http://www.chemia.sos.pl

- 1 -

1.

Z zapisu

3

s

2

3p

2

(M

4

) wnioskujemy, że pierwiastek leży w

3

okresie w grupie

14

układu okresowego. Lub z policzenia

wszystkich elektronów (2+8+4) wynika, ze jego liczba atomowa wynosi 14. W układzie okresowym pierwiastków odnajudjemy,
że jest to krzem.

2.

Liczba atomowa berylu (odczytana z układu okresowego) wynosi 4, więc liczba atomowa pierwiastka wynosi 16 (jest to siarka).

Liczba atomowa selenu 34, więc liczba masowa izotopu siarki wynosi 34:

34

16

S

.

3.

Jeżeli różnica elektroujemności pomiędzy pierwiastkami jest większa od 1,9 to pomiędzy nimi tworzy się wiązanie jonowe, w
przeciwnym przypadku pierwiastki związane są wiązaniem kowalencyjnym (bardziej lub mniej spolaryzowanym, a w przypadku
gdy nie ma różnicy elektroujemności to wiązanie takie nazywane jest wiązaniem atomowym.)
Z tablicy odczytujemy:

Pierwiastek Elektroujemność Różnica elektroujemności Typ

wiązania

K 0,8

KBr

Δ=2,8=0,8=2.

Wiązanie jonowe

H 2,1

HBr

Δ=2,8-2,1=0,7

Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane

Br 2,8

4.

Przeczytanie równania reakcji w molach polega na dodaniu do współczynników stechiometrycznych słowa mol. W celu
przeczytaniu tego równania w gramach, wystarczy współczynniki stechiometryczne pomnożyć przez odpowiednie masy
molowe. Wiadomo, że 1mol gazu w warunkach normalnych zajmuje objętość 22,4dm

3

:

2

N

2

O

5(g)

→

4

NO

2(g)

+

1

O

2(g)

Ilość reagentów
Nazwa reagenta

tlenek azotu(V)

tlenek azotu(IV)

tlen

liczba moli

2 mole cząsteczek

4 mole cząsteczek

1 mol

cząsteczek

masa 216g 4

.

46g=

184g

32g

objętość

2

.

22,4=

44,8dm

3

89,6dm

3

22,4dm

3

http://www.chemia.sos.pl

- 2 -

5.

Charakter zasadowy (moc zasad, reaktywność) wśród metali wzrasta wraz z wzrostem nr okresu i wzrasta wraz ze
zmniejszeniem się nr grupy (zaznaczono strzałkami na układzie okresowym).
Zgodnie z tą dendencją charakter zasadowy tlenków wzrasta: MgO < CaO < Na

2

O

6.

Wystarczy tylko odpowiednio przeczytać równanie reakcji, by uzyskać odpowiedź:
4FeS

2

+ 11O

2

→ 2Fe

2

O

3

+ 8SO

2

z 480g (4mole) pirytu powstaje 8

.

22,4dm

3

(8moli) SO

2

, to

z30g pirytu powstanie x dm

3

SO

2

, czyli:

3

3

3

480g

8 22,4dm

30g 8 22,4dm

, x=

30g

x

480g

11,2dm

⋅

⋅ ⋅

=

=

7.

Za kwaśne deszcze odpowiedzialne są tlenki azotu i tlenek siarki(IV). Wszystkie czynniki odpowiedzialne za wydzielanie się
tych gazów są przyczyną kwaśnych deszczów: spalanie zasiarkowanego węgla (elektrownie, elektrociepłownie, gospodarstwa
domowe), erupcja wulkanów. Tlenki azotu wydzielają się podczas spalania paliwa w silnikach spalinowych.

8.

Sód: jest ciałem stałym, barwy srebrzystej, miękki, lżejszy od wody, kowalny, ciągliwy, przewodzi dobrze prąd elektryczny i
ciepło (sód jest metalem, wystarczy wymienić wszystkie właściwości fizyczne metalu)
Siarka: jest ciałem stałym, barwy żółtej, cięższa od wody, nierozpuszczalna w wodzie, krucha, nie przewodzi prądu
elektrycznego i ciepła (siarka jest niemetalem, tu również wystarczy wymienić właściwości niemetalu).

9.

Wodorotlenek sodu jest mocną zasadą (wodorotlenki z 1 grupy układu okresowego pierwiastków są mocnymi zasadami).
Rozpuszczaniu mocnych zasad w wodzie jest połączone z efektem egzotermicznym:
I

fałsz

Wszystkie mocne zasady działają parząco i żrąco na skórę
II

prawda

Jest higroskopijny i pochłania CO

2

z powietrza (2NaOH + CO

2

→ Na

2

CO

3

+ H

2

O )

III i V prawda
Wodorotlenek sodu jest mocną zasadą, co oznacza, że w wodzie jest zdysocjowany w 100%. Jest więc mocnym elektrolitem, a
to oznacza, że dobrze przewodzi prąd elektryczny
IV

fałsz

http://www.chemia.sos.pl

- 3 -

10.

W równaniach jonowych zapisujemy tylko te jony, które biorą udział w reakcji. Jony mogą tworzyć się z dysocjacji kwasów,
zasad i soli:
Probówka I:

2Na

+

+ 2OH

-

+ 2H

+

+ SO

4

2-

→ 2Na

+

+ SO

4

2-

+ 2H

2

O a po redukcji wyrazów podobnych i skróceniu

otrzymamy: H

+

+ OH

-

→ H

2

O

Probówka II:

K

2

O + 2H

+

+ SO

4

2-

→ 2K

+

+ SO

4

2-

+ H

2

O a po redukcji wyrazów podobnych: K

2

O + 2H

+

→ 2K

+

+ H

2

O

Probówka III

2Na

+

+ 2NO

3

-

+ 2H

+

+ SO

4

2-

→ 2Na

+

+ 2NO

3

-

+ 2H

+

+ SO

4

2-

widzimy, że wszystkie reagenty redukują się.

Reakcja nie zachodzi

.

11.

Z szeregu aktywności metali: K, Ca, Mg, Zn, Pb,

H

, Cu, Ag, Au, wynika, że metale znajdujące się w tym szeregu za wodorem

nie mogą reagować z kwasami z wydzieleniem wodoru. Oznacza to, że są bierne wobec kwasów beztlenowych. Kwas
chlorowodorowy (solny) jest kwasem beztlenowym, dlatego z kwasem tym nie może reagować miedź. Natomiast cynk i
magnez reagują z wydzieleniem wodoru ponieważ w szeregu aktywności metali znajdują się przed wodorem:
Zn + 2HCl → ZnCl

2

+ H

2

↑

Mg + 2HCl → MgCl

2

+ H

2

↑

12.

Kwas solny jest mocnym kwasem, natomiast węglan sodu jest solą słabego kwasu. Zawsze
mocny kwas wypiera słaby kwas z jego soli:
Na

2

CO

3

+ 2HCl → 2NaCl + [H

2

CO

3

]

H

2

CO

3

→ H

2

O + CO

2

↑

Powstały kwas węglowy jest nietrwały i rozkłada się na wodę i bezwodnik kwasowy (tlenek
węgla(IV).
Spostrzeżenia: Obserwujemy wydzielanie się bezbarwnego gazu

13.

reakcje egzo (egzotermiczna,
egzoenergetyczna)

reakcje endo (endotermiczna,
endoenergetyczna

Jeżeli nastąpiło przekazanie energii z otoczenia do układu (energia
została pochłonięta przez układ) to reakcja jest endoenergetyczną.

14.

Tlenek fosforu(V) jest tlenkiem niemetalu, czyli bezwodnikiem kwasowym. Reaguje z
wodą tworząc kwas. Natomiast tlenek sodu jest tlenkiem metalu 1 grupy układu
okresowego. Reaguje z wodą tworząc zasadę:
P

4

O

10

+ 6H

2

O → 4H

3

PO

4

Na

2

O + H

2

O → 2NaOH

Papierkiem wskaźnikowym możemy sprawdzić wodny roztwór tych związków: papierek
zabarwi się na czerwono w obecności kwasu i na niebiesko w obecności zasady.
Spostrzeżenia: Wodny roztwór tlenku fosforu(V) zabarwia papierek wskaźnikowy na
czerwono, a wodny roztwór tlenku sodu zabarwia papierek wskaźnikowy na niebiesko.
Wnioski: Tlenek fosforu ma właściwości kwasowe, a tlenek sodu właściwości zasadowe.

http://www.chemia.sos.pl

- 4 -

15.

Istnieje zasada, że pierwiastek bardziej reaktywny (w przypadku kwasów kwas mocniejszy, lub zasada mocniejsza) wypiera z
soli pierwiastek mniej reaktywny (słabszy kwas, słabszą zasadę). Reaktywność niemetali w układzie okresowym pierwiastków
wzrasta w następujący sposób:

Z układu okresowego pierwiastków widzimy, że chlor może wyprzeć jod i brom z
roztworów ich soli, ale brom jest w stanie wyprzeć tylko jod z jodków:
I

2KI + Cl

2

→ 2KCl + I

2

II

2KBr + Cl

2

→ 2KCl + Br

2

III

2KI + Br

2

→ 2KBr + I

2

IV

reakcja nie zachodzi

Wniosek: aktywność chlorowców wzrasta w szeregu I

2

> Br

2

> Cl

2

16.

Wzrost ilości fosforu w zbiornikach wodnych powoduje gwałtowny rozwój glonów i innych roślin w zbiorniku, które obumierając
zużywają tlen rozpuszczony w wodzie. Powoduje to zanik życia w zbiornikach wodnych. Zjawisko to nosi nazwę eutrofizacja.

17.

Stężenie procentowe liczone jest ze wzoru:

s

s

rozt

rozp

s

m

m

c% 100%

100%

m

m

m

=

=

+

.Jeżeli masa substancji wynosi 8g, a masa

rozpuszczalnika 72g, to masa roztworu m

rozt

=8g+72g=

80g

. Podstawiając dane do wzoru otrzymamy: c%=100%

.

8g/80g=

10%

.

18.

Aby przygotować 200g 10% roztworu glukozy (m

rozt

=200g, c%=10%), to masa glukozy m

s

=200g

.

10%/100%=

20g

, natomiast

masa rozpuszczalnika (wody) m

rozp

=200g-2-g=

180g

.

Prawidłowo roztwór przygotował uczeń IV.

19.

Kwasy o właściwościach silnie utleniających to kwasy tlenowe, w których atom centralny znajduje się na najwyższym stopniu
utlenienia. Warunki takie spełnia jedynie kwas siarkowy(VI) oraz kwas aztowy(V).
Do kwasów silnych zaliczamy z kwasów beztlenowych jedynie kwas solny, kwas bromowodorowy, oraz kwas jodowodorowy.
Jeżeli kwas tlenowy zapiszemy w postaci ogólnej H

n

EO

m

, to kwasami silnym są jedynie te w których m-n≥2. Z tych reguł

wynika, że kwasami słabymi są: kwas siarkowodorowy (H

2

S), kwas etanowy (kwas octowy)

20.

Kwas ortofosforowy(V), H

3

PO

4

jest kwasem trózasadowym (wskazuje na to indeks stechiometryczny 3), to znaczy, że reaguje

z 3 molami zasady z utworzeniem obojętnej soli:
H

3

PO

4

+ 3NaOH → Na

3

PO

4

+ 3H

2

O

Stosunek molowy wodorotlenku do kwasu odczytujemy z równania reakcji. Widzimy, że 3 mole zasady reagują z 1 molem
kwasu, czyli stosunek ten wynosi 3:1.
Stosunek masowy: 3 mole NaOH to 3.40g/mol=120g, 1.98g/mol=98g. Stosunek masowy wodorotlenku do kwasu to
120:98=60:49.

http://www.chemia.sos.pl

- 5 -

21.

W tablicy rozpuszczalności odnajdujemy, że jony Fe

3+

nie mogą istnieć w

obecności jonów OH

-

, a jony Pb

2+

w obecności jonów I

-

. Powstają

nierozpuszczalne osady wodorotlenku żelaza(III) oraz jodku ołowiu(II).
Natomiast siarczek sodu z kwasem solnym reaguje z wydzieleniem gazowego
siarkowodoru. Osad nie powstaje w probówce II.

22.

Stopnie utlenienia atomów oblicza się wychodząc z założenia:
- suma stopni utlenienia atomów równa jest 0 lub ładunkowi jonu
- atom tlenu jest zawsze na –II stopniu utlenienia, z wyjątkiem połączeń nadtlenkowych, w których jest na –I stopniu utlenienia
- atom wodoru jest zawsze na +I stopniu utlenienia, z wyjątkiem połączeń z metalami I, II i III grupy w których jest na –I stopniu
utlenienia.
NH

3

3

.

(+1)+x=0, x=-3.

NO

2

-

2

.

(-2)+x=-1, x=+3

N

2

O (-2)+2x=0, x=+1

NH

3

NO

2

-

N

2

O

Stopień utlenienia azotu

-III

+III

+I

23.

Przy dobieraniu współczynników reakcji metodą bilansu elektronowego musimy przede wszystkim znaleźć utleniacz i reduktor:

CuS + HNO

3

CuO + S + NO + H

2

O

-II

+V

0

+II

Siarka w siarczku miedzi utlenia się, jest

reduktorem

, natomiast azot w kwasie azotowym redukuje się, jest

utleniaczem

.

Kolejnym krokiem jest zapisanie równań połówkowych. Dobrym sposobem jest zapisywanie atomów w takiej postaci w jakiej
występują w rzeczywistości. Brakujące atomy tlenu, wodoru możemy pobrać z wody, lub z jonów wodorowych. Nadwyżki
atomów tlenu pozbywamy się z wodą:

HNO

3

+ 3e + 3H

+

NO + 2H

2

O

CuS + H

2

O

CuO + S + 2H

+

+ 2e

2
3

2HNO

3

+ 6H

+

+ 3CuS + 3H

2

O

2NO + 4H

2

O + 3CuO + 3S + 6H

+

Po redukcji wyrazów podobnych otrzymamy:
3CuS + 2HNO

3

→ 3CuO + 3S + 2NO + H

2

O

24.

CH

3

C

Br

CH

2

CH

3

CH

CH

3

C

CH

Aby nazwać ten związek musimy odnaleźć najdłuższy łańcuch zawierający wiązanie wielokrotne.
Grupy, które są przyłączone do tego łańcucha są podstawnikami. Numerację łańcucha prowadzimy
w taki sposób, by wiązanie wielokrotne znalazło się przy węglu o jak najniższym lokancie
4-bromo-3,3-dimetyloheks-1-yn

25.

Związek A należy do związków nienasyconych (wiązanie wielokrotne) i ulega reakcji addycji elektrofilowej (przyłączania).
Jeżeli 1 mol alkinu reaguje z 1 molem bromu, to cząsteczka bromu ulega addycji tylko do 1 wiązania

π:

C

H

C CH

3

C

H

C CH

3

Br

Br

+ Br

2

http://www.chemia.sos.pl

- 6 -

26.

Ketony najczęściej otrzymuje się utleniając 2-rzędowe alkohole. Odpowiedni alkohol można otrzymać w wyniku addycji wody
do alkenu (reakcja addycji wody do alkenu zachodzi zgodnie z regułą Markownikowa):

CH

2

CH CH

2

CH

3

CH

3

CH CH

2

CH

3

OH

CH

3

C CH

2

CH

3

O

+ H

2

O

H

+

Na

2

Cr

2

O

7

/H

+

Utlenianie alkoholu można prowadzić dowolnym, silnym utleniaczem.

27.

Amoniak, NH

3

, w wodnych roztworach zachowuje się jak zasada, reaguje jedynie z kwasami: NH

3

+ HCl → NH

4

Cl.

Alanina jest aminokwasem, to znaczy posiada grupę karboksylową, którą reaguje z zasadami jak kwas, oraz grupę aminową,
która z kwasami reaguje jak zasada:

CH

3

CH
NH

2

C

OH

O

CH

3

CH
NH

2

C

ONa

O

CH

3

CH
NH

3

Cl

C

OH

O

+ NaOH

+ HCl

-H

2

O

+ H

2

O

28.

Wszystkie tłuszcze ciekłe są tłuszczami nienasyconymi. Tłuszcze to estry wyższych kwasów karboksylowych i gliceryny.
Źródłem tłuszczy mononienasyconych jest oliwa z oliwek, olej słonecznikowy, rzepakowy
Źródłem tłuszczy wielonienasyconych, są ryby, tran.
Tłuszczem nienasyconym jest np. trioleinian gliceryny.

29.

Toluen jest związkiem aromatycznym. W obecności katalizatora ulega bromowaniu w pierścieniu, natomiast w obecności
światła bromowaniu ulega łańcuch węglowy. Grupa metylowa jest podstawnikiem I-rodzaju, uaktywnia pierścień na substytucję
elektrofilową i kieruje kolejny podstawnik w pozycję orto i para. Dlatego produktem bromowania w obecności katalizatora jest o-
bromotoluen i p-bromotoluen:

CH

3

CH

2

Br

CH

3

CH

3

Br

CH

3

Br

+ Br

2

h

ν

+ HBr

+ Br

2

+ HBr

FeBr

3

+

30.

Formalina jest wodnym roztworem matanalu (aldehydu mrówkowego). Aby wykryć matanal w
formalinie musimy przeprowadzić reakcję charakterystyczną dla aldehydów. Może to być
reakcja Fehlinga (Trommera) lub Tollensa.
Obserwacje: ogrzewanie mieszaniny wodorotlenku miedzi(II) z formaliną powoduje
powstawanie ceglastoczerwonego osadu (w przypadku użycia amoniakalnego roztworu tlenku
srebra powstaje lustro srebrowe na ściankach probówki).
HCHO + 2Cu(OH)

2

→ HCOOH + Cu

2

O + H

2

O lub

HCHO + Ag

2

O → HCOOH + 2Ag