2. Międzynarodowe aspekty przemian w krajach Europy Środkowo- Wschodniej po
1989.

Subregion kontynentu europejskiego. Jego granice nie są jednoznacznie określone. Wiąże się

to z brakiem kryterium pozwalającego wyczerpująco scharakteryzować i odróżnić tę część Europy od
innych subregionów. Geograficznie ujmowano obszar E.Ś. liniami biegnącymi od Kanału La Manche
(Cieśnina Kaletańska) do M. Adriatyckiego oraz od krańców południowego Bałtyku do M. Czarnego.
Jej granice północne określałoby M. Północne i Bałtyckie, a południową pasma górskie Alp i Bałkanu.
Kryterium geostrategiczne oparte o tworzenie w okresie- zimnej wojny programy bezpieczeństwa i
rozbrojenia w wariantach minimalnych zawsze zaliczały do E.Ś. istniejące wówczas dwa państwa
niemieckie (RFN, NRD), Polskę i Czechosłowację, a w wariantach rozszerzonych także Belgię,
Holandię, Luksemburg, Danię oraz Węgry. Na konferencji rozbrojeniowej w Wiedniu (1973) przyjęto
z kolei, że kraje E.Ś. to: Belgia, Holandia, Luksemburg, RFN, NRD, Polska i Czechosłowacja.
Stosując inne kryteria, np. kulturowe, a zwłaszcza kryterium języka, zaliczano do subregionu E.Ś.
państwa niemieckiej strefy językowej, a więc RFN, NRD, Szwajcarię i Austrię oraz kraje grupy
języków zachodniosłowiańskich-Polskę i Czechosłowację. Kryterium akcentujące zróżnicowanie i
rozdrobnienie narodowe E.Ś. pozwalało natomiast uznać za nią część kontynentu europejskiego
rozciągającą się od Bałtyku na północy do Adriatyku, M. Egejskiego i Czarnego na południu, a więc
przestrzeń leżącą pomiędzy zwartym etnicznie obszarem niemieckim na zachodzie a rosyjskim na
wschodzie.

E.Ś. jako subregion charakteryzuje duża różnorodność polityczna, ekonomiczna i kulturalna, a

jednocześnie duże tradycje współżycia. Trwający w latach 1947-1989 konflikt na linii Wschód

–

Zachód nie sprzyjał polityczno- gospodarczemu i kulturalnemu wyodrębnieniu się E.Ś. Jej obszar
uległ podziałowi, a rozdzielone części należały do przeciwstawnych ugrupowań politycznych. Dopiero
przemiany lat 1989-1991 stworzyły warunki do ponownego odrodzenia się subregionu. Wyrazem tego
były nowe koncepcje i formy współpracy państw E.Ś. Sytuację komplikuje jednak fakt
systematycznego rozszerzania się struktur euroatlantyckich i zachodnioeuropejskich na wschód.
Doprowadziło to do ponownego podziału geostrategicznego E.Ś. Zachodnia jej część całkowicie
włączona została do Europy Zachodniej (była NRD i Austria), a tempo wzrostu jej rozwoju (NRD)
oraz poziom cywilizacyjny (Austria) powoduje, iż staje się w zasadzie Europą Zachodnią. Natomiast
wyraźnie wyodrębniła się Europa Środkowo- Wschodnia (Czechy, Polska, Węgry, Słowacja), które
wyraźnie różnią się od Europy Wschodniej, lecz w znacznym stopniu ustępują cywilizacyjnie Europie
Zachodniej.

Jesień Ludów (lub Jesień Narodów) – termin określający wydarzenia, które przypadły pod
koniec 1989 roku w Europie Środkowo-Wschodniej, związane z obaleniem ustroju
komunistycznego w krajach tej części świata. Rewolucyjny charakter wydarzeń z 1989 roku
nasunął skojarzenie z Wiosną Ludów z 1848 roku. Jesień Narodów zamknęła kilkuletni
proces rozpadu porządku jałtańskiego w Europie Środkowo-Wschodniej, zaś ogół przemian
do 1991 roku spowodował przede wszystkim odsunięcie partii komunistycznych od władzy w
krajach znajdujących się w strefie wpływów ZSRR.
Okrągły Stół
Rozmowy “Okrągłego Stołu” w Polsce i sukces opozycji w wyborach z 1989 stały się
sygnałem do podobnych przemian w pozostałych krajach i demontażu całego systemu.
Węgry dokonały zmian w konstytucji, przeprowadziły referendum i w listopadzie 1989
uzgodniły termin wolnych wyborów. Także w listopadzie runął berliński mur, symbolizujący
podział Europy i Niemiec, a NRD rozpoczęła proces reformowania systemu. Czechosłowacja
rozpoczęła “aksamitną rewolucję”, w Bułgarii odsunięto od władzy T. Żiwkowa. Proces
zmian zakończył się powstaniem grudniowym w Rumunii przeciwko N. Ceausescu.
Jesień Narodów spowodowała likwidację Układu Warszawskiego i RWPG, zakończenie
konfliktu Wschód–Zachód.

Rok 1989 był wielkim przełomem w powojennej historii państw Europy Środkowej. Jesień
„narodów” stała się początkiem demokratycznych przemian krajów regionu oraz początkiem
końca radzieckiej hegemonii w tej części Europy. Państwa dotąd socjalistyczne rozpoczęły
swoją drogę ku wolności i suwerenności. Istniejący do tej pory system bipolarny, na którego
końcach stały dwie światowe potęgi- USA i ZSRR, zaczął się rozpadać. ZSRR tracił powoli
kontrolę nad podległym sobie obszarem państw satelickich. Rozmowy “Okrągłego Stołu” w
Polsce i sukces opozycji w wyborach z 1989 stały się sygnałem do podobnych przemian w
pozostałych krajach i demontażu całego systemu. Węgry dokonały zmian w konstytucji,
przeprowadziły referendum i w listopadzie 1989 uzgodniły termin wolnych wyborów. Także
w listopadzie runął berliński mur, symbolizujący podział Europy i Niemiec, a NRD
rozpoczęła proces reformowania systemu. Czechosłowacja rozpoczęła “aksamitną rewolucję”,
w Bułgarii odsunięto od władzy T. Żiwkowa. Proces zmian zakończył się powstaniem
grudniowym w Rumunii przeciwko N. Ceausescu.
Jesień Narodów spowodowała likwidację Układu Warszawskiego i RWPG, zakończenie
konfliktu Wschód–Zachód.