FILOZOFICZNE ROZUMIENIE

FILOZOFICZNE ROZUMIENIE

PAMI

PAMI

Ę

Ę

CI I PRZYPOMINANIA

CI I PRZYPOMINANIA

Wyk

Wyk

ł

ł

ad I

ad I

PLAN WYK

PLAN WYK

Ł

Ł

ADU

ADU

1.

1.

Problematyka pami

Problematyka pami

ę

ę

ci i przypominania w staro

ci i przypominania w staro

ż

ż

ytno

ytno

ś

ś

ci (Platon i

ci (Platon i

Arystoteles)

Arystoteles)

2.

2.

Ś

Ś

redniowieczne rozumienie pami

redniowieczne rozumienie pami

ę

ę

ci i przypominania (Albert

ci i przypominania (Albert

Wielki

Wielki

–

–

Tomasz z Akwinu)

Tomasz z Akwinu)

3.

3.

Pami

Pami

ęć

ęć

i przypominanie w analizach fenomenologicznych (E.

i przypominanie w analizach fenomenologicznych (E.

Husserl

Husserl

–

–

R. Ingarden)

R. Ingarden)

4.

4.

Zagadnienie pasywno

Zagadnienie pasywno

ś

ś

ci i aktywno

ci i aktywno

ś

ś

ci pami

ci pami

ę

ę

ci i przypominania w

ci i przypominania w

filozofii

filozofii

ż

ż

ycia (H. Bergson)

ycia (H. Bergson)

5.

5.

Hermeneutyczne rozumienie pami

Hermeneutyczne rozumienie pami

ę

ę

ci i przypominania (H.

ci i przypominania (H.

Gadamer

Gadamer

i P.

i P.

Ricoeur

Ricoeur

)

)

Sk

Sk

ą

ą

d wzi

d wzi

ę

ł

ę

ł

a si

a si

ę

ę

pami

pami

ęć

ęć

?

?

Mitologia grecka

Mitologia grecka

–

–

Mnemosyne (Pami

Mnemosyne (Pami

ęć

ęć

) jedna z

) jedna z

Tytanek

Tytanek

,

,

powsta

powsta

ł

ł

a z Uranosa i Gai obok wielu

a z Uranosa i Gai obok wielu

innych (Kronos,

innych (Kronos,

Rea

Rea

, Tetyda,

, Tetyda,

Okeanos

Okeanos

,

,

Temida).

Temida).

Muzy

Muzy

–

–

c

c

ó

ó

rki Mnemosyne (Pami

rki Mnemosyne (Pami

ę

ę

ci) i

ci) i

Zeusa:

Zeusa:

Muza komedii, z mask

Muza komedii, z mask

ą

ą

komiczn

komiczn

ą

ą

Talia (Rozkoszna)

Talia (Rozkoszna)

Muza astronomii i geometrii, z cyrklem i kul

Muza astronomii i geometrii, z cyrklem i kul

ą

ą

Urania (Niebia

Urania (Niebia

ń

ń

ska)

ska)

Muza poezji sakralnej, bez atrybut

Muza poezji sakralnej, bez atrybut

ó

ó

w

w

Polihymnia (Bogata w pie

Polihymnia (Bogata w pie

ś

ś

ni)

ni)

Muza poezji lirycznej, z kitar

Muza poezji lirycznej, z kitar

ą

ą

Erato (Umi

Erato (Umi

ł

ł

owana)

owana)

Muza ta

Muza ta

ń

ń

ca, z lir

ca, z lir

ą

ą

i plektronem

i plektronem

Terpsychora (Kochaj

Terpsychora (Kochaj

ą

ą

ca taniec)

ca taniec)

Muza tragedii, z mask

Muza tragedii, z mask

ą

ą

tragiczn

tragiczn

ą

ą

Melpomene

Melpomene

(

(

Ś

Ś

piewaj

piewaj

ą

ą

ca)

ca)

Muza poezji lirycznej i gry na flecie

Muza poezji lirycznej i gry na flecie

Euterpe (Radosna)

Euterpe (Radosna)

Muza historii, ze zwojem papirusu

Muza historii, ze zwojem papirusu

Klio (G

Klio (G

ł

ł

osz

osz

ą

ą

ca S

ca S

ł

ł

aw

aw

ę

ę

)

)

Muza poezji epickiej z tabliczk

Muza poezji epickiej z tabliczk

ą

ą

i rylcem

i rylcem

Kaliope (Pi

Kaliope (Pi

ę

ę

knolica)

knolica)

Sk

Sk

ą

ą

d wzi

d wzi

ę

ł

ę

ł

a si

a si

ę

ę

pami

pami

ęć

ęć

?

?

Z. Kubiak,

Z. Kubiak,

Mitologia Grek

Mitologia Grek

ó

ó

w i Rzymian,

w i Rzymian,

Warszawa 1999, s. 145.

Warszawa 1999, s. 145.

„

„

Komentarzem do jednego z element

Komentarzem do jednego z element

ó

ó

w tre

w tre

ś

ś

ci owego miana

ci owego miana

(

(

mnemosyn

mnemosyn

e

e

-

-

pami

pami

ę

ę

ci

ci

) s

) s

ą

ą

w tragedii Ajschylosa s

w tragedii Ajschylosa s

ł

ł

owa

owa

Prometeusza o wynalezieniu sztuki pisma, stanowi

Prometeusza o wynalezieniu sztuki pisma, stanowi

ą

ą

cej

cej

‘

‘

pami

pami

ęć

ęć

wszystkiego, skrz

wszystkiego, skrz

ę

ę

tn

tn

ą

ą

Muz patronk

Muz patronk

ę

ę

’

’

.

.

Miano za

Miano za

ś

ś

muza

muza

(przedtem

(przedtem

Montia

Montia

) jest

) jest

niew

niew

ą

ą

tpliwie helle

tpliwie helle

ń

ń

skie,

skie,

najprawdopodobniej wywodzi

najprawdopodobniej wywodzi

si

si

ę

ę

ono od indoeuropejskiego

ono od indoeuropejskiego

pierwiastka

pierwiastka

men

men

,

,

oznaczaj

oznaczaj

ą

ą

cego

cego

‘

‘

my

my

ś

ś

lenie

lenie

’

’

albo

albo

nawet wszelkie poruszenia

nawet wszelkie poruszenia

psychiczne, tak

psychiczne, tak

ż

ż

e

e

‘

‘

pami

pami

ę

ę

tanie

tanie

’

’

:

:

greckie

greckie

–

–

memnemai

memnemai

,

,

ł

ł

aci

aci

ń

ń

skie

skie

memini

memini

”

”

.

.

Pami

Pami

ęć

ęć

i przypominanie podstaw

i przypominanie podstaw

ą

ą

przekazu

przekazu

mitologicznego (religijnego) w staro

mitologicznego (religijnego) w staro

ż

ż

ytnej

ytnej

Grecji

Grecji

J.

J.

-

-

P

P

.

.

Vernant

Vernant

,

,

Mit i religia w Grecji staro

Mit i religia w Grecji staro

ż

ż

ytnej

ytnej

, Warszawa 1998, s. 21

, Warszawa 1998, s. 21

-

-

22.

22.

„

„

W jaki spos

W jaki spos

ó

ó

b by

b by

ł

ł

a przechowywana i przekazywana owa masa zawartej w

a przechowywana i przekazywana owa masa zawartej w

opowie

opowie

ś

ś

ciach tradycyjnej

ciach tradycyjnej

‘

‘

wiedzy

wiedzy

’

’

na temat spo

na temat spo

ł

ł

eczno

eczno

ś

ś

ci zamieszkuj

ci zamieszkuj

ą

ą

cej tamten

cej tamten

ś

ś

wiat,

wiat,

na temat rodziny bog

na temat rodziny bog

ó

ó

w, genealogii ka

w, genealogii ka

ż

ż

dego z nich, ich przyg

dego z nich, ich przyg

ó

ó

d, konflikt

d, konflikt

ó

ó

w i

w i

przymierzy, przypisanej im w

przymierzy, przypisanej im w

ł

ł

adzy, ich domeny oraz sposobu dzia

adzy, ich domeny oraz sposobu dzia

ł

ł

ania, na temat ich

ania, na temat ich

prerogatyw oraz nale

prerogatyw oraz nale

ż

ż

nych im honor

nych im honor

ó

ó

w?

w?

Po pierwsze odbywa

Po pierwsze odbywa

ł

ł

o si

o si

ę

ę

to za po

to za po

ś

ś

rednictwem tradycji czysto ustnej, przenoszonej w

rednictwem tradycji czysto ustnej, przenoszonej w

ż

ż

ywej mowie w ka

ywej mowie w ka

ż

ż

dym domowym ognisku (...) Te opowie

dym domowym ognisku (...) Te opowie

ś

ś

ci, te

ci, te

mythoi

mythoi

, bliskie

, bliskie

ka

ka

ż

ż

demu, poniewa

demu, poniewa

ż

ż

ka

ka

ż

ż

dy s

dy s

ł

ł

ysza

ysza

ł

ł

je w czasach, gdy uczy

je w czasach, gdy uczy

ł

ł

si

si

ę

ę

m

m

ó

ó

wi

wi

ć

ć

, mia

, mia

ł

ł

y sw

y sw

ó

ó

j

j

udzia

udzia

ł

ł

w kszta

w kszta

ł

ł

towaniu ram umys

towaniu ram umys

ł

ł

owych, w kt

owych, w kt

ó

ó

rych Grecy w najbardziej naturalny

rych Grecy w najbardziej naturalny

spos

spos

ó

ó

b przedstawiali sobie b

b przedstawiali sobie b

ó

ó

stwo, w kt

stwo, w kt

ó

ó

rych je umieszczali i w kt

rych je umieszczali i w kt

ó

ó

rych o nim my

rych o nim my

ś

ś

leli.

leli.

Po drugie,

Po drugie,

ś

ś

wiat bog

wiat bog

ó

ó

w, odleg

w, odleg

ł

ł

y i dziwny, ukazywany by

y i dziwny, ukazywany by

ł

ł

ludziom przez poet

ludziom przez poet

ó

ó

w. W ich

w. W ich

opowie

opowie

ś

ś

ciach moce tamtego

ciach moce tamtego

ś

ś

wiata przybiera

wiata przybiera

ł

ł

y swojsk

y swojsk

ą

ą

, dost

, dost

ę

ę

pn

pn

ą

ą

rozumieniu posta

rozumieniu posta

ć

ć

.

.

S

S

ł

ł

uchanie

uchanie

ś

ś

piewu poet

piewu poet

ó

ó

w nie odbywa

w nie odbywa

ł

ł

o si

o si

ę

ę

ju

ju

ż

ż

jednak w sferze prywatnej, ale

jednak w sferze prywatnej, ale

publicznie, w czasie uczt, oficjalnych

publicznie, w czasie uczt, oficjalnych

ś

ś

wi

wi

ą

ą

t, wielkich zawod

t, wielkich zawod

ó

ó

w i gier.

w i gier.

W spo

W spo

ł

ł

ecznym i duchowym

ecznym i duchowym

ż

ż

yciu Grek

yciu Grek

ó

ó

w literacka tradycja, kt

w literacka tradycja, kt

ó

ó

ra korzystaj

ra korzystaj

ą

ą

c z pisma

c z pisma

kontynuowa

kontynuowa

ł

ł

a i modyfikowa

a i modyfikowa

ł

ł

a starodawn

a starodawn

ą

ą

tradycj

tradycj

ę

ę

poezji ustnej, zajmuje miejsce

poezji ustnej, zajmuje miejsce

centralne. Dla s

centralne. Dla s

ł

ł

uchaczy nie by

uchaczy nie by

ł

ł

a to zwyk

a to zwyk

ł

ł

a, prywatna rozrywka, nie by

a, prywatna rozrywka, nie by

ł

ł

to luksus

to luksus

zarezerwowany dla uczonej elity, lecz prawdziwe nabo

zarezerwowany dla uczonej elity, lecz prawdziwe nabo

ż

ż

e

e

ń

ń

stwo spo

stwo spo

ł

ł

ecznej pami

ecznej pami

ę

ę

ci,

ci,

najwa

najwa

ż

ż

niejsze narz

niejsze narz

ę

ę

dzie utrwalania i przechowywania wiedzy

dzie utrwalania i przechowywania wiedzy

”

”

.

.

Warto

Warto

ść

ść

s

s

ł

ł

owa

owa

–

–

pami

pami

ęć

ęć

i przypominanie w

i przypominanie w

Fajdrosie

Fajdrosie

(274e

(274e

-

-

275b)

275b)

„

„

Powiedzia

Powiedzia

ł

ł

Teut

Teut

do

do

Tamuza

Tamuza

: Kr

: Kr

ó

ó

lu, ta nauka uczyni

lu, ta nauka uczyni

Egipcjan m

Egipcjan m

ą

ą

drzejszymi i sprawniejszymi w pami

drzejszymi i sprawniejszymi w pami

ę

ę

taniu;

taniu;

wynalazek ten jest lekarstwem na pami

wynalazek ten jest lekarstwem na pami

ęć

ęć

i m

i m

ą

ą

dro

dro

ść

ść

. A ten mu na to:

. A ten mu na to:

Teucie

Teucie

, mistrzu najdoskonalszy; jeden potrafi p

, mistrzu najdoskonalszy; jeden potrafi p

ł

ł

odzi

odzi

ć

ć

to, co do sztuki

to, co do sztuki

nale

nale

ż

ż

y, a drugi potrafi oceni

y, a drugi potrafi oceni

ć

ć

, na co si

, na co si

ę

ę

to mo

to mo

ż

ż

e przyda

e przyda

ć

ć

i w czym

i w czym

zaszkodzi

zaszkodzi

ć

ć

tym, kt

tym, kt

ó

ó

rzy si

rzy si

ę

ę

zechc

zechc

ą

ą

dan

dan

ą

ą

sztuk

sztuk

ą

ą

pos

pos

ł

ł

ugiwa

ugiwa

ć

ć

. Tak te

. Tak te

ż

ż

i

i

teraz: Ty jeste

teraz: Ty jeste

ś

ś

ojcem liter; zatem przez dobre serce dla nich

ojcem liter; zatem przez dobre serce dla nich

przypisa

przypisa

ł

ł

e

e

ś

ś

im warto

im warto

ść

ść

wprost przeciwn

wprost przeciwn

ą

ą

tej, kt

tej, kt

ó

ó

r

r

ą

ą

one posiadaj

one posiadaj

ą

ą

naprawd

naprawd

ę

ę

. Ten wynalazek niepami

. Ten wynalazek niepami

ęć

ęć

w duszach ludzkich posieje, bo

w duszach ludzkich posieje, bo

cz

cz

ł

ł

owiek, kt

owiek, kt

ó

ó

ry si

ry si

ę

ę

tego wyuczy, przestanie

tego wyuczy, przestanie

ć

ć

wiczy

wiczy

ć

ć

pami

pami

ęć

ęć

; zaufa

; zaufa

pismu i b

pismu i b

ę

ę

dzie sobie przypomina

dzie sobie przypomina

ł

ł

wszystko z zewn

wszystko z zewn

ą

ą

trz, ze znak

trz, ze znak

ó

ó

w

w

obcych jego istocie, a nie z w

obcych jego istocie, a nie z w

ł

ł

asnego wn

asnego wn

ę

ę

trza, z siebie samego. Wi

trza, z siebie samego. Wi

ę

ę

c

c

to nie jest lekarstwo na pami

to nie jest lekarstwo na pami

ęć

ęć

, tylko

, tylko

ś

ś

rodek na przypominanie sobie.

rodek na przypominanie sobie.

Uczniom swoim dasz tylko poz

Uczniom swoim dasz tylko poz

ó

ó

r m

r m

ą

ą

dro

dro

ś

ś

ci, a nie m

ci, a nie m

ą

ą

dro

dro

ść

ść

prawdziw

prawdziw

ą

ą

.

.

Posi

Posi

ę

ę

d

d

ą

ą

bowiem wielkie oczytanie bez nauki i b

bowiem wielkie oczytanie bez nauki i b

ę

ę

dzie si

dzie si

ę

ę

im zdawa

im zdawa

ł

ł

o,

o,

ż

ż

e wiele umiej

e wiele umiej

ą

ą

, a po wi

, a po wi

ę

ę

kszej cz

kszej cz

ęś

ęś

ci nie b

ci nie b

ę

ę

d

d

ą

ą

umieli nic

umieli nic

i tylko obcowa

i tylko obcowa

ć

ć

z nimi b

z nimi b

ę

ę

dzie trudno; to b

dzie trudno; to b

ę

ę

d

d

ą

ą

m

m

ę

ę

drcy z pozoru, a nie

drcy z pozoru, a nie

ludzie m

ludzie m

ą

ą

drzy naprawd

drzy naprawd

ę

ę

.

.

”

”

Historia (powszechna) pami

Historia (powszechna) pami

ę

ę

ci i

ci i

przypominania (J.

przypominania (J.

LeGoff

LeGoff

)

)

1.

1.

Pami

Pami

ęć

ęć

etniczna w spo

etniczna w spo

ł

ł

eczno

eczno

ś

ś

ciach

ciach

niepos

niepos

ł

ł

uguj

uguj

ą

ą

cych

cych

si

si

ę

ę

pismem (

pismem (

„

„

dzikie

dzikie

”

”

–

–

przekaz ustny)

przekaz ustny)

2.

2.

Rozkwit pami

Rozkwit pami

ę

ę

ci, od oralno

ci, od oralno

ś

ś

ci do pi

ci do pi

ś

ś

mienno

mienno

ś

ś

ci, od prehistorii

ci, od prehistorii

do antyku (spisy, indeksy, proste katalogi)

do antyku (spisy, indeksy, proste katalogi)

3.

3.

Pami

Pami

ęć

ęć

ś

ś

redniowieczna

redniowieczna

–

–

moment r

moment r

ó

ó

wnowagi pomi

wnowagi pomi

ę

ę

dzy

dzy

m

m

ó

ó

wionym i pisanym

wionym i pisanym

4.

4.

Post

Post

ę

ę

py pami

py pami

ę

ę

ci pisemnej, od XVI w.

ci pisemnej, od XVI w.

do dnia dzisiejszego (

do dnia dzisiejszego (

mechanografia

mechanografia

)

)

5.

5.

Wsp

Wsp

ó

ó

ł

ł

czesna ofensywa pami

czesna ofensywa pami

ę

ę

ci

ci

(pami

(pami

ęć

ęć

elektoniczna

elektoniczna

)

)

Historia filozofii pami

Historia filozofii pami

ę

ę

ci

ci

PLATON:

PLATON:

mneme

mneme

–

–

pami

pami

ęć

ęć

;

;

anamnesis

anamnesis

–

–

przypomnienie. Dusza jest woskow

przypomnienie. Dusza jest woskow

ą

ą

tablic

tablic

ą

ą

zatrzymuj

zatrzymuj

ą

ą

c

c

ą

ą

wra

wra

ż

ż

enie tak

enie tak

ż

ż

e bez udzia

e bez udzia

ł

ł

u cia

u cia

ł

ł

a. Przypomnienie jako duchowa sprawno

a. Przypomnienie jako duchowa sprawno

ść

ść

odnoszenia nie do czyjej

odnoszenia nie do czyjej

ś

ś

przesz

przesz

ł

ł

o

o

ś

ś

ci, lecz do przedmiot

ci, lecz do przedmiot

ó

ó

w, kt

w, kt

ó

ó

rych nigdy nie do

rych nigdy nie do

ś

ś

wiadczyli

wiadczyli

ś

ś

my.

my.

Mit

Mit

–

–

opis relacji mi

opis relacji mi

ę

ę

dzy dusz

dzy dusz

ą

ą

, anamnez

, anamnez

ą

ą

i ideami.

i ideami.

Metafory pami

Metafory pami

ę

ę

ci

ci

–

–

„

„

tabliczka woskowa

tabliczka woskowa

”

”

;

;

„

„

go

go

ł

ę

ł

ę

bnik

bnik

”

”

-

-

dzikie ptaki to wiadomo

dzikie ptaki to wiadomo

ś

ś

ci.

ci.

ARYSTOTELES:

ARYSTOTELES:

pami

pami

ęć

ęć

to trwanie wra

to trwanie wra

ż

ż

enia, dotyczy tego co min

enia, dotyczy tego co min

ę

ł

ę

ł

o (

o (

„

„

obraca si

obraca si

ę

ę

wok

wok

ó

ó

ł

ł

przesz

przesz

ł

ł

o

o

ś

ś

ci

ci

”

”

), pojawia si

), pojawia si

ę

ę

we wra

we wra

ż

ż

eniu zmys

eniu zmys

ł

ł

owym (

owym (

„

„

ze spostrze

ze spostrze

ż

ż

e

e

ń

ń

tworzy si

tworzy si

ę

ę

pami

pami

ęć

ęć

”

”

), jest

), jest

po

po

ł

ą

ł

ą

czona z wyobra

czona z wyobra

ź

ź

ni

ni

ą

ą

(

(

„

„

tylko rzeczy wyobra

tylko rzeczy wyobra

ż

ż

alne stanowi

alne stanowi

ą

ą

ze swej natury przedmiot

ze swej natury przedmiot

pami

pami

ę

ę

ci

ci

”

”

).

).

AUGUSTYN:

AUGUSTYN:

pami

pami

ęć

ęć

jest w

jest w

ł

ł

adz

adz

ą

ą

duchow

duchow

ą

ą

. W systemie Augustyna mo

. W systemie Augustyna mo

ż

ż

emy zauwa

emy zauwa

ż

ż

y

y

ć

ć

zesp

zesp

ó

ó

ł

ł

tr

tr

ó

ó

jkowy: pami

jkowy: pami

ęć

ęć

jest uczuciowa, zmys

jest uczuciowa, zmys

ł

ł

owa i intelektualna (umys

owa i intelektualna (umys

ł

ł

owa); a tak

owa); a tak

ż

ż

e pami

e pami

ęć

ęć

stanowi

stanowi

istot

istot

ę

ę

duszy obok umys

duszy obok umys

ł

ł

u i woli (dusza jako obraz Tr

u i woli (dusza jako obraz Tr

ó

ó

jcy

jcy

Ś

Ś

wi

wi

ę

ę

tej).

tej).

TOMASZ Z AKWINU:

TOMASZ Z AKWINU:

pami

pami

ęć

ęć

jest skarbcem (

jest skarbcem (

thesaurus

thesaurus

), miejscem do przechowywania form

), miejscem do przechowywania form

poznawczych (

poznawczych (

conservativus

conservativus

specierum

specierum

).

).

Per

Per

se

se

jest w

jest w

ł

ł

adz

adz

ą

ą

zmys

zmys

ł

ł

ow

ow

ą

ą

,

,

per

per

accidens

accidens

jest

jest

w

w

ł

ł

adz

adz

ą

ą

intelektualn

intelektualn

ą

ą

.

.

KARTEZJUSZ:

KARTEZJUSZ:

podwa

podwa

ż

ż

a warto

a warto

ść

ść

epistemiczn

epistemiczn

ą

ą

pami

pami

ę

ę

ci w ramach swej metody radykalnego

ci w ramach swej metody radykalnego

w

w

ą

ą

tpienia. Uzna

tpienia. Uzna

ł

ł

bowiem j

bowiem j

ą

ą

za najbardziej podatn

za najbardziej podatn

ą

ą

na b

na b

ł

ą

ł

ą

d ze wszystkich w

d ze wszystkich w

ł

ł

adz ludzkiego

adz ludzkiego

intelektu.

intelektu.

G. W. LEIBNIZ:

G. W. LEIBNIZ:

pr

pr

ó

ó

buje odnowi

buje odnowi

ć

ć

plato

plato

ń

ń

ski natywizm, widzi w pami

ski natywizm, widzi w pami

ę

ę

ci nie

ci nie

ś

ś

wiadom

wiadom

ą

ą

w

w

ł

ł

adz

adz

ę

ę

przechowuj

przechowuj

ą

ą

c

c

ą

ą

tzw. ma

tzw. ma

ł

ł

e percepcje.

e percepcje.

I.KANT:

I.KANT:

nie ma osobnej tematyki pami

nie ma osobnej tematyki pami

ę

ę

ci, a jej rol

ci, a jej rol

ę

ę

w poznaniu ludzkim rozwa

w poznaniu ludzkim rozwa

ż

ż

a pod etykiet

a pod etykiet

ą

ą

wyobra

wyobra

ź

ź

ni

ni

reproduktywnej

reproduktywnej

. Ca

. Ca

ł

ą

ł

ą

za

za

ś

ś

aktywno

aktywno

ść

ść

i funkcje transcendentalne przypisywa

i funkcje transcendentalne przypisywa

ł

ł

wyobra

wyobra

ź

ź

ni produktywnej (

ni produktywnej (

produktive

produktive

Einbildungskraft

Einbildungskraft

).

).

J. LOCKE i D. HUME:

J. LOCKE i D. HUME:

podej

podej

ś

ś

cie empirystyczne

cie empirystyczne

–

–

pami

pami

ęć

ęć

jest

jest

„

„

zbiornikiem idei

zbiornikiem idei

”

”

, kt

, kt

ó

ó

re umys

re umys

ł

ł

ludzki mo

ludzki mo

ż

ż

e dowolnie odtwarza

e dowolnie odtwarza

ć

ć

H. EBBINGHAUS: Systematyczny namysł nad natur

ą

pami

ę

ci w psychologii eksperymentalnej (XIX

w.).
H. BERGSON: ka

ż

da tera

ź

niejszo

ść

percepcji zmysłowych „przetkana” jest danymi pami

ę

ciowymi,

ka

ż

da nowa tera

ź

niejszo

ść

percepcyjna wypełnia si

ę

ci

ą

gle ogromn

ą

ilo

ś

ci

ą

danych pochodz

ą

cych z

pami

ę

ci. St

ą

d uznaje,

ż

e ka

ż

de spostrze

ż

enie jest przypomnieniem. Przy czym obrazy pami

ę

ciowe

s

ą

wywoływane przez potrzeby działaniowe danej chwili. Obrazy pami

ę

ciowe nie s

ą

pami

ę

ci

ą

we

wła

ś

ciwym sensie, s

ą

za

ś

wymuszonymi przez aktualne działanie konkretyzacjami pami

ę

ci czystej.

Pami

ęć

czysta za

ś

(czyste przypominanie) jest manifestacj

ą

tego co duchowe. Mózg jedynie

umo

ż

liwia transformacj

ę

czystej pami

ę

ci w obraz pami

ę

ciowy i w ten sposób daje mo

ż

liwo

ść

„władania” tera

ź

niejszo

ś

ci

ą

. Według Bergsona ka

ż

da tera

ź

niejszo

ść

jest wierzchołkiem

odwróconego sto

ż

ka, nad którym zwisa ogromna masa wszystkich naszych przeszłych

do

ś

wiadcze

ń

. Wszystko to napiera na aktualn

ą ś

wiadomo

ść

, lecz dopuszczane do głosu jest tylko to,

czego wymagaj

ą

bie

żą

ce potrzeby działania w

ś

wiecie.

E. HUSSERL: zagadnienie pojawia si

ę

przy analizie fenomenologicznej

ź

ródła czasowo

ś

ci

ś

wiadomo

ś

ci w ogóle. Dokonuje si

ę

ono dzi

ę

ki poczuciu czasowego nast

ę

pstwa i trwania.

Ś

wiadomo

ść

tego co minione jest

ś

wiadomo

ś

ci

ą

przemijania, co dokonuje si

ę

dzi

ę

ki „trzymaniu w

chwycie” przez tera

ź

niejsz

ą ś

wiadomo

ść

. Nazywa to Husserl retencj

ą

(nietematyczne zatrzymywanie

tego co min

ę

ło), której funkcj

ą

jest konstytuowanie horyzontu czasowego ka

ż

dej tera

ź

niejszo

ś

ci.

Protencja b

ę

d

ą

ca drugim elementem okre

ś

laj

ą

cym

ś

wiadomo

ść

jest nietematycznym wkraczaniem w

przyszło

ść

. Ka

ż

dy akt przypominania nale

ż

y do okre

ś

lonej „

ż

ywej” tera

ź

niejszo

ś

ci, jest otoczony

horyzontami retencji i protencji.
W. JAMES: dokonuje podziału na pami

ęć

krótkotrwał

ą

i długotrwał

ą

. Pami

ęć

krótkotrwała ma

ograniczon

ą

pojemno

ść

, lecz jest niewra

ż

liwa na szybko

ść

prezentowanego jej materiału. Pami

ęć

długotrwała ma olbrzymi

ą

pojemno

ść

, lecz wolny poziom przyjmowania nowego materiału.

Historia filozofii pami

Historia filozofii pami

ę

ę

ci

ci

Spr

Spr

ó

ó

bujmy od pocz

bujmy od pocz

ą

ą

tku

tku

…

…

Problem pami

Problem pami

ę

ę

ci i

ci i

przypominania w

przypominania w

„

„

Dialogach

Dialogach

”

”

Platona

Platona

Ź

Ź

r

r

ó

ó

d

d

ł

ł

a

a

–

–

pitagoreizm oraz

pitagoreizm oraz

orfizm

orfizm

Odr

Odr

ó

ó

ż

ż

nienie

nienie

pami

pami

ę

ę

ci i przypominania

ci i przypominania

(metafory pami

(metafory pami

ę

ę

ci)

ci)

Diachroniczny

Diachroniczny

rozw

rozw

ó

ó

j

j

zagadnienia przypominania

zagadnienia przypominania

(Od

(Od

Menona

Menona

do

do

Fileba

Fileba

)

)

Najwa

Najwa

ż

ż

niejsze twierdzenia

niejsze twierdzenia

zawarte w

zawarte w

Menonie

Menonie

i

i

Fedonie

Fedonie

Krytyczna

Krytyczna

recepcja

recepcja

twierdze

twierdze

ń

ń

Platona w staro

Platona w staro

ż

ż

ytno

ytno

ś

ś

ci i

ci i

ś

ś

redniowieczu

redniowieczu

Ź

Ź

r

r

ó

ó

d

d

ł

ł

a problematyki pami

a problematyki pami

ę

ę

ci i

ci i

przypominania

przypominania

PITAGOREIZM

PITAGOREIZM





„

„

Pitagorejczyk nie wsta

Pitagorejczyk nie wsta

ł

ł

z

z

ł

ł

o

o

ż

ż

a pierwej, nim nie przywo

a pierwej, nim nie przywo

ł

ł

a

a

ł

ł

w pami

w pami

ę

ę

ci i

ci i

przypominaj

przypominaj

ą

ą

c nie powt

c nie powt

ó

ó

rzy

rzy

ł

ł

sobie tego (

sobie tego (

pro/

pro/

teron

teron

a)namnhsqei

a)namnhsqei

/h

/h

), co

), co

dzia

dzia

ł

ł

o si

o si

ę

ę

poprzedniego dnia; a powtarza

poprzedniego dnia; a powtarza

ł

ł

to sobie tak,

to sobie tak,

ż

ż

e stara

e stara

ł

ł

si

si

ę

ę

odtworzy

odtworzy

ć

ć

w my

w my

ś

ś

li to, co powiedzia

li to, co powiedzia

ł

ł

najpierw, czy te

najpierw, czy te

ż

ż

to, co us

to, co us

ł

ł

ysza

ysza

ł

ł

,

,

czy te

czy te

ż

ż

to, co poleci

to, co poleci

ł

ł

domownikom powstawszy z

domownikom powstawszy z

ł

ł

o

o

ż

ż

a; dalej to, co

a; dalej to, co

powiedzia

powiedzia

ł

ł

nast

nast

ę

ę

pnie i jeszcze potem. Ten sam porz

pnie i jeszcze potem. Ten sam porz

ą

ą

dek dotyczy

dek dotyczy

ł

ł

przypominania (

przypominania (

a)na

a)na

/

/

mnhsin

mnhsin

) sobie tego, co si

) sobie tego, co si

ę

ę

zdarzy

zdarzy

ł

ł

o. Przypominali

o. Przypominali

sobie bowiem, kogo pierwszego spotkali wyszed

sobie bowiem, kogo pierwszego spotkali wyszed

ł

ł

szy z domu i z kim

szy z domu i z kim

pierwszym, nast

pierwszym, nast

ę

ę

pnie z kim drugim i trzecim rozmawiali, i tak po kolei.

pnie z kim drugim i trzecim rozmawiali, i tak po kolei.

Starali si

Starali si

ę

ę

bowiem powt

bowiem powt

ó

ó

rzy

rzy

ć

ć

w pami

w pami

ę

ę

ci to, co si

ci to, co si

ę

ę

dzia

dzia

ł

ł

o w ci

o w ci

ą

ą

gu

gu

ca

ca

ł

ł

ego dnia i to w takim porz

ego dnia i to w takim porz

ą

ą

dku, w jakim wydarzy

dku, w jakim wydarzy

ł

ł

y si

y si

ę

ę

poszczeg

poszczeg

ó

ó

lne

lne

fakty. Je

fakty. Je

ż

ż

eli za

eli za

ś

ś

po obudzeniu si

po obudzeniu si

ę

ę

mieli wi

mieli wi

ę

ę

cej czasu, w ten sam

cej czasu, w ten sam

spos

spos

ó

ó

b przypominali sobie to, co zasz

b przypominali sobie to, co zasz

ł

ł

o dwa dni wcze

o dwa dni wcze

ś

ś

niej

niej

”

”

. (

. (

Jamblich

Jamblich

,

,

O

O

ż

ż

yciu pitagorejskim

yciu pitagorejskim

XXIX).

XXIX).





„

„

Niech sen nie spocznie na twych zm

Niech sen nie spocznie na twych zm

ę

ę

czonych powiekach zanim nie

czonych powiekach zanim nie

przejdziesz w my

przejdziesz w my

ś

ś

lach poszczeg

lach poszczeg

ó

ó

lnych uczynk

lnych uczynk

ó

ó

w dnia minionego: W

w dnia minionego: W

czym

czym

ź

ź

le post

le post

ą

ą

pi

pi

ł

ł

em? Co wykona

em? Co wykona

ł

ł

em, a co opu

em, a co opu

ś

ś

ci

ci

ł

ł

em z mych

em z mych

powinno

powinno

ś

ś

ci? I tak od pocz

ci? I tak od pocz

ą

ą

tku do ko

tku do ko

ń

ń

ca badaj kolejno wszystkie

ca badaj kolejno wszystkie

uczynki, i z

uczynki, i z

ł

ł

ych

ych

ż

ż

a

a

ł

ł

uj ze skruch

uj ze skruch

ą

ą

, a z dobrych si

, a z dobrych si

ę

ę

raduj.

raduj.

”

”

(

(

Aureum

Aureum

Phytagoreorum

Phytagoreorum

Carmen

Carmen

)

)

Ź

Ź

r

r

ó

ó

d

d

ł

ł

a problematyki pami

a problematyki pami

ę

ę

ci i

ci i

przypominania

przypominania

PITAGOREIZM

PITAGOREIZM

„

„

I czy to krew jest tym z pomoc

I czy to krew jest tym z pomoc

ą

ą

czego my

czego my

ś

ś

limy [

limy [

Empedokles

Empedokles

], czy powietrze

], czy powietrze

[

[

Anaksymenes

Anaksymenes

, Diogenes], czy ogie

, Diogenes], czy ogie

ń

ń

[Heraklit], czy te

[Heraklit], czy te

ż

ż

ż

ż

adne z tych , tylko m

adne z tych , tylko m

ó

ó

zg

zg

dostarcza nam wra

dostarcza nam wra

ż

ż

e

e

ń

ń

s

s

ł

ł

yszenia i widzenia, i powonienia, a z nich powstawa

yszenia i widzenia, i powonienia, a z nich powstawa

ć

ć

ma

ma

pami

pami

ęć

ęć

i mniemanie, a z pami

i mniemanie, a z pami

ę

ę

ci i mniemania, kiedy si

ci i mniemania, kiedy si

ę

ę

utrwali, z kolei powstaje

utrwali, z kolei powstaje

wiedza (

wiedza (

Alkmaiona

Alkmaiona

z Krotony )

z Krotony )

”

”

. (Platon,

. (Platon,

Fedon

Fedon

86b)

86b)

ORFIZM

ORFIZM

(

(

Osiemdziesi

Osiemdziesi

ą

ą

t siedem hymn

t siedem hymn

ó

ó

w

w

)

)

„

„

Pami

Pami

ę

ę

ci (

ci (

Mnemosynas

Mnemosynas

) to jest mogi

) to jest mogi

ł

ł

a. Kiedy ci przyjdzie umrze

a. Kiedy ci przyjdzie umrze

ć

ć

,

,

Przed tob

Przed tob

ą

ą

domy

domy

Hadesa

Hadesa

niez

niez

ł

ł

omne: po prawej

omne: po prawej

Jest zdr

Jest zdr

ó

ó

j, a nad nim cyprys stoi bia

j, a nad nim cyprys stoi bia

ł

ł

y

y

Tam zst

Tam zst

ę

ę

puj

puj

ą

ą

c w d

c w d

ó

ó

ł

ł

, orze

, orze

ź

ź

wiaj

wiaj

ą

ą

si

si

ę

ę

dusze umar

dusze umar

ł

ł

ych.

ych.

Do tego zdroju nie podchod

Do tego zdroju nie podchod

ź

ź

od razu blisko,

od razu blisko,

Najpierw bowiem napotkasz wod

Najpierw bowiem napotkasz wod

ę

ę

, kt

, kt

ó

ó

ra p

ra p

ł

ł

ynie

ynie

Ch

Ch

ł

ł

odna z Jeziora Pami

odna z Jeziora Pami

ę

ę

ci, a s

ci, a s

ą

ą

tam stra

tam stra

ż

ż

nicy,

nicy,

Oni z przemy

Oni z przemy

ś

ś

lnego serca dob

lnego serca dob

ę

ę

d

d

ą

ą

takie pytanie:

takie pytanie:

Czego w

Czego w

ł

ł

a

a

ś

ś

ciwie szukasz w mroku zgubnego

ciwie szukasz w mroku zgubnego

Hadesa

Hadesa

?

?

Powiedz: Jam syn Brzemienia (

Powiedz: Jam syn Brzemienia (

Bareas

Bareas

) i gwia

) i gwia

ź

ź

dzistego Nieba

dzistego Nieba

Pragnieniem spalony konam, dajcie mi co rychlej

Pragnieniem spalony konam, dajcie mi co rychlej

Ch

Ch

ł

ł

odnej wody, kt

odnej wody, kt

ó

ó

ra p

ra p

ł

ł

ynie z jeziora Pami

ynie z jeziora Pami

ę

ę

ci.

ci.

Przecie

Przecie

ż

ż

si

si

ę

ę

ulituj

ulituj

ą

ą

, bo kr

, bo kr

ó

ó

l podziemny tak ka

l podziemny tak ka

ż

ż

e,

e,

Przecie

Przecie

ż

ż

dadz

dadz

ą

ą

, aby

, aby

ś

ś

pi

pi

ł

ł

z jeziora Pami

z jeziora Pami

ę

ę

ci,

ci,

Przecie

Przecie

ż

ż

niema

niema

ł

ą

ł

ą

przejdziesz drog

przejdziesz drog

ę

ę

,

,

ś

ś

wi

wi

ę

ę

t

t

ą

ą

, po kt

, po kt

ó

ó

rej

rej

Inni te

Inni te

ż

ż

krocz

krocz

ą

ą

ws

ws

ł

ł

awieni

awieni

mystowie

mystowie

i

i

bakchanci

bakchanci

”

”

Problem uj

Problem uj

ę

ę

ty chronologicznie

ty chronologicznie

Podzia

Podzia

ł

ł

K.Praechtera

K.Praechtera

i W.

i W.

Jaegera

Jaegera

:

:

I.

I.

m

m

ł

ł

odzie

odzie

ń

ń

cze

cze

(dialogi sokratejskie)

(dialogi sokratejskie)

–

–

zagadnienie

zagadnienie

pami

pami

ę

ę

ci i przypominania nie pojawia si

ci i przypominania nie pojawia si

ę

ę

II.

II.

przej

przej

ś

ś

ciowe

ciowe

(spory z sofistami; wyst

(spory z sofistami; wyst

ę

ę

puj

puj

ą

ą

elementy

elementy

pitagorejskie)

pitagorejskie)

–

–

Menon

Menon

III.

III.

dojrza

dojrza

ł

ł

e lata m

e lata m

ę

ę

skie

skie

(nauka o ideach jest wyra

(nauka o ideach jest wyra

ź

ź

n

n

ą

ą

podstaw

podstaw

ą

ą

filozofii plato

filozofii plato

ń

ń

skiej)

skiej)

–

–

Fedon

Fedon

,

,

Pa

Pa

ń

ń

stwo

stwo

,

,

Fajdros

Fajdros

IV.

IV.

okres staro

okres staro

ś

ś

ci

ci

(wzrost logiki i empirii, wp

(wzrost logiki i empirii, wp

ł

ł

ywy

ywy

pitagorejsko

pitagorejsko

-

-

religijne)

religijne)

–

–

Teajtet

Teajtet

,

,

Timajos

Timajos

,

,

Fileb

Fileb

.

.

Odr

Odr

ó

ó

ż

ż

nienie spostrze

nienie spostrze

ż

ż

enia, pami

enia, pami

ę

ę

ci i

ci i

przypominania

przypominania

(

(

Fileb

Fileb

34a

34a

-

-

c

c

)

)

„

„

Sokrates:

Sokrates:

Zamiast m

Zamiast m

ó

ó

wi

wi

ć

ć

o nie

o nie

ś

ś

wiadomo

wiadomo

ś

ś

ci duszy, kiedy ona nie czuje wstrz

ci duszy, kiedy ona nie czuje wstrz

ą

ą

s

s

ó

ó

w cia

w cia

ł

ł

a,

a,

co teraz nazywasz

co teraz nazywasz

lethe

lethe

, nazwij to anestezj

, nazwij to anestezj

ą

ą

,

,

niewra

niewra

ż

ż

liwo

liwo

ś

ś

ci

ci

ą

ą

.

.

Protarchos

Protarchos

:

:

Rozumiem.

Rozumiem.

Sokrates:

Sokrates:

A to, co si

A to, co si

ę

ę

w pewnym stanie duszy i w ciele zarazem dzieje, kiedy one si

w pewnym stanie duszy i w ciele zarazem dzieje, kiedy one si

ę

ę

wsp

wsp

ó

ó

lnie poruszaj

lnie poruszaj

ą

ą

, ten znowu ruch poprawnie mo

, ten znowu ruch poprawnie mo

ż

ż

esz nazwa

esz nazwa

ć

ć

spostrze

spostrze

ż

ż

eniem

eniem

.

.

Protarchos

Protarchos

:

:

Zupe

Zupe

ł

ł

nie prawd

nie prawd

ę

ę

m

m

ó

ó

wisz.

wisz.

Sokrates:

Sokrates:

Nieprawda

Nieprawda

ż

ż

, teraz wiemy, co chcesz nazwa

, teraz wiemy, co chcesz nazwa

ć

ć

spostrze

spostrze

ż

ż

eniem?

eniem?

Protarchos

Protarchos

:

:

No, tak.

No, tak.

Sokrates:

Sokrates:

Wi

Wi

ę

ę

c je

c je

ż

ż

eli zachowanie spostrze

eli zachowanie spostrze

ż

ż

enia nazwie kto

enia nazwie kto

ś

ś

pami

pami

ę

ę

ci

ci

ą

ą

, to powie s

, to powie s

ł

ł

usznie,

usznie,

wed

wed

ł

ł

ug mego zdania przynajmniej.

ug mego zdania przynajmniej.

Protarchos

Protarchos

:

:

Zupe

Zupe

ł

ł

nie s

nie s

ł

ł

usznie.

usznie.

Sokrates:

Sokrates:

A czy nie powiemy,

A czy nie powiemy,

ż

ż

e od

e od

pami

pami

ę

ę

tania

tania

r

r

ó

ó

ż

ż

ni si

ni si

ę

ę

przypominanie sobie

przypominanie sobie

?

?

Protarchos

Protarchos

:

:

Mo

Mo

ż

ż

e by

e by

ć

ć

Sokrates:

Sokrates:

Czy mo

Czy mo

ż

ż

e tym?

e tym?

Protarchos

Protarchos

:

:

Czym?

Czym?

Sokrates:

Sokrates:

Kiedy to, czego wraz z cia

Kiedy to, czego wraz z cia

ł

ł

em kiedy

em kiedy

ś

ś

dozna

dozna

ł

ł

a dusza, teraz bez udzia

a dusza, teraz bez udzia

ł

ł

u cia

u cia

ł

ł

a

a

sama jak najbardziej w sobie znowu pod uwag

sama jak najbardziej w sobie znowu pod uwag

ę

ę

bierze, wtedy m

bierze, wtedy m

ó

ó

wimy o

wimy o

przypominaniu sobie

przypominaniu sobie

.

.

Protarchos

Protarchos

:

:

Tak jest.

Tak jest.

Sokrates:

Sokrates:

Prawda, i kiedy dusza utraciwszy

Prawda, i kiedy dusza utraciwszy

pami

pami

ęć

ęć

czy to

czy to

spostrze

spostrze

ż

ż

enia

enia

jakiego

jakiego

ś

ś

, czy

, czy

te

te

ż

ż

czego

czego

ś

ś

, czego si

, czego si

ę

ę

nauczy

nauczy

ł

ł

a, znowu to samo w sobie na nowo odtwarza, to i to

a, znowu to samo w sobie na nowo odtwarza, to i to

wszystko nazywamy

wszystko nazywamy

przypomnieniem?

przypomnieniem?

Protarchos

Protarchos

:

:

S

S

ł

ł

usznie m

usznie m

ó

ó

wisz

wisz

”

”

.

.

Metafory pami

Metafory pami

ę

ę

ci

ci

(

(

Teajtet

Teajtet

191c

191c

-

-

e)

e)

„

„

TABLICA WOSKOWA

TABLICA WOSKOWA

”

”

„

„

Sokrates:

Sokrates:

Wi

Wi

ę

ę

c przyjmij dla naszych rozwa

c przyjmij dla naszych rozwa

ż

ż

a

a

ń

ń

,

,

ż

ż

e w naszych

e w naszych

duszach jest tabliczka woskowa. U jednego wi

duszach jest tabliczka woskowa. U jednego wi

ę

ę

ksza, u drugiego

ksza, u drugiego

mniejsza, u jednego z czystego wosku, u drugiego z brudniejszego

mniejsza, u jednego z czystego wosku, u drugiego z brudniejszego

i

i

twardszego, u niekt

twardszego, u niekt

ó

ó

rych z mi

rych z mi

ę

ę

kszego, a bywa,

kszego, a bywa,

ż

ż

e z takiego w sam

e z takiego w sam

raz.

raz.

Teajtet

Teajtet

:

:

Przyjmuj

Przyjmuj

ę

ę

.

.

Sokrates:

Sokrates:

Powiedzmy,

Powiedzmy,

ż

ż

e to jest dar matki Muz,

e to jest dar matki Muz,

Mnemozyny

Mnemozyny

. Je

. Je

ż

ż

eli

eli

z tego, co widzimy lub s

z tego, co widzimy lub s

ł

ł

yszymy, chcemy co

yszymy, chcemy co

ś

ś

zapami

zapami

ę

ę

ta

ta

ć

ć

,

,

podk

podk

ł

ł

adamy t

adamy t

ę

ę

tabliczk

tabliczk

ę

ę

pod spostrze

pod spostrze

ż

ż

enia i my

enia i my

ś

ś

li, aby si

li, aby si

ę

ę

w niej

w niej

odbija

odbija

ł

ł

y tak jak wyciski piecz

y tak jak wyciski piecz

ę

ę

ci. To, co si

ci. To, co si

ę

ę

w niej odbije, pami

w niej odbije, pami

ę

ę

tamy

tamy

to i wiemy, jak d

to i wiemy, jak d

ł

ł

ugo trwa jego

ugo trwa jego

ś

ś

lad w materiale. Je

lad w materiale. Je

ż

ż

eli si

eli si

ę

ę

ten

ten

ś

ś

lad

lad

zatrze albo nie spos

zatrze albo nie spos

ó

ó

b go

b go

wypiecz

wypiecz

ę

ę

towa

towa

ć

ć

, zapominamy i nie

, zapominamy i nie

wiemy.

wiemy.

”

”

Metafory pami

Metafory pami

ę

ę

ci

ci

(

(

Teajtet

Teajtet

197c

197c

-

-

e)

e)

„

„

GO

GO

Ł

Ę

Ł

Ę

BNIK

BNIK

”

”

„

„

Sokrates:

Sokrates:

Wi

Wi

ę

ę

c zobacz, czy i wiedzy mo

c zobacz, czy i wiedzy mo

ż

ż

na te

na te

ż

ż

tak samo: nie mie

tak samo: nie mie

ć

ć

, chocia

, chocia

ż

ż

si

si

ę

ę

j

j

ą

ą

posiada. Tak jak by kto dzikie ptaki

posiada. Tak jak by kto dzikie ptaki

–

–

go

go

ł

ę

ł

ę

bie, czy jakie

bie, czy jakie

ś

ś

inne

inne

–

–

z

z

ł

ł

owi

owi

ł

ł

, urz

, urz

ą

ą

dzi

dzi

ł

ł

by im w

by im w

domu go

domu go

ł

ę

ł

ę

bnik i tam by je chowa

bnik i tam by je chowa

ł

ł

. Wi

. Wi

ę

ę

c w jakim

c w jakim

ś

ś

sposobie , powiedzieliby

sposobie , powiedzieliby

ś

ś

my,

my,

ż

ż

e

e

one je ma zawsze, bo je przecie

one je ma zawsze, bo je przecie

ż

ż

posiada. Czy nie?

posiada. Czy nie?

Teajtet

Teajtet

:

:

Tak.

Tak.

Sokrates:

Sokrates:

A w innym sposobie nie ma

A w innym sposobie nie ma

ż

ż

adnego go

adnego go

ł

ę

ł

ę

bia, tylko ma w stosunku do nich

bia, tylko ma w stosunku do nich

moc, skoro je w swoim ogrodzeniu pod r

moc, skoro je w swoim ogrodzeniu pod r

ę

ę

k

k

ą

ą

trzyma,

trzyma,

ż

ż

eby je, kiedy zechce, bra

eby je, kiedy zechce, bra

ć

ć

do

do

r

r

ę

ę

ki i mie

ki i mie

ć

ć

, i znowu je puszcza

, i znowu je puszcza

ć

ć

. To mu wolno robi

. To mu wolno robi

ć

ć

, ile razy mu si

, ile razy mu si

ę

ę

podoba.

podoba.

Teajtet

Teajtet

:

:

No bywa tak.

No bywa tak.

Sokrates:

Sokrates:

Wi

Wi

ę

ę

c znowu tak jak poprzednio umie

c znowu tak jak poprzednio umie

ś

ś

cili

cili

ś

ś

my w duszach jaki

my w duszach jaki

ś

ś

tam utw

tam utw

ó

ó

r

r

woskowy, tak znowu teraz zr

woskowy, tak znowu teraz zr

ó

ó

bmy w ka

bmy w ka

ż

ż

dej duszy swego rodzaju go

dej duszy swego rodzaju go

ł

ę

ł

ę

bnik; w nim

bnik; w nim

r

r

ó

ó

ż

ż

norodne ptaki. Jedne stadami lataj

norodne ptaki. Jedne stadami lataj

ą

ą

osobno od innych, inne po kilka sztuk razem,

osobno od innych, inne po kilka sztuk razem,

a inne pojedynczo pomi

a inne pojedynczo pomi

ę

ę

dzy wszystkimi lataj

dzy wszystkimi lataj

ą

ą

, kt

, kt

ó

ó

r

r

ę

ę

dy b

dy b

ą

ą

d

d

ź

ź

.

.

Teajtet

Teajtet

:

:

Ju

Ju

ż

ż

zrobione. Ale co z tego?

zrobione. Ale co z tego?

Sokrates:

Sokrates:

Kiedy

Kiedy

ś

ś

my byli dzie

my byli dzie

ć

ć

mi, powiemy, ten go

mi, powiemy, ten go

ł

ę

ł

ę

bnik by

bnik by

ł

ł

pusty. Te ptaki to

pusty. Te ptaki to

wiadomo

wiadomo

ś

ś

ci, cz

ci, cz

ą

ą

stki wiedzy. Je

stki wiedzy. Je

ż

ż

eli kto

eli kto

ś

ś

jak

jak

ąś

ąś

wiadomo

wiadomo

ść

ść

posi

posi

ą

ą

dzie i zamknie j

dzie i zamknie j

ą

ą

w

w

tym go

tym go

ł

ę

ł

ę

bniku, powiemy,

bniku, powiemy,

ż

ż

e si

e si

ę

ę

nauczy

nauczy

ł

ł

albo odkry

albo odkry

ł

ł

t

t

ę

ę

spraw

spraw

ę

ę

, kt

, kt

ó

ó

rej ta wiadomo

rej ta wiadomo

ść

ść

dotyczy

dotyczy

ł

ł

a, i je

a, i je

ż

ż

eli co

eli co

ś

ś

wie, to w

wie, to w

ł

ł

a

a

ś

ś

nie na tym polega.

nie na tym polega.

”

”

„

„

Menon

Menon

”

”

Dialog ten jest

Dialog ten jest

„

„

programem Akademii

programem Akademii

”

”

Tematem jest zagadnienie nabywania wiedzy (i w

Tematem jest zagadnienie nabywania wiedzy (i w

zwi

zwi

ą

ą

zku z tym cnoty) a tak

zku z tym cnoty) a tak

ż

ż

e proces doprowadzaj

e proces doprowadzaj

ą

ą

cy do

cy do

ogl

ogl

ą

ą

dania idei (gr.

dania idei (gr.

eidos=apoblepon

eidos=apoblepon

eis

eis

ti

ti

).

).

Matematyka wzorem wiedzy i dochodzenia do cnoty

Matematyka wzorem wiedzy i dochodzenia do cnoty

(staje si

(staje si

ę

ę

argumentem na rzecz

argumentem na rzecz

ś

ś

wiata idei).

wiata idei).

Problem posiadania samej wiedzy (jest wrodzona)

Problem posiadania samej wiedzy (jest wrodzona)

–

–

wyra

wyra

ż

ż

ony obrazowo w

ony obrazowo w

„

„

do

do

ś

ś

wiadczeniu z niewolnikiem

wiadczeniu z niewolnikiem

”

”

.

.

Wiedza jest wyprowadzana z siebie (

Wiedza jest wyprowadzana z siebie (

nauczanie=uczenie

nauczanie=uczenie

si

si

ę

ę

)

)

Je

Je

ś

ś

li cnoty mo

li cnoty mo

ż

ż

na si

na si

ę

ę

nauczy

nauczy

ć

ć

, to musi by

, to musi by

ć

ć

ona wiedz

ona wiedz

ą

ą

Pr

Pr

ó

ó

ba rozwi

ba rozwi

ą

ą

zania sofistycznej aporii (paradoksu): nie

zania sofistycznej aporii (paradoksu): nie

mo

mo

ż

ż

na szuka

na szuka

ć

ć

czego

czego

ś

ś

, czego si

, czego si

ę

ę

nie zna.

nie zna.

„

„

Menon

Menon

”

”

Przypominanie:

Przypominanie:

Szukanie i uczenie si

Szukanie i uczenie si

ę

ę

Droga przechodzenia od jednego do drugiego

Droga przechodzenia od jednego do drugiego

Podejmowanie wiedzy w samym sobie (wiedza jest

Podejmowanie wiedzy w samym sobie (wiedza jest

przypominaniem)

przypominaniem)

Poszukiwanie tego, czego si

Poszukiwanie tego, czego si

ę

ę

nie wie

nie wie

Dzi

Dzi

ę

ę

ki niemu mo

ki niemu mo

ż

ż

emy sta

emy sta

ć

ć

si

si

ę

ę

lepsi i bardziej cnotliwi

lepsi i bardziej cnotliwi

Przyczynowe powi

Przyczynowe powi

ą

ą

zanie ze sob

zanie ze sob

ą

ą

prawdziwych

prawdziwych

s

s

ą

ą

d

d

ó

ó

w (

w (

„

„

s

s

ł

ł

uszne mniemanie

uszne mniemanie

”

”

)

)

„

„

Menon

Menon

”

”

Paradoks poznania (

Paradoks poznania (

„

„

poszukiwania wiedzy

poszukiwania wiedzy

”

”

)

)

:

:

(1) Co

(1) Co

ś

ś

mo

mo

ż

ż

e by

e by

ć

ć

znane lub nieznane (

znane lub nieznane (

„

„

co

co

ś

ś

mo

mo

ż

ż

e by

e by

ć

ć

x lub nie x

x lub nie x

”

”

)

)

(2) Je

(2) Je

ż

ż

eli to jest znane, to nie ma potrzeby szukania, dop

eli to jest znane, to nie ma potrzeby szukania, dop

ó

ó

ki jest

ki jest

znane (

znane (

„

„

je

je

ż

ż

eli x, to nie ma potrzeby szuka

eli x, to nie ma potrzeby szuka

ć

ć

x

x

”

”

)

)

(3) Je

(3) Je

ż

ż

eli to nie jest znane, to nie mo

eli to nie jest znane, to nie mo

ż

ż

e nast

e nast

ą

ą

pi

pi

ć

ć

szukanie,

szukanie,

poniewa

poniewa

ż

ż

nie wiemy jaki jest przedmiot szukania (

nie wiemy jaki jest przedmiot szukania (

„

„

je

je

ż

ż

eli nie

eli nie

-

-

x, to

x, to

nie mo

nie mo

ż

ż

na szuka

na szuka

ć

ć

, poniewa

, poniewa

ż

ż

nie wiemy, co to jest x

nie wiemy, co to jest x

”

”

)

)

Pr

Pr

ó

ó

ba rozwi

ba rozwi

ą

ą

zania

zania

:

:

„

„

szukanie i uczenie si

szukanie i uczenie si

ę

ę

to w og

to w og

ó

ó

le jest przypominanie sobie

le jest przypominanie sobie

”

”

„

„

zatem w tym, kt

zatem w tym, kt

ó

ó

ry o czym

ry o czym

ś

ś

nie wie, tkwi

nie wie, tkwi

ą

ą

jednak prawdziwe s

jednak prawdziwe s

ą

ą

dy

dy

o tym, czego on nie wie

o tym, czego on nie wie

”

”

„

„

on zacznie wiedzie

on zacznie wiedzie

ć

ć

, sam wiedz

, sam wiedz

ę

ę

z w

z w

ł

ł

asnej g

asnej g

ł

ę

ł

ę

bi podejmuj

bi podejmuj

ą

ą

c

c

”

”

„

„

podejmowa

podejmowa

ć

ć

samemu wiedz

samemu wiedz

ę

ę

w samym sobie czy to nie znaczy

w samym sobie czy to nie znaczy

przypomina

przypomina

ć

ć

sobie

sobie

”

”

„

„

Fedon

Fedon

”

”

„

„

[

[

…

…

] jeden z najbardziej znanych i najwa

] jeden z najbardziej znanych i najwa

ż

ż

niejszych dialog

niejszych dialog

ó

ó

w

w

Platona, jest r

Platona, jest r

ó

ó

wnie

wnie

ż

ż

wybitnym dzie

wybitnym dzie

ł

ł

em sztuki literackiej. Przy

em sztuki literackiej. Przy

pewnym uproszczeniu mo

pewnym uproszczeniu mo

ż

ż

na powiedzie

na powiedzie

ć

ć

, i

, i

ż

ż

filozoficzna ranga

filozoficzna ranga

utworu bierze si

utworu bierze si

ę

ę

z prezentacji kluczowych w

z prezentacji kluczowych w

ą

ą

tk

tk

ó

ó

w teorii samego

w teorii samego

Platona, natomiast warto

Platona, natomiast warto

ść

ść

literacka wyra

literacka wyra

ż

ż

a si

a si

ę

ę

w niezwykle

w niezwykle

sugestywnej prezentacji sylwetki Sokratesa

sugestywnej prezentacji sylwetki Sokratesa

”

”

. R.

. R.

Legutko

Legutko

,

,

Wst

Wst

ę

ę

p do

p do

t

t

ł

ł

umaczenia

umaczenia

, s. 7

, s. 7

Dialog napisany mi

Dialog napisany mi

ę

ę

dzy

dzy

Gorgiaszem

Gorgiaszem

a

a

Pa

Pa

ń

ń

stwem

stwem

(Platon ma lat

(Platon ma lat

40).

40).

Zagadnienie sensu filozofowania,

Zagadnienie sensu filozofowania,

ś

ś

mierci, nie

mierci, nie

ś

ś

miertelno

miertelno

ś

ś

ci duszy,

ci duszy,

spos

spos

ó

ó

b poznania

b poznania

ś

ś

wiata idei (drugie

wiata idei (drugie

ż

ż

eglowanie)

eglowanie)

Przypominanie staje si

Przypominanie staje si

ę

ę

tematem podj

tematem podj

ę

ę

tym przez Platona niejako

tym przez Platona niejako

osobno:

osobno:

Dow

Dow

ó

ó

d anamnezy

d anamnezy

„

„

Mechanizm

Mechanizm

”

”

anamnezy

anamnezy

Argument z anamnezy za

Argument z anamnezy za

nie

nie

ś

ś

miertelno

miertelno

ś

ś

ci

ci

ą

ą

„

„

Fedon

Fedon

”

”

Dow

Dow

ó

ó

d anamnezy

d anamnezy

(72e

(72e

-

-

73b)

73b)

Ludzie sami odpowiadaj

Ludzie sami odpowiadaj

ą

ą

na dobrze zadane pytania

na dobrze zadane pytania

(wiedz

(wiedz

ę

ę

musz

musz

ą

ą

posiada

posiada

ć

ć

w sobie)

w sobie)

„

„

oto ludzie zapytani, je

oto ludzie zapytani, je

ś

ś

li si

li si

ę

ę

ich dobrze pyta, sami m

ich dobrze pyta, sami m

ó

ó

wi

wi

ą

ą

wszystko, jak jest; a przecie

wszystko, jak jest; a przecie

ż

ż

gdyby w nich nie by

gdyby w nich nie by

ł

ł

o wiedzy i

o wiedzy i

s

s

ł

ł

usznej my

usznej my

ś

ś

li, nie byliby w stanie tego zrobi

li, nie byliby w stanie tego zrobi

ć

ć

[

[

…

…

]

]

”

”

Ludzie s

Ludzie s

ą

ą

w stanie dowodzi

w stanie dowodzi

ć

ć

twierdze

twierdze

ń

ń

o figurach

o figurach

geometrycznych

geometrycznych

„

„

Nast

Nast

ę

ę

pnie je

pnie je

ż

ż

eli ich kto

eli ich kto

ś

ś

we

we

ź

ź

mie do figur geometrycznych

mie do figur geometrycznych

lub czego

lub czego

ś

ś

w tym rodzaju, wtedy najja

w tym rodzaju, wtedy najja

ś

ś

niej wida

niej wida

ć

ć

,

,

ż

ż

e tak si

e tak si

ę

ę

rzeczy maj

rzeczy maj

ą

ą

[

[

…

…

]

]

”

”

„

„

Fedon

Fedon

”

”

„

„

Mechanizm

Mechanizm

”

”

anamnezy

anamnezy

(gr.

(gr.

tro

tro

/

/

pon

pon

–

–

droga, spos

droga, spos

ó

ó

b) + istota

b) + istota

przypominania

przypominania

„

„

O, tak

O, tak

–

–

powiada tamten.

powiada tamten.

–

–

Zgadzamy si

Zgadzamy si

ę

ę

przecie

przecie

ż

ż

, prawda,

, prawda,

ż

ż

e je

e je

ś

ś

li sobie

li sobie

kto

kto

ś

ś

przypomnie

przypomnie

ć

ć

potrafi, to musia

potrafi, to musia

ł

ł

przedtem to kiedy

przedtem to kiedy

ś

ś

wiedzie

wiedzie

ć

ć

”

”

.

.

Tv=d

Tv=d

' e)/

' e)/

gwge

gwge

, h=) d' o(/j.

, h=) d' o(/j.

o(mologou=men

o(mologou=men

ga

ga

\

\

r

r

dh

dh

/

/

pou

pou

,

,

ei

ei

)/

)/

ti

ti

/j

/j

ti

ti

a)namnhsqh

a)namnhsqh

/

/

setai

setai

,

,

dei

dei

Í

Í

n

n

au)to

au)to

\

\

n

n

tou=to

tou=to

pro/tero/n

pro/tero/n

pote

pote

e)pi

e)pi

/

/

stasqai

stasqai

.

.

„

„

je

je

ż

ż

eli kto

eli kto

ś

ś

w czasie t przypomina sobie x, to musia

w czasie t przypomina sobie x, to musia

ł

ł

pozna

pozna

ć

ć

x wcze

x wcze

ś

ś

niej ni

niej ni

ż

ż

w

w

czasie t

czasie t

”

”

.

.

„

„

[

[

…

…

] je

] je

ż

ż

eli kto

eli kto

ś

ś

najpierw co

najpierw co

ś

ś

zobaczy albo us

zobaczy albo us

ł

ł

yszy lub inne jakie

yszy lub inne jakie

ś

ś

od tego

od tego

wra

wra

ż

ż

enie zmys

enie zmys

ł

ł

owe odbierze i nie tylko pozna, ale i co

owe odbierze i nie tylko pozna, ale i co

ś

ś

innego mu na my

innego mu na my

ś

ś

l

l

przyjdzie, co nie jest przedmiotem tej samej wiedzy, tylko innej

przyjdzie, co nie jest przedmiotem tej samej wiedzy, tylko innej

, to czy

, to czy

ż

ż

nie

nie

s

s

ł

ł

usznie m

usznie m

ó

ó

wimy wtedy,

wimy wtedy,

ż

ż

e sobie przypomnia

e sobie przypomnia

ł

ł

to, co mu na my

to, co mu na my

ś

ś

l przysz

l przysz

ł

ł

o

o

”

”

[...]

[...]

e)a

e)a

/n

/n

ti

ti

/j

/j

ti

ti

e(/

e(/

teron

teron

h

h

Ä

Ä

i)dw

i)dw

Ü

Ü

n

n

h

h

Ä

Ä

a)kou

a)kou

/

/

saj

saj

h)/

h)/

tina

tina

a)/

a)/

llhn

llhn

ai

ai

)/

)/

sqhsin

sqhsin

labw

labw

Ü

Ü

n

n

mh

mh

\

\

mo

mo

/non

/non

e)kei

e)kei

Í

Í

no

no

gn

gn

%=,

%=,

a)lla

a)lla

\

\

kai

kai

\

\

e(/

e(/

teron

teron

e)nnoh

e)nnoh

/

/

sv

sv

ouÂ

ouÂ

mh

mh

\

\

h(

h(

au)th

au)th

\

\

e)pisth

e)pisth

/

/

mh

mh

a)ll

a)ll

' a)/

' a)/

llh

llh

,

,

a=)ra

a=)ra

ou)xi

ou)xi

\

\

tou=to

tou=to

dikai

dikai

/

/

wj

wj

le

le

/

/

gomen

gomen

o(/

o(/

ti

ti

a)nemnh

a)nemnh

/

/

sqh

sqh

,

,

ouÂ

ouÂ

th

th

\

\

n

n

e)/

e)/

nnoian

nnoian

e)/

e)/

laben

laben

„

„

je

je

ż

ż

eli kto

eli kto

ś

ś

spostrzega x i nie tylko poznaje x, ale r

spostrzega x i nie tylko poznaje x, ale r

ó

ó

wnie

wnie

ż

ż

poznaje y (my

poznaje y (my

ś

ś

li o

li o

innym przedmiocie), kt

innym przedmiocie), kt

ó

ó

re jest przedmiotem innej w

re jest przedmiotem innej w

ł

ł

adzy, to mo

adzy, to mo

ż

ż

na powiedzie

na powiedzie

ć

ć

,

,

ż

ż

e przypomina sobie y

e przypomina sobie y

”

”

.

.

1.

1.

„

„

mamy percepcj

mamy percepcj

ę

ę

zmys

zmys

ł

ł

ow

ow

ą

ą

jakiej

jakiej

ś

ś

rzeczy

rzeczy

”

”

;

;

2.

2.

„

„

nie tylko rozpoznajemy j

nie tylko rozpoznajemy j

ą

ą

, ale r

, ale r

ó

ó

wnie

wnie

ż

ż

przychodzi nam na my

przychodzi nam na my

ś

ś

l inna rzecz

l inna rzecz

”

”

;

;

3.

3.

„

„

rzecz przypominana jest przedmiotem innej wiedzy

rzecz przypominana jest przedmiotem innej wiedzy

”

”

.

.

„

„

Fedon

Fedon

”

”

Przyk

Przyk

ł

ł

ady przypominania (

ady przypominania (

„

„

spostrzegamy x, przypominamy sobie y

spostrzegamy x, przypominamy sobie y

”

”

)

)

Lira

Lira

–

–

cz

cz

ł

ł

owiek

owiek

(

(

niepodobne

niepodobne

)

)

Simmias

Simmias

–

–

Kebes

Kebes

(

(

niepodobne?

niepodobne?

)

)

Lira narysowana

Lira narysowana

–

–

cz

cz

ł

ł

owiek

owiek

(

(

niepodobne?

niepodobne?

)

)

Simmias

Simmias

narysowany

narysowany

–

–

Kebes

Kebes

(

(

niepodobne

niepodobne

)

)

Simmias

Simmias

narysowany

narysowany

–

–

Simmias

Simmias

(

(

podobne

podobne

)

)

Skojarzenie

Skojarzenie

–

–

czy przypominanie?

czy przypominanie?

Kopia

Kopia

-

-

orygina

orygina

ł

ł

(rzeczy i idee)

(rzeczy i idee)

–

–

sugeruje r

sugeruje r

ó

ó

ż

ż

nic

nic

ę

ę

ontologiczn

ontologiczn

ą

ą

…

…

tymczasem

tymczasem

…

…

percepcja zmys

percepcja zmys

ł

ł

owa

owa

→

→

przedmiot

przedmiot

przypominany

przypominany

„

„

Fedon

Fedon

”

”

Argument z anamnezy za nie

Argument z anamnezy za nie

ś

ś

miertelno

miertelno

ś

ś

ci

ci

ą

ą

–

–

istnieniem

istnieniem

prenatalnym (74d

prenatalnym (74d

-

-

77a)

77a)

(1) W akcie przypominania rzeczy podobnych pojawia si

(1) W akcie przypominania rzeczy podobnych pojawia si

ę

ę

w nas

w nas

my

my

ś

ś

l, i

l, i

ż

ż

rzecz przypominaj

rzecz przypominaj

ą

ą

ca odbiega podobie

ca odbiega podobie

ń

ń

stwem od

stwem od

rzeczy przypominanej

rzeczy przypominanej

(portret

(portret

Simmiasza

Simmiasza

od jego samego).

od jego samego).

(2) W odniesieniu do r

(2) W odniesieniu do r

ó

ó

wnych przedmiot

wnych przedmiot

ó

ó

w i do r

w i do r

ó

ó

wno

wno

ś

ś

ci wydaj

ci wydaj

ą

ą

si

si

ę

ę

nam,

nam,

ż

ż

e

e

„

„

niedostaje im czego

niedostaje im czego

ś

ś

do niej i nie s

do niej i nie s

ą

ą

takie jak

takie jak

r

r

ó

ó

wno

wno

ść

ść

”

”

.

.

(3) Z do

(3) Z do

ś

ś

wiadczenia

wiadczenia

„

„

odbiegania

odbiegania

”

”

wynika,

wynika,

ż

ż

e mamy do czynienia

e mamy do czynienia

z przypominaniem

z przypominaniem

–

–

przedmioty tego przypominania (idea

przedmioty tego przypominania (idea

„

„

r

r

ó

ó

wno

wno

ś

ś

ci samej

ci samej

”

”

) znali

) znali

ś

ś

my wcze

my wcze

ś

ś

niej.

niej.

(4) Je

(4) Je

ż

ż

eli znali

eli znali

ś

ś

my wcze

my wcze

ś

ś

niej idee (

niej idee (

„

„

r

r

ó

ó

wno

wno

ść

ść

sam

sam

ą

ą

”

”

), to wiedza o

), to wiedza o

nich zosta

nich zosta

ł

ł

a nabyta przed wej

a nabyta przed wej

ś

ś

ciem w cia

ciem w cia

ł

ł

o.

o.

Przypominanie w pozosta

Przypominanie w pozosta

ł

ł

ych

ych

„

„

Dialogach

Dialogach

”

”

„

„

Pa

Pa

ń

ń

stwo

stwo

”

”

zdolno

zdolno

ść

ść

tkwi

tkwi

ą

ą

ca w duszy

ca w duszy

–

–

narz

narz

ę

ę

dzie, kt

dzie, kt

ó

ó

rym uczy si

rym uczy si

ę

ę

cz

cz

ł

ł

owiek

owiek

–

–

opisuje odwracanie

opisuje odwracanie

si

si

ę

ę

od

od

ś

ś

wiata zjawisk i patrzenie na

wiata zjawisk i patrzenie na

„

„

byt rzeczywisty

byt rzeczywisty

”

”

.

.

„

„

Fajdros

Fajdros

”

”

droga od wielo

droga od wielo

ś

ś

ci wra

ci wra

ż

ż

e

e

ń

ń

do jednego uj

do jednego uj

ę

ę

cia my

cia my

ś

ś

lowego

lowego

zwr

zwr

ó

ó

cenie si

cenie si

ę

ę

do tego, co

do tego, co

„

„

bogu bosko

bogu bosko

ś

ś

ci u

ci u

ż

ż

ycza

ycza

”

”

przypominanie pi

przypominanie pi

ę

ę

kna samego

kna samego

Skutkiem przypominania (i jednocze

Skutkiem przypominania (i jednocze

ś

ś

nie zapominania tego, co zmys

nie zapominania tego, co zmys

ł

ł

owe) jest mi

owe) jest mi

ł

ł

o

o

ść

ść

eros

eros

warto

warto

ść

ść

pisma

pisma

–

–

warto

warto

ść

ść

mnemotechniki

mnemotechniki

warto

warto

ść

ść

s

s

ł

ł

owa i zrodzonego pod jego wp

owa i zrodzonego pod jego wp

ł

ł

ywem przypominania

ywem przypominania

„

„

Teajtet

Teajtet

”

”

por

por

ó

ó

wnanie do rodzenia p

wnanie do rodzenia p

ł

ł

odu

odu

PAMI

PAMI

ĘĆ

ĘĆ

–

–

metafora pami

metafora pami

ę

ę

ci jako

ci jako

„

„

tablicy woskowej

tablicy woskowej

”

”

i jako

i jako

„

„

obrazu go

obrazu go

ł

ę

ł

ę

bnika

bnika

”

”

„

„

Timajos

Timajos

”

”

Wiedza wrodzona

Wiedza wrodzona

–

–

wszczepiona przez Demiurga

wszczepiona przez Demiurga

„

„

Fileb

Fileb

”

”

Odr

Odr

ó

ó

ż

ż

nienie pami

nienie pami

ę

ę

ci i przypominania (sugestia,

ci i przypominania (sugestia,

ż

ż

e przypomina

e przypomina

ć

ć

mo

mo

ż

ż

na r

na r

ó

ó

wnie

wnie

ż

ż

to, co

to, co

by

by

ł

ł

o poznawane wraz z cia

o poznawane wraz z cia

ł

ł

em)

em)

„

„

Krytyczna

Krytyczna

”

”

recepcja Platona

recepcja Platona

Nemezjusz

Nemezjusz

z Emezy (IV/V w.),

z Emezy (IV/V w.),

O naturze cz

O naturze cz

ł

ł

owieka

owieka

XIII.

XIII.

„

„

W

W

ł

ł

adza pami

adza pami

ę

ę

ci to zar

ci to zar

ó

ó

wno przyczyna, jak i magazyn tego

wno przyczyna, jak i magazyn tego

wszystkiego, co pami

wszystkiego, co pami

ę

ę

tamy lub przypominamy sobie. Orygenes

tamy lub przypominamy sobie. Orygenes

powiada,

powiada,

ż

ż

e pami

e pami

ęć

ęć

to tyle co obraz pozosta

to tyle co obraz pozosta

ł

ł

y w naszym umy

y w naszym umy

ś

ś

le po

le po

percepcji tego, co si

percepcji tego, co si

ę

ę

aktualnie dzia

aktualnie dzia

ł

ł

o, a Plato definiuje j

o, a Plato definiuje j

ą

ą

jako co

jako co

ś

ś

s

s

ł

ł

u

u

żą

żą

cego do zachowywania tak wra

cego do zachowywania tak wra

ż

ż

e

e

ń

ń

, jak i poj

, jak i poj

ęć

ęć

. co si

. co si

ę

ę

za

za

ś

ś

tyczy tego, co tylko my

tyczy tego, co tylko my

ś

ś

lowo jest poznawalne, chwyta to dusza

lowo jest poznawalne, chwyta to dusza

swym umys

swym umys

ł

ł

em i formuje poj

em i formuje poj

ę

ę

cie. I st

cie. I st

ą

ą

d gdy dusza przechowuje

d gdy dusza przechowuje

obrazy tego, co czu

obrazy tego, co czu

ł

ł

a lub co poj

a lub co poj

ę

ę

ciowo pozna

ciowo pozna

ł

ł

a, m

a, m

ó

ó

wimy o niej,

wimy o niej,

ż

ż

e

e

pami

pami

ę

ę

ta [

ta [

…

…

] I cho

] I cho

ć

ć

pami

pami

ęć

ęć

z konieczno

z konieczno

ś

ś

ci zawsze jest pami

ci zawsze jest pami

ę

ę

ci

ci

ą

ą

o

o

tym, co ju

tym, co ju

ż

ż

jest nieobecne,

jest nieobecne,

nieobecne

nieobecne

te rzeczy jako takie

te rzeczy jako takie

bynajmniej jej nie wywo

bynajmniej jej nie wywo

ł

ł

uj

uj

ą

ą

. W razie je

. W razie je

ś

ś

li pami

li pami

ęć

ęć

ulega przerwaniu i

ulega przerwaniu i

zostaje nast

zostaje nast

ę

ę

pnie odnowiona, mamy do czynienia z

pnie odnowiona, mamy do czynienia z

przypominaniem. Zapominanie zdefiniowa

przypominaniem. Zapominanie zdefiniowa

ć

ć

mo

mo

ż

ż

na jako utrat

na jako utrat

ę

ę

pami

pami

ę

ę

ci, niekiedy na zawsze, niekiedy na pewien okres, p

ci, niekiedy na zawsze, niekiedy na pewien okres, p

ó

ó

ki nie

ki nie

nast

nast

ą

ą

pi przypominanie [

pi przypominanie [

…

…

] Wyst

] Wyst

ę

ę

puje r

puje r

ó

ó

wnie

wnie

ż

ż

pewien specjalny

pewien specjalny

rodzaj przypominania, gdy zapomnienie nasze nie dotyczy

rodzaj przypominania, gdy zapomnienie nasze nie dotyczy

ł

ł

o tego,

o tego,

co

co

ś

ś

my percypowali zmys

my percypowali zmys

ł

ł

em, lub my

em, lub my

ś

ś

leli (dyskursywnie), lecz

leli (dyskursywnie), lecz

chodzi

chodzi

ł

ł

o o poznanie intuitywne (przez poznanie to rozumiemy takie

o o poznanie intuitywne (przez poznanie to rozumiemy takie

nie wyuczone, a w ka

nie wyuczone, a w ka

ż

ż

dym cz

dym cz

ł

ł

owieku obecne poj

owieku obecne poj

ę

ę

cia jak to,

cia jak to,

ż

ż

e jest

e jest

B

B

ó

ó

g). Do tego rodzaju przypomnienia Platon zalicza przypominanie

g). Do tego rodzaju przypomnienia Platon zalicza przypominanie

idei

idei

”

”

.

.

„

„

Krytyczna

Krytyczna

”

”

recepcja Platona

recepcja Platona

Tomasz z Akwinu

Tomasz z Akwinu

Summa

Summa

Theologiae

Theologiae

I, q. 117, a. 1, co.

I, q. 117, a. 1, co.

„

„

Zdanie plato

Zdanie plato

ń

ń

czyk

czyk

ó

ó

w jest inne (odno

w jest inne (odno

ś

ś

nie do wychowania). Wed

nie do wychowania). Wed

ł

ł

ug

ug

nich

nich

–

–

jak o tym wy

jak o tym wy

ż

ż

ej by

ej by

ł

ł

a mowa

a mowa

–

–

wiedza od pocz

wiedza od pocz

ą

ą

tku istnieje w

tku istnieje w

naszych duszach dzi

naszych duszach dzi

ę

ę

ki uczestniczeniu w formach oderwanych (tj.

ki uczestniczeniu w formach oderwanych (tj.

ideach); tylko

ideach); tylko

ż

ż

e dusza na skutek po

e dusza na skutek po

ł

ą

ł

ą

czenia z cia

czenia z cia

ł

ł

em doznaje

em doznaje

przeszkody i przez to nie mo

przeszkody i przez to nie mo

ż

ż

e swobodnie zajmowa

e swobodnie zajmowa

ć

ć

si

si

ę

ę

poznawczo tymi rzeczami, kt

poznawczo tymi rzeczami, kt

ó

ó

rych wiedz

rych wiedz

ę

ę

przecie

przecie

ż

ż

posiada. Wed

posiada. Wed

ł

ł

ug

ug

tego pogl

tego pogl

ą

ą

du ucze

du ucze

ń

ń

nie nabywa nowej wiedzy od nauczyciela, a

nie nabywa nowej wiedzy od nauczyciela, a

tylko bywa przeze

tylko bywa przeze

ń

ń

pobudzany do poznawania tego, czego wiedz

pobudzany do poznawania tego, czego wiedz

ę

ę

ju

ju

ż

ż

ma od pocz

ma od pocz

ą

ą

tku; wed

tku; wed

ł

ł

ug tego uczenie si

ug tego uczenie si

ę

ę

by

by

ł

ł

oby nie czym innym

oby nie czym innym

jak przypominaniem sobie. Podobnie r

jak przypominaniem sobie. Podobnie r

ó

ó

wnie

wnie

ż

ż

twierdzili o

twierdzili o

naturalnych przyczynach sprawczych,

naturalnych przyczynach sprawczych,

ż

ż

e one tylko przystosowuj

e one tylko przystosowuj

ą

ą

do przyj

do przyj

ę

ę

cia form, kt

cia form, kt

ó

ó

re cielesna materia nabywa dzi

re cielesna materia nabywa dzi

ę

ę

ki

ki

uczestniczeniu w oderwanych gatunkach. Powstaj

uczestniczeniu w oderwanych gatunkach. Powstaj

ą

ą

c przeciw temu

c przeciw temu

pogl

pogl

ą

ą

dowi i opieraj

dowi i opieraj

ą

ą

c si

c si

ę

ę

na nauce Arystotelesa wy

na nauce Arystotelesa wy

ż

ż

ej wykazali

ej wykazali

ś

ś

my,

my,

ż

ż

e intelekt mo

e intelekt mo

ż

ż

no

no

ś

ś

ciowy w duszy ludzkiej jest w czystej mo

ciowy w duszy ludzkiej jest w czystej mo

ż

ż

no

no

ś

ś

ci

ci

wobec przedmiot

wobec przedmiot

ó

ó

w swojego poznawania

w swojego poznawania

”

”

.

.

Zako

Zako

ń

ń

czmy spotkanie z Platonem

czmy spotkanie z Platonem

…

…

„

„

Niech

Niech

ż

ż

e pozdrowiona b

e pozdrowiona b

ę

ę

dzie ta pami

dzie ta pami

ęć

ęć

, przez kt

, przez kt

ó

ó

r

r

ą

ą

,

,

t

t

ę

ę

skni

skni

ą

ą

c za tym, co wtedy, m

c za tym, co wtedy, m

ó

ó

wili

wili

ś

ś

my teraz o tym troch

my teraz o tym troch

ę

ę

d

d

ł

ł

u

u

ż

ż

ej

ej

”

”

.

.

(

(

FAJDROS

FAJDROS

250c)

250c)