„Na razie psychologia wydaje si´ byç krzep-
kim przedszkolakiem; pewnego dnia do-
roÊnie” – piszà Hans i Michael Eysen-
ckowie w prologu swojej ksià˝ki. S∏owa te
pochodzà z lat osiemdziesiàtych, a prze-
cie˝ od tamtego czasu psychologia uro-
s∏a, rozwin´∏a si´ i jest ju˝ m∏odà kobie-
tà, nie tylko krzepkà, ale i atrakcyjnà.
Potrafi∏a w∏àczyç w swoje obszary na
przyk∏ad kognitywistyk´, neurologi´, in-
formatyk´, fizjologi´, genetyk´, antropo-
logi´, ekonomi´ i socjologi´, nie tracàc
przy tym w∏asnego uroku i to˝samoÊci,
a wszystko po to, by móc lepiej zrozumieç
cz∏owieka. DziÊ ju˝ trafniej potrafimy od-
powiedzieç na tytu∏owe pytanie, dlaczego
ludzie zachowujà si´ tak, jak si´ zacho-
wujà? Z drugiej jednak strony wcià˝ nie-
wiele na ten temat wiemy. To dziwne, ˝e
spoÊród wszystkich tajemnic Êwiata, któ-
re cz∏owiek chce poznaç, najwi´kszà za-
gadkà dla niego pozostaje on sam. Jeste-
Êmy zainteresowani sobà nie tylko z
ciekawoÊci, ale tak˝e z powodów bardziej
praktycznych, na przyk∏ad spo∏ecznych
czy zdrowotnych. Stàd biorà si´ konkret-
ne pytania: jak uÊwiadamiamy sobie ist-
nienie ró˝nych rzeczy, jak si´ uczymy, ja-
ka jest nasza pami´ç, uwaga, inteligencja,
talenty, czy kontrolujemy swoje emocje,
jaka jest nasza osobowoÊç, czy tempera-
ment jest naszym przeznaczeniem, jak
mo˝emy przystosowaç si´ do otaczajàce-
go nas Êwiata?

Wydana ju˝ po raz drugi przez Gdaƒ-

skie Wydawnictwo Psychologiczne ksià˝-
ka zawiera odpowiedzi na niektóre z po-
stawionych wy˝ej pytaƒ. Jej autorami sà
dwaj znakomici brytyjscy psycholodzy,
nie˝yjàcy ju˝ Hans Eysenck oraz jego syn
Michael Eysenck. Pierwszy by∏ przede
wszystkim badaczem osobowoÊci i inteli-
gencji, drugi zajmuje si´ wp∏ywem pro-

cesów poznawczych na osobowoÊç, w tym
równie˝ i psychopatologià.

Ksià˝ka opisuje wybrane zagadnienia

z ró˝nych dziedzin psychologii. Porusza-
ne w niej tematy sà bardzo istotne z punk-
tu widzenia osiàgni´ç tej nauki. Za sukces
psychologii mo˝na przecie˝ uznaç sta∏à
realizacj´ sokratejskiego nakazu: poznaj
samego siebie. Choç dziÊ zdobycze psy-
chologii sà ju˝ powa˝niejsze, to jednak
walory zarówno naukowe, jak i prag-
matyczne problemów, które prezentujà
autorzy, pozostajà bezsporne. By zatem
lepiej poznaç samego siebie, warto zag∏´-
biç si´ w t´ lektur´. Zw∏aszcza ˝e sposób
przekazu jest fascynujàcy.

Weêmy kwestie dotyczàce relacji spo-

∏ecznych. Czytelnik mo˝e si´ na przyk∏ad
dowiedzieç, dlaczego czasem, jak poka-
zujà badania, Êwiadkowie krytycznych wy-
darzeƒ (napadu, gwa∏tu) nie potrafià za-
chowaç si´ jak dobry Samarytanin. Albo
jak wielkie jest znaczenie atrakcyjnoÊci fi-
zycznej w relacjach mi´dzy ludêmi. I ˝e
najwa˝niejszà funkcjà sygna∏ów niewer-
balnych jest wskazanie na rzeczywiste
emocje kontaktujàcych si´ ze sobà osób.
Inna grupa zagadnieƒ ukazuje cz∏owieka
w perspektywie ewolucyjnej. DoÊwiadcze-
nia dotyczàce uczenia si´ psów czy przy-
swajania j´zyka przez szympansy nie tyl-
ko pokazujà, jak wiele mo˝emy si´
dowiedzieç o ludziach na podstawie tego
typu badaƒ, ale tak˝e w jak du˝ym stopniu
jesteÊmy spokrewnieni ze zwierz´tami.

Do zagadnieƒ dotyczàcych psycho-

fizjologii nale˝y zaliczyç badania nad in-
teligencjà, poznawanie mózgu, a zw∏asz-
cza jego funkcjonowania w depresji lub
w stanach kompulsji, poszukiwanie od-
powiedzi na pytanie, czym sà emocje i co
je wywo∏uje, oraz kwestia, do jakiego stop-
nia biologia i Êrodowisko determinujà

osobowoÊç. Bardzo frapujàcà tematykà
jest te˝ sposób przetwarzania informacji
przez cz∏owieka. W tej grupie zagadnieƒ
mieszczà si´ informacje o powodach ogra-
niczeƒ ludzkiej uwagi, o przekleƒstwie,
jakim by∏aby pami´ç doskona∏a, a tak˝e
o tym, jak prze˝ywanie dysonansu po-
znawczego mo˝e doprowadziç do zmian
w treÊci naszych przekonaƒ.

Ksià˝ka zawiera wprawdzie nie naj-

nowsze dane, ale bez wàtpienia jest god-
na polecenia. Znaleêç w niej bowiem
mo˝na informacje, do których cz´sto od-
wo∏ujà si´ zarówno psycholodzy teorety-
cy, jak i praktycy. Bez badaƒ z przesz∏oÊci,
bez post´pu, jaki dokona∏ si´ w techni-
kach i metodologii badaƒ psychologicz-
nych, nie by∏oby tego, do czego doszliÊmy
dziÊ. Niech za przyk∏ad pos∏u˝y fakt, ˝e
wspó∏czeÊnie mo˝emy wykorzystywaç
bardzo zaawansowane metody obrazo-
wania mózgu i tym samym poszerzaç,
precyzowaç i czyniç bardziej systemowà
naszà wiedz´, chocia˝by na temat funkcjo-
nowania emocjonalnego czy intelektual-
nego cz∏owieka. Warto zauwa˝yç, ˝e histo-
ria psychologii nie ró˝ni si´ raczej od
historii dziedzin pokrewnych czy w ogó-
le innych nauk. Niemniej niektóre z badaƒ
majà wyjàtkowy wp∏yw na formu∏owa-
nie wiedzy o cz∏owieku. Te badania toru-
jà przecie˝ drog´ kolejnym studiom.

Zdarza si´ te˝ tak, ˝e historia zatacza

ko∏o. Przecie˝ freudowska podÊwiado-
moÊç by∏a w pewnych okresach ostro kry-
tykowana, negowano nawet racj´ jej bytu
w psychologii. DziÊ powróci∏a pod inny-
mi nazwami. OkreÊlana jest jako procesy
automatyczne, niekontrolowane, dziejàce
si´ poza ÊwiadomoÊcià. Mo˝na zaryzyko-
waç tez´, ˝e gdyby Freud dysponowa∏ ta-
kimi mo˝liwoÊciami badawczymi, jakie
istniejà obecnie, mia∏by du˝o wi´ksze
szanse udowodnienia swoich tez.

Podsumowujàc, mo˝na powiedzieç,

˝e znaczenie psychologii roÊnie. Dzi´ki
niej przynajmniej po cz´Êci zostaje za-
spokojona ludzka ciekawoÊç samego
siebie. Pomaga te˝ w tym na pewno czy-
tanie dobrych ksià˝ek, takich jak Podpa-
trywanie umys∏u.

n

86

ÂWIAT NAUKI KWIECIE¡ 2004

Poznaj samego siebie

RECENZJE

SPE¸NIAJÑC SOKRATEJSKI NAKAZ, WARTO PODDAå SI¢ UROKOWI PSYCHOLOGII. MA¸GORZATA FAJKOWSKA-STANIK

PODPATRYWANIE UMYS¸U.

DLACZEGO LUDZIE ZACHOWUJÑ SI¢ TAK, JAK SI¢ ZACHOWUJÑ

Hans i Michael Eysenck

T∏um. Bogdan Wojciszke, Magdalena Dowhyluk, Marcin Jaworski, Dorota Szczygie∏

Gdaƒskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdaƒsk 2003