Arystoteles

Obok perypetii i rozpoznania – dodatkowym, nie najważniejszym składnikiem fabuły jest

patos:

Czyli w tragedii – cały repertuar sytuacji i wydarzeń. Co jest ważne – patos nie jest istotą

fabuły tragedii. Teoretycznie mogłaby istnieć tragedia bez patosu, w praktyce greckiej – nie

istniała nigdy.

Przemiana ze szczęścia w nieszczęście – istotna dla tragedii dokonuje się nie ze względu na

niegodziwość bohatera, tylko jego zbłądzenie:

Wspomnianą litość i trwogę – może wzbudzić widowisko teatralne – ale jest to rozwiązanie

gorsze pod względem artystycznym.

Uwaga! Litość i trwoga nie są tożsame z przerażeniem. To może być efektem widowiska

teatralnego, ale nie prowadzi to celu tragedii – oczyszczenia uczuć.

Według Arystotelesa najsilniej na czytelnika/widza oddziaływają historie dotyczące raczej

bliskich sobie osób. Nawet więzy rodzinne:

Takie wydarzenia powinny być pokazane w sposób artystyczny:

• akcja prowadzona przez postacie świadome swych czynów i wzajemnej tożsamości

• dokonywane czyny mogą być nieświadomie, dopiero później uświadamiają sobie

łączących więzów pokrewieństwa (przypadek Edypa)

• trzecia możliwość – bohater chce popełnić zbrodnie, bo nie wie, z kim ma do

czynienia, ale po rozpoznaniu – odstępuje od swych zamiarów

Dla Arystotelesa najpiękniejszy jest przypadek trzeci. (Osobiście nie jestem przekonany, że

on ma największą siłę oddziaływania w odniesieniu do tragedii. Za bardzo to zmierza w

stronę komedii, albo według dzisiejszej nomenklatury – dramatu właściwego.)

Trzeba pamiętać, że Arystoteles nie miał świadomości istnienia archetypów i stałych toposów

w literaturze i teatrze – czyli takich układów zdarzeń, które ciągle się powtarzają. Są pewne

anegdoty (w sensie terminologii ze współczesnej poetyki), które stale powracają. Na przykład

historia nieszczęśliwej miłości: Romeo i Julia.

Dlatego nie chodzi tutaj jedynie o konkretne rodziny, raczej o przekazane w mitologii

greckiej pewne podstawowe, archetypiczne opowieści pozwalające pokazać zawiłości

ludzkiej natury.

Charaktery

Charaktery (postacie działające, wyrażające się w działaniu) powinny być szlachetne, inaczej

nie mogą wzbudzić uczucia litości (raczej uczucie typu: dobrze mu tak!)

Powinny być obdarzone cechą stosowności – na przykład kobieta nie powinna być obdarzona

męstwem.

Powinny być także prawdopodobne.

Powinny cechować się konsekwencją.

Uwaga! U Arystotelesa postać działająca w istocie nie przechodzi przemiany wewnętrznej.

Nie zmienia się w ciągu całego utworu.

Tragedia powinna w sumie prezentować na scenie ludzi lepszych niż są w rzeczywistości.

Stąd niemożliwy do zrealizowania byłby postulat wiernego przedstawiania rzeczywistości.

Mimesis nie może być jedynie odtwarzaniem rzeczywistości.

Rodzaje rozpoznania:

1. Za pośrednictwem znaków zewnętrznych

2. Za sprawą nieuzasadnionego biegiem wydarzeń, wprowadzonego przez poetę

rozpoznania.

3. Za sprawą przypomnienia.

4. Za pomocą wnioskowania

To jest przypadek przyjemności z poznania, trochę jak rozwiązywanie zagadki

detektywistycznej.

Najpiękniejsze rozpoznanie wynika z samych zdarzeń. Co to oznacza? A któż to wie!

Rodzaje tragedii:

Uwagi o języku

W większości są dla nas nieistotne, bo dotyczą konkretnego języka greckiego i tragedii

greckich, a nam tak naprawdę chodzi o zasady bardziej ogólne, przystawalne do teatru w

ogólności.

Język powinien być jasny i pozbawiony pospolitości.