Choroba w wodzie, czyli leptospiroza

artykuł lek. med. Marcina Pustkowskiego, lekarza rodzinnego

Bakterie zwane leptospirami przez śluzówki oczu, ust, przewodu pokarmowego oraz przez
uszkodzoną skórę dostają się do organizmu człowieka, wywołując leptospirozę. Można się nią
zarazić także w Polsce.

Leptospirozę uważa się za jedną z najbardziej rozpowszechnionych na świecie chorób
odzwierzęcych. Wywołuje u ludzi wiele poważnych objawów, choć u niektórych zarażonych osób
symptomy mogą się nie ujawnić. Nie leczona leptospiroza może doprowadzić do poważnych
powikłań, a w konsekwencji do śmierci.

Niebezpieczne "śruby"

Leptospiry to bakterie nazywane krętkami. Nazwa wzięła się od ich kształtu przypominającego
ś

rubę i charakterystycznych skrętnych ruchów tych drobnoustrojów. Istnieje kilkanaście gatunków

leptospir, w tym ponad 200 typów, które mogą zarażać człowieka lub zwierzęta. Ta różnorodność
sprawia, że wykrywanie zakażeń leptospirami jest trudne.

Bakterie te żyją na całym świecie, głównie w krajach o klimacie umiarkowanym i tropikalnym.
Można je spotkać (i zarazić się) również w Polsce. Ich "zbiornikiem" w przyrodzie (fachowo
mówimy - rezerwuarem) są domowe i dzikie zwierzęta, przede wszystkim gryzonie i bydło, ale
również świnie, konie i psy. Z moczem tych zwierząt zarazki dostają się do wody, którą sobie
szczególnie upodobały i do gleby. Stąd poprzez śluzówki (przewód pokarmowy, oczy, nos) i
uszkodzoną skórę mogą się dostać do człowieka. Istnieje także możliwość zakażenia poprzez
nienaruszoną skórę, na przykład podczas chodzenia boso po podmokłym terenie.

Na szczęście choroba nie przenosi się między zakażonymi a zdrowymi osobami. Szczególnie
narażeni na zachorowanie na leptospirozę są ludzie mający styczność z wodą i ze zwierzętami.
Dotyczy to weterynarzy, pracowników przemysłu przetwórczego, rolników, pracowników zakładów
oczyszczania miasta (kontakt ze ściekami). Zarazić mogą się również turyści, pływając wpław lub
na tratwie albo kajakiem, czy też brodząc w zakażonej rzece albo jeziorze. Obserwuje się także
wzrost częstości zachorowań wśród dzieci w mieście. W krajach tropikalnych choroba dotyczy
rolników uprawiających ryż oraz trzcinę cukrową.

Droga krętków

Poprzez krew i chłonkę krętki dochodzą do tkanek w całym ustroju. Szczególnie korzystne warunki
do dalszego rozwoju znajdują w tzw. układzie siateczkowo-śródbłonkowym, zwłaszcza w wątrobie.
Tutaj ma miejsce faza namnażania się krętków. W przeciwieństwie do wielu innych chorób, w
których zarazek wnika przez błony śluzowe lub skórę, w leptospirozie w miejscu takiego
wtargnięcia nie obserwuje się żadnych zmian. To jeszcze bardziej komplikuje właściwą diagnozę.

Po okresie namnażania się krętki wysiewają się do krwi. Objawem tego jest pierwszy rzut gorączki.
Później wędrują do różnych tkanek i narządów. Kiedy już się tam umiejscowią, pojawia się drugi
rzut podwyższonej temperatury. Leptospiry szczególnie upodobały sobie nerki, wątrobę, ośrodkowy
układ nerwowy (zwłaszcza opony mózgowo-rdzeniowe), mięśnie szkieletowe, płuca, serce i narząd
wzroku.

Czas pomiędzy narażeniem na zakażenie (czyli ekspozycją) a rozwojem choroby i pojawieniem się
objawów jest zmienny i wynosi od 2 dni do 4 tygodni.

Nie tylko żółtaczka

Choroba zaczyna się zwykle ostro - wysoką gorączką i dreszczami. Później dołączają: bóle głowy,
bóle mięśni (szczególnie nóg), wymioty lub biegunka. U niektórych chorych pojawia się wysypka
przypominająca odrę lub różyczkę oraz (rzadziej) wybroczyny na skórze. Jest to pierwsza faza
leptospirozy, trwająca około tygodnia. Po niej może, choć nie musi, nastąpić faza druga,
przedzielona od pierwszej kilkudniowym okresem bez żadnych objawów.

W fazie drugiej znowu pojawia się gorączka, która jest wyrazem umiejscawiania się zarazków w
różnych tkankach i narządach naszego organizmu: m.in. w nerkach, oponach mózgowo-
rdzeniowych, w mięśniach szkieletowych, w płucach, mięśniu sercowym i w oczach. Objawy
pojawiające się w tej fazie zależą od miejsca, w którym bakterie się osiedliły.

Jednym z takich objawów jest żółtaczka. Postać żółtaczkową leptospirozy nazywa się chorobą
Weila, ma ona często ciężki przebieg i jest obarczona różnymi powikłaniami. Postać bez żółtaczki
(bezżółtaczkowa) jest zwykle mniej groźna.

Do wspomnianych powikłań należy niewydolność nerek (mocznica), wstrząs oraz skaza
krwotoczna.

Bardzo rzadko zdarza się, że po drugim rzucie gorączki następuje trzeci. Choroba trwa zwykle od
kilku dni do trzech tygodni. Bez leczenia okres zdrowienia wynosi kilka miesięcy.

Podejrzane - leptospiry

W rozpoznaniu tej choroby bardzo duże znaczenie ma sama świadomość jej istnienia, a dotyczy to
zarówno pacjentów, jak i lekarzy.

W chorobach odzwierzęcych ważny jest tzw. wywiad epidemiologiczny. Polega on w tym
przypadku na ustaleniu, czy chory - podejrzany o zarażenie się leptospirozą - miał możliwość
zetknięcia się z moczem zwierząt (przede wszystkim gryzoni).

Węród głównych objawów nasuwających podejrzenie leptospirozy są: nagła gorączka z dreszczami,
bóle mięśniowe (szczególnie nóg), bóle głowy i nudności, wybroczyny na skórze oraz objawy ze
strony wątroby i nerek.

Zmiany obejmują także płyny ustrojowe. We krwi stwierdza się wzrost liczby białych krwinek oraz
OB. W moczu pojawia się białko, wałeczki, wzrasta liczba krwinek białych i czerwonych. Często
podnosi się stężenie mocznika w surowicy krwi, a w chorobie Weila również bilirubiny (wzrost
stężenia właśnie tej substancji jest przyczyną żółtaczki).

Jeśli zaatakowane są opony mózgowo-rdzeniowe, to zmiany dotyczą także płynu mózgowo-
rdzeniowego.

W celu potwierdzenia rozpoznania wykonuje się badania serologiczne, w których szuka się
przeciwciał wytworzonych przez organizm na skutek kontaktu z drobnoustrojami. Przeciwciała są
pośrednim dowodem na obecność zakażenia. Używane dotychczas testy były drogie i
skomplikowane. Mało laboratoriów (dotyczy to większości krajów) dysponuje potrzebnym
kompletem wszystkich wymaganych składników. Dlatego od kilku lat trwają prace nad
stworzeniem szybkiego i tańszego testu. Wymaga to jednak dalszych badań.

Trzeba podkreślić, że problemem w rozpoznaniu leptospirozy jest także mnogość objawów oraz ich

podobieństwo do wielu innych chorób z gorączką (szczególnie z gorączką nagle się pojawiającą).
Są to na przykład o wiele częściej niż leptospiroza występujące: grypa, posocznice, kolagenozy.

Jeśli pojawia się żółtaczka, to ważne jest rozróżnienie między różnymi jej typami: żółtaczką
wywołaną przez wirusy, żółtaczką hemolityczną i mechaniczną. Gdy występują objawy ze strony
opon mózgowo-rdzeniowych, należy wziąć pod uwagę inne przyczyny ich zapalenia oraz guzy
mózgu.

Im wcześniej, tym lepiej

Leptospirozę leczy się tak jak inne choroby bakteryjne - za pomocą antybiotyków. Skuteczne są
między innymi penicylina i doksycyklina. Aby zadziałały w pełni, powinny być jednak podane we
wczesnej fazie choroby. Problem polega na tym, że często lekarze nie podejrzewają istnienia
leptospirozy u pacjenta i ten najlepszy dla skutecznego leczenia okres mija bezpowrotnie. Dlatego
osoby pracujące w wymienionych wcześniej zawodach, u których pojawiły się objawy sugerujące
wystąpienie leptospirozy, powinny jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

W przypadkach z nasilonymi objawami antybiotyki trzeba podawać dożylnie.

Jeśli pojawiają się objawy związane z zajęciem konkretnych narządów, to w postępowaniu powinno
się uwzględnić również inne elementy. Na przykład w niewydolności nerek potrzebna może być
dializa, w przypadku wstrząsu odpowiednie postępowanie antywstrząsowe.

Jak nie zachorować?

- Ryzyko zarażenia się leptospirozą można zmniejszyć dzięki powstrzymaniu się od pływania i
brodzenia w wodzie podejrzanej o zakażenie moczem zwierząt (szczególnie gryzoni).

- Konieczne jest noszenie ochronnej odzieży i obuwia, zwłaszcza przez osoby zawodowo narażone
na zakażenie leptospirami bądź przez turystów pływających lub brodzących w wodzie, w której
mogą być leptospiry.

- Należy też pamiętać, że człowiek może zarazić się leptospirozą w czasie kontaktu z wodą z
kanałów i ścieków, a także na podmokłych łąkach podczas sianokosów, jak i w zakładach
przemysłu spożywczego. Wszędzie tam należy zachować odpowiednie środki ostrożności (nosić
obuwie i rękawice ochronne).