1

1.

Polityka społeczna jako nauka.

1.1.

Wprowadzenie – obszary zainteresowań polityki społecznej.

1.2.

Pojęcie polityki.

•

Polityke (gr.), - sztuka rządzenia państwem.

•

Polis (gr.) - państwo, miasto.

•

Definicje słownikowe:

„sposób sprawowania władzy, kierowania sprawami wewnętrznymi i

zewnętrznymi państwa, realizujący się w bieżącej działalności organów

rządzących i wynikający z ich celów, zadań”

„ogół działań podejmowanych przez partię, zgrupowanie, pojedynczą osobę

w celu zdobycia i utrzymania władzy w państwie, sposób realizacji tych

celów”

•

Termin polityka w kilku perspektywach

Wg Arystotelesa polityka to sztuka rządzenia państwem. Władza (politycy)

organizują życie obywateli i pomagają realizować dobro wspólne. Polityka

jest ściśle związana z etyką.

W renesansie odchodzi się od moralnego pojmowania polityki. Państwo jest

traktowane jako instytucja, za pomocą której władza realizuje swoje cele,

bez uwzględniania konsekwencji moralnych. Niccolo Macchiavelli

(„macchiavelizm”) – władza pojmowana jako cel sam w sobie.

Kościół katolicki mówi o obowiązku działalności politycznej. Katolik ma

obowiązek aktywności politycznej zgodnej z zasadami moralnymi swej

religii. Polityka jest to służba dobru wspólnemu.

2

•

Polityka w polityce społecznej jako nauce:

Działalność władzy realizowana poprzez stanowienie prawa oraz

funkcjonowanie instytucji mające na celu roztropne powiększanie dobra

wspólnego. Polityka polega na podejmowaniu decyzji i na działaniu

wyznaczonych osób.

1.3.

Przyczyny polityki społecznej.

1.3.1.Dlaczego państwo prowadzi politykę społeczną?

a)

gdyż są takie możliwości

b)

cel: dobro człowieka

c)

negatywne cechy początków kapitalizmu

d)

gdyż człowiek chce być szczęśliwy

a)

ponieważ są takie możliwości

Przyczyna sprawcza – polityka społeczna jest realizowana gdyż:

•

są sytuacje gdy człowiek sobie nie radzi i jest nieszczęśliwy

•

narody stały się bogatsze i nastąpił postęp technologiczny

•

ze względu na rozwój idei praw człowieka.

b)

Przyczyna celowa – polityka społeczna jest realizowana ze względu na

dobro człowieka

c)

negatywne cechy początków kapitalizmu - polityka społeczna ma swe

ź

ródło w tzw. kwestii robotniczej towarzyszącej początkom kapitalizmu

d)

gdyż człowiek chce być szczęśliwy

3

„Bez względu na to, jak bardzo krytykuje się i odrzuca instytucje państwowe,

marzeniem ludzi na całym świecie jest być obywatelem państwa prawa,

państwa tworzącego ramy dla efektywnego systemu gospodarczego,

państwa zapewniającego bezpieczeństwo fizyczne i socjalne obywateli oraz

będącego producentem podstawowych dóbr publicznych”.

Na czym polega szczęście człowieka?

Założenia: każdy człowiek dąży do szczęścia a szczęście jest różnie rozumiane

Różnie rozumiane czynniki szczęścia (to są stany przeciwstawne, krańcowe;

można wskazać poglądy pośrednie)

Pogląd podstawowy

Pogląd przeciwny

ż

ycie w prawdzie

ż

ycie że w fałszu i zakłamaniu

ż

ycie polegające na uszczęśliwianiu

innych

innych nie da się uszczęśliwić

bycie zdrowym

cierpienie i choroba

ograniczanie namiętności

uleganie namiętnościom

rozwój własnej osobowości w pełnej

wolności

rozwój

własnej

osobowości

w

podporządkowaniu

się

innym,

posłuszeństwie

szczęście jest darem losu i nie

wymaga wysiłku

szczęście trzeba wypracować, wymaga

wysiłku, pracy

szczęście jest w walce

szczęście jest w pokoju

trzeba posiadać jak najwięcej, liczy

się majątek

by być szczęśliwym trzeba się

ograniczać

czynnikiem szczęścia jest solidarność

międzyludzka

kontrast własnego powodzenia z

niepowodzeniem innych

trzeba zapomnieć o grozie śmierci

trzeba nieustannie myśleć o śmierci

bycie wolnym od trwogi i lęku

ż

ycie w lęku

4

szczęście jest w zaspokojeniu pożądań szczęście tkwi w niezaspokojonych

pożądaniach

ż

ycie pełne wrażeń

ż

ycie uregulowane i jednostajne

szczęście jest tylko w Bogu

materialiści twierdzą, że szczęście jest

możliwe tylko dla tych, którzy pojęli,

ż

e Boga nie ma

szczęście zależy od pomyślnych

warunków życia

szczęście zależy tylko od nas samych

wielka miłość (uczucie)

„spokojna” miłość ale długa

Przyczyny wielu rozbieżności rozumienia szczęścia:

a)

Wieloznaczność pojęć – nieraz poglądy są różne bo różnie jest rozumiany

język

•

czynniki bezpośrednie szczęścia (to co daje szczęście np. dla kogoś

pieniądze same w sobie dają szczęście) i czynniki pośrednie szczęścia

(to, co pośrednio prowadzi do szczęścia, za pieniądze mogę kupić

potrzebne książki albo poznać interesujące mnie miejsca na świecie)

•

to co niezbędne do szczęścia (np. zdrowie) i to co przyczynia się do

szczęścia (np. dobrzy znajomi i przyjaciele, dobra praca)

•

szczęście doskonałe (rozumiane jako idea, np. życie wieczne i

szczęście przeciętne – tzn. w miarę spokojne życie)

b)

Ludzie nie znają dobrze czynników swego szczęścia.

c)

Dla szczęścia różnych ludzi ważne są różne czynniki

•

warunki życia różnych ludzi są różne

•

są różne typy ludzi

Badania empiryczne dotyczące szczęścia

Wnioski z badań:

5

1.

Osoby bogatsze są szczęśliwsze od biednych.

2.

W badanych krajach średnie poczucie szczęścia nie zwiększyło się w

czasie, mimo znacznego wzrostu PKB per capita.

3.

Poziom szczęścia został oceniony przez osoby, które w ostatnim roku

wygrały na loterii od 50 tys. dolarów do 1 miliona dolarów, na poziomie

4, natomiast w grupie kontrolnej na poziomie 3,8 na 5-cio stopniowej

skali. Co więcej grupa osób, które wygrały oceniły codzienne życie

gorzej od osób z grupy kontrolnej.

4.

Dużo więcej szczęścia dają dobra podstawowe (basic goods), takie jak:

jedzenie,

schronienie

(dom),

sen,

przyjaciele,

dobre

relacje

międzyludzkie, aktywność duchowa itp., niż tzw. adaptive goods, czyli

towary luksusowe (np. samochody), drogie hotele, wyszukane

restauracje, drogie ubrania itp. Konkluzja: by być bardziej szczęśliwym

należy skoncentrować się na dobrach podstawowych.

5.

Ludzie przeceniają rolę pieniędzy dla własnego szczęścia.

6.

Poczucie szczęścia jednostki jest ujemnie skorelowane z dochodami

innych osób i własnymi dochodami w przeszłości.

7.

Zmiana poczucia szczęścia przy szoku dochodowym.

6

8.

Poczucie dużego szczęścia w zestawieniu do dochodów podwaja się, gdy

dochody roczne powiększają się z przedziału 0 - 20 tys. dolarów do

przedziału 50 – 90 tys. dolarów. Natomiast zmiany nie ma gdy dochody

rosną do przedziału powyżej 90 tys. dolarów rocznie.

9.

Podsumowanie badań na temat czynników wpływających na poczucie

zadowolenia z życia (J. Czapiński):

•

„dochód... nie ma prawie żadnego wpływu na poczucie szczęścia w

bogatszej połowie populacji, a jego zmiany w historii nie wpływały w

ogóle na poczucie szczęścia. Warto jednak z tego punktu widzenia,

zwiększyć dochody ludzi bardzo ubogich i bardzo ubogich krajów”;

•

Zatrudnienie jest dużo ważniejszym czynnikiem, z tego względu, że brak

pracy jest główną przyczyną poczucia nieszczęścia... należy rozwijać

dające zadowolenie sposoby spędzania wolnego czasu;

7

•

„... czas wolny, różne formy wypoczynku i rekreacji są nie tylko ważnym

ź

ródłem poczucia szczęścia, lecz ponadto takim źródłem, które jest w

dużym stopniu pod kontrolą jednostki... Brak pieniędzy jest mniej ważny,

ponieważ liczne formy spędzania czasu wolnego albo nic nie kosztują,

albo są bardzo tanie”;

•

„Małżeństwo i inne bliskie związki są ważnym źródłem szczęścia, a

rozpad małżeństwa jest poważną przyczyną poczucia nieszczęścia...

Wszystko, co można zrobić dla umocnienia instytucji małżeństwa,

wydaje się pożądane. Przyjaźń jest innym ważnym źródłem szczęścia,

lecz wielu ludzi nie ma przyjaciół z powodu braku umiejętności

społecznych”;

•

„Wykształcenie jest niewątpliwie źródłem szczęścia, lecz mogłoby być

nim w większym stopniu”, jest to „źródło zainteresowań realizowanych i

rozwijanych w czasie wolnym”, „lepiej przygotowuje w zakresie

umiejętności społecznych”, a więc przyczynia się do łatwiejszego

znajdowania przyjaciół i lepiej przygotowuje do utrzymywania

małżeństw, „przyczynia się do wzrostu zachowań prozdrowotnych”.

Wnioski dla polityki społecznej:

•

Jeżeli bogaci nie przestaną być bogatymi, to uzasadniona jest

redystrybucja ich dochodu do osób biednych. Bogaci dalej będą

szczęśliwi, a biedni staną się szczęśliwsi. Przykładowy wykres

pokazujący zależność między wzrostem dochodu, a poczuciem szczęścia.

8

•

W polityce społecznej ważne są działania pomagające zredukować

poziom bezrobocia.

•

Duże znaczenie ma dostęp do edukacji, ze szczególnym uwzględnieniem

rozbudzania zainteresowań i kształtowania umiejętności społecznych.

•

Ważne jest tworzenie oferty różnych form spędzania wolnego czasu.

•

Istotną rolę odgrywają działania przyczyniające się do umacniania

małżeństwa.

e)

zakres roli państwa w polityce społecznej

1.

W jakich obszarach państwo powinno wspierać obywateli?

2.

W jakim stopniu należy wspierać obywateli?

3.

W jaki sposób wspierać obywateli by wsparcie było efektywne (wymiar

ekonomiczny) i sprawiedliwe (wymiar etyczny)

1.3.2. Dlaczego istnieje potrzeba uprawiania polityki społecznej jako

nauki?

•

Oparcie działalności na prawdziwych przesłankach.

•

Politykę społeczną realizują politycy (tworząc prawo), urzędnicy

(wykonując je). Na politykę społeczną wpływ mają obywatele

(naciskając na polityków i dokonując ich wyboru), pracodawcy i

9

pracownicy, różne grupy interesu, które między sobą rywalizują,

negocjują, ustalają wypracowane stanowiska.

•

Decyzje są wynikiem interakcji sił interesu i kompromisów, a to nie

zawsze oznacza rozwiązanie najlepsze. Stąd zagrożeniem dla polityki

społecznej jest abstrahowanie od dorobku naukowego i kierowanie się

jedynie owym zdrowym rozsądkiem, intuicją, czy też rozwiązaniem

ś

rodkowym (kompromisowym).

•

Społeczeństwo ma różny poziom wiedzy na temat ekonomii.

Polityka społeczna jako nauka:

1.

Bada co było dawniej.

2.

Ustala jak jest (diagnoza).

3.

Prognozuje jakie są możliwe różne możliwe warianty przyszłości.

4.

Opracowuje plan działań. Jak to zrobić, by osiągnąć słuszne cele?

5.

Ocenia skutki prowadzonej polityki i ewentualnie koryguje reformy.

1.4.

Relacje polityki społecznej do innych dyscyplin naukowych.

Polityka społeczna jest nauką:

•

praktyczną

•

humanistyczną (społeczną)

•

interdyscyplinarną

Spokrewniona jest z następującymi dyscyplinami:

Socjologia - Prawo - Ekonomia - Politologia - Demografia

10

1.5.

Podmiot i przedmiot polityki społecznej. Polityki szczegółowe.

a)

Podmioty polityki społecznej

•

Polityka społeczna na poziomie centralnym

Państwo jest podstawowym podmiotem polityki społecznej, tworzy system

prawny i instytucjonalny w którym mogą funkcjonować pozostałe podmioty.

Cechy polityki społecznej na poziomie centralnym:

-

państwo określa generalne cele, wartości i zasady dla polityki społecznej

-

państwo zapewnia kontrolę legalności, celowości i skuteczności działania

podmiotów w skali regionalnej i lokalnej

-

państwo

umożliwia

usuwanie

przestrzennych

(terytorialnych)

dysproporcji

w

zaspokajaniu

potrzeb

społecznych

używając

mechanizmów redystrybucji

Wady polityki społecznej na poziomie centralnym:

-

możliwość marnotrawstwa środków

-

konieczne jest formalizowanie zasad, kryteriów, procedur co usztywnia

system i zwiększa koszty działania

-

prawo nie jest w stanie uwzględnić wszystkiego

-

im większy poziom centralizacji tym władze lokalne stają się bardziej

biernie

•

Polityka społeczna na poziomie lokalnym

Cechy polityki społecznej na poziomie lokalnym:

-

możliwe jest lepsze rozpoznanie rzeczywistych potrzeb i dobór

najbardziej adekwatnych sposobów ich zaspokojenia

11

-

możliwa jest większa elastyczność i mniejsze sformalizowanie procedur

-

możliwa jest skuteczniejsza kontrola działań administracji

-

autonomia podmiotów lokalnych sprzyja społecznej aktywności

obywateli

Zagrożenia związane z funkcjonowaniem samorządu lokalnego:

-

istnieje ryzyko lokalnego politykierstwa i tworzenia się różnego rodzaju

układzików

-

konieczna jest jawność, pełny przekaz informacji, możliwość wpływania

opinii publicznej oraz nadzór władz państwowych

-

problem decentralizacji pozornej

-

złe rozumienie terminu „korzyści i interes publiczny”. Dwie skrajne

filozofie: gmina jest wartością cenniejszą niż państwo (to co jest dobre

dla gminy jest też dobre dla państwa) albo interes państwa jest nadrzędny

wobec mniejszości, jaką jest gmina (dominacja centralnego aparatu

państwowego)

•

Polityka społeczna organizacji pozarządowych

Dobrowolnie tworzone formalne i nieformalne zrzeszenia obywateli w celu

realizacji jakichś zadań – zrzeszenia, związki zawodowe, kościoły,

stowarzyszenia, ruchy społeczne, fundacje, grupy samopomocowe itp.

•

Podmioty ponadnarodowe

Polityka społeczna realizowana jest coraz częściej w szerszej skali niż w

obszarze jednego państwa. Do podstawowych uwarunkowań należą:

12

-

coraz więcej problemów i zagrożeń społecznych to problemy

uniwersalne, powszechnie występujące, podobne we wszystkich

narodach świata

-

wiele kwestii np. zanieczyszczenie środowiska, zacofanie, problemy

związane z wyżywieniem nabierają wymiaru globalnego

-

ogólnoświatowa współpraca przybiera różne postaci: wspólne debaty,

naciski polityczne, regulacje prawa międzynarodowego, skoordynowane

przedsięwzięcia praktyczne,

-

instytucje ogólnoświatowe pełnią funkcję normotwórczą – stanowienie

międzynarodowych standardów politycznych i prawnych,

-

instytucje te udzielają zarówno doraźnej pomocy, jak i pomocy służącej

długofalowemu rozwojowi społecznemu (np. pomoc techniczna) – usługi

doradcze, kształcenie kadr, wsparcie finansowe konkretnych projektów

socjalnych (organizacje pozarządowe, UNICEF (Fundusz ONZ Pomocy

Dzieciom), UNDP Program Rozwoju ONZ), UNEP (Program ONZ ds.

Rozwoju Środowiska), FAO (Organizacja ds. Rozwoju i Rolnictwa),

Europejski Fundusz Socjalny, Fundusz Rozwoju Społecznego itp.

Podstawowe dokumenty międzynarodowe związane z polityką społeczną

-

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Paryż 1948, ONZ

-

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych,

Nowy Jork 1966, ONZ

-

Konwencja o Prawach Dziecka z 20 Listopada 1989 roku, ONZ

-

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Nowy Jork

1966, ONZ

-

Europejska Karta Społeczna, Turyn 1961, Rada Europy (nie mylić z Radą

Unii Europejskiej)

13

b)

Przedmiot polityki społecznej

Wobec jakich osób kierowane są działania polityki społecznej? Przedmiotem

polityki społecznej jest każdy obywatel.

Podstawowe kategorie osób wobec których w szczególności kierowana jest

polityka społeczna:

•

Osoby, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej

-

osoby, które utraciły pracę

-

osoby nie mające stałego źródła dochodów

-

osoby bez kwalifikacji, wykształcenia

-

osoby pracujące w zakładach upadających albo w których pracodawcy

nieregularnie wypłacają wynagrodzenia lub wynagrodzenie jest za niskie

•

W najgorszej sytuacji są:

-

rodziny z trojgiem i większą liczbą dzieci oraz rodziny niepełne

-

osoby niepełnosprawne

-

dzieci wychowujące się w rodzinach alkoholicznych, wykolejona

młodzież, pozbawione opieki rodzicielskiej sieroty

-

osoby w podeszłym wieku, samotne z niską emeryturą

-

mieszkańcy regionów najuboższych ekonomicznie

-

pod niektórymi względami mieszkańcy wsi i małych miejscowości

•

Wyróżnia się też osoby w „krytycznej sytuacji życiowej” charakteryzują

się:

-

niemożnością zaspokajania elementarnych bytowych potrzeb

-

destabilizacją, załamaniem się drogi życiowej

14

-

zawodnością dotychczasowych mechanizmów adaptacyjnych

-

utratą wiary w siebie, często połączoną z negatywnym osądem otoczenia

-

niemożnością sprostania tej sytuacji w oparciu tylko o własne siły

•

Główne polityki szczegółowe w ramach polityki społecznej

-

polityka zdrowotna

-

polityka edukacyjna

-

polityka mieszkaniowa

-

polityka zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu

-

polityka rodzinna

-

polityka w zakresie pomocy społecznej

-

polityka zabezpieczeń społecznych

-

polityka przeciwdziałania patologiom społecznym

1.6.

Definicje polityki społecznej.

1.6.1.Polityka społeczna a polityka socjalna.

•

termin „socjalna” obejmuje swym zakresem węższy zasięg zagadnień niż

termin „społeczna”.

•

w polityce społecznej przedmiotem oddziaływań jest całe społeczeństwo, a

jej celem stworzenie warunków życia, w których każdy obywatel będzie

miał możliwość pełnego indywidualnego rozwoju (działanie na rzecz dobra

wspólnego)

•

w polityce socjalnej chodzi głównie o zaspokojenie podstawowych potrzeb

ludzi, którzy z jakiś powodów znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej,

natomiast w polityce społecznej chodzi o szeroko rozumiany postęp w

rozwoju społeczeństwa jako całości

15

1.6.2.Rodzaje definicji polityki społecznej.

•

Definicje z pojęciem dobrobytu społecznego.

Polityka społeczna to „kolektywne działanie na rzecz dobrobytu społecznego”

(Barbara Rodgers).

•

Definicje z pojęciem potrzeb społecznych.

„Naczelne zadanie... [polityki społecznej to] obrona człowieka przed

niezaspokojeniem jego potrzeb, początkowo najbardziej elementarnych,

niezbędnych dla fizycznego przetrwania, a następnie także potrzeb

rozwojowych...” (Jolanta Supińska).

•

Definicje z pojęciem sprawiedliwości społecznej.

„Polityka społeczna w najbardziej ogólnym sensie jest procesem redystrybucji

dóbr i usług wedle pewnych normatywnych założeń (zwanych często

‘sprawiedliwością społeczną’)”,

•

Definicje z pojęciem praw społecznych.

Prawa społeczne nie dotyczą praw w sensie naukowym, ani praw w sensie

ustaw, chodzi tu o prawa w znaczeniu praw człowieka. W języku angielskim

wyraźnie widać kiedy mowa o prawach w sensie praw człowieka (rights) (ius),

a kiedy o prawach w sensie ustaw (law) (lex).

Bardzo często odróżnia się prawa negatywne i pozytywne, do tych drugich

zalicza się właśnie prawa społeczne i socjalne.

16

-

Prawa negatywne: prawa do tego, żeby inni (rząd) powstrzymali się od

pewnych działań (sugeruje się, że realizacja tych praw nie wymaga

ż

adnych kosztów, ponieważ można się powstrzymać od nieskończonej

liczby działań bez żadnych kosztów po stronie powstrzymującego).

(liberalizm)

-

Prawa pozytywne: prawa do tego, żeby inni (rząd) podjęli jakieś działania

(sugeruje się, że realizacja tych praw jest kosztowna)

„Współczesna polityka społeczna bazuje na – akceptowanym przez

społeczność międzynarodową – personalizmie, asekurowanym poprzez prawa

(socjalne) człowieka” (Julian Auleytner)

Założenie filozofii personalizmu:

Osoba ludzka posiada godność i jest najwyższą wartością w porządku

naturalnym.

Wniosek praktyczny:

Prawa społeczne są podstawą dla działań w obszarze polityki społecznej.

Należy stwierdzić, że celem polityki społecznej jest zapewnienie

przestrzegania wszystkich praw człowieka.

•

Definicje z pojęciem bezpieczeństwa społecznego.

Polityka społeczna to działalność państwa polegająca na zapewnieniu

obywatelom bezpieczeństwa socjalnego.

•

Definicje z pojęciem integracji społecznej.

17

Polityka społeczna polega na przyczynianiu się do harmonijnego budowania i

wzmacniania więzi społecznych oraz przeciwdziałania alienacji jednostek.

Główny cel Strategii Lizbońskiej UE z 2000 obejmuje również spójność

społeczną:

Unia ma stać się „najbardziej konkurencyjną i dynamiczną opartą na wiedzy

gospodarką świata zdolną do trwałego wzrostu gospodarczego przy większej

liczbie lepszych miejsc pracy, z większą spójnością społeczną i

poszanowaniem środowiska” (środowisko dodała Rada Europejska w

Goeteborgu).

1.7.

Źródła danych w polityce społecznej.

•

Badania socjologiczne.

•

Statystyka społeczna

•

Diagnozowanie przez służby społeczne

•

„Autodiagnozy”.

2.

Teoria wyboru społecznego i teoria wyboru publicznego.

Teoria wyboru społecznego zajmuje się badaniem w jaki sposób preferencje

jednostek odnośnie różnorakich decyzji przekładają się na preferencje

kolektywne (grupowe).

•

Jaka decyzja grupy będzie najlepsza dla członków grupy?

•

Na ile decyzje grupy są odzwierciedleniem oczekiwań jej członków?

18

•

Jaką decyzję powinna podjąć grupa, by była ona najlepsza dla wszystkich

mimo zróżnicowanych opinii i preferencji poszczególnych członków

grupy?

•

Jak preferencje pojedynczych wyborców przekładają się na wynik

wyborów a następnie dokonywane wybory - głosowania wybranych

przedstawicieli?

Przykładowo z punktu widzenia polityki społecznej zapytamy:

•

Jaki powinien być system podatkowy by był sprawiedliwy?

•

Jak podzielić środki budżetowe pomiędzy poszczególne resorty?

Powiedzmy, że zostaje do podziału 2 miliardy złotych pomiędzy

Ministerstwo Edukacji i Ministerstwo Zdrowia. Jaki podział będzie

najlepszy dla społeczeństwa jako całości?

Teoria wyboru społecznego (Kenneth Arrow) bada:

-

w jaki sposób podejmowane są decyzje w grupie (wybór społeczny),

zarówno w przypadku głosowania bezpośredniego członków grupy,

jak i w przypadku wyborów pośrednich

-

interesuje się również oceną społeczną podjętych decyzji oraz ich

konsekwencji wobec poszczególnych członków grupy.

-

okazuje się, że wybór takiego czy innego rozwiązania przez zbiorowa

decyzję, zależeć będzie od metody głosowania.

19

3.

Kwestie społeczne.

3.1.

Pojęcie, geneza i istota kwestii społecznych.

Kwestia społeczna – przeszkody ograniczające możliwość zaspokajania

podstawowych potrzeb człowieka i całych zbiorowości ludzkich.

•

kwestie społeczne są związane z podstawowymi potrzebami.

•

identyfikacja kwestii społecznych wymaga zdefiniowania listy zjawisk,

które są przeszkodami istotnie utrudniającymi godne życie

Cechy kwestii społecznych:

•

występowanie na masową skalę skrajnie trudnych sytuacji w życiu

jednostek i rodzin

•

utrwalają się one w poszczególnych środowiskach i kategoriach ludzi

•

charakteryzują

się

piętrzącymi

się

konfliktami

zakłócającymi

funkcjonowanie społeczeństwa

•

nie są możliwe do rozwiązania siłami pojedynczych grup ludzkich

•

wynikają przede wszystkim z układu stosunków między różnymi grupami

ludności, ze sposobu gospodarowania i podziału wytworzonych dóbr

•

zakłócają dalszy rozwój społeczny

Kwestia społeczna (sensu stricte)

Konkretny problem o szczególnie wysokim stopniu dotkliwości dla życia i

współdziałania członków danej społeczności.

20

Pytania identyfikujące kwestie społeczne:

a)

zaspokojenie jakich potrzeb jest blokowane?

b)

Zaspokojenie czyich potrzeb jest blokowane?

Kwestia społeczna (sensu largo)

Przeciwieństwo między obowiązującymi w danym społeczeństwie zasadami,

ustrojem, cywilizacją a dążeniami jednostek i zbiorowości do godnego życia.

Klasyczne poglądy na temat sposobu rozwiązywania kwestii społecznych:

a)

klasyczny liberalizm – powodem powstawania kwestii społecznych jest

ograniczanie wolności osobistej i swobodnej gry sił rynkowych w życiu

gospodarczym.

b)

myśl socjalistyczna – powodem kwestii społecznych jest porządek

społeczny dzielący społeczeństwo na zbiorowości w różnym stopniu

uprzywilejowane i upośledzone.

c)

katolicka nauka społeczna – dochodzenie do sprawiedliwych stosunków

społecznych wymaga moralnego doskonalenia jednostek. Mówi się też o

tzw. „grzesznych strukturach”, które są efektem grzechów osobistych

Różnice między kwestiami społecznymi a problemami społecznymi:

Kwestie społeczne to dysproporcje rozwoju różnych sfer życia zbiorowego i

dysfunkcje organizacji społeczeństwa.

Problemy społeczne to zjawiska związane przede wszystkim z sytuacją

poszczególnych jednostek.

21

Przykładowy katalog kwestii społecznych:

bezrobocia

ubóstwa

edukacyjna

mieszkaniowa

AIDS

alkoholizmu

narkomanii

migracji

prostytucji

samobójstw

ż

ebractwa

rodziny

dyskryminacji

niepełnosprawnych

osób starych

mniejszości narodowych

zdrowia

ekokwestia

dziecka

kobiecą

rolna

przemocy w rodzinie

bezdomności

nierówności

robotniczą lub pracowniczą

przestępczości wśród nieletnich

Problemy społeczne w obszarze kwestii pracy i bezrobocia:

dyskryminacja

w

zatrudnieniu

wypadki przy pracy

sezonowe bezrobocie

niebezpieczne zawody

wyzysk w zatrudnieniu odmowa prawa do pracy

uchylanie się od pracy

niewłaściwe bodźce do
zatrudnienia

zbyt długi czas pracy

nieodpowiednie

warunki

pracy

wyzysk pracy dzieci

strajki

wyzysk ludności rdzennej w
zatrudnieniu

absencja w pracy

naruszanie prawa do równej
płacy za równą pracę

monotonia pracy

przepracowanie

brak szans na zatrudnienie
dla

niektórych

kategorii

społecznych

alienacja pracy

złe warunki życia i
pracy

pracowników

imigrantów

przestarzałe

kwalifikacje

zawodowe

strukturalna

sztywność

rynków pracy

nadużywanie
narkotyków w pracy

dysfunkcjonalne

relacje

między

pracą

i

społeczeństwem

złe warunki pracy robotników
rolnych

zależność

gospodarki

od nieopłacanej pracy
kobiet

nieopłacana praca kobiet w
gospodarstwie domowym

22

praca wymagająca od kobiet
podnoszenia

ciężkich

przedmiotów

zagrożenia dla młodych
ludzi w pracy

stres w pracy

praca nocna

symulowanie pracy

trudności ze znalezieniem
pracą po skończeniu szkoły

molestowanie seksualne w
pracy

ciężka praca fizyczna

brak miejsc pracy

zły stan medycyny pracy

niemożność
dokształcania się przez
pracowników

uzależnienie od pracy

przemoc w pracy

prace,

które

są

powodem stygmatyzacji

pracownicy, którzy nie mają
co robić w pracy

materialistyczny ekonomizm
w postrzeganiu pracy

deregulacja rynku pracy naruszanie godności ludzkiej

pracy

rezygnacja z poszukiwania
pracy w wyniku zniechęcenia
upokorzeniami i trudnościami

warunki

pracy

prowadzące

do

dehumanizacji ludzi

Analiza kwestii społecznych

1.

Identyfikacja sposobu, w jaki kwestia jest definiowana (oznaki, możliwość

pomiaru i analizy przyczynowo-skutkowej, wyróżnienie problemów

szczegółowych).

2.

Identyfikacja przyczyn i najważniejszych konsekwencji problemów.

3.

Identyfikacja ideologii – wartości, które sprawiły, że przedmiot obaw został

zdefiniowany jako problem.

4.

Identyfikacja, kto korzysta, a kto traci w wyniku istnienia problemu (jaki

charakter mają korzyści i straty, jak są wysokie).

5.

Analiza sposobów rozwiązania kwestii społecznej.

3.2.

Zabezpieczenie społeczne a problemy społeczne.

Zabezpieczenie społeczne:

23

Zestaw środków i przedsięwzięć podejmowanych przede wszystkim przez

państwo w celu zabezpieczenia jakości życia obywateli na odpowiednim

poziomie w przypadku wystąpienia ryzyk socjalnych uniemożliwiających im

samodzielny rozwój.

Bezpieczeństwo socjalne (social security)

Bezpieczeństwo socjalne to „stan wolności od niedostatku materialnych

ś

rodków utrzymania i istnienia realnych gwarancji pełnego rozwoju jednostki”

Techniki zabezpieczenia społecznego:

•

Technika ubezpieczeniowa

Ś

wiadczenia mają charakter roszczeniowy (obligatoryjny). Aby mieć

uprawnienia do skorzystania z pomocy trzeba opłacać składki. Warunki i

kryteria świadczeń z tak powstałego funduszu ustala się w drodze ustawowej.

•

Technika zaopatrzeniowa

Ma charakter roszczeniowy, ale prawo do świadczeń wynika wyłącznie z woli

ustawodawcy i nie jest związane z uprzednio opłacanymi składkami.

Ś

wiadczenia są finansowane z funduszy publicznych.

•

Technika opiekuńcza

Ś

wiadczenia udzielane na podstawie tej techniki mają charakter uznaniowy

(fakultatywny). Są przyznawane indywidualnie, po wcześniejszym zbadaniu

warunków życiowych danej osoby.

•

Powszechna ochrona zdrowia.

•

Rehabilitacja zawodowa dla osób niepełnosprawnych

24

•

Interwencja państwa w przypadku trudności z egzekwowaniem

zasądzonych alimentów.

Zabezpieczenie społeczne – wybrane problemy

•

wpływ gwarancji poziomu zaspokojenia potrzeb na motywację do pracy

•

wpływ zabezpieczenia społecznego na funkcjonowanie i spójność rodzin

- w jakim zakresie społeczeństwo (państwo) ma przejąć od rodziny

odpowiedzialność za ekonomiczne utrzymanie jej członków?

•

Stygmatyzacja

•

Zbyt niski poziom realizacji uprawnień

•

Oszustwa - wyłudzanie świadczeń na podstawie fałszywych lub

wyłudzonych zaświadczeń

•

Kultura zależności i podklasa

25

3.3.

Demograficzne uwarunkowania polityki społecznej.

Demografia dzieli się na dwie dziedziny:

1.

Ruch naturalny – obejmuje urodzenia, zgony, przyrost naturalny, zmiany

stanu cywilnego.

2.

Ruch przestrzenny – obejmuje migracje.

Podstawowe wskaźniki demograficzne:

•

przyrost (lub ubytek) rzeczywisty - suma salda migracji zewnętrznych

i przyrostu naturalnego

•

dzietność ogólna - liczba dzieci przypadająca na jedną kobietę

•

współczynnik dynamiki demograficznej - stosunek liczby urodzeń

ż

ywych do liczby zgonów w danym okresie

•

przyrost naturalny ludności - różnica między liczbą urodzeń żywych i

zgonów w danym okresie.

Cechy procesów ludnościowych:

•

szybki wzrost liczby ludności świata

•

nierównomierny wzrost liczby ludności świata

•

spadek przyrostu ludności w miarę polepszania jej warunków życia (tzw.

eksplozja demograficzna występuje w krajach najbiedniejszych)

26

27

Sytuacja demograficzna w Polsce:

Tabl. Ludność, ruch naturalny i migracyjny w latach 1946-2003

28

OGÓŁEM

Lata

Ludność

stan w dniu

31.XII

Małżeństwa Rozwody

a

Urodzenia

ż

ywe

Zgony

Przyrost

naturalny

Migracje

wewnętrzne

Migracje zagraniczne

Ogólne

saldo

migracji

ogółem

w tym

niemowląt

napływ odpływ saldo imigracja emigracja saldo

w tysiącach

1946

23640

281,9

8,0

622,5

241,8

72,5

380,7 2257,0 2257,0 x

1181,1

1835,9

-

654,8 -654,8

1950

25035

267,1

11,0

763,1

288,7

82,4

474,4 1340,0 1340,0 x

8,1

60,9

-52,8 -52,8

1952

25999

267,7

12,5

779,0

286,7

74,3

492,3 1386,2 1386,2 x

3,7

1,6

2,1

2,1

1954

27012

263,0

12,4

778,1

276,4

64,3

501,7 1458,7 1458,7 x

2,8

3,8

-1,0

-1,0

1956

28080

260,0

13,8

779,8

249,6

55,1

530,2 1444,2 1444,2 x

27,6

21,8

5,8

5,8

1958

29000

263,7

15,7

755,5

241,4

54,7

514,1 1323,4 1323,4 x

92,8

139,3 -46,5 -46,5

1960

29795

244,2

14,8

669,5

224,2

37,5

445,3 1256,2 1256,2 x

5,7

28,0

-22,3 -22,3

1962

30484

228,1

18,0

599,5

239,2

32,9

360,3 1034,1 1034,1 x

3,3

20,2

-16,9 -16,9

1964

31339

230,7

20,9

563,9

237,0

27,9

326,9

932,9 932,9

x

2,3

24,2

-21,9 -21,9

1966

31811

225,9

24,4

531,3

233,9

21,6

297,4

840,3 840,3

x

2,2

28,8

-26,6 -26,6

1968

32426

257,9

29,4

525,8

245,7

19,1

280,1

861,5 861,5

x

2,2

19,4

-17,2 -17,2

1970

32658

280,3

34,6

547,8

268,6

20,0

279,2

881,9 881,9

x

1,9

14,1

-12,2 -12,2

1972

33202

307,7

37,4

577,9

267,4

18,5

310,5

895,2 895,2

x

1,8

19,1

-17,3 -17,3

1974

33846

319,6

39,7

623,7

279,7

17,2

344,0

798,0 798,0

x

1,4

11,8

-10,4 -10,4

1976

34528

326,7

38,0

672,8

306,8

18,7

366,0

971,5 971,5

x

1,8

26,7

-24,9 -24,9

1978

35081

327,2

35,8

669,3

328,1

18,0

341,2

964,0 964,0

x

1,5

29,5

-28,0 -28,0

1980

35735

307,4

39,8

695,8

353,2

17,7

342,6

895,3 895,3

x

1,5

22,7

-21,2 -21,2

1982

36399

315,8

46,7

705,4

337,9

17,2

367,5

804,6 804,6

x

0,9

32,1

-31,2 -31,2

1984

37063

285,3

52,9

701,7

367,6

16,1

334,1

684,0 684,0

x

1,6

17,4

-15,8 -15,8

1986

37572

257,9

50,6

637,2

378,8

13,6

258,4

652,7 652,7

x

1,9

29,0

-27,1 -27,1

1988

37885

246,8

48,2

589,9

373,0

11,7

216,9

639,5 639,5

x

2,1

36,3

-34,2 -34,2

1990

38183

255,4

42,4

547,7

390,3

10,6

157,4

529,9 529,9

x

2,6

18,4

-15,8 -15,8

1992

38418

217,3

32,0

515,2

394,7

9,0

120,5

494,1 494,1

x

6,5

18,1

-11,6 -11,6

1994

38581

207,7

31,6

481,3

386,4

7,3

94,9

437,9 437,9

x

6,9

25,9

-19,0 -19,0

1996

38639

203,6

39,4

428,2

385,5

5,2

42,7

427,3 427,3

x

8,2

21,3

-13,1 -13,1

1998

38667

209,4

45,2

395,6

375,3

3,8

20,3

425,9 425,9

x

8,9

22,2

-13,3 -13,3

2000

38254

211,2

42,8

378,3

368,0

3,1

10,3

394,1 394,1

x

7,3

27,0

-19,7 -19,7

2001

38242

195,1

45,3

368,2

363,2

2,8

5,0

369,3 369,3

x

6,6

23,3

-16,7 -16,7

2002

38219

191,9

45,4

353,8

359,5

2,7

-5,7

403,6 403,6

x

6,6

24,5

-17,9 -17,9

2003

38191

195,4

48,6

351,1

365,2

2,5

-14,1

430,5 430,5

x

7,0

20,8

-13,8 -13,8

Rozwój i zmiany w strukturze ludności w latach 1950-2003

29

OGÓŁEM

Lata

Przyrost

rzeczy-

wisty

w %

Na 100

m

ęż

-

czyzn

przypada

kobiet

Ludno

ść

w wieku

Współczynniki

poni

ż

ej 20 lat

65 lat i

wi

ę

cej

produk-

cyjnym

a)

nieprodukcyjnym

dynamiki

demogra-

ficznej

dzietno

ś

ci

ogólnej

repro-

dukcji

brutto

razem

w tym 0-

14

razem

przedpro-

dukcyj-

nym

b)

popro-

dukcyj-

nym

c)

w % ogółem

na 100 osób w wieku

produkcyjnym

1950

1,7

110

39,0

29,5

5,3

57,8

73

61

12

2,643

3,705

1,790

1952

1,9

109

39,1

30,0

5,3

57,5

74

62

12

2,717

3,670

1,765

1954

1,9

109

39,3

30,7

5,4

57,1

75

62

13

2,815

3,580

1,732

1956

1,9

108

39,6

31,7

5,6

56,3

78

65

13

3,124

3,505

1,695

1958

1,6

107

39,9

32,9

5,7

55,4

80

66

14

3,130

3,355

1,621

1960

1,1

107

40,0

33,5

5,9

54,6

83

68

15

2,986

2,980

1,438

1962

1,2

106

40,3

32,8

6,2

53,8

86

70

16

2,506

2,715

1,305

1964

1,3

106

40,2

31,4

6,7

53,8

86

69

17

2,380

2,570

1,242

1966

0,8

106

39,7

29,8

7,2

54,4

84

66

18

2,271

2,340

1,174

1968

0,8

106

38,3

28,0

7,9

55,3

81

62

19

2,140

2,240

1,084

1970

0,8

106

37,2

26,5

8,4

56,1

78

59

19

2,039

2,200

1,064

1972

0,9

106

35,7

25,1

8,9

57,0

75

55

20

2,161

2,235

1,082

1974

1,0

106

34,4

24,1

9,4

57,9

73

52

21

2,230

2,260

1,092

1976

1,0

105

33,2

23,8

9,8

58,8

70

50

20

2,193

2,302

1,114

1978

0,7

105

32,4

24,0

10,1

59,3

69

49

20

2,040

2,205

1,069

1980

0,9

105

32,0

24,4

10,0

59,4

69

49

20

1,970

2,276

1,108

1982

0,9

105

31,9

24,9

9,7

59,2

69

49

20

2,088

2,336

1,133

1984

0,9

105

32,2

25,4

9,4

58,7

70

50

20

1,909

2,372

1,151

1986

0,6

105

32,4

25,7

9,5

58,1

72

51

21

1,682

2,217

1,078

1988

0,3

105

32,6

25,5

9,8

57,6

74

52

22

1,582

2,126

1,034

1990

0,4

105

32,5

24,9

10,2

57,5

74

52

22

1,403

2,039

0,991

1992

0,3

105

32,1

24,1

10,5

57,7

73

50

23

1,305

1,929

0,940

1994

0,2

105

31,4

23,1

10,9

58,3

71

48

23

1,246

1,798

0,877

1996

0,1

106

30,2

21,8

11,5

59,1

69

45

24

1,111

1,580

0,766

1998

0,0

106

29,0

20,3

11,9

60,1

67

43

24

1,054

1,431

0,693

2000

0,0

106

27,8

19,1

12,4

60,8

64

40

24

1,028

1,367

0,663

2002

-0,1

107

26,3

17,8

12,8

62,2

61

37

24

0,984

1,249

0,606

2003

-0,1

107

25,4

17,2

13,0

62,9

59

35

24

0,961

1,222

0,594

PROGNOZA LUDNOŚCI POLSKI DO 2030 ROKU

w tysi

ą

cach - stan w dniu 31 XII

30

WIEK

2002

a

2005

2010

2015

2020

2025

2030

OGÓŁEM

38219

38123

37899

37626

37229

36598

35693

0 - 2

1092

1040

1013

1026

964

835

717

3 - 6

1607

1472

1374

1352

1355

1239

1063

7 - 12

2978

2611

2212

2063

2033

2024

1854

13 - 15

1712

1588

1270

1088

1024

1011

1011

16 - 18

1954

1706

1444

1172

1043

1014

1019

19 - 24

3890

3925

3367

2810

2308

2066

2008

0 - 17

8664

7835

6811

6296

6070

5784

5325

18 - 44

15257

15241

15312

15037

14078

12672

11074

45 - 59

7814

8488

8259

7539

7247

7800

8647

60 - 64

1596

1487

2353

2747

2720

2242

2137

65 lat i wi

ę

cej

4888

5072

5165

6006

7115

8099

8509

PROGNOZA LUDNO

Ś

CI POLSKI WEDŁUG WOJEWÓDZTW

w tysi

ą

cach - stan w dniu 31 XII

WOJEWÓDZTWA

2002

a

2005

2010

2015

2020

2025

2030

OGÓŁEM

38218,5

38123,3

37899,2

37625,9

37228,8

36598,0

35693,0

Dolno

ś

l

ą

skie

2904,7

2888,7

2852,8

2811,0

2759,4

2691,3

2605,2

Kujawsko-pomorskie

2069,2

2066,4

2059,6

2048,8

2030,3

1997,8

1949,2

Lubelskie

2197,0

2178,7

2151,0

2125,7

2095,8

2055,5

2000,8

Lubuskie

1008,4

1007,8

1004,7

998,9

989,2

973,6

950,3

Łódzkie

2607,4

2577,6

2527,8

2478,5

2424,8

2360,6

2281,8

Małopolskie

3245,6

3265,2

3289,5

3308,9

3317,2

3304,4

3264,6

Mazowieckie

5128,6

5144,6

5165,1

5181,9

5181,9

5147,0

5070,7

Opolskie

1061,0

1045,3

1013,5

980,1

945,5

907,9

866,5

Podkarpackie

2096,7

2096,5

2097,7

2099,6

2095,9

2079,1

2044,7

Podlaskie

1207,7

1201,0

1189,9

1178,9

1165,5

1145,8

1118,4

Pomorskie

2183,6

2196,2

2210,6

2219,2

2217,3

2197,7

2159,3

Ś

l

ą

skie

4731,5

4680,7

4574,2

4452,4

4312,7

4145,6

3952,4

Ś

wi

ę

tokrzyskie

1295,9

1283,1

1263,6

1244,6

1222,5

1194,4

1158,7

Warmi

ń

sko-mazurskie

1428,4

1426,8

1422,9

1415,4

1402,1

1378,4

1344,0

Wielkopolskie

3355,3

3368,5

3388,3

3406,2

3412,5

3394,3

3346,3

Zachodniopomorskie

1697,5

1696,3

1688,2

1675,8

1656,2

1624,8

1580,1

Podejścia do polityki ludnościowej:

31

1.

Polityka pronatalistyczna – dąży do zachowania bądź zwiększenia

istniejącego poziomu dzietności i do odmłodzenia struktury wiekowej

społeczeństwa oraz zwiększenia liczby urodzeń. Stosowane narzędzia to

ś

wiadczenia socjalne związane z macierzyństwem i wychowaniem dzieci

(wysokie zasiłki porodowe, progresywny system zasiłków wychowawczych,

płatne urlopy macierzyńskie i wychowawcze, korzystne dla rodzin

wielodzietnych systemy podatkowe)

2.

Polityka antynatalistyczna (depopulacyjna) – zmierza do ograniczenia

liczby urodzeń i zmniejszenia tempa przyrostu naturalnego. Nie rozwija się

instrumentów socjalnych, nie tworzy się ulg podatkowych, w skrajnych

przypadkach stosuje się progresję podatkową w związku z większą liczbą

dzieci, wspiera aborcję i sterylizację.

3.

Neutralna polityka ludnościowa – brak wpływania na ograniczanie bądź

zwiększanie liczby urodzeń, ale jednocześnie poprzez specjalne

ustawodawstwo socjalne stara się zapewnić możliwie najlepszą sytuację

społeczną dzieci.

Czynniki kształtowania polityki ludnościowej:

1.

Prawne – dopuszczalność, niedopuszczalność aborcji, uprawnienia

macierzyńskie i wychowawcze, określenie granicy wieku zawarcia

małżeństwa, pomoc lecznicza, zasiłki rodzinne, opieka prawna nad trwałością

rodziny.

32

2.

Ekonomiczne – świadczenia związane z macierzyństwem i opieka nad

dzieckiem, subwencjonowanie przez państwo kosztów związanych z

utrzymaniem dzieci, dostępność i powszechność edukacji.

3.

Zwyczajowo-kulturowe – światopogląd, nakazy i zakazy religijne, moda

na posiadanie lub nieposiadanie dzieci.

Źródła informacji o ludności.

Najważniejsze kryteria i rodzaje danych:

•

wg wieku (przedprodukcyjni 0-17 lat, produkcyjni 18-64 M. i 18-59 K.,

poprodukcyjni pow. 65 i pow. 60)

•

liczba gospodarstw domowych i ich struktura

•

przyrost naturalny

•

informacje o procesach migracyjnych

•

struktura wykształcenia

•

struktura wieku ludności

•

wydłużanie się długości życia, ważna relacja udziału osób w wieku

nieprodukcyjnym do udziału osób w wieku produkcyjnym

•

przyrost liczby dzieci i młodzieży

•

obszary o wysokim i niskim stopniu starzenia się

•

badania

gerontologiczne

wskazują

na

wzrost

liczby

osób

niepełnosprawnych w miarę postępującego wieku

•

liczba inwalidów

•

prognozy dotyczące wieku ludności

33

3.4.

Pomiar w polityce społecznej.

Miernik – kategoria, która wyraża poziom lub zmiany badanego zjawiska.

Mierniki obiektywne określają przebieg zjawisk lub procesów, przebiegających

poza samym człowiekiem. Mierniki subiektywne charakteryzują odczucia ludzi

wyrażane przez nich samych.

Norma – ustalona ilość, miara, granica zalecana lub obowiązująca w jakimś

zakresie.

Wskaźnik – liczba wyrażająca wzajemny stosunek dwóch wielkości

statystycznych (stosunek procentowy wielkości rozpatrywanej do przyjętej

podstawy

Współczynnik – wielkość charakteryzująca relacje między określonymi

wielkościami

Indeks (wskaźnik) dynamiki – liczba charakteryzująca zmiany zachodzące w

czasie (stosunek wielkości danego zjawiska w badanym okresie do jego

wielkości w okresie przyjętym za wyjściowy)

Najważniejsze nurty myślowe dotyczące pomiaru zjawisk społecznych.

•

Korekty dotychczas używanego pomiaru dochodu narodowego – polegają

na włączaniu efektów pracy domowej, efektów pracy w sektorze

publicznym oraz na wyłączaniu działalności negatywnych efektów

społecznych.

34

•

Syntetyczne miary efektów odnoszących się do kategorii zarówno

ekonomicznych, jak i społecznych (poziom życia, jakość życia,

dobrobyt). Np. miernik dobrobytu ekonomicznego MEW (Measure of

Economic Welfare), Human Development Index – HDI lub Quality-Of-

Life Index)

•

Systemy wskaźników społecznych.

Pomiar poziomu zaspokojenia potrzeb.

•

Poziom życia – oznacza stopień zaspokojenia potrzeb materialnych

(pomiar najczęściej dokonywany jest miernikami ilościowymi)

•

Jakość życia – stopień zaspokojenia pozostałych potrzeb, związanych z

zadowoleniem z życia, z poczuciem bycia szczęśliwym (mierzona

miernikami jakościowymi)

•

Standard życia – odnosi się do aspiracji lub wyobrażeń o tym, jaki

powinien być poziom życia (poziom życia odnosi się do aktualnych

warunków życia)

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (Human Development Index – HDI).

Określa poziom rozwoju społecznego danego kraju na tle innych państw.

I.

Podział dochodów.

II.

Wydłużanie (czas trwania) ludzkiego życia.

III.

Poziom osiągnięć edukacyjnych.

-

kraje wysoko rozwinięte (0,801<HDI<1,0)

-

kraje średnio rozwinięte (0,501<HDI<0,8)

-

kraje słabo rozwinięte (0<HDI<0,5)

35

36

37

•

Quality-of-life index – łączy mierniki ilościowe z miernikami

jakościowymi uwzględniając następujące czynniki wpływające na jakość

ż

ycia:

- dobrobyt materialny (material wellbeing) – PKB per capita

- zdrowie (health) – spodziewany czas trwania życia

- stabilność polityczna i bezpieczeństwo (political stability and security)

- życie rodzinne (family life) – wskaźnik rozwodów

- życie społeczne (community life) – udział w życiu religijnym,

gospodarczym

- uwarunkowania klimatyczne i geograficzne (cli mate and geography) –

szerokość geograficzna

- bezpieczeństwo zatrudnienia (job security) – stopa bezrobocia

- wolność polityczna (political freedom) – skala praw wolnościowych

- równouprawnienie płci (gender equality) – zróżnicowanie w

wynagrodzeniu kobiet i mężczyzn

38

39

4.

Polityka ograniczania ubóstwa i wykluczenia społecznego.

4.1.

Teorie ubóstwa.

•

Pomoc społeczna jest najstarszą gałęzią polityki społecznej

•

Wspieranie ubogich ma swoje korzenie w myśli chrześcijańskiej

•

Powszechne żebractwo w rozwijających się miastach stawało się plagą

•

Organizowano tzw. domy pracy (XV – XVI w.)

•

Wraz z industrializacją rozwijał się ruch robotniczy, który starał się

samodzielnie rozwiązywać problem niskich płac i godnych warunków

ż

ycia (spółdzielnie pracownicze)

•

W drugiej połowie XIX wieku powstawały związki zawodowe i

robotnicze partie polityczne

•

Ubóstwo bezrobotnych coraz bardziej stawało się kwestią państwową

•

W Anglii na początku XX wieku wprowadzono pomoc wobec dzieci

•

Po wojnie w poszczególnych państwach wprowadzono różne formy

wspierania ubogich, biednych

Przyczyny ubóstwa

•

We wczesnym kapitalizmie przyjmowano koncepcję tzw. biedy

zawinionej (lenistwo, hazard, alkoholizm, nieuctwo, lekkomyślność,

wpadanie w złe towarzystwo)

•

W lewicowych ujęciach biedę traktowano jako strukturalne zjawisko

rozwoju kapitalizmu i intensywnej akumulacji.

Metody zwalczania ubóstwa

40

•

W krajach zachodnich rozwijano politykę społeczną, na którą silny

wpływ miał chrześcijański imperatyw pomocy społecznej.

•

Powszechnie akceptuje się konieczność redystrybucji dochodów od

bogatych do biednych.

•

Teoria uprawnień Sena - o położeniu jednostki decydują jej uprawnienia

i możliwości wymiany tych uprawnień. Te uprawnienia to np. możliwość

wykonywania pracy, prawo pracy, możliwości produkcyjne, koszty

transakcji

wymiany,

uprawnienia

ubezpieczeniowe

itp.

Aby

przezwyciężyć biedę, trzeba przede wszystkim tworzyć warunki

ułatwiające ludziom możliwość realizacji ich uprawnień.

•

Współcześnie uznaje się, że ubóstwo nie jest zjawiskiem zawinionym

przez ubogich, lecz czynnikiem wad strukturalnych danych społeczności.

4.2.

Definicja, kryteria i pomiar ubóstwa.

Ubóstwo – stan, w którym jednostce czy grupie społecznej brakuje środków na

zaspokajanie podstawowych potrzeb, uznawanych w danej społeczności za

niezbędne. Ubóstwo jest pojęciem relatywnym.

Podstawowe potrzeby – wyżywienie, ubranie, mieszkanie, zachowanie

zdrowia,

uzyskanie

wykształcenia,

uczestniczenie

w

ś

wiadczeniach

kulturalnych – inaczej możliwość godnego życia.

Sposoby statystycznego określenie granicy ubóstwa.

1.

Na podstawie poziomu dochodów lub wydatków gospodarstw domowych

(metoda obiektywna).

41

Ubóstwo – odnosi się do osób, rodzin lub grupy osób, których środki

(materialne, kulturalne i socjalne) są ograniczone w takim stopniu, że poziom

ich życia obniża się poza akceptowane minimum w kraju zamieszkania.

Linia ubóstwa względnego – 50% wartości średniej arytmetycznej

ekwiwalentnego wydatku osoby dorosłej w ciągu roku lub 50% wartości

mediany tego wydatku (inaczej: kwota równa 50% średnich miesięcznych

wydatków gospodarstw domowych)

Przykład skali ekwiwalentności OECD:

•

waga 1,0 dla pierwszej dorosłej osoby w gospodarstwie domowym

•

waga 0,7 każdej inne osobie w wieku 14 lat i więcej

•

waga 0,5 dla każdego dziecka poniżej 14 roku życia

2.

Na podstawie subiektywnych ocen gospodarstw domowych, to jest

możliwości zaspokojenia potrzeb przy uzyskiwaniu określonych dochodów

(metoda subiektywna).

Przykładowe pytanie w badaniach subiektywnego poziomu ubóstwa:

„Proszę spróbować wskazać jaka suma byłaby odpowiednia dla każdego z

następujących przypadków. W naszych (moich) warunkach uważałbym dochód

netto na miesiąc w wysokości:

około ............................ jako bardzo zły

około ............................ jako zły

około ............................ jako niedostateczny

42

około ............................ jako dostateczny

około ............................ jako dobry

około ............................ jako bardzo dobry”

Minimum socjalne

Uwzględnia podstawowe potrzeby bytowo-konsumpcyjne. To zaspokajenie

potrzeb na generalnie niskim poziomie, ale jeszcze wystarczającym dla

reprodukcji sił witalnych człowieka na każdym etapie jego biologicznego

rozwoju, dla posiadania i wychowania potomstwa oraz dla utrzymania więzi ze

społeczeństwem.

Minimum egzystencji (biologiczne)

Dolne kryterium ubóstwa. Zakres i poziom zaspokajania potrzeb według

minimum egzystencji wyznacza granicę, poniżej której występuje biologiczne

zagrożenie życia oraz rozwoju psychofizycznego człowieka.

Tabela. Grupy potrzeb w koszykach minimum socjalnego i egzystencji

Wyszczególn

ienie

Minimum

Socjalne

Minimum

egzystencji

Wyżywienie ++

+

Mieszkanie

++

+

Odzież

i

obuwie

++

+

Ochrona

zdrowia

(leki)

++

+

43

Higiena

osobista

++

+

Oświata

i

wychowanie

++

+

Transport

i

łączność

+

-

Kultura

+

-

Sport

i

wypoczynek

+

-

Tablica. Poziom zaspokajania wybranych potrzeb według standardów

minimum socjalnego i minimum egzystencji.

44

4.3.

Prawo do zabezpieczenia minimum egzystencji i prawo do pracy.

Każdy człowiek ma prawo do zabezpieczenia minimum egzystencji (prawo

do subsystencji, prawo do utrzymania się)

•

Uzasadnienie etyczne (prawo człowieka)

•

Prawo do subsystencji traktowane jest na równi z prawem do wolności

•

Prawo do subsystencji obejmuje prawo do konsumpcji koszyka dóbr,

który umożliwia zdrowe i aktywne życie

•

Realizacja prawa do subsystencji oznacza w praktyce, że jedni muszą

zrezygnować z części nadwyżki, by 7zapewnić minimum egzystencji

innym

•

Podstawowym sposobem zagwarantowania człowiekowi minimum

egzystencji jest realizacja jego prawa do pracy

45

Prawo do zapewnienia minimum egzystencji a prawo do pracy

•

Prawo do zabezpieczenia minimum egzystencji jest prawem ważniejszym

(pierwszej rangi) w stosunku do prawa do pracy. Wynika to z wartości

samego człowieka i jego życia

•

Prawo do pracy wpływa na możliwość realizacji prawa do minimum

egzystencji

•

Praca jest warunkiem rozwoju człowieka (samorealizacja)

•

Przez pracę człowiek jest obecny w społeczeństwie

•

W praktyce rozdziela się oba prawa (do subsystencji i do pracy), gdyż

ważniejsze jest zapewnienie realizacji prawa do minimum egzystencji niż

prawa do pracy

4.4.

Instrumenty polityki społecznej w zakresie ograniczania ubóstwa i

wykluczenia społecznego.

•

Zgodnie z moralnym uzasadnieniem najpierw odpowiedzialność ponosi

rodzina i krewni (teoria współśrodkowych kręgów)

•

Gdy najbliżsi nie są w stanie pomóc, zapewnienie realizacji prawa do

subsystencji powinien zagwarantować podmiot nadrzędny. Odpowiedzią

jest tu zasada subsydiarności (pomocniczości) z katolickiej nauki

społecznej

•

W praktyce polityki ograniczania ubóstwa stworzono koncepcję tzw.

minimalnego dochodu gwarantowanego.

•

Zasada indywidualizacji świadczenia

46

5.

Gospodarstwa domowe i polityka rodzinna.

5.1.

Funkcje i rola rodziny.

•

rodzina ma podstawowe znaczenia dla człowieka

•

rodziny istnieją we wszystkich społecznościach ludzkich

•

celem rodzin w każdym społeczeństwie jest rodzenie i wychowywanie

dzieci, dzięki czemu zapewnione jest przetrwanie grupy

•

nie ma innej instytucji tak zdolnej do zindywidualizowanej opieki i

ochrony jaką daje rodzina

Funkcje rodziny:

•

materialno-ekonomiczna

•

opiekuńczo-zabezpieczająca

•

prokreacyjna

•

seksualna

•

legalizacyjno-kontrolna

•

socjalizacyjna

•

kulturowa

•

rekreacyjno-towarzyska

•

emocjonalno-ekspresywna

Ochrona rodziny w aktach legislacyjnych.

Konstytucja

Art. 71.

Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro

rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej,

zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze

strony władz publicznych.

Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz

publicznych, której zakres określa ustawa.

47

Art. 72.

Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo

żą

dać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą,

okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.

Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz

publicznych.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy

Kodeks cywilny i karny

Ustawodawstwo zabezpieczenia społecznego

Prawa dziecka – ochrona dzieci

Deklaracja Praw Dziecka (Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 20 XI 1959 r.)

•

Dziecko, z powodu niedojrzałości fizycznej i umysłowej wymaga

szczególnej opieki i troski, a także odpowiedniej opieki prawnej, zarówno

przed urodzeniem, jak i po urodzeniu

•

Prawa te rozciągają się na wszystkie dzieci, bez żadnego wyjątku i bez

ż

adnej różnicy albo dyskryminacji

•

Do harmonijnego rozwoju swej osobowości dziecko potrzebuje miłości i

zrozumienia

•

Dziecko upośledzone pod względem fizycznym, umysłowym lub

społecznym należy traktować, wychowywać i otaczać szczególną opieką, z

uwzględnieniem jego stanu zdrowia i warunków życiowych

Konwencja o Prawach Dziecka (ONZ w dniu 20 XI 1989 r.)

•

dziecko jest samodzielnym podmiotem; ze względu na niedojrzałość

psychiczną i fizyczną wymaga szczególnej opieki i ochrony

48

•

dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości,

godności i prywatności

•

rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania dziecka

•

państwo ma wspierać rodzinę, a nie wyręczać ją w jej funkcjonowaniu

Konstytucja RP

Art. 72.

1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo

żą

dać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą,

okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.

2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy

władz publicznych.

3. W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby

odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę

możliwości uwzględnienia zdania dziecka.

4. Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw

Dziecka.

Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka

Art. 2. 1. W rozumieniu ustawy dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia

do osiągnięcia pełnoletniości.

Art. 3.2. Rzecznik działa na rzecz ochrony praw dziecka, w szczególności:

1) prawa do życia i ochrony zdrowia,

2) prawa do wychowania w rodzinie,

3) prawa do godziwych warunków socjalnych,

4) prawa do nauki.

49

5.2.

Warunki bytu gospodarstw domowych.

Gospodarstwo domowe – zespół osób mieszkających razem i wspólnie się

utrzymujących

Przychody netto – wszystkie wartości wpływające do gospodarstwa

domowego

Dochód rozporządzalny – suma bieżących dochodów gospodarstwa

domowego z poszczególnych źródeł pomniejszona o zaliczki na podatek

dochodowy (wydatki oraz oszczędności)

5.3.

Ekonomiczne teorie dotyczące rodziny.

Podstawowe teorie ekonomiczne dotyczące rodzin.

Według G. Beckera człowiek zawsze kieruje się maksymalizowaniem swej

użyteczności całkowitej.

a)

dziecko a konsumpcja - dziecko w teoriach ekonomicznych traktowane jest

jak dobro konsumpcyjne, które posiada użyteczność.

b)

jakość dziecka - koszt dziecka silnie wzrasta, gdy uwzględni się nakłady

(koszty wychowania i wykształcenia) ponoszone na jakość potomstwa. Więcej

dzieci oznacza wyższe koszty. Dlatego jakość dzieci wpływa na ograniczanie

potomstwa, mimo że dochody rosną.

c)

teoria międzygeneracyjnych transferów

•

między pokoleniami występują transfery

•

transfer w kierunku dziadków jest przymusowy

•

transfer w kierunku dzieci jest

50

•

należy zatem zmniejszyć obciążenia rodziców by zachęcić do

pozytywnych decyzji prokreacyjnych

d)

wzrost gospodarczy a posiadanie dzieci - dzieci stanowią potencjał

przyszłych zasobów pracy, zatem są konieczne do ekonomicznego rozwoju

e)

teoria produkcji gospodarstw domowych - próbuje się szacować wartość

produkcji domowej

•

dobra rynkowe samodzielnie nie dostarczają bezpośrednich korzyści

konsumentowi, są one pożądane dlatego, że służą wytwarzaniu usług w

gospodarstwie domowych

•

dobra rynkowe to wkład do produkcji domowej

•

problem jest z oszacowaniem kosztów produkcji w domu

•

człowiek ma wybór alokacji swego czasu

•

specyficzna jest sytuacja kobiet.

Podsumowanie:

•

podejście ekonomiczne nie jest wystarczające do wyjaśnień zachowań

prokreacyjnych, często jest krytykowane, ale naukowo można analizować

rodzinę w aspekcie ekonomicznym, pamiętając, że jest to aspekt

•

na zachowania generatywne wpływ mają różne czynniki subiektywne

•

gdy młodzi szybko awansują społecznie (ekonomicznie) najpierw wzrasta

ich popyt na dobra konsumpcyjne mające znamiona statusu społecznego

(demotywacja do założenia rodziny)

•

rozważania o kosztach związanych z dziećmi przybierają na sile, gdy

rodzice posiadają już dwójkę dzieci

51

•

rodziny o większych potrzebach demonstracji swego statusu mają większe

potrzeby konsumpcyjne, które stają w konkurencji z wydatkami na dzieci.

5.4.

Instrumenty polityki rodzinnej.

Transfery pieniężne

•

Zasiłki na dzieci i ulgi podatkowe związane z wychowaniem dzieci

•

Zasiłki macierzyńskie, wychowawcze, z tytułu urodzenia dziecka i z tytułu

opieki nad chorym dzieckiem

•

System stypendiów

•

Dotacje dla producentów dóbr podstawowych i dóbr dla dzieci

Świadczenia rzeczowe

•

Ś

wiadczenia rzeczowe pozbawiają konsumenta możliwości wyboru

•

Są to np. posiłki, podręczniki, sprzęt do zajęć sportowych, transport

•

Programy zdrowia publicznego

•

Ś

wiadczenia o charakterze mieszkaniowym

5.5.

Rodzaje i wysokość świadczeń rodzinnych w Polsce.

Świadczeniami rodzinnymi są:

1. Zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego.

2. Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka.

3. Świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne.

1. Zasiłek rodzinny.

•

Zasiłek rodzinny – należy spełniać kryteria dochodowe

•

Dodatek z tytułu urodzenia dziecka - wynosi 1000 zł (2007 rok).

52

•

Dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu

wychowawczego

•

Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka

•

Dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej

•

Dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka

•

Dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem

zamieszkania

•

Dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego

2. Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka.

Z tytułu urodzenia się dziecka przysługuje, niezależnie od uprawnień do

dodatku z tytułu urodzenia dziecka oraz od dochodu rodziny, jednorazowa

zapomoga (1000 zł w 2007 roku).

3. Zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne.

Zasiłek pielęgnacyjny przyznaje się w celu częściowego pokrycia wydatków

wynikających z konieczności zapewnienia osobie niepełnosprawnej opieki i

pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Korzystający z zasiłków w 2006 roku:

•

4,6 mln osób (dzieci) – zasiłek rodzinny

•

676,1 tys. osób - zasiłek pielęgnacyjny

•

2.531,1 tys. rodzin (42% rodzin) skorzystało ze świadczeń rodzinnych

•

dochód poniżej 252 zł na osobę miało ponad 44% rodzin

Korzystający z zapomóg z tytułu urodzenia dziecka w 2006 roku:

•

wypłacono 387,4 tys. zapomóg z tytułu urodzenia dziecka

53

•

dodatkowo uchwały dotyczące zapomóg podjęło 36 gmin (wypłaciły 12

tys. zapomóg)

Wydatki na realizację ustawy o świadczeniach rodzinnych wyniosły w 2006

roku ogółem 7.724 mln zł

5.6.

Konsumpcja a styl życia.

Styl życia – „cechy i zachowania jednostek czy grup, które są ich swoistym

wyborem wynikającym tak z motywów osobistych, jak i społecznych”

Składniki stylu życia:

•

Poziom i charakter konsumpcji

•

Wygląd zewnętrzny

•

Urządzenie mieszkania

•

Sposób spędzania wolnego czasu

•

Wzory życia rodzinnego

•

Charakter kontaktów społecznych

•

Zachowania związane z higieną, ochroną zdrowia i rekreacją

•

Uczestnictwo w kulturze

•

Uznawane wartości (hierarchia wartości)

Pojęcie konsumpcji

Konsumpcja jest „elementarną koniecznością życia” (J. Szczepański)

Elementy składające się na konsumpcję:

•

Bezpośredni akt spożycia

54

•

Działania i zachowania człowieka zmierzające do pośredniego i

bezpośredniego zaspokajania potrzeb (uwzględnia się tu też zachowania

konsumenta na rynku)

•

„Faza procesu reprodukcji społecznej”

Konsument i postawa konsumencka (Z. Bauman)

•

ś

ycie traktowane jest jako zespół problemów, które można odseparować,

zdefiniować i w odizolowaniu rozwiązać.

•

Społeczeństwo oczekuje od jednostek, iż będą traktować konsumpcję jak

pracę (konsumpcja do powołanie).

•

Przeświadczenie, że każdy problem można rozwiązać, do czego wystarczy

tylko znaleźć odpowiedni towar lub usługę.

•

Przeświadczenie, że „jeśli nie możemy zapłacić w tej właśnie chwili, to

przygotowano najróżniejsze systemy ratalne i kredytowe, między którymi

możemy wybierać w zależności od stanu naszych dochodów”.

•

„sztuka życia to umiejętność wyszukiwania odpowiednich dóbr oraz

wchodzenia w ich posiadanie, a więc umiejętność kupowania i gromadzenia

nieodzownych po temu zasobów”. W ten sposób stając się konsumentami

ludzie przeżywają swe duchowo zubożone życiorysy.

•

Tzw. osobowość egzoaksjalna – człowiek definiuje się przez to, co

konsumuje (istota człowieka znajduje się na zewnątrz niego).

Społeczeństwo konsumpcyjne

1.

Konsumpcja na pokaz (T. Veblen).

•

potlacz – eleganckie i wystawne kolacje połączone z rozrywką

•

okazałe posiadłości ze służbą

55

•

media informacyjne – sława jako element postawy hedonistycznej

•

hazard – ważniejsze wygrywanie niż tracenie pieniędzy

•

pokazowy wypoczynek, ubiór (drogi i niepraktyczny).

2.

Indywidualizm, konsumeryzm i zmierzch wspólnoty.

•

ludzie w coraz mniejszym stopniu spędzają czas wspólnie

•

moralna anarchia

•

indywidualizm prowadzacy do niezadowolenia z życia co wynika z

poświęcenia się dla prywatnych ambicji i nadmiernej konsumpcji.

3.

Kultura narcyzmu.

•

„Współczesna kultura jest natomiast konsumerystyczna i seksualnie

permisywna. Ta kombinacja produkuje wewnętrzny problem, którym jest

narcyzm”.

•

Osobowość narcystyczna – zakochanie w samym sobie projektowanym dla

kogoś, brak zdolności do kochania innych i nie pozwalanie na darzenie się

miłością; próżność oraz samotność. Koncentrowanie się na sobie, brak

angażowania się w poważną introspekcję i samoocenę, poszukiwanie

szybkich i łatwych odpowiedzi poprzez ćwiczenia fizyczne, zdrową żywność

albo specjalne diety. Te quasi-terapie prowadzą do lęku przed starzeniem się

i śmiercią. Zubażają życie duchowe i relacje społeczne.

•

Osoba narcystyczna zmuszona jest do zarządzania swoim wizerunkiem

(stając się jego niewolnikiem)

•

„Terapia detaliczna – shop till you drop (kupuj aż padniesz) – zapewnia

uczucie nasycenia”

56

•

Narcyzm uzasadnia i wpływa na ograniczenie pomocy krajom Trzeciego

Ś

wiata.

4.

Fetyszyzm towarowy.

•

Fiksacja na punkcie przedmiotów konsumpcyjnych (źródła ciągłego

pobudzania człowieka)

•

Pułapka hedonizmu - nigdy nie kończąca się i beznadziejna spirala

poszukiwania szczęścia przez kupowanie rzeczy

W kreowaniu społeczeństwa konsumpcyjnego „środki przekazu, bardzo

przyczyniły się do tej orgii zakupów [...], mając na myśli to, że wiele

programów telewizyjnych przedstawia życie w dostatku [...] Nawet jeśli

człowiek nie wierzy, że życie jest takie naprawdę, to postępuje tak, jakby takie

było”

Trud robienia zakupów

•

W akademickich pracach i codziennej rozmowie postrzegane jest przede

wszystkim jako obszar przyjemności, hedonizmu, indywidualizmu i

materializmu.

•

W rzeczywistości jednak robienie zakupów jest najczęściej trywialne,

banalne i nieciekawe.

•

Zakupy to praca dla innych, nieraz męcząca i tylko czasem kupuje się coś dla

przyjemności.

•

Kupowanie jest ważną i nieodzowną czynnością człowieka.

57

Rozwój społeczeństw konsumpcyjnych wiąże się również ze wzrostem

kontaktów międzyludzkich możliwym dzięki konsumpcji nowoczesnych

technologii komunikacyjnych.

Trwała konsumpcja (ekokonsumpcja, konsumpcja ekologiczna)

Oznacza możliwość ciągłego odtwarzania przedmiotu konsumpcji (dzięki

poszanowaniu zasobów przyrody)

Konsumpcja nietrwała

•

konsumpcja, która nie może być kontynuowana w nieskończoność, gdyż

zagrozi dalszej egzystencji człowieka powodując przeciążenia środowiska

naturalnego

•

konsumpcja dóbr trudnych do sprzedaży (marnotrawstwo)

•

„produkcja” antydóbr (odpadów)

•

konsumpcja egoistyczna (zaspokajanie nadmiernie rozbudzonych potrzeb

obecnych pokoleń, bez troski o przyszłe pokolenia)

Współczesne trendy w konsumpcji

•

Skrócenie czasu na przygotowanie posiłków (wzrost spożycia chemii)

•

Rośnie ilość wolnego czasu

•

Ujednolicenie struktury odpadów (plastik, papier, szkło) i ich segregacja

•

Rośnie zapotrzebowanie na nowe usługi (np. medyczne)

•

Organizowanie życia jak najwygodniejszego (uwalnianie się od prac

brudnych)

•

Naśladownictwo innych osób

58

Konsumpcja w polityce społecznej

•

Problem wychowania do konsumpcji (jak nauczyć rozsądnej konsumpcji)

•

Konsumpcje należy traktować jako środek do integralnego rozwoju

człowieka, a nie miarę i cel rozwoju gospodarki

6.

Ubezpieczenia społeczne.

6.1.

Istota i cechy ubezpieczeń społecznych.

Z historii ubezpieczeń społecznych

•

Pierwsze ubezpieczenia społeczne powstały pod koniec XIX wieku.

•

W XIX wieku pracownicy tworzyli robotnicze kasy zapomogowe.

•

Pod koniec XIX wieku niemiecki kanclerz Otto von Bismarck uruchomił

emeryturę państwową.

•

Ubezpieczenia społeczne rozwijane były w Rzeszy Niemieckiej (1911 rok) i

w Anglii (1911 rok), w Rosji Radzieckiej (lata 20-te), w Ameryce (1935 rok

- Social Security Act).

•

Po II wojnie rozwinięto całościowe i systemowe podejście do ubezpieczeń

społecznych (przykładem jest plan Beveridge’a w Wielkiej Brytanii -

powszechnie dostępna państwowa emerytura finansowana z budżetu

państwa)

Istota i cel ubezpieczeń społecznych

•

Podstawowy instrument polityki społecznej mający na celu zabezpieczenie

ludzi przed konkretnymi ryzykami życiowymi (ryzyko inwalidztwa, śmierci

ż

ywiciela, wypadku, choroby czy też „starości”).

59

•

Celem ubezpieczeń jest eliminowanie ubóstwa i zapewnienie poczucia

bezpieczeństwa.

•

Fundusze ubezpieczeniowe są tworzone według jednakowych zasad dla

wszystkich ubezpieczonych, tzn. każdy wnosi składkę do wspólnego

funduszu, natomiast tylko część ubezpieczonych (osoby dotknięte ryzykiem

ubezpieczeniowym) korzysta ze świadczeń.

•

W praktyce składka ubezpieczeniowa jest uzależniona z jednej strony od

kosztów, a z drugiej od możliwości płatników składek. Kto uzyskuje wyższe

dochody płaci wyższe składki.

Cechy ubezpieczeń społecznych

Przezorność

•

Przejaw racjonalności nakazującej oszczędzać na wypadek zdarzeń

losowych oraz unikać sytuacji zwiększających ryzyko.

•

Odpowiedzią jest organizowanie ubezpieczeń społecznych i komercyjnych.

Przymus

•

Społeczne efekty zewnętrzne masowego ubóstwa.

•

Powstawanie postaw przestępczych (bieda popycha do przestępczości).

•

Pojawia się polaryzacja dochodowa społeczeństwa.

•

Ubezpieczenia społeczne są finansowane ze składek płaconych przez

pracodawców i/lub pracowników.

•

Zapobiega indywidualnemu braku przezorności.

•

Szeroki udział społeczeństwa zapewnia wyrównany rozkład ryzyk.

60

•

Istnieje grupa osób pracujących, lecz objętych częściowo lub w ogóle nie

objętych obowiązkowym systemem ubezpieczeń społecznych.

Krytyka przymusu ubezpieczeń społecznych:

•

Człowiek ma prawo do indywidualnej decyzji (nie można go zmuszać)

•

Ludzie podlegający ubezpieczeniu społecznym stają się coraz mniej

przezorni (hazard moralny)

•

Ludzie przezorni ubezpieczaliby się w prywatnych firmach, które najczęściej

są bardziej efektywne od rozwiązań państwowych

Solidarność

•

Zasada solidarności należy do podstawowych zasad życia społecznego, a jej

uzasadnieniem jest dobro wspólne, którego celem jest integralny rozwój

osoby ludzkiej.

•

Zasada solidarności ma w pierwszej kolejności charakter moralny, ale jej

praktyczna realizacja domaga się także sprawności i efektywności.

•

Solidarność wynika z poczucia odpowiedzialności za drugiego człowieka

oraz za grupę społeczną.

•

Zasada solidarności jest sprzeczna z egoistycznym indywidualizmem.

•

Fundusze ubezpieczeniowe są tworzone według jednakowych zasad dla

wszystkich ubezpieczonych, tzn. każdy wnosi składkę do wspólnego

funduszu, natomiast tylko część ubezpieczonych korzysta ze świadczeń.

•

W przypadku ubezpieczeń emerytalnych, opartych na zasadzie pay as you go

(PAYG) występuje również solidaryzm międzygeneracyjny.

•

Solidaryzm w ubezpieczeniach społecznych szczególnie jest widoczny w

przypadku ubezpieczeń zdrowotnych.

61

Wady ubezpieczeń komercyjnych w stosunku do ubezpieczeń społecznych

•

Prywatne towarzystwa ubezpieczeniowe nie pokrywają wszystkich ryzyk

socjalnych (nastawienie na zysk). Efektem jest brak możliwości

ubezpieczenia się pewnych grup społecznych.

•

Występuje asymetria informacyjna między ubezpieczonym a firmą

ubezpieczeniową.

•

Może pojawić się hazard moralny, polegający na tym, że ubezpieczony może

być skłonny do mniejszej przezorności

6.2.

Modele ubezpieczeń społecznych.

a) Państwo w całości przejmuje obowiązek organizacji i kontroli nad

ubezpieczeniami społecznymi.

•

obywatele mogą czuć się zwolnieni z odpowiedzialności za siebie

•

ludzie mogą stać się mniej zapobiegliwi

•

kształtują się postawy roszczeniowe wobec państwa

•

obniża się aktywność obywateli („państwo i tak pomoże”)

b) Państwo tworzy ramy prawne ubezpieczeń, lecz nie angażuje się ani

finansowo, ani organizacyjnie w ich funkcjonowanie.

•

zmniejsza się zakres bezpieczeństwa socjalnego

•

instytucje komercyjne mogą mieć skłonność do wykluczania bardziej

ryzykownych grup osób

•

część obywateli może w ogóle nie ubezpieczać się

c) Państwo w organizowaniu ubezpieczeń społecznych współdziała z

organizacjami pozarządowymi – system mieszany

62

•

podział odpowiedzialności między państwo i obywateli

•

zapewnia współdziałanie obywateli i państwa

•

powszechne i obowiązkowe ubezpieczenia podstawowe zapewniają

minimum bezpieczeństwa socjalnego

•

dodatkowe ubezpieczenia umożliwiają utrzymanie dobrego poziomu

dochodów.

6.3.

Ubezpieczenia emerytalne.

System emerytalny – „ogół rozwiązań instytucjonalnych, zmierzających –

poprzez ustalenie zasad: (1) gromadzenia środków emerytalnych, (2)

powstawania uprawnień i kapitałów emerytalnych oraz (3) wypłat świadczeń

emerytalnych – do zapewnienia uczestnikom systemu na okres starości

odpowiednich dochodów w postaci pieniężnych świadczeń emerytalnych”.

•

W jaki sposób będę gromadzone środki emerytalne (w jaki sposób będą

finansowane emerytury)?

•

Jakie warunki trzeba spełnić by otrzymać emeryturę?

•

W jaki sposób wypłacać świadczenia?

•

Jak zapewnić godziwy poziom dochodów emerytalnych?

Pojęcie emerytury

•

ś

wiadczenie dożywotnie

•

przeznaczone dla osób, które nabyły prawo do emerytury (konieczność

posiadania określonego okresu składkowego)

•

w Polsce istnieje tzw. minimalna emerytura (597,46 zł w 2007 roku)

63

Modele zabezpieczenia emerytalnego

Model repartycyjny (PAYG - pay as you go)

•

ś

wiadczenia emerytalne finansowane są z bieżących składek osób czynnych

zawodowo

•

występuje solidaryzm międzygeneracyjny

•

istnieje zagrożenie w postaci niskiego rozwoju demograficznego

•

pojawiają się tendencje dezaktywizacji zawodowej, czyli wcześniejszego

przechodzenia na emeryturę, oraz wydłużanie lat nauki szkolnej

•

finansowanie tylko metodą rezerwy kapitałowej jest zbyt ryzykowne, a

zatem system PAYG jest bezpieczniejszy

•

pojawia się problem waloryzacji świadczenia emerytalnego

•

strona składkowa równoważona jest ze stroną kosztową, a składka jest

kalkulowana w stosunku do potrzeb i świadczeń ubezpieczeniowych.

K + r = S1 + S2

K – koszty ryzyka socjalnego

r – rezerwa na wahania wydatków

S1 – składki pracowników

S2 – składki pracodawców

Na powyższe zmienne wpływają:

•

postawy ubezpieczonych wobec ryzyka, w tym hazard moralny

•

zmienne demograficzne (podatność na skutki starzenia się społeczeństwa)

•

zmienne cywilizacyjne

•

strona składkowa zależy od poziomu rozwoju gospodarczego

64

•

wyższe

składki

oznaczają

wyższe

koszty

pracy

(zmniejszenie

konkurencyjności produktów danego kraju na rynku międzynarodowym oraz

zmniejszenie możliwości nabywczych gospodarstw domowych)

•

sytuacja na rynku pracy

Model kapitałowy

•

odprowadzana jest składka, która podlega inwestowaniu i przy osiągnięciu

wieku emerytalnego wypłacany jest zgromadzony kapitał

•

wysokość emerytury zależy od wysokości oszczędzanych składek i stopy

zwrotu z inwestycji (na którą ma wpływ stopień ryzyka inwestycyjnego)

Płatnicy składek:

•

Składka pokrywana jest w całości przez pracodawcę.

•

Składka dzielona jest między ubezpieczonego i jego pracodawcę.

•

Składka pokrywana jest przez ubezpieczonego.

Przymus w ubezpieczeniach emerytalnych

Argumenty za:

•

Młodzi ludzie są bardziej skłonni do ryzyka i mają niską skłonność do

celowego oszczędzania na starość.

•

Wydłuża się przeciętne trwanie życia.

•

Konsument bywa krótkowzroczny (konieczne jest zmuszenie obywateli do

racjonalnej alokacji ich dochodów w czasie).

•

Przymus zbierania składek przez wszystkich zapobiega rozwojowi zjawiska

free rider (jeżdżący na gapę). Pewna grupa ludzi nie robiłaby tego i

65

utrzymanie tej grupy musiałaby wziąć na swe barki pozostała część

społeczeństwa.

Argumenty przeciw:

•

Starość jest naturalna (nie jest zatem ryzykiem socjalnym).

•

Ludziom należy pozostawić swobodę wyboru czy oszczędzać.

•

System oparty na solidaryzmie międzygeneracyjnym zakłada trwanie

nieprzerwanej umowy.

•

System PAYG zależy od rozwoju demograficznego (nie ma zapewnionej

stabilności)

•

Z systemem PAYG związane jest również ryzyko podejmowania przez

polityków populistycznych i kosztownych decyzji.

6.4.

Konstrukcja systemu emerytalnego w Polsce.

Zabezpieczenie emerytalne podzielone jest na trzy tzw. filary.

I filar - emerytura ze zreformowanego Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

(FUS) będącego w dyspozycji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS)

II filar - Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) zarządzane przez Powszechne

Towarzystwa Emerytalne (PTE)

III filar – indywidualne formy oszczędzania na przyszłą emeryturę

I filar – charakterystyka

•

Ma charakter obowiązkowy.

•

Jest systemem repartycyjnym.

•

Każdy ubezpieczony posiada własne konto ubezpieczenia.

•

ZUS co rok informuje osobę ubezpieczoną o zapisie na koncie emerytalnym.

66

•

Wartość kwoty zapisywanej na koncie podlega waloryzacji.

•

Kapitał gromadzony na koncie emerytalnym nie podlega dziedziczeniu.

Jeżeli osoba dożyje wieku emerytalnego, będzie jej wypłacana dożywotnio

emerytura.

•

Emerytura dla uczestników pierwszego filara jest w 100% gwarantowana

przez Skarb Państwa.

•

Wysokość składki do I filara to 12,22% wynagrodzenia brutto (2,46% płaci

pracownik, a 9,76% płaci pracodawca).

•

Wysokość emerytury z I filara zależeć będzie od wysokości kapitału

początkowego wyliczonego na 31 grudnia 1998 r., sumy zapłaconych

składek oraz momentu przejścia na emeryturę. Odpowiadać będzie kwocie

zgromadzonego kapitału podzielonemu przez dalsze przeciętne trwanie

ż

ycia.

Ś

E = KE/(Gn*12)

Ś

E - świadczenie emerytalne

KE - kapitał emerytalny

Gn – przeciętne dalsze trwanie życia

II filar – charakterystyka

•

Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) zarządzane przez Powszechne

Towarzystwa Emerytalne (PTE), a nadzorowane przez państwo.

•

Ma charakter obowiązkowy (dla osób urodzonych po 1 stycznia 1969 roku).

•

Do OFE pieniądze przekazuje ZUS, do którego wcześniej środki wpłaca

płatnik.

•

Ma charakter kapitałowy.

67

•

Kapitał członka funduszu przeliczany jest na tzw. jednostki uczestnictwa,

których wartość zależy od decyzji inwestycyjnych zarządzających OFE i

które określają udział w aktywach funduszu.

Wju = Anetto / Lju

Wju - wartość jednostki uczestnictwa

Anetto - całkowita wartość aktywów netto funduszu

Lju - liczba jednostek uczestnictwa

•

PTE zobligowane są do codziennego podawania wartości jednostki

rozrachunkowej OFE.

•

Kapitał zgromadzony przez członka funduszu podlega dziedziczeniu.

•

Wysokość składki wynosi 7,3% wynagrodzenia brutto.

•

Od składki PTE pobiera prowizję.

•

Ze środków na rachunku w otwartym funduszu PTE pobiera opłatę za

zarządzanie stałą i zmienną.

•

Znając liczbę posiadanych na swoim koncie jednostek rozrachunkowych

można policzyć wartość kapitału w funduszu.

KUwOFE = Lju * Wju

KUwOFE – kapitał ubezpieczonego w OFE

Lju - liczba jednostek uczestnictwa

Wju - wartość jednostki uczestnictwa

•

Członek OFE może zmienić fundusz.

68

•

Członek funduszu co roku otrzymuje pisemną informację dotyczącą wartości

zgromadzonego kapitału.

Łączna wysokość składki na przyszłą emeryturę wynosi 19,52%

wynagrodzenia brutto.

III filar – charakterystyka

•

Ma charakter dobrowolny.

•

Może być realizowany poprzez różne formy oszczędzania pod kątem

uzupełnienia swej przyszłej emerytury. Należą tu:

o

Pracownicze Programy Emerytalne (PPE).

o

Indywidualne Konta Emerytalne (IKE).

o

Pozostała oferta TFI, TUnś, banków.

o

Inne prywatne formy inwestowania.

6.5.

Ubezpieczenia na wypadek choroby, inwalidztwa, macierzyństwa,

śmierci.

Ubezpieczenia rentowe

•

Przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

o

jest niezdolny do pracy,

o

ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,

o

niezdolność do pracy powstała w okresach ściśle określonych w ustawie.

•

Rodzaje renty:

o

Renta stała - przysługuje osobie, u której niezdolność do pracy została

uznana za trwałą

o

Renta okresowa - gdy niezdolność do pracy ma charakter czasowy.

69

o

Renta szkoleniowa – przysługuje osobie, która spełnia warunki

wymagane do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy i w

stosunku do którego lekarz orzecznik uznał celowość przekwalifikowania

zawodowego ze względu na szansę pracy w innym zawodzie.

•

Niezdolny do pracy to osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła

zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i

nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu.

•

Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do

wykonywania jakiejkolwiek pracy.

•

Niezdolna do pracy jest taka osoba, która zdolność do pracy zgodnej z

poziomem posiadanych kwalifikacji utraciła w stopniu znacznym.

•

Po 1 stycznia 2005 r. istnieje dwuinstancyjność w postępowaniu

orzeczniczym.

•

Renta socjalna przysługuje osobie, która jest pełnoletnia oraz jest całkowicie

niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które

powstało albo przed ukończeniem 18 roku życia albo w trakcie nauki w

szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25 roku życia.

•

Wysokość składki na ubezpieczenie rentowe od 1 stycznia 2008 roku wynosi

1,5% dla pracownika i 4,5% dla pracodawcy.

•

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny po osobie, która

w chwili śmierci miała prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności

do pracy oraz po osobie ubezpieczonej, która spełniła warunki do przyznania

emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.

•

Renta rodzinna przysługuje w wysokości 85% świadczenia, jakie

przysługiwałoby zmarłemu, jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna

osoba; 90% na dwie osoby i 95% na trzy lub więcej osób.

70

Ubezpieczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

•

Wysokość składki ubezpieczeniowej wynosi od 0,67% do 3,60% podstawy

wymiaru (zależy ona on ryzyka wykonywanego zawodu).

•

Wypadek przy pracy - nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną,

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.

•

Choroba zawodowa – choroba określona w wykazie chorób zawodowych,

jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia

występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.

•

Ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby

zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

przysługuje jednorazowe odszkodowanie.

Ubezpieczenie chorobowe (zasiłek chorobowy)

•

Wysokość składki wynosi 2,45% podstawy wymiaru.

•

Zasiłek chorobowy przysługuje przez 182 dni, generalnie od 34 dnia

niezdolności do pracy w roku kalendarzowym.

•

Z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub

chorobą zawodową przysługuje zasiłek chorobowy z ubezpieczenia

wypadkowego.

•

Wysokość zasiłku chorobowego wynosi 80% podstawy wymiaru (za okres

pobytu w szpitalu 70%, jeżeli przyczyną niezdolności do pracy jest wypadek

przy pracy lub ciąża 100%).

Ubezpieczenie chorobowe (zasiłek macierzyński)

•

Przysługuje ubezpieczonej z tytułu urodzenia dziecka.

71

•

Wypłacany jest przez okres: 18 tygodni przy pierwszym porodzie, 20

tygodni, przy każdym następnym porodzie, 28 tygodni w razie urodzenia

więcej niż jednego dziecka.

•

Wynosi 100% podstawy wymiaru.

Zasiłek pogrzebowy

•

Przysługuje w razie śmierci ubezpieczonego.

•

Przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu.

6.6.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

•

Państwowa jednostka organizacyjna zajmująca się gromadzeniem składek na

ubezpieczenia społeczne i zdrowotne obywateli oraz dystrybucją świadczeń.

•

Wysokości i zasady świadczeń ustala parlament i rząd.

•

Podstawowe zadania ZUS:

o

stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych,

o

ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz

wypłacanie tych świadczeń,

o

wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenia,

o

kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy.

6.7.

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.

•

KRUS zajmuje się ubezpieczeniami społecznymi rolników.

•

KRUS jest dotowany z budżetu państwa.

72

•

W ubezpieczeniu społecznym rolników funkcjonują na odrębnych zasadach

finansowych dwa rodzaje ubezpieczenia:

o

ubezpieczenie emerytalno-rentowe - finansowane głównie z dotacji

budżetowej,

o

ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie – finansowane ze

składek od rolników.

•

Państwo gwarantuje wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych.

7.

System opieki zdrowotnej.

7.1.

Definicja zdrowia (WHO).

Zdrowie to nie tylko całkowity brak choroby, czy kalectwa, ale także stan

pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu (dobrego

samopoczucia). Zdrowie to także zdolność i umiejętność pełnienia ról

społecznych, adaptacji do zmian środowiska i radzenia sobie z tymi zmianami.

•

Zdrowie jest wartością, dzięki której jednostka może realizować swoje

aspiracje, zasobem (bogactwem) dla społeczeństwa, gwarantującym jego

rozwój społeczny i ekonomiczny oraz środkiem do osiągnięcia lepszej

jakości życia.

•

Zdrowie to nie tylko brak choroby

•

Zdrowie ma swój pozytywny aspekt – dobrostan

•

Model biomedyczny – brak choroby. Chorobę można określić na podstawie

obiektywnej obserwacji medycznej.

•

Model socjomedyczny (do lat 70-tych) - uwzględnia oprócz wymiaru

biologicznego, również wymiar psychiczny i społeczny.

73

•

Model socjoekologiczny - liczy się współpraca z pacjentem w trosce o jego

zdrowie z uwzględnieniem jakości środowiska naturalnego.

•

W nowym podejściu w jakimś stopniu sięga się do tradycji (Hipokrates,

starożytna medycyna chińska)

•

Obecnie podkreśla się rolę współpracy z pacjentem oraz zdrowego trybu

ż

ycia dla zachowania zdrowia. Docenia się rolę psychiki i działania umysłu

w procesie zachowywania dobrej kondycji i odporności.

•

Wniosek: konieczne jest wzięcie osobistej odpowiedzialności za swoje

zdrowie.

•

Proponowana definicja zdrowia:

Zdrowie – dynamiczny stan równowagi pomiędzy fizjologicznym,

psychologicznym, socjologicznym i ekologicznym aspektem istnienia

człowieka w świecie.

7.2.

Uwarunkowania zdrowia i choroby.

•

Fundamentalnymi warunkami zapewniającymi zdrowie są: pokój, stabilny

system ekonomiczny, odtwarzalne zasoby naturalne, globalne i lokalne

bezpieczeństwo

obejmujące

bezpieczeństwo

ekologiczne,

a

także

mieszkanie, żywienie, edukacja, zarobki, sprawiedliwość i równość

społeczna.

•

Wśród czynników, które wpływają na zdrowie człowieka wyróżnia się cztery

grupy:

o

styl życia - jego udział jest największy (50-60%) i jednocześnie jego

zmiana leży w zasięgu możliwości każdego człowieka

o

uwarunkowania środowiskowe życia i pracy (ok. 20%)

74

o

czynniki genetyczne (ok. 20%)

o

służba zdrowia, która może rozwiązać 10-15% problemów zdrowotnych

•

Kolejna propozycja uwarunkowań zdrowia podana jest w pięciu kategoriach:

o

Fizjologiczne

o

Psychologiczne i związane z zachowaniem

o

Społeczno-demograficzne

o

Pozycja społeczno-ekonomiczna

o

Społeczne, środowiskowe i medyczne

7.3.

Rola polityki społecznej w zakresie zdrowia.

•

Działania w obszarze polityki społecznej dotyczące zdrowia można podzielić

na:

o

Rozwijanie systemu opieki zdrowotnej.

o

Pomiar stanu zdrowia ludności.

o

Monitorowanie czynników wpływających na stan zdrowia ludności.

o

Tworzenie ram prawnych dla instytucji prywatnych.

o

Działania o charakterze prewencyjno-profilaktycznym.

•

Ochrona zdrowia – „zorganizowana działalność, której celem jest

utrzymanie w dobrym stanie zdrowia człowieka w środowisku, w którym

rozwija się, żyje i pracuje oraz zapobieganie chorobom i ich leczenie,

przedłużanie życia, poprawa stanu zdrowia psychicznego i fizycznego,

szerzenie

oświaty

sanitarnej,

organizowanie

opieki

lekarskiej

i

pielęgniarskiej”.

•

Promocja zdrowia – „sztuka interweniowania w systemy społeczne i

zachęcania do ich przekształcania w środowiska zdrowe. Koncepcja

75

promocji zdrowi zakłada oddziaływanie na zachorowanie, styl życia i

otoczenie człowieka, a także szeroko pojęte uwarunkowania zdrowia w celu

poprawy i utrzymania zdrowia społeczeństwa”.

•

Polityka zdrowotna – działania i zaniechania władzy dotyczące zdrowia w

skali całego społeczeństwa oparte na przyjętej ideologii.

7.4.

Metody pomiaru i oceny stanu zdrowia.

•

Stan zdrowia w społeczeństwa z punktu widzenia polityki społecznej

wymaga ciągłego diagnozowania. Pomiar ten powinien być realizowany w

sposób ciągły (dynamiczne ujęcie zjawiska zdrowia i choroby).

•

Podstawowe pozytywne mierniki stanu zdrowia:

o

Zachorowalność (zapadalność) - liczba nowych zachorowań na daną

chorobę w danym roku odniesiona do liczby ludności

o

Chorobowość - liczba chorych na określoną chorobę, w stosunku do

liczby ludności na danym obszarze w badanym okresie

o

Umieralność – liczba zgonów odniesiona do liczby ludności

o

Umieralność niemowląt – liczba zgonów niemowląt (do 1 roku życia)

przypadających na 1000 urodzeń żywych

o

Ś

miertelność – liczba zgonów według przyczyn w stosunku do liczby

osób chorujących na daną jednostkę chorobową (trzy główne przyczyn

zgonów określane są chorobami cywilizacyjnymi)

1

o

Liczebność populacji osób niepełnosprawnych

•

Podstawowe negatywne mierniki stanu zdrowia:

o

przeciętne dalsze trwanie życia

1

M. Gasińska, Ochrona zdrowia i ubezpieczenie zdrowotne, w: A. Kurzynowski, Polityka Społeczna, Warszawa 2006, s. 211.

76

o

czas życia a zdrowie – pokazują ile lat ze swego życia człowiek jest

ś

rednio zdrowy, a ile jest chory

o

samoocena własnego stanu zdrowia i sprawności

7.5.

Infrastruktura systemu ochrony zdrowia.

•

Infrastruktura społeczna – zespół urządzeń publicznych służących

zaspokajaniu potrzeb społecznych (instytucje, zatrudnieni, rozwiązania

organizacyjne, prawne, nakłady finansowe).

•

Infrastruktura w dziedzinie ochrony zdrowia

7.6.

Ubezpieczenia zdrowotne.

•

Ubezpieczenia zdrowotne dotyczą ryzyka choroby i obejmują dwa rodzaje

ubezpieczeń: utrata zarobków z powodu choroby oraz wydatki chorego na

usługi lecznicze (wydatki związane z chorobą).

•

Zasada solidarności w ubezpieczeniach zdrowotnych.

•

Zawodność rynku w przypadku ubezpieczeń zdrowotnych:

o

Droższe świadczenia – unikanie korzystania z nich

o

Prywatne ubezpieczenia zdrowotne kierują się zasadami opłacalności

ekonomicznej (efektem może być ograniczanie ubezpieczenia)

o

Indukowanie popytu na usługi lecznicze przez podaż w znacznie

większym stopniu niż w przypadku innych dóbr (wynik asymetrii

informacyjnej)

•

Problemy związane z przymusem w ubezpieczeniach zdrowotnych:

o

Przymus ubezpieczeń zmienia zaniżoną konsumpcję usług medycznych

w nadkonsumpcję.

o

Można wprowadzić cenę, gdy ubezpieczony płaci lekarzowi, a firma

ubezpieczeniowa następnie zwraca pieniądze (lub ich część).

77

•

Rola państwa w ubezpieczeniach zdrowotnych.

o

Państwo często zapewnia podstawowe usługi tzw. zdrowia publicznego,

część badań medycznych i infrastrukturę świadczeń medycznych.

o

Zdrowie nie jest zwykłym dobrem (jak inne dobra).

o

Zdrowie jest nie tylko dobrem prywatnym, ale i dobrem publicznym.

o

Zdrowie można traktować jak kapitał, stąd uzasadnione jest

organizowanie działań w trosce o zdrowe społeczeństwo.

o

Równość w opiece zdrowotnej jest wartością uniwersalną.

o

Równość w konkretnych programach opieki zdrowotnej oznacza

likwidację różnić w dostępie do określonych usług, co oznacza

konieczność wyznaczenia standardu.

•

Ubezpieczenie zdrowotne w Polsce wprowadzono od 1 stycznia 1999 roku.

•

Wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne od 1 stycznia 2007 roku

wynosi 9% podstawy wymiaru miesięcznie. Składka podlega odliczeniu od

podatku.

•

W Polsce wydawana jest Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego

(EKUZ)