Meminerimus etiam adversus infi-

mos iustitiam esse servandam.

Przytoczona powy¿ej sentencja:

„Pamiêtajmy, ¿e nawet wobec najni-
¿ej stoj¹cych powinniœmy zachowaæ
sprawiedliwoœæ” nie zawsze jest
wcielana w ¿ycie. Tworz¹c ró¿ne teo-
rie kryminalistyczne dotycz¹ce badañ
osmologicznych, z góry wyznaczamy
granice, w jakich pies mo¿e siê myliæ,
a nie bierzemy pod uwagê tego, ¿e
narz¹dy zmys³ów zwierz¹t s¹ wielo-
kroæ czulsze ni¿ u ludzi. To, ¿e psy
siê myl¹, jest spraw¹ oczywist¹ i nie-
podlegaj¹c¹ dyskusji. Nale¿y siê wo-
bec tego zastanowiæ, w jakim zakre-
sie mo¿emy eliminowaæ te b³êdy.

Jednym z mylnych pogl¹dów by³o

to, ¿e materia³y u¿ywane do budowy
ci¹gu selekcyjnego maj¹ byæ dobra-
ne pod wzglêdem grupowym. Za³o-
¿ono bowiem, i¿ w przypadku nieza-
chowania powy¿szego warunku psy
pope³niaj¹ b³¹d, wskazuj¹c materia³,
który nie spe³nia kryteriów. Szczegó-
³owo zajmiemy siê rozwa¿aniem tyl-
ko dwóch kryteriów tego doboru,
a mianowicie p³ci¹ i œrodowiskiem
zawodowym. Do chwili obecnej pa-
nowa³o przekonanie, ¿e materia³
znajduj¹cy siê w szeregu, a pocho-
dz¹cy od osoby innej p³ci lub z inne-
go œrodowiska zawodowego ni¿ ma-
teria³y pozosta³e, jest lub mo¿e byæ
atrakcyjny dla psa. Nic bardziej myl-
nego. S¹ to pogl¹dy bardzo ju¿ ana-
chroniczne i nieprzystaj¹ce do obec-
nego poziomu badañ osmologicz-
nych w Polsce. Teorie takie mo¿na
by³o g³osiæ kilka lat temu, gdy nie wy-
konywano jeszcze prób kontrolnych
przed badaniami. W œwietle dzisiej-
szych badañ i osi¹gniêtych wyników
nale¿y zweryfikowaæ pogl¹dy na te-
mat doboru grupowego materia³ów
u¿ywanych do budowy szeregu se-
lekcyjnego i przyznaæ, ¿e psy s¹
omylne (jak wszystkie istoty), lecz

nie w tak du¿ym stopniu, jak im siê to
przypisuje.

Postanowiono przeprowadziæ eks-

peryment polegaj¹cy na pominiêciu
przy doborze materia³ów do budowy
szeregu selekcyjnego nastêpuj¹cych
kryteriów: p³ci i œrodowiska zawodo-
wego. Badania przeprowadzono
w 3 posiadaj¹cych certyfikaty pra-
cowniach badañ œladów zapacho-
wych ludzi: w Siedlcach, £odzi i P³oc-
ku. Do badañ u¿yto 14 psów z aktu-
alnymi atestami. Pos³u¿ono siê mate-
ria³ami pobranymi od 35 osób (20 ko-
biet i 15 mê¿czyzn). Ka¿dy pies pra-
cowa³ na niezale¿nym szeregu (na
materia³ach od tych samych osób),
co wyklucza³o mo¿liwoœæ powtarza-
nia po sobie wskazañ przez kolejne
psy. Oprócz p³ci i œrodowiska zawo-
dowego zastosowano nastêpuj¹ce
kryteria doboru: wiek osób, sposób,
metoda i czas pobierania.

Materia³y zosta³y pobrane od pra-

cowników Centralnego Laboratorium
Kryminalistycznego Komendy G³ów-
nej Policji i 3 osób z innego œrodowi-
ska zawodowego.

Postawiono pytania, na które od-

powiedŸ mia³y przynieœæ badania:

1. Czy przy wskazaniach psy kie-

ruj¹ siê kryterium p³ci i œrodowiska
zawodowego?

2. Jak czêsto zdarza siê, ¿e mate-

ria³y znajduj¹ce siê w ci¹gu selekcyj-
nym s¹ atrakcyjne b¹dŸ siê wyró¿-
niaj¹?

Postanowiono przeprowadziæ eks-

peryment badawczy z zachowaniem
kanonów, jakie obowi¹zuj¹ przy wy-
konywaniu badañ procesowych.

Za³o¿ono 3 warianty badawcze:
I – identyfikowanie zapachu mê¿-

czyzny w szeregu mieszanym
(kobiety i mê¿czyŸni);

II – identyfikowanie zapachu kobie-

ty w szeregu mieszanym (kobiety
i mê¿czyŸni);

III – identyfikowanie zapachu ko-

biety z innego œrodowiska za-
wodowego w szeregu kobie-
cym.

Materia³y kontrolne u¿ywane do

badañ pochodzi³y od osób tej samej
p³ci co materia³y szukane w próbach
w³aœciwych. Wszystkie warianty
przeprowadzane by³y zawsze w uk³a-
dzie zgodnoœci zapachowej.

Jednym z najwa¿niejszych etapów

by³o poprawne wykonanie 3 prób
kontrolnych (zgodnie z „Metodyk¹
badañ osmologicznych”). Próby kon-
trolne dla ka¿dego psa by³y wykony-
wane po 2 w uk³adzie kontroli pozy-
tywnej i 1 w uk³adzie kontroli nega-
tywnej. Je¿eli wynik próby by³ inny
ni¿ spodziewany, materia³ taki by³
usuwany z szeregu selekcyjnego.
Zastêpowano go materia³em pobra-
nym od osoby tej samej p³ci, a próbê
powtarzano a¿ do poprawnego jej
wykonania. W 5 przypadkach psy nie
wykona³y poprawnie prób kontrol-
nych, w zwi¹zku z czym zosta³y cza-
sowo odsuniête od badañ.

W trakcie wykonywania prób kon-

trolnych psy 38 razy b³êdnie wskaza-
³y zapachy inne ni¿ to¿same z mate-
ria³ami podanymi do nawêszenia, co
statystycznie daje œrednio 1 b³êdne
wskazanie na psa. Mog³y one byæ
spowodowane atrakcyjnoœci¹ lub wy-
ró¿nianiem siê tych zapachów.

Po usuniêciu materia³ów zaburza-

j¹cych prawid³ow¹ pracê psów z sze-
regu na ich miejsce wstawiano mate-
ria³y pochodz¹ce od osób tej samej
p³ci. W nastêpnych próbach kontrol-
nych psy nie pope³nia³y b³êdów. Na
38 b³êdnych wskazañ psy 17 razy
wskaza³y zapachy pochodz¹ce od 10
kobiet i 21 razy zapachy pochodz¹ce
od 7 mê¿czyzn. Jednym z wniosków,
które same siê nasuwaj¹, jest to, ¿e
w populacji ludzkiej s¹ osoby, których
zapach jest atrakcyjny b¹dŸ wyró¿-
niaj¹cy siê, i to niezale¿nie od ich p³ci.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 250/05

29

Z PRAKTYKI

Efekt czarnej owcy w badaniach osmologicznych

Najwiêcej b³êdów w trakcie prób

kontrolnych psy pope³nia³y pierwsze-
go dnia (21 razy), drugiego – mniej
(14 razy), a w III wariancie psy prak-
tycznie nie wskazywa³y b³êdnie za-
pachów (tylko 3 razy), gdy szereg by³
jednolity (z³o¿ony tylko z materia³ów
pochodz¹cych od kobiet).

Przyj¹æ nale¿y, ¿e tak du¿a liczba

b³êdnych wskazañ mo¿e byæ spowo-
dowana prac¹ psów na szeregu mie-
szanym. Dotychczas pracowa³y one
jedynie na szeregach jednorodnych
pod wzglêdem p³ci. Dodatkowym ele-
mentem rozpraszaj¹cym by³o poja-
wienie siê obcej osoby (jej zapachu)
w rozpoznawalni (autor sam zmienia³
po³o¿enie materia³ów w szeregu se-
lekcyjnym). Co ciekawe, w wiêkszo-
œci przypadków psy wskazywa³y jed-
nak zapachy pochodz¹ce od osób tej
samej p³ci co materia³y kontrolne
i szukane, rzadziej natomiast wska-
zywa³y b³êdnie materia³y pochodz¹-
ce od osób p³ci odmiennej. Mo¿na na
podstawie takich wyników wysnuæ
wniosek, ¿e psy nie wyró¿niaj¹ mate-
ria³ów w ci¹gu ze wzglêdu na p³eæ.

W przypadku gdy szereg by³ jed-

nolity pod wzglêdem p³ci efekt atrak-
cyjnoœci praktycznie nie wystêpowa³.
Mo¿na by z tego wywnioskowaæ, ¿e
psy powinny pracowaæ na szeregach
jednolitych pod wzglêdem p³ci, ale
otrzymane wyniki z wariantu I i II
przecz¹ takiemu twierdzeniu.

Prawdopodobnie iloœæ materia³ów,

które psy wyró¿nia³y, zmniejszy³aby
siê, gdyby psy by³y przyzwyczajone
do pracy na szeregach mieszanych.
Wyniki tej pracy nie s¹ ostateczne,
poniewa¿ przebadane zosta³y tylko
niektóre z mo¿liwych wariantów. Nie
wziêto pod uwagê przede wszystkim
uk³adów przy braku zgodnoœci zapa-
chowej.

Dodatkowo mo¿na rozwa¿yæ jesz-

cze jeden aspekt: w ci¹gu znajdowa³
siê materia³ pobrany od kobiety w za-
awansowanej ci¹¿y. Zapach ten by³
atrakcyjny tylko dla 1 psa. Nie mo¿na
tego faktu uznawaæ za reprezenta-
tywny, poniewa¿ jest to jednostkowy

przypadek, mo¿e on jednak s³u¿yæ za
wskazówkê do przeprowadzenia ba-
dañ nad atrakcyjnoœci¹ materia³ów
pochodz¹cych od kobiet w ci¹¿y.

Psy nie wyró¿nia³y zapachów od

osób pochodz¹cych z innego œrodo-
wiska zawodowego.

Po poprawnym wykonaniu prób

kontrolnych przystêpowano do wyko-
nywania prób analogicznych do tych
w przypadku badañ materia³u dowo-
dowego, podczas których psy nie po-
pe³nia³y ju¿ b³êdów.

Mo¿emy zatem na podstawie

otrzymanych wyników wysnuæ jeden
generalny wniosek: ostateczn¹ wery-
fikacj¹ poprawnoœci doboru materia-
³ów do budowy szeregu selekcyjnego

s¹ poprawnie wykonane próby kon-
trolne.

Nie mo¿na przyjmowaæ za ca³ko-

wicie wiarygodne wyników ekspery-
mentów przeprowadzonych na tak
ma³ej populacji psów, a jedynie uwa-
¿aæ je za wskazówki przy prowadze-
niu badañ osmologicznych. Dopiero
zakrojone na du¿¹ skalê badania
obejmuj¹ce minimum 50% populacji
psów u¿ywanych do badañ osmolo-
gicznych mo¿na by uznaæ za w pe³ni
wiarygodne.

Przedstawione powy¿ej wyniki

przedmiotowego eksperymentu mo-
g¹ stanowiæ pocz¹tek szerszych ba-
dañ i zachêtê do dalszej pracy.

Piotr Kondrakiewicz

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 250/05

30

Z PRAKTYKI

Redaktor Naczelny
„Problemów Kryminalistyki”
Pan insp. dr in¿. Andrzej Filewicz

Piêædziesi¹ta rocznica powstania „Problemów Kryminalistyki” jest

szczególn¹ okazj¹ do przekazania zespo³owi redakcyjnemu serdecznych
gratulacji i podziêkowañ za trudy Waszej pracy, co czyniê w imieniu kadry
kierowniczej, pracowników i s³uchaczy Szko³y Policji w S³upsku.

¯yczê Panu i Pañskim podw³adnym kolejnych piêædziesiêciu bogatych w

sukcesy lat oraz wielu czytelników doceniaj¹cych wysi³ek, jaki wk³adacie w
tworzenie „Problemów Kryminalistyki”.

Niech zawsze œwieci Wam s³oñce, los sprzyja, otaczaj¹c tym, co dobre i

piêkne.

Komendant Szko³y Policji w S³upsku

insp. Stanis³aw Bukowski

Jubileusz 50-lecia „Problemów Kryminalistyki”

Jubileusz 50-lecia „Problemów Kryminalistyki”