LOGIKA

Błędy językowe związane ze słownym wyrażaniem myśli

Robert Trypuz

Katedra Logiki KUL

22 stycznia 2014

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

1 / 16

Plan wykładu

1

Dwie grupy błędów

2

Wadliwości spowodowane nieuwzględn. charakteryst. cech j. n.

3

Wadliwości niestarannego używania języka

4

Ćwiczenia

5

Źródła

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

2 / 16

Dwie grupy błędów

Przyczyny błędów językowych

Semiotyka bada język w aspekcie sprawności komunikowania się.

Jeśli ta sprawność komunikacji zostaje naruszona, wtedy mówimy o
błędach w słownym wyrażaniu myśli.

Przyczyny błędów mogą być rozmaite.

Jedne mogą pochodzić stąd, iż pewne charakterystyczne cechy języka
naturalnego, które służyć mają poprawieniu ekonomii mówienia,
niekiedy stają się powodem nieporozumień.
Przyczyną innych jest to, że nie dość starannie mówimy lub myślimy.

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

3 / 16

Dwie grupy błędów

Dwie grupy błędów

Błędy związane ze słownym wyrażaniem myśli można podzielić na dwie
grupy:

wadliwości spowodowane nieuwzględnieniem charakterystycznych cech
języka naturalnego

błędy związane z wieloznacznością
błędy związane z nieostrością zakresów i niewyraźnością treści

wadliwości wynikające z niestaranności mówienia i myślenia.

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

4 / 16

Wadliwości spowodowane nieuwzględn. charakteryst. cech j. n.

Amfibologia

Amfibologia / amfibolia

Definicja 1

Amfibologia , (gr. amfibolos – dwuznaczny) wieloznaczność wyrażenia
złożonego spowodowana wadliwą składnią.

Przykłady:

(Wykładowca do studenta:) „Przeczytać pierwszą stronę książki trzy
razy przepisać.”

(Koleżanka do koleżanki:) „Sprzątnęłam dziś cały dom razem z
mężem.”

(Kolega do kolegi:) „Słyszałeś, Jan sprzedał swój samochód wraz z
Markiem i jego kolegą.”

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

5 / 16

Wadliwości spowodowane nieuwzględn. charakteryst. cech j. n.

Elipsa

Elipsa

Definicja 2

Elipsa , (gr. elleipsis – brak) wieloznaczność wyrażenia złożonego
polegająca na „wypadnięciu” części zdania.

Przykłady:

Jan roztrwonił swój majątek i część żony.

Po bitwie, w której Cezar pobił Pompejusza, wódz ten udał się do
Egiptu.

Świadek Kowalski skończył odpowiadać na pytania prokuratora.
Potem on powiedział. . .

Dziadek Jana Kowalskiego, który jest znany sądowi. . .

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

6 / 16

Wadliwości spowodowane nieuwzględn. charakteryst. cech j. n.

Ekwiwokacja

Ekwiwokacja

Definicja 3

Ekwiwokacja , (łac. equus – równy, vocare – nazywać) błąd w słownym
wyrażaniu myśli taki, że wyraz potencjalnie wieloznaczny użyty jest w
jakimś rozumowaniu co najmniej dwa razy, za każdym razem w innym
znaczeniu, wtedy gdy powinien występować w jednym znaczeniu.

Przykłady:

Każde małżeństwo jest umową.
Niektóre małżeństwa mają dzieci.
Niektóre umowy mają dzieci.
Cnota jest wyrazem wieloznacznym.
Należy unikać wyrazów wieloznacznych.
Należy unikać cnoty.

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

7 / 16

Wadliwości spowodowane nieuwzględn. charakteryst. cech j. n.

Nazwy o nieostrym zakresie lub niewyraźnej treści

Nazwy o nieostrym zakresie lub niewyraźnej treści

Definicja 4

Nazwa ma nieostry zakres , istnieją przedmioty, co do których nie
potrafimy rozstrzygnąć czy należy on do zakresu tej nazwy, czy też nie.

Przykłady:

nazwy „młody” i „łysy” mają nieostry zakres

nazwa „osoba pełnoletnia” ma ostry zakres

Definicja 5

Nazwa ma treść niewyraźną , nie można wskazać takiego zespołu cech,
które łącznie przysługują wszystkim jej desygnatom.

Przykłady:

nazwa „stół” ma treść niewyraźną

nazwa „kwadrat” ma treść wyraźną

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

8 / 16

Wadliwości niestarannego używania języka

Niedostosowanie języka do audytorium

Niedostosowanie języka do audytorium

Błąd polega na tym, że używa się wyrażeń, które wprawdzie samemu się
rozumie, ale które są dla słuchacza niezrozumiałe i obce.

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

9 / 16

Wadliwości niestarannego używania języka

Niejasność myślenia

Niejasność myślenia

Błąd polega na tym, że nie potrafimy dokładnie oddać swoich myśli, a to,
co mówimy nie odpowiada dokładnie temu, co myślimy.

Zdarzenie współwystępuje ze stawaniem się, a stawanie się
współwystępuje z językiem [. . . ] Wszystko wydarza się na
granicy między rzeczą i zdaniem [. . . ] W nawiązaniu do
Valery’ego definicji poezji (”Wiersz: przedłużone napięcie
pomiędzy dźwiękiem a sensem”), Agamben pisze: ”poezja żyje
jedynie w napięciu i różnicy między dźwiękiem i sensem, między
obszarem semiotycznym i semantycznym.” To rozdarcie zaznacza
pewną pustkę, która rozrzedza wszystko powiedziane od środka,
stając się przez to dyskursem, który [. . . ] oznacza nie strukturę,
lecz figurę egzystencjalną. Pytanie, które można postawić brzmi:
Czym byłoby owo napięcie ”między dźwiękiem i sensem” i jak
wyartykułować tę różnicę między czymś i niczym: różnicę
umożliwiającą owo pękniecie między dźwiękiem i sensem? [. . . ]

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

10 / 16

Wadliwości niestarannego używania języka

Niedopowiedzenia

Niedopowiedzenia

Polegają na tym, że w jakimś wyrażeniu opuszcza się jego pewien
istotny składnik.

Niedopowiedzenia, utrudniają lub uniemożliwiają ocenę wartości
logicznej zdania.

Można odróżnić

niedopowiedzenia kwantyfikacji, gdy w pewnej wypowiedzi nie wskazuje
się, ile desygnatów nazwy będącej podmiotem zdania posiada cechę
wskazaną w orzeczniku (np. „Studenci są leniwi”, „Włosi są
impulsywni”)
niedopowiedzenia relatywizacji, kiedy zwroty relatywne traktuje się jak
absolutne (np. „Joanna jest córką” (czyją?), „Zebranie odbędzie się o
godz. 15.00” (kiedy?)).

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

11 / 16

Wadliwości niestarannego używania języka

Błąd figuralnego myślenia

Błąd figuralnego myślenia

Błąd figuralnego myślenia polegający na tym, że ktoś zwrot obrazowy
bierze w znaczeniu dosłownym. Na przykład:

„Funkcja performatywna języka, to taka funkcja magiczna...”

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

12 / 16

Wadliwości niestarannego używania języka

Mieszanie znaczenia dosłownego z przenośnym

Mieszanie znaczenia dosłownego z przenośnym

Polega na tym, że w jednej wypowiedzi (nad-)używa się zwrotów o
znaczeniu przenośnym, nie-dosłownym, obrazowym obok zwrotów
wziętych w znaczeniu dosłownym.

Samo używanie zwrotów obrazowych upiększa lub podkreśla sens
wypowiedzi i nie musi być błędem. Wadliwe jest ono dopiero wtedy,
gdy może powodować wieloznaczność czy niejasność wypowiedzi.

Przykład z mowy nad grobem byłego taternika zmarłego w wieku
osiemdziesięciu lat: „Twoja dzielność nie znała granic. Zdobywając
najwyższe szczyty unosiłeś się nad przepaściami swej słabości i lęku.
Przez ostatnie dwadzieścia lat walczyłeś z lawiną chorób wznosząc się
na szczyty męstwa. . . ”

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

13 / 16

Wadliwości niestarannego używania języka

Przesunięcie kategorialne / pomyłka kategorialna

Przesunięcie kategorialne / pomyłka kategorialna

Polega na błędnym zakwalifikowaniu jakiegoś przedmiotu czy zjawiska
do niewłaściwej kategorii przedmiotów.

Przykłady:

„lęk jest zjawiskiem psychologicznym” — powinno być: „psychicznym”;
„skrócona metoda sprawdzania” — powinno być: „metoda skróconego
sprawdzania”; metoda nie może być skrócona!.

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

14 / 16

Ćwiczenia

Ćwiczenie

∗

Jaki rodzaj błędu popełniono w następujących wypowiedziach:

a)

Ks. Andrzej w ostatnich dwóch latach życia miał kontakt z Orianą Fallaci. (ze
wstępu do telewizyjnej rozmowy z ks. Andrzejem przeprowadzonej po śmierci Oriany
Fallaci).

b)

Sprzedam stare biurko dla kobiety z grubymi rzeYbionymi nogami.

c)

Pracownicy administracyjni są leniwi.

d)

Spotkanie kobiet oczekujących potomstwa z Panem Ministrem odbędzie się w sali nr
12.

e)

Wybór sukienki dla nastolatki bywa wielkim problemem.

f)

Spółka WP w Mysimborze wyraża ubolewanie i oświadcza, że zobowiązała się do
zaprzestania naruszania powyższych znaków towarowych oraz umieszczania ich na
produkowanych przez WP towarach i materiałach reklamowych.

g)

Wznoszenie budynku nad brzegiem rzeki wymaga uzyskania specjalnego zezwolenia.

h)

Zawisza Bydgoszcz to klub, który już nie istnieje, występujący obecnie w IV lidze.

i)

Zaraz wracam.

j)

Zarówno policjanci, jak i duszpasterze powinni zająć się nielegalnym handlem
alkoholem.

(

∗

) Marek Lechniak, Elementy logiki dla prawników, Wydawnictwo KUL,

2006, s. 50.

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

15 / 16

Źródła

Źródła

Marek Lechniak, Elementy logiki dla prawników, Wydawnictwo KUL,
2006, s. 44–50.

Robert Trypuz (Katedra Logiki)

Semiotyka

22 stycznia 2014

16 / 16