90

ÂWIAT NAUKI KWIECIE¡ 2004

WARTO WIEDZIEå

Wenus oglàdamy zwykle jako jasnà, Êwie-
càcà bia∏ym Êwiat∏em Jutrzenk´ lub
Gwiazd´ Wieczornà. Jednak 8 czerwca
br. uka˝e si´ nam w zupe∏nie innej posta-
ci: ujrzymy jà jako czarny krà˝ek prze-
suwajàcy si´ po tarczy S∏oƒca. Zjawisko
to nosi nazw´ tranzytu (przejÊcia) i w
przypadku Wenus wyst´puje bardzo
rzadko. W Polsce po raz ostatni widzia-
no je w 1761 roku, a nast´pne b´dzie
mo˝na podziwiaç dopiero za 243 lata.
Znacznie cz´Êciej zdarzajà si´ przejÊcia
Merkurego, z których ostatnie oglàdali-
Êmy w maju ub.r.

Tegoroczne przejÊcie Wenus potrwa

ponad szeÊç godzin i b´dzie widoczne z
wi´kszoÊci obszaru Europy, Afryki oraz
Azji. Liczne instytucje naukowe i oÊwia-
towe z ca∏ej Europy, m.in. European
Southern Observatory (ESO), European
Association for Astronomy Education
(EAAE), Institut de Mécanique Céleste
et de Calcul des Éphémérides (IMCCE),
Observatoire de Paris oraz Astrono-
mick∂y Ústav Akademie V˘d C

ˇeské Re-

publiky, organizujà z tej okazji mi´dzynarodowà akcj´ ob-
serwacyjnà o nazwie Program VT-2004. PrzejÊcie Wenus stwa-
rza mo˝liwoÊç dok∏adnego wyznaczenia Êredniej odleg∏oÊci
Ziemi od S∏oƒca, czyli tzw. jednostki astronomicznej, na któ-
rej opiera si´ pomiar odleg∏oÊci w ca∏ym WszechÊwiecie. Od-
powiednie rachunki zostanà przeprowadzone w centrum ob-
liczeniowym programu na podstawie danych nades∏anych
przez jego uczestników.

Program VT-2004 zyska∏ wsparcie Komisji Europejskiej,

która nada∏a mu rang´ Publicznego Programu Edukacyjnego.
Ze wzgl´du na wyjàtkowoÊç zjawiska przedsi´wzi´cie to mo-
˝e byç bardzo atrakcyjne dla szerokiej publicznoÊci. PrzejÊcie
Wenus mo˝na wspaniale wykorzystaç do upowszechnienia
podstaw wiedzy astronomicznej i wykazania, ˝e nauki Êcis∏e,
które majà opini´ hermetycznych, wcale takimi nie sà. Udzia∏
w programie jest otwarty dla wszystkich ch´tnych: mi∏oÊników
astronomii, studentów, uczniów z ka˝dej polskiej szko∏y.

Krajowymi koordynatorami Programu VT-2004 sà dr hab.

Pawe∏ Rudawy oraz mgr Barbara Cader-Sroka z Instytutu
Astronomicznego Uniwersytetu Wroc∏awskiego (51-622 Wro-
c∏aw, ul. Kopernika 11). Redakcja Âwiata Nauki zaprasza wraz
z nimi do systematycznego odwiedzania strony internetowej
http://www.astro.uni.wroc.pl/vt-2004.html, na której poda-
wane sà bie˝àce informacje o przygotowaniach do krajowej i

mi´dzynarodowej kampanii obserwacyj-
nej. Tam te˝ mo˝na znaleêç dok∏adne
momenty poczàtku i koƒca przejÊcia w
ró˝nych miastach Polski, a ponadto pod-
stawowe informacje o S∏oƒcu i Wenus,
objaÊnienie przyczyn okresowego powta-
rzania si´ przejÊç oraz szczegó∏owe infor-
macje o metodach bezpiecznego obser-
wowania.

Obserwacje przejÊcia sà bardzo pro-

ste; nie wymagajà stosowania skompli-
kowanej i drogiej aparatury. Do zorgani-
zowania ciekawego pokazu (który mo˝e
odbyç si´ np. na boisku szkolnym) wy-
starczy zwyk∏a lornetka. Nale˝y jednak
pami´taç, ˝e nieumiej´tnie prowadzone
obserwacje S∏oƒca gro˝à uszkodzeniem
lub nawet trwa∏à utratà wzroku, i dlate-
go nale˝y bezwzgl´dnie stosowaç si´ do
nast´pujàcych zasad bezpieczeƒstwa:

• Nigdy nie wolno patrzeç wprost w

S∏oƒce bez odpowiednich filtrów (ciem-
ne okulary nie wystarczà).
• Nigdy nie wolno obserwowaç S∏oƒca

bezpoÊrednio przez teleskop, lornetk´ ani inny instrument
optyczny. Takie obserwacje mogà wykonywaç tylko doÊwiad-
czeni astronomowie posiadajàcy odpowiedni sprz´t.
• Osoby nieb´dàce profesjonalnymi obserwatorami S∏oƒca
mogà je obserwowaç wy∏àcznie metodà projekcyjnà (rzutu-
jàc jego obraz na ekran).

WÊród licznych imprez, które b´dà towarzyszyç obserwa-

cjom przejÊcia Wenus, zwraca uwag´ og∏oszony przez ESO
konkurs na film wideo o tematyce zwiàzanej z tym zjawi-
skiem. G∏ównà nagrodà jest wyjazd do obserwatorium na Cer-
ro Paranal w Andach Chilijskich, gdzie znajduje si´ najwi´k-
szy teleskop Êwiata. Zainteresowanym polecamy otworzonà
przez ESO stron´ http://www.vt-2004.org. Kolejne informacje
o przebiegu Programu VT-2004 zamieÊcimy w majowym i
czerwcowym numerze Âwiata Nauki. Ponadto w numerze
czerwcowym uka˝e si´ obszerny, kilkustronicowy artyku∏ Ste-
vena Dicka, w którym obok podstawowych wiadomoÊci o te-
gorocznym przejÊciu znajdzie si´ barwna historia poprzed-
nich takich zjawisk. Autor artyku∏u prowadzi w NASA dzia∏
historii nauki, a w latach 1997–2000 by∏ przewodniczàcym
Komisji Historii Astronomii Mi´dzynarodowej Unii Astrono-
micznej (IAU – International Astronomical Union).

M.R.

Czarna Wenus

SIOSTRZANÑ PLANET¢ ZIEMI UJRZYMY NA TLE S¸O¡CA

PLAKAT

mi´dzynarodowej akcji obserwacyjnej

tranzytu Wenus.

ESO