Zespół narządów moczowych



narządy moczowe (organa uropoëtica) służą do wytwarzania moczu i wydalania go z

organizmu



mocz (urina) jest wytworem nerek

1. zawiera produkty przemiany białkowej i mineralnej, wodę oraz inne substancje



do narządów moczowych zalicza się:



nerki



moczowody



pęcherz moczowy



cewkę moczową

NERKA

(ren)



narząd parzysty leżący w okolicy lędźwiowej jamy brzusznej



ma zwartą konsystencję



czerwonobrunatne zabarwienie



fasolowaty kształt



jest silnie zaopatrzona w krew

Typy nerek:



nerka wielopłatowa

•

składa się z wielu małych płatów nerkowych połączonych przewodami
wyprowadzającymi i tkanką łączną

•

spotykana u np. niedźwiedzia i delfina

1. nerka pobrużdżona wielobrodawkowa

•

poszczególne płaty zrośnięte są ze sobą częściami ośrodkowymi i

•

rozdzielone bruzdami

•

spotykana u bydła

2. nerka wielobrodawkowa


z zewnątrz jest gładka dzięki zespoleniu kory nerki



składa się z licznych płatów nerkowych



spotykana u świni

3. nerka gładka jednobrodawkowa



całkowicie zespolona



występuje w niej tylko jedna brodawka zagłębiająca się w miedniczkę
nerkową



spotykana u konia, przeżuwaczy, psa i kota

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3

Budowa nerki

4. od zewnątrz okryta jest torebką włóknistą (capsula fibrosa) luźno zespoloną z

miąższem i przymocowaną do miedniczki nerkowej



torebka włóknista otoczona jest torebką tłuszczową (capsula adiposa)

5. w każdej nerce wyróżnia się dwie powierzchnie wypukłe i dwa brzegi:



boczny – wypukły



przyśrodkowy – wklęsły, na którym znajduje się zagłębienie zw. wnęką
nerkową (hilus renalis)



w niej znajduje się zatoka nerkowa (sinus renalis) z miedniczką
nerkową



przez wnękę wnikają do nerki naczynia i nerwy, a wychodzi
moczowód

6. na przekroju poprzecznym widać 2 warstwy:



kora nerki (cortex renis)



cieńsza



ciemnoczerwona



położona zewnętrznie



wnika na obszar rdzenia tworząc słupy nerkowe (columnae renales)



na jej powierzchni widoczne są ciałka nerkowe (corpuscula renis)
oddzielone od siebie promieniami rdzenia



rdzeń nerki (medulla renis)



grubsza



jaśniejsza



wyróżnia się w nim piramidy nerkowe (pyramides renales), których
wierzchołki tworzą brodawki nerkowe (papillae renales)



brodawki mogą łączyć się w jedną wspólną

7. nefron (nepfron)



jednostka strukturalna i czynnościową nerki składająca się z:



ciałka nerkowego (corpuscula renis) – skład:

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3



kłębuszek (glomerulus)



torebka (capsula glomeruli)



cewki



naczyń

8. miedniczka nerkowa

•

obejmuje brodawkę bezpośrednio – pies, kot, owca, koza, koń – lub

•

tworzy wiele zachyłków zw. kielichami nerkowymi (calix renalis), z których
każdy obejmuje brodawkę – świnia

•

u bydła brak jest miedniczki a kielichy są uzupełnieniem moczowodu

MOCZOWÓD

(ureter)



uchodzi od miedniczki nerkowej do jamy pęcherza moczowego



jego usytuowanie zapobiega cofaniu się moczu w kierunku odnerkowym, a

jednocześnie nie zakłóca przepływu moczu z nerek do pęcherza



błona śluzowa w początkowym odcinku zawiera gruczoły śluzowe



osłonę zewnętrzna stanowi błona surowicza

PĘCHERZ MOCZOWY

(vesica urinaria)



błoniasto – mięśniowy worek gruszkowatego kształtu służący jako przejściowy

zbiornik moczu napływającego z nerek



opróżniony pęcherz leży w jamie miednicy, natomiast wypełniony wystaje do jamy

brzusznej, a ściany ulegają ścieńczeniu



wyróżnia się w nim:



szczyt pęcherza (apex vesicae)



trzon pęcherza (corpus vesicae)



szyję pęcherza (cervix vesicae) – przedłuża się w cewkę moczową



błona śluzowa w opróżnionym pęcherzu układa się w fałdy tworząc
grzebień cewki moczowej (crista urethralis)



błona mięśniowa zbudowana jest z trzech warstw mm. gładkich



dwóch podłużnych – zewnętrznej i wewnętrznej



jednej okrężnej – ułożonej między podłużnymi



błona surowicza okrywa szczyt i trzon pęcherza

CEWKA MOCZOWA

(urethra)



odprowadza mocz z pęcherza moczowego



u samców



jest bardzo długa



służy do wyprowadzania moczu i nasienia, dlatego określa się ją jako
przewód moczowo – płciowy



u samic



jest stosunkowo krótka



w błonie śluzowej przebiegają duże naczynia żylne

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3



zawiera niewielkie zagłębienia zw. zatokami cewki moczowej (lacunae
urethrales)



błona mięśniowa zbudowana jest z tkanki mięśniowej gładkiej i
poprzecznie prążkowanej



tworzy ona m. zwieracz cewki moczowej (m. sphincter urethrae) pełniący
funkcję zwieracza dowolnego

POWSTAWANIE I WYDALANIE MOCZU



nerki spełniają w organizmie zwierzęcym następujące funkcje:



wydalniczą



polega na usuwaniu z ustroju końcowych produktów przemiany materii
(zwłaszcza białkowej) oraz nieprzyswajalnych lub toksycznych substancji
pochodzenia egzogennego



powstające produkty przemiany materii muszą być wydalone, ponieważ ich
gromadzenie grozi zatruciem i śmiercią – są to:



dwutlenek węgla



woda



substancje azotowe:



mocznik



amoniak



kwas moczowy



kreatyna



w eliminacji tych produktów nerki wspomagane są przez inne
narządy:



płuca



przewód pokarmowy



skóra



regulacyjną



polega na utrzymaniu homeostazy wodno – elektrolitowej, tj.:



stałej objętości wody w organizmie – izowolemii



zdolność wybiórczego wydalania jednych, a zatrzymywania
innych elektrolitów oraz wody



stałego stężenia poszczególnych elektrolitów – izojonii



jonów nieorganicznych: kationów i anionów



stałego ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych – izotonii



wydalając lub zatrzymując sole mineralne i wodę



stałego stężenia jonów wodorowych – izohydrii



zdolność usuwania kwasów lub zasad w postaci ich soli oraz
zatrzymywania albo wydalania substancji spełniających rolę
buforów, jak wodorowęglany czy fosforany



endokrynną



sprowadza się do produkcji hormonów, a także do degradacji hormonów i
innych biologicznie aktywnych substancji

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3

Wytwarzanie moczu



powstawanie moczu w nerkach jest związane z trzema
procesami:



filtracją kłębkową



polega na przechodzeniu wody osocza oraz rozpuszczalnych w niej
substancji drobnocząsteczkowych przez błonę filtracyjną w kłębkach do
światła torebki



przesącz ten nazywa się moczem pierwotnym



proces filtracji dokonuje się przez „potrójny” filtr:



śródbłonek naczyń włosowatych – zatrzymuje elementy morfotyczne krwi



błona podstawna komórek nabłonka kanalika – uniemożliwia filtrację większości

cząsteczek białkowych



cienka błona zamykająca szczeliny między komórkami nabłonkowymi nefronu



wielkość filtracji kłębkowej zależy od:



wielkości powierzchni filtracyjnej kłębków



całkowita powierzchnia filtracyjna obu nerek jest mniej więcej
równa powierzchni ciała



wielkość zależy od liczby kłębków



przepuszczalności błony filtracyjnej



ciśnienia filtracyjnego



wchłanianiem kanalikowym



wchłanianie zwrotne tych składników moczu pierwotnego, które zostały
przefiltrowane, a nie powinny być usunięte z organizmu



resorpcja w kanalikach może zachodzić w sposób bierny lub czynny:



wchłanianie zwrotne bierne – odbywa się bez użycia energii. transport ten

umożliwiają różnice ciśnienia osmotycznego, potencjału elektrycznego lub stężeń
poszczególnych składników w moczu i przestrzeni około kanalikowej



wchłanianie zwrotne czynne – jest związane ze zużyciem energii. zachodzi, gdy

składniki są przenoszone wbrew istniejącej różnicy stężeń lub wbrew potencjałowi
elektrycznemu



wydzielaniem kanalikowym



do moczu przepływającego przez kanaliki nerkowe wydzielane są zarówno
jony, jak i cząsteczki związków niedysocjujących



odbywa się w sposób bierny lub czynny

Wydalanie moczu



mocz ostateczny jest płynem o swoistych, różnych w
zależności od gatunku, właściwościach fizykochemicznych



drogami wyprowadzającymi mocz są:



kanaliki zbiorcze



miedniczka nerkowa



moczowody



pęcherz moczowy



cewka moczowa



mocz wypływający z kanalików zbiorczych gromadzi się w miedniczkach nerkowych



przechodzenie moczu w kierunku moczowodu odbywa

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3

się dzięki skurczom mięśni gładkich kielicha nerkowego i
miedniczek



ściana moczowodu zbudowana jest m.in. z 3 warstw mięśni gładkich, które dzięki

rytmicznym skurczom przesuwają mocz do pęcherza



pęcherz moczowy jest zbiornikiem moczu i narządem umożliwiającym wydalenie go

na zewnątrz



ściana pęcherza jest zbudowana z sieci „splątanych” i
krzyżujących się włókien mięśni gładkich,
przebiegających we wszystkich kierunkach



mocz zbierający się w pęcherzu nie może cofnąć się do
moczowodów, ponieważ zapobiega temu m. zwieracz
cewki, a ich ujścia są zamknięte przez fałdy błony
śluzowej



oddawanie moczu jest aktem odruchowym



w ścianie pęcherza znajdują się receptory wrażliwe na
rozciąganie



wartością „progową” dla tych receptorów jest ciśnienie w
pęcherzu wywołujące uczucie parcia



drażnienie receptorów pęcherza wyzwala w nim impulsy,
które są przewodzone do ośrodka oddawania moczu,
znajdującego się w rdzeniu kręgowym



ośrodek ten za pośrednictwem nerwów motorycznych wysyła impulsy
do pęcherza i cewki moczowej, w wyniku czego dochodzi do skurczu
mięśni pęcherza i jednoczesnego spadku napięcia mięśni zwieraczy



odruchem tym kierują także ośrodki znajdujące się w korze
mózgowej, podwzgórzu i pniu mózgu



częstotliwość oraz czas opróżniania pęcherza zależy od ilości
moczu zebranego w pęcherzu, gatunku zwierząt, płci, wieku



pęcherz moczowy nie opróżnia się całkowicie



niewielka jego ilość (1 – 2%) pozostająca w pęcherzu stanowi tzw.
mocz resztkowy

Zaburzenia czynności nerek:



regulacja wydalania wody i elektrolitów przez nerki odbywa się na zasadzie
następujących mechanizmów :



samoregulacja czynności nerek



mechanizm aldosteronowy (wydzielany hormon przez
korę nadnerczy pobudza resorpcję zwrotną wody i sodu
i wydzielaniu potasu przez kanaliki (więcej wody jest
zabierane, a wydzielany jest potas)



mechanizm

wazopresynowy

=

hormon

antydiuretyczny (zmniejszone wydzielanie) – brak
wydzielania tego hormonu przez podwzgórze powoduje
brak zagęszczania moczu i mamy wtedy stan zwany
moczówka prosta



wpływ układu nerwowego



choroby zwyrodnieniowe nazywane są

nerczycami

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3

Białkomocz



pojawia się po przekroczeniu zdolności nerek do zatrzymywania wydzielania
białka



może być fizjologiczny – po wysiłku fizycznym



w stanach chorobowych powstaje wskutek zapaleń i zmian
zwyrodnieniowych naczyń i kłębków

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3