaniu z możliwości oferowanych przez

jednolity rynek,

8) wspieranie podnoszenia kwalifikacji w MŚP i wszelkich form innowacji,

9) umożliwienie MŚP wykorzystania możliwości tworzonych przez nowe tech-

nologie ochrony środowiska,

10) zachęcanie MŚP do czerpania korzyści z rozwoju rynków.

4. Analiza wybranych działań Unii Europejskiej

na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw

Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw jest jednym z najważniejszych

celów polityki UE, realizowanym przede wszystkim przez promowanie kultury

przedsiębiorczości oraz poprawę warunków tworzenia i funkcjonowania małych

firm. Warto podkreślić, że pomimo znacznej restrykcyjności kryteriów udzielania

pomocy publicznej w UE pomoc dla sektora MŚP należy do nielicznych działań,

na które Komisja Europejska regularnie wyraża zgodę

28

. Szacuje się, że w UE ok.

25% firm korzysta z kredytów adresowanych do małych przedsiębiorców o łącznej

wartości 8,3 mld euro

29

.

Zgodnie jednak z zasadą pomocniczości działania Unii Europejskiej nigdy

nie miały na celu pełnego zastąpienia działań państw członkowskich. W praktyce

oznacza to, że nawet gdyby własne zasoby finansowe UE pozwalały Wspólnocie

na działania na znacznie szerszą skalę, nie powinna ona wkraczać na obszary,

które w naturalny sposób są domeną działań państw członkowskich. Łatwiej jest

jednak określić w sposób negatywny (tj. zabraniający) to, czego Unia Europejska

nie powinna czynić, niż wskazać na takie działania, w których nikt inny nie może

UE zastąpić. Pomimo tych trudności o zasadniczym charakterze z czasem Komisji

Europejskiej udało się wypracować konsensus w sprawie powstającej wspólnej

polityki na rzecz wspierania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw.

Analizując poszczególne formy działań UE na rzecz małych i średnich przed-

siębiorstw, warto przypomnieć, że jedną z najważniejszych funkcji ugrupowań

ponadnarodowych jest tworzenie i nadzorowanie wypełniania ogólnych reguł

prowadzenia polityki gospodarczej przez państwa członkowskie. Wypełnienie tej

funkcji chronić ma państwa członkowskie przed niszczącymi skutkami wzajemnej

28

I. Pietrzyk, Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 44.

29

K. Wach, Kreowanie przedsiębiorczej Europy, „Rzeczpospolita”, 2.02.2004, nr 27(6710),

dodatek „Ekonomia i Rynek”, s. B-8.

Aleksander Surdej, Krzysztof Wach

90

rywalizacji przy użyciu kosztownych subwencji, dotacji oraz innego typu działań

protekcjonistycznych.

W Unii Europejskiej ogólne ramy działań państw członkowskich w stosunku

do przedsiębiorstw są określone przez zasady udzielania pomocy publicznej. Mają

one kluczowe znaczenie, jeśli idzie o tworzenie warunków do wolnej konkurencji

pomiędzy przedsiębiorstwami. Udzielana przez poszczególne kraje pomoc dla

przedsiębiorstw musi być analizowana pod względem akceptowalności przez inne

kraje UE i Komisję Europejską

30

. W stosowanej przez Unię Europejską terminolo-

gii odnoszącej się do pomocy publicznej ważne jest rozróżnienie pomiędzy:

– pomocą adresowaną horyzontalnie, to znaczy pomocą udzielaną ze względu

na jej znaczenie dla rozwoju całej gospodarki,

– pomocą partykularną, czyli pomocą, której odbiorcą są tylko wyodrębnione

sektory gospodarki,

– pomocą regionalną, która skierowana jest potencjalnie do wszystkich przed-

siębiorstw zlokalizowanych na danym obszarze.

Pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom jest zaliczana do działań horyzon-

talnych (ogólnych), gdyż tempo powstawania małych i średnich przedsiębiorstw

uznaje się za kluczową zmienną określającą tempo rozwoju gospodarczego w dłu-

gim okresie.

Chociaż w stosunku do pomocy MŚP obowiązują ogólne zasady udziela-

nia pomocy publicznej, to ze względu na specyfikę tego sektora UE wydała

w 1992 r.

31

specjalne zalecenia (zmodyfikowane w 1996 r.

32

). Rozszerzają one

zakres dozwolonej pomocy na rzecz MŚP o tzw. pomoc techniczną (technical

assistance) umożliwiającą małym i średnim przedsiębiorstwom korzystanie

z publicznego wsparcia dla transferu technologii. W myśl tych zaleceń MŚP mogą

korzystać z pomocy publicznej na badania i rozwój w skali o 10% wyższej niż

duże przedsiębiorstwa. W 1996 r. Komisja Europejska zdecydowała również, że

w celu wspierania umiędzynarodowienia MŚP dozwolona jest publiczna pomoc

MŚP dla ich inwestycji w krajach trzecich. We wszystkich przypadkach pomocy

publicznej dla MŚP obowiązuje reguła de minimis, w myśl której kraje członkow-

skie nie muszą informować Komisji Europejskiej o udzielanej pomocy, jeśli dla

30

W Polsce ustawa o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla

przedsiębiorstw została uchwalona 30 czerwca 2000 r. (Dz.U. nr 60, poz. 704 z późn. zm.) i zaczęła

obowiązywać po półrocznym vacatio legis od 1 stycznia 2001 r. Obecnie kwestie te są uregulo-

wane w kilkakrotnie nowelizowanej Ustawie z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w spra-

wach dotyczących pomocy publicznej (Dz.U. nr 123 poz. 1291 z późn. zm.), która weszła w życie

w przeddzień przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.

31

Community Guidelines on Aid to SMEs, Dz.Urz. WE C 213 z 19.08.1992.

32

Community Guidelines on State Aid for SMEs, Dz.Urz. WE C 213 z 23.07.1996.

Kierunki działań Unii Europejskiej…

91

danego przedsiębiorstwa nie przekracza ona 200 tys. euro w ciągu dowolnych

trzech lat, niezależnie od formy tej pomocy.

Równie istotne jak wielkość pomocy publicznej jest jej przeznaczenie i forma,

w jakiej została ona udzielona. I tak na przykład Komisja Europejska zdecydowa-

nie zabrania udzielania pomocy eksportowej, gdyż w bezpośredni sposób może

ona wpłynąć na stosunki handlowe pomiędzy krajami członkowskimi.

Mimo iż formy pomocy dla przedsiębiorstw Komisja Europejska sprowadza

do wspólnego mianownika, jakim jest finansowy ekwiwalent w postaci równo-

ważnej wielkości subsydium, to różne formy udzielania pomocy nie są pełnym

odpowiednikiem z uwagi na względną różnicę w efektywności i skuteczności jako

narzędzia polityki państwa.

Zazwyczaj dynamikę przedsiębiorczości wiąże się z cechami kulturowymi

danego społeczeństwa: z wartościami, dominującym typem postaw i motywacji

oraz cechami struktury społecznej. Nie są to cechy łatwe do modyfikacji w krótkim

okresie ani też podatne na działania władz publicznych. Jednakże władze publiczne

próbują wpływać na liczbę nowo powstających przedsiębiorstw m.in. przez spe-

cjalne programy wsparcia dla młodzieży zakładającej przedsiębiorstwa czy też, jak

czynił to rząd Tony’ego Blaira, nauczanie przedsiębiorczości w szkołach.

Przykładem działań UE na rzecz wspierania powstawania nowych przed-

siębiorstw są programy wspomagające rozwój przedsiębiorczości wśród kobiet.

Ocenia się, że w skali UE od 20% do 35% przedsiębiorstw jest prowadzonych

przez kobiety. W 60% do 80% MŚP kobiety wykonują ważne funkcje menedżer-

skie lub administracyjne jako żony przedsiębiorców. Pomimo tych pozytywnych

trendów trudno uznać, że społeczeństwa Europy w pełni wykorzystują potencjał

kobiecej przedsiębiorczości. Dlatego też w „IV ramowym programie UE doty-

czącym równych szans kobiet i mężczyzn na lata 1996–2000” uznano rozwój

przedsiębiorczości wśród kobiet za jeden z priorytetów. Proponowane i wspie-

rane ze środków UE działania obejmują pomoc dla kobiet zakładających własne

przedsiębiorstwa, pomoc w tworzeniu transeuropejskich sieci przedsiębiorstw

prowadzonych przez kobiety oraz dofinansowanie kształcenia kobiet w zakresie

funkcji przedsiębiorczych.

Jak już podkreślaliśmy, ważnym celem polityki gospodarczej UE stało się

wspieranie tworzenia nowych przedsiębiorstw. Przyjmuje się bowiem, że duża

liczba inicjatyw gospodarczych pozwala przeżywającym gospodarcze trudności

regionom szybciej pokonywać trudności i łatwiej przystosowywać się do nowych

warunków gospodarczych. Podstawowym wskaźnikiem używanym do badania

dynamiki przedsiębiorczości jest tzw. stopa urodzeń przedsiębiorstw, czyli stosu-

nek liczby nowo powstałych przedsiębiorstw do liczby przedsiębiorstw istnieją-

cych, oraz tzw. wskaźnik wymieralności przedsiębiorstw. Różnica pomiędzy nimi

obrazuje tendencje zmienności absolutnej liczby przedsiębiorstw.

Aleksander Surdej, Krzysztof Wach

92

Międzynarodowa presja konkurencyjna sprawia, że w wielu przedsiębiorstwach

niezbędne stało się stosowanie systemów zarządzania jakością i uzyskiwanie

certyfikatów jakości. Posiadanie formalnego potwierdzenia spełniania kryteriów

wysokiej jakości zarządzania, usług i produktu bywa warunkiem uczestniczenia

w przetargach publicznych, bycia poddostawcą korporacji ponadnarodowych czy

też przejęcia przez te korporacje. Presja certyfikacyjna ma charakter rynkowy: dla

firm wprowadzenie systemów kontroli jakości może oznaczać uzyskanie przewagi

nad konkurencją, poprawę wizerunku przedsiębiorstwa bądź spełnienie wymogów

klientów lub kooperantów.

Zrealizowany w latach 1993–1994 program „Euromanagement” ujawnił,

że MŚP mają duże problemy z wprowadzaniem systemów zarządzania jakością

w sposób odpowiedni do ich potrzeb. Komisja Europejska zdecydowała się więc

włączyć MŚP – jako ważny składnik – do tzw. europejskiej polityki jakości. Głów-

nym celem polityki wspierania jakości stało się przejście od problemów certyfika-

cji jakości do postrzegania zarządzania jakością jako elementu globalnej strategii

przedsiębiorstwa. W dokumencie opublikowanym 17 lutego 1995 r. „Polityka

europejska na rzecz promocji jakości” Komisja Europejska (DG III) podkreśla zna-

czenie wsparcia działań małych i średnich przedsiębiorstw w dziedzinie jakości.

Wśród podjętych przez Komisję Europejską działań dwa zyskały szczególne

znaczenie. Pierwszym jest popularyzacja zagadnień związanych z poprawą jakości

zarządzania, której służą przyznawane przez European Foundation for Quality

Management od 1992 r. Europejskie Nagrody Jakości (European Quality Award).

Do tej pory trafiały one wyłącznie do przedsiębiorstw dużych i bardzo dużych.

Dlatego też Komisja Europejska zaproponowała ustanowienie tej nagrody w kate-

gorii przedsiębiorstw zatrudniających do 250 osób. Po raz pierwszy konkurs

ten został przeprowadzony w 1996 r. Drugim ważnym działaniem jest program

„Eurochambers Quality Project”, który ma na celu promocję świadomości jakości

wśród MŚP dzięki zastosowaniu techniki. Program ten jest prowadzony przez sieć

europejskich izb handlowych (European Chambers of Commerce and Industry).

W ramach tej kampanii promocyjnej tylko w latach 1995–1996 nawiązano bezpo-

średni kontakt z 300 tys. MŚP i zorganizowano 1400 imprez oraz opublikowano

3600 artykułów w prasie przeznaczonej dla MŚP.

W ramach innych działań (np. ramowe programy UE) uruchomiono program

wsparcia publicznego MŚP starających się o uzyskanie certyfikatów jakości.

Konieczność wsparcia publicznego wynika z istnienia dużych jednostkowych

kosztów związanych z certyfikacją i utrzymaniem systemu kontroli jakości. Obec-

nie przewidywane są obniżenia opłat za wspólnotowe certyfikaty uzyskiwane

przez MŚP (np. certyfikat „kwiat europejski”). Można przewidywać, że polityka

wspierania zarządzania jakością nadal pozostanie jednym z priorytetów polityki

UE wobec MŚP.

Kierunki działań Unii Europejskiej…

93

Oprócz ogólnych kwestii regulowania zasad i form pomocy publicznych,

debiurokratyzacji gospodarki, wspierania zakładania nowych przedsiębiorstw

i programów na rzecz rozwoju jakości, Unia Europejska podejmuje problemy

o charakterze technicznym i dotyczące stosunków pomiędzy przedsiębiorstwami.

Takim problemem jest kwestia rozliczania transakcji pomiędzy przedsiębior-

stwami, w tym problem terminowości w regulowaniu należności. Zjawisko zale-

głości płatniczych jest jednym z największych problemów zagrażających istnieniu

i rozwojowi MŚP w Europie. Jak się szacuje, jest ono przyczyną co czwartego

bankructwa i utraty rocznie 450 tys. miejsc pracy. Występowanie zaległości płat-

niczych hamuje powstawanie wspólnego rynku, gdyż jak twierdzi 20% indagowa-

nych przedsiębiorców, mogliby oni zwiększyć swój eksport, gdyby ich zagraniczni

partnerzy szybciej regulowali płatności. W odpowiedzi na ten problem Parlament

Europejski przyjął 15 czerwca 2000 r. dyrektywę

33

, która odnosi się do wszyst-

kich transakcji handlowych i musi być wdrożona przez państwa członkowskie nie

później niż dwa lata po jej wejściu w życie. W dyrektywie tej stwierdza się, że

jeśli umowa nie stanowi inaczej, to płatność musi być uregulowana nie później niż

30 dni po otrzymaniu rachunku (lub dóbr). Niewywiązanie się z tego obowiązku

powoduje nałożenie karnych odsetek liczonych na poziomie przewyższającym

o 7% stopę procentową Europejskiego Banku Centralnego oraz daje prawo do

dochodzenia kosztów odzyskiwania długu. Ponadto dyrektywa stanowi, że tam,

gdzie zgodnie z umową produkt pozostaje własnością sprzedawcy do momentu

całkowitej zapłaty, prawo to powinno być możliwe do egzekwowania w postępo-

waniu przed sądami krajowymi.

5. Podsumowanie

We wstępie wskazaliśmy na zachodzącą ewolucję podejścia do problematyki

rozwoju gospodarczego: polityka gospodarcza krajów UE przestała się koncen-

trować na wielkich przedsiębiorstwach i wielkich projektach, decydenci gospo-

darczy odkryli wagę MŚP dla zapewnienia długookresowej dynamiki gospodar-

czej. Można z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że w przyszłości nie

zmaleje już znaczenie MŚP w rozwoju gospodarczym

34

: fundamentalnej wagi

33

Dyrektywa 2000/35/EC Parlamentu Europejskiego oraz Rady z dnia 29 czerwca 2000 r.

dotycząca przeciwdziałania opóźnieniom w płatnościach w transakcjach handlowych, Dz.Urz. WE

L 200 z 8.08.2000.

34

Może być jednak tak, że po okresie wiary w samoczynność rozwoju gospodarczego ponow-

nie zostanie odkryta waga „widzialnej ręki” państwa.

Aleksander Surdej, Krzysztof Wach

94

MŚP w rozwoju gospodarczym nie umniejszy ani żadna nowa doktryna, ani nowa

siła polityczna

35

.

Wydaje się także, że od początku lat 90. XX w. problematyka MŚP na stałe

weszła do programów i działań UE. Wraz z ustanowieniem w 1997 r. Grupy

Zadaniowej do spraw Tworzenie Środowiska Przyjaznego dla Biznesu (BEST)

oraz ustanowieniem obowiązku raportowania o postępach krajów członkowskich

we wdrażaniu zaleceń Komisji Europejskiej, stworzony został mechanizm moni-

torowania problemów MŚP oraz opracowywania i upowszechniania dobrych

rozwiązań. Jak stwierdza się w „Raporcie o implementacji programu działań na

rzecz przedsiębiorczości i konkurencyjności” z października 2000 r., „Komisja

Europejska będzie stale dokonywać przeglądu wszystkich aspektów prawa wspól-

notowego, w tym reguł konkurencji i reguł dotyczących pomocy publicznej, by

upewnić się, że są one właściwe w celu promocji dynamicznej i przedsiębiorczej

gospodarki”

36

– dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw.

Literatura

Challenges for Enterprise Policy in the Knowledge-Driven Economy, Communication of

the European Commission of 26 April 2000, COM(2000) 256.

Community Guidelines on Aid to SMEs, Dz.Urz. WE C 213 z 19.08.1992.

Community Guidelines on State Aid for SMEs, Dz.Urz. WE C 213 z 23.07.1996.

Council Decision 97/15/EC of 9 December 1996 on a third multiannual programme for

small and medium-sized enterprises (SMEs) in the European Union, Dz.Urz. WE L 6

z 10.01.1997.

Council Decision 2000/819/EC of 20 December 2000 on a multiannual programme for

enterprise and entrepreneurship, and in particular for small and medium-sized enter-

prises (SMEs) (2001–2005), Dz.Urz. WE L 333 z 29.12.2000.

Council Decision 89/490/EEC of 28 July 1989 on the improvement of the business envi-

ronment and the promotion of the development of enterprises, and in particular small

and medium-sized enterprises, in the Community, OJ L 239 of 28.07.1989.

Council Decision 91/319/EEC of 18 June 1991 revising the programme for the improve-

ment of the business environment and the promotion of the development of enterprises,

and in particular small and medium-sized enterprises, in the Community, OJ L 175 of

4.07.1991.

35

Przejście do fazy rozwoju gospodarczego opartego na intensywnym wykorzystaniu wiedzy

zdaje się jeszcze dodatkowo podkreślać znaczenie MŚP. Zauważa to Komisja Europejska w komu-

nikacie pt. „Challenges for Enterprise Policy in the Knowledge-Driven Economy” z 26 kwietnia

2000 r., COM(2000) 256.

36

Report on the Implementation of the Action Plan to Promote Entrepreneurship and Com-

petitiveness, Commission of the European Communities, Brussels, 27 October 2000, SEC(2000)

1825, s. 35.

Kierunki działań Unii Europejskiej…

95

Council Resolution of 27 May 1991 on the action programme for small and medium-sized

enterprises, including craft industry enterprises, OJ C 16 of 5.06.1991.

Dyrektywa 2000/35/EC Parlamentu Europejskiego oraz Rady z dnia 29 czerwca 2000 r.

dotycząca przeciwdziałania opóźnieniom w płatnościach w transakcjach handlowych,

Dz.Urz. WE L 200 z 8.08.2000.

Europe’s Small Businesses Outline Strategy for the Future, „European Report”, nr 2552,

13.12.2000.

Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw, Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Euro-

pejskich, Luksemburg 2004.

Evaluation of the BC-NET and BRE Networks. Final Report, Technopolis Ltd. UK, Bri-

ghton, May 2000.

Industry Council Conclusions on BEST z 29 kwietnia 1999 r., Bruksela.

Integrated Programme in favour of SMEs and the Craft Sector, Communication for the

Council of 3 June 1994, COM(94) 207 final, Brussels 1994.

Mikołajczyk B., Infrastruktura finansowa MŚP w krajach Unii Europejskiej, Difin, War-

szawa 2007.

Najpierw myśl na małą skalę. Program „Small Business Act” dla Europy, Komunikat

Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-

-Społecznego i Komitetu Regionów, Bruksela 25.6.2008, KOM(2008) 394 wersja

ostateczna.

Pietrzyk I., Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.

Piore M., Sabel Ch., The Second Industrial Divide, Basic Books, New York 1984.

Report on the evaluation of the 3rd Multiannual Programme for SMEs in the European

Unions 1997–2000, Commission Communication COM(1999) 319 of 29 June 1999.

Report on the Implementation of the Action Plan to Promote Entrepreneurship and Com-

petitiveness, Commission of the European Communities, Brussels, 27 October 2000,

SEC(2000) 1825.

Report on the Implementation of the Action Plan to Promote Entrepreneurship and Com-

petitiveness, Commission of the European Communities, Brussels, 27 October 2000,

SEC(2000) 1825.

Ström M., The European Union and the Policy in favour of Small and Medium-Sized

Enterprises, seria: „Entrepreneurship Policy for the Future” – special edition, Swedish

Foundation for Small Business Research, Stockholm–Örebro 2001.

Surdej A., Kierunki ewolucji polityki Unii Europejskiej wobec małych i średnich przed-

siębiorstw, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 606, Kraków 2004.

The Community and Small and Medium-Sized Enterprises, „European File” 1983, nr 6.

Wach K., Kreowanie przedsiębiorczej Europy, „Rzeczpospolita”, 2.02.2004, nr 27(6710),

dodatek „Ekonomia i Rynek”.

Wach K., Nowe kryteria klasyfikacji małego i średniego przedsiębiorstwa w ustawodaw-

stwie unijnym, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa” 2004, nr 5(652).

Zalecenie Komisji Europejskiej nr 2003/361/EC z dnia 6 maja 2003 r. dotyczące definicji

małych i średnich przedsiębiorstw, Dz.Urz. WE L 124 z 30.05.2003.

Zalecenie Komisji Europejskiej nr 96/280/EC z dnia 3 kwietnia 1996 r. dotyczące defini-

cji małych i średnich przedsiębiorstw, Dz.Urz. WE L 107 z 30.04.1996.

Aleksander Surdej, Krzysztof Wach

96

Trends in EU Policy on Small and Medium-sized Enterprises

The article presents and analyses the most important trends affecting entrepreneurship

and small and medium-sized enterprises (SMEs). It provides a historical background of

policy formulation for SMEs. In analysing the character and significance of the SME

sector for the economy and SME policy over the last few decades, the evolution of

the approach to issues of economic growth can be observed. EU economic policy has

ceased concentrating on large enterprises and projects, and economic policy-makers

have discovered the importance of SMEs in ensuring that long-term economic economic

dynamics come to bear. A synthetic description of the classifications of enterprises in

EU Member States according to size is provided. The main part of the article presents,

in chronological order, the measures the EU has taken for SMEs. The final part contains

an analysis of chosen EU measures taken for SMEs in the areas of public assistance,

quality support, and payment arrears in transactions between enterprises.