RZĄDOWE CENTRUM STUDIÓW STRATEGICZNYCH
KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEJ
GOSPODARKI
Analiza porównawcza wybranych czynników ekonomicznych
Warszawa, kwiecień 2002 r.
Spis treści
WSTĘP......................................................................................................................... 2
1.PRODUKT KRAJOWY BRUTTO .......................................................................... 5
2. FUNKCJONOWANIE RYNKÓW.......................................................................... 8
- Rynek pracy............................................................................................................... 8
- Rynek kapitałowy .................................................................................................... 15
- Stabilność makroekonomiczna ................................................................................ 19
3. OTWARTOŚĆ GOSPODARKI............................................................................ 24
- Obroty handlu zagranicznego w relacji do PKB ..................................................... 24
- Wartość eksportu na 1 mieszkańca.......................................................................... 25
- Wsparcie finansowe eksportu .................................................................................. 25
- Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na 1 mieszkańca.......................................... 26
- Relacja kursu rynkowego do parytetu siły nabywczej ............................................ 28
4. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ ...................................................................................... 29
- Poziom fiskalizmu ................................................................................................... 29
- Struktura małych średnich przedsiębiorstw............................................................. 31
- Koncentracja produkcji i kapitału............................................................................ 32
- Konkurencyjność rolnictwa ..................................................................................... 35
- Rozwój sektora prywatnego .................................................................................... 36
5. POSTĘP TECHNICZNY....................................................................................... 39
5.1 Infrastruktura techniczna...................................................................................... 39
- Informatyzacja społeczeństwa ................................................................................. 39
- Koszty użytkowania internetu ................................................................................. 40
- Telefonizacja............................................................................................................ 41
- Autostrady................................................................................................................ 42
- Szybkie linie kolejowe............................................................................................. 43
5.2 Postęp wiedzy technicznej ................................................................................... 43
- Zaawansowane technologie ..................................................................................... 43
- Wydatki na B+R ...................................................................................................... 45
- Patenty ..................................................................................................................... 46
- Przedsiębiorstwa innowacyjne................................................................................. 47
- Wykształcenie pracowników ................................................................................... 49
PODSUMOWANIE................................................................................................... 52
2
Wstęp
Celem pracy jest przedstawienie głównych czynników wyznaczających
pozycję konkurencyjną polskiej gospodarki na tle innych krajów. Pod pojęciem
konkurencyjności kraju rozumie się w niniejszej pracy zdolność do tworzenia
w długim okresie czasu większego bogactwa w porównaniu z innymi krajami
.
Najbardziej dogodnym miernikiem tak pojętej konkurencyjności jest wielkość
PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca, która jest syntetyczną miarą
efektywności wykorzystania zasobów. Badanie czynników wpływających na
kształtowanie się tego wskaźnika w długim okresie czasu pozwala na
prognozowanie zmian względnej pozycji poszczególnych krajów na
gospodarczej mapie świata, a także może stanowić podstawę do formułowania
programów poprawy konkurencyjności gospodarki. W celach prognostycznych
stosowane są dwie metody badania związków między czynnikami
konkurencyjności a jej poziomem, mianowicie:
1. Formułowanie modeli ekonometrycznych długookresowego wzrostu
gospodarczego, uwzględniających m.in. postęp techniczny i kapitał ludzki,
2. Budowa syntetycznych wskaźników konkurencyjności dla poszczególnych
krajów na podstawie wielu wskaźników cząstkowych.
Pierwsze podejście wymaga żmudnych prac statystycznych
z zastosowaniem rozbudowanego aparatu ekonometrycznego do analizy długich
szeregów czasowych dla wielu zmiennych i dla wielu krajów. Wyniki tych prac
obarczone są dużym stopniem niepewności z uwagi na ograniczoną mierzalność
wielu czynników wzrostu gospodarczego a także ze względu na wpływ zmian
strukturalnych powodujących dezaktualizację informacji zawartych
w dotychczasowych szeregach czasowych. Pracochłonna jest również druga
metoda określania długookresowej pozycji konkurencyjnej danego kraju,
polegająca na liczeniu syntetycznych wskaźników służących do pomiaru
konkurencyjności gospodarki. Wskaźniki te nie mają tak jednoznacznej
interpretacji ekonomicznej, jak PKB, a ich wartość poznawcza zależy
w znacznym stopniu od dość przypadkowego doboru wag przyjętych przy ich
konstruowaniu.
Literatura dotycząca zarówno empirycznych modeli wzrostu
gospodarczego, jak i wskaźników konkurencyjności, wskazuje na niezwykle
dużą liczbę czynników, ilościowych i jakościowych, które determinują tempo
wzrostu gospodarczego w poszczególnych krajach. Czynnikami ilościowymi są
1
Różne definicje i mierniki konkurencyjności zob.: M. Lubiński, T. Michalski, J. Misala, Międzynarodowa
Konkurencyjność Gospodarki. Pojęcie i sposób mierzenia, Raporty: Studia nad konkurencyjnością nr 38, IRiSS,
Warszawa, 1995.
3
nakłady pracy i kapitału, zaś w grupie czynników jakościowych znajdują się
zmienne wyznaczające tempo szeroko pojętego postępu technicznego. Czynniki
jakościowe można podzielić na cztery grupy, które są związane:
1. ze sprawnością alokacji zasobów;
2. z korzyściami skali produkcji i kosztami komparatywnymi;
3. z efektywnością w skali mikroekonomicznej;
4. z nowoczesnością technik produkcji.
Analizą porównawczą objęte zostały gospodarki narodowe Polski i kilku
wybranych krajów. Najczęściej, o ile pozwalały na to dane, krajami tymi były
Niemcy, Francja, W. Brytania, Włochy i Hiszpania. Kraje te wybrane zostały ze
względu na porównywalność z Polską pod względem wielkości terytorium lub
liczby ludności lub też udziału handlu zagranicznego w PKB. Fakt, że kraje te
notowane są znacznie wyżej pod względem konkurencyjności niż Polska,
pozwala na rozpoznanie podstawowych przyczyn i skali zapóźnień polskiej
gospodarki. Ponadto, analizą porównawczą objęte zostały Węgry, Czechy i
Słowacja, które zbliżone są do Polski tak pod względem stopnia zaawansowania
transformacji gospodarczej, jak i poziomu rozwoju gospodarczego.
Uwzględnienie tych krajów w analizie pozwala na uwypuklenie specyficznych
uwarunkowań polskiej gospodarki oraz na wskazanie różnic w dynamice
dostosowań zachodzących w tych krajach. Śledzenie zmian w kształtowaniu się
czynników wpływających na konkurencyjność tych krajów ma znaczenie ze
względu na ich wpływ na ocenę atrakcyjności inwestycyjnej Polski.
W pierwszej części przedstawione zostało kształtowanie się produktu
krajowego oraz akumulacji w przeliczeniu na jednego mieszkańca w Polsce na
tle innych krajów w latach 90-tych. Wielkość akumulacji determinuje w długim
okresie czasu poziom wydajności pracy, która uzależniona jest od poziomu
uzbrojenia pracy. Z badań empirycznych wynika jednak, że tempo zmian
uzbrojenia pracy, będącego relacją nakładów kapitału do nakładów pracy,
determinuje w stosunkowo niewielkim stopniu (w około 1/4) tempo wzrostu PKB
na 1 mieszkańca, zaś reszta tego wzrostu wynika z szeroko pojętego postępu
technicznego.
Analizie porównawczej czynników jakościowych, wpływających
na szeroko pojęty postęp techniczny w Polsce i wybranych krajach poświęcone
są kolejne rozdziały pracy. Odpowiednio do podanego powyżej podziału,
jakościowe czynniki konkurencyjności scharakteryzowane zostały przy pomocy
czterech rodzajów wskaźników, a mianowicie:
1. wskaźniki opisujące funkcjonowanie rynków, od których zależy sprawność
alokacji zasobów,
2
Por. R. Dornbush, S. Fisher, Macroeconomics, McGraw Hill, 1981
4
2. wskaźniki otwartości gospodarki, od której zależą korzyści skali i korzyści
komparatywne,
3. wskaźniki stopnia rozwoju przedsiębiorczości, determinującego efektywność
mikroekonomiczną,
4. wskaźniki intensywności działalności B+R oraz nowoczesności
infrastruktury technicznej, które wpływają na tempo postępu technicznego,
rozumianego w jego wąskim znaczeniu.
Analizą objęte zostały głównie czynniki o charakterze ekonomicznym.
Pominięto natomiast szereg innych czynników, związanych między innymi z
jakością życia, ochroną środowiska, poczuciem bezpieczeństwa czy też
sprawnością funkcjonowania państwa, których wpływ na wydajność pracy jest
bardziej pośredni i trudniej mierzalny.
Praca ta jest próbą usystematyzowania i uaktualnienia danych
statystycznych dotyczących czynników wpływających na długookresową
konkurencyjność polskiej gospodarki. Tego typu analiza porównawcza pozwala
na określenie priorytetów polityki gospodarczej zmierzającej do wyrównania
różnic w poziomie konkurencyjności w stosunku do krajów wyżej rozwiniętych
pod względem gospodarczym.
5
1. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca
Poziom PKB na 1 mieszkańca stanowi przybliżoną miarę bogactwa kraju
oraz wydajności pracy. Z tego powodu przyjmuje się, że wysoki poziom tego
wskaźnika i szybki jego wzrost świadczą o wyższej konkurencyjności
gospodarki względem innych krajów. Interpretacja różnic w poziomie tego
wskaźnika z punktu widzenia oceny konkurencyjności gospodarek
poszczególnych krajów wymaga ostrożności, gdyż wysoki jego poziom wynikać
może niekiedy z lepszego wyposażenia w zasoby naturalne, co niekoniecznie
musi iść w parze z wysoką konkurencyjnością ekonomiczną. Z kolei niski
wskaźnik PKB na 1 mieszkańca może wynikać z wysokiego przyrostu
naturalnego w danym kraju, a nie z powodu niskiej wydajności pracy lub niskiej
produktywności kapitału. Pomijając pewne krańcowe przypadki, miara ta daje
jednak dobry obraz względnej pozycji poszczególnych krajów na gospodarczej
mapie świata.
Posługując się tą miarą, liczoną w dolarach według parytetu siły
nabywczej, możemy ocenić konkurencyjność polskiej gospodarki jako
dwukrotnie mniejszą niż gospodarki hiszpańskiej i prawie trzykrotnie mniejszą
w stosunku do takich krajów jak Niemcy, Francja lub W. Brytania (tabl.1).
Należy zauważyć, że konkurencyjność Polski ulega stopniowej poprawie,
o czym świadczy wyższa dynamika PKB na jednego mieszkańca w Polsce
w porównaniu z krajami Unii Europejskiej. W latach 1990-2000 produkt
krajowy, liczony według parytetu siły nabywczej, zwiększył się w przeliczeniu
na jednego mieszkańca o 114,7%. Spośród krajów UE wyższe tempo wzrostu
tego wskaźnika zanotowano w tym okresie tylko w Irlandii. Niższy wzrost niż w
Polsce wystąpił w tym czasie także w przypadku Czech (34,0%), Słowacji
(82,1) oraz Węgier (48,8), (tabl.1).
Różnice w pozycji konkurencyjnej poszczególnych krajów wynikają
z dwóch głównych powodów, a mianowicie z różnic w wyposażeniu w zasoby
produkcyjne i z różnic w produktywności tych zasobów. W porównaniu
z większością krajów zachodnioeuropejskich wyposażenie Polski w kapitał jest
niskie, a co za tym idzie, niskie jest uzbrojenie pracy. Z uwagi na brak
aktualnych i w pełni porównywalnych danych o wartości majątku trwałego
w poszczególnych krajach i o stopniu jego zużycia, nie jest możliwe
bezpośrednie ustalenie różnic w poziomie uzbrojenia pracy w Polsce i za
granicą. W pewnym przybliżeniu o skali tych różnic świadczy porównanie
wielkości akumulacji w przeliczeniu na 1 mieszkańca (tabl. 2). W Polsce
wielkość ta, mimo relatywnie wyższej stopy akumulacji, była znacznie mniejsza
niż
6
w krajach UE. Można więc powiedzieć, że stosunkowo niska konkurencyjność
polskiej gospodarki wynika częściowo stąd, że relatywnie mniejszy produkt
krajowy nie pozwala na odpowiednio wysokie uzbrojenie pracy. Poprawa
wydajności pracy, a tym samym konkurencyjności gospodarki, jest zatem
procesem długotrwałym i uzależnionym od zdolności akumulacyjnej danego
kraju. Należy jednak zauważyć, że samo forsowanie wysokiej stopy akumulacji,
w celu zwiększania uzbrojenia pracy, nie może zapewnić w dłuższym okresie
szybkiego wzrostu gospodarczego o ile nie towarzyszy mu postęp techniczny i
organizacyjny. Postęp ten jest warunkiem uczestnictwa w "klubie bogatych", do
którego mają wstęp w zasadzie tylko kraje opierające rozwój gospodarki na
nowych technologiach.
Tablica 1 Produkt krajowy brutto według parytetu siły nabywczej na 1 mieszkańca
(ceny bieżące)
Kraje
1990
1995
1997
1998
1999
2000
w dolarach USA
Dynamika
2000/1990
w %
Finlandia
16193
18293
20488
21131
22743
25175
155,5
Francja
17347
20321
21293
21443
22225
24152
139,2
Grecja
9187
12613
13912
13997
15154
16817
183,1
Hiszpania
11787
14521
15990
16353
18231
20124
170,7
Irlandia
11375
17854
20634
22696
25427
29174
256,5
Niderlandy
15962
20327
22142
23301
25947
27836
174,4
Niemcy
15991
20834
22049
22841
23840
25885
161,9
Norwegia
17512
23209
26771
27176
28267
30166
172,3
Szwajcaria
21242
25428
25902
27138
28697
30138
141,9
Szwecja
17004
19139
20439
21389
23038
24843
146,1
W. Brytania
15847
18233
20483
21291
22882
24398
154,0
Włochy
16257
19872
21265
21341
23261
25161
154,8
Polska
4466
6350
7320
8163
8763
9588
214,7
Czechy
10660
12037
13087
12703
13143
14285
134,0
Słowacja
6393
7320
7850
9792
10215
11643
182,1
Węgry
8359
8951
9875
10374
11232
12435
148,8
Źródło: Rocznik Statystyki Międzynarodowej 2000, Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2000, National
Accounts of OECD
7
Tablica 2 Akumulacja na 1 mieszkańca w relacji do PKB w cenach bieżących
Relacja akumulacji do PKB w cenach
bieżących
Akumulacja na 1 mieszkańca
Kraj
1996
1999
1996
1999
Dynamika 1999-96
%
w USD
%
Francja
17,1
19,0
3507
4223
120,4
Hiszpania
20,4
24,2
3017
4412
146,2
Niemcy
21,2
22,2
4470
5292
118,4
W. Brytania
15,9
17,6
2941
4027
136,9
Włochy
17,1
20,3
3418
4722
138,2
Polska
21,9
26,4
1391
2313
166,3
Czechy
34,9
28,3
4435
3719
83,9
Słowacja
37,1
31,9
2957
3259
110,2
Węgry
27,2
28,8
2512
3235
128,8
Źródło: Obliczenia własne na podstawie Rocznika Statystycznego 2001 r.
8
2. Funkcjonowanie rynków
Rynek pracy
Na sytuację na rynku pracy oddziaływują czynniki popytowe i podażowe
o różnym okresie oddziaływania. Poza czynnikami sezonowymi i koniun-
kturalnymi, równowaga na tym rynku wyznaczana jest przez procesy
demograficzne i strukturalne przeobrażenia gospodarki, które z natury rzeczy
mają charakter bardziej długookresowy. Utrzymujące się w dłuższych okresach
wysokie bezrobocie, świadczące o strukturalnej nierównowadze na rynku pracy,
wynika bądź z ciągłego niedostosowania dynamiki zmian strukruralnych w
gospodarce do dynamiki procesów demograficznych bądź z istnienia
nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku pracy, które uniemożliwiają
dostatecznie szybkie dostosowanie się poziomu płac do sytuacji na tym rynku.
Nieprawidłowości te mogą wynikać ze zbyt sztywnych uregulowań prawnych,
z braku kompromisu między partnerami dialogu społecznego, z niedostatecznej
przejrzystości rynku, niesprawności instytucji pośrednictwa na rynku pracy czy
też z ograniczonej mobilności społeczeństwa. Destrukcyjnie na rynek pracy
może wpływać także dumping socjalny ze strony importowanych po zaniżonych
cenach towarów i usług lub napływu imigrantów zarobkowych. Występowanie
długotrwałego stanu nierównowagi na rynku pracy osłabia zdolność
konkurencyjną gospodarki, gdyż oznacza niepełne wykorzystanie
podstawowego zasobu produkcyjnego i zagraża trwałą utratą kwalifikacji
zawodowych posiadanych przez bezrobotnych. Świadczy też
o nieprawidłowości w wycenie kosztu pracy, a przez to prowadzi do
pogorszenia sprawności mechanizmu alokacji zasobów. Z drugiej strony należy
zauważyć, że sprawność mechanizmu alokacji zasobów, a w tym sprawność
rynków pieniężnych i kapitałowych oraz rynków towarów i usług, wpływa na
stan zrównoważenia rynku pracy.
Stopa bezrobocia w 2000 r. wahała się od 18,8% w Słowacji i 14,1%
w Hiszpanii do 5,5% w Wielkiej Brytanii, a w Polsce wyniosła 16,1%,
wykazując silną tendencję wzrostową.
W Polsce udział długotrwale bezrobotnych (tj. powyżej roku) wynosił
w 2000 r. 44,6% i kształtował się na średnim poziomie w porównaniu z krajami
Unii Europejskiej. Wyższy odsetek trwale bezrobotnych, przekraczający
wyraźnie 50%, występuje w takich krajach jak: Włochy, Belgia, Irlandia, Grecja
i Portugalia. Najniższy natomiast udział długotrwale bezrobotnych, kształtujący
się na poziomie 25-30%, cechuje takie kraje jak Finlandia, Dania i Austria.
9
Tablica 3 Stopa bezrobocia w % wg BAEL
Kraje
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Francja
11,7
12,1
11,4
12,1
12,2
11,6
10,9
9,5
Hiszpania
22,2
23,7
22,7
22,2
20,8
18,8
15,9
14,1
Niemcy
7,6
8,1
7,9
8,5
9,4
8,9
8,2
7,5
W. Brytania
10,3
9,4
8,5
7,9
6,5
5,9
6,0
5,5
Włochy
10,2
11,2
11,7
11,7
11,8
11,9
11,5
10,7
Polska
14,0
14,4
13,3
12,3
11,2
10,6
13,9
16,1
Czechy
4,3
4,4
4,1
3,9
4,8
6,5
8,8
8,9
Słowacja
12,2
13,7
13,1
11,4
11,9
12,8
16,4
18,8
Węgry
12,1
11,0
10,4
10,1
8,9
8,0
7,1
6,5
Źródło: OECD. Wskaźniki średnioroczne wg badań aktywności ekonomicznej ludności. Wskaźniki te różnią się w stosunku
do danych Urzędów Pracy, dotyczących liczby zarejestrowanych bezrobotnych.
Ocenia się, że stosunkowo duży udział długotrwale bezrobotnych w
krajach Unii Europejskiej wynika w znacznym stopniu z relatywnie wysokiego
poziomu zasiłków dla bezrobotnych w stosunku do poziomu płac.
Tablica 4 Bezrobocie młodzieży
Stopa bezrobocia
młodzieży w %
Stosunek stopy
bezrobocia młodz. Do
stopy bezrobocia
dorosłych
1
Bezrobotna młodz. w
% bezrobotnych
ogółem
Bezrobotna młodz.
w % młodzieży
ogółem
Kraje
1990
1997
1990
1997
1990
1997
1990
1997
Niemcy
5,4
10,0
1,0
1,0
15,1
12,1
3,3
5,2
Francja
19,1
28,1
2,5
2,6
25,8
19,3
7,0
7,9
Hiszpania
30,1
37,1
2,5
2,2
40,1
30,8
16,5
17,1
W. Brytania
10,1
13,5
1,7
2,3
30,7
29,9
7,9
9,5
Włochy
30,6
33,6
4,3
3,7
42,8
36,5
12,1
12,5
Polska
38,4
24,6
3,6
2,6
34,6
27,1
17,2
9,4
1)
Ludność w wieku 25 lat i wiecej.
Źródło: Rocznik Statystyki Międzynarodowej GUS, 2000 r.
Zjawisko bezrobocia ludzi młodych jest niepożądane z punktu widzenia
konkurencyjności gospodarki. Stanowi ono bowiem marnotrawstwo kapitału
ludzkiego. Wśród głównych czynników, które determinują bezrobocie
młodzieży, oprócz kondycji gospodarczej kraju, procesów demograficznych i
struktury kształcenia wymienić należy sprawność funkcjonowania rynku pracy.
10
Udział bezrobotnej młodzieży w Polsce w ogólnej liczbie bezrobotnych
od lat kształtuje się na poziomie około 30%. Niewielkie wahania tego wskaźnika
wiążą się z fluktuacją wśród absolwentów oraz ze zmiennością struktur całego
bezrobocia, wynikającą ze zmian legislacyjnych i sezonowości. W końcu
2000 r. odsetek bezrobotnej młodzieży wyniósł 30,5%, co oznacza, że co trzeci
bezrobotny to osoba w wieku do 24 lat. Podobna pod tym względem sytuacja
występuje we Włoszech, W. Brytanii i Hiszpanii. Znacznie mniejszy odsetek
młodzieży wśród bezrobotnych obserwowano natomiast w Niemczech i we
Francji. Pod koniec 1999 roku w Niemczech udział najmłodszych bezrobotnych
(poniżej 25 lat) w ogólnej liczbie bezrobotnych wyniósł tylko 11,1%. Przy
uwzględnieniu jednak struktury demograficznej kraju jest to poziom wysoki.
Stosunkowo korzystnie na tle innych krajów kształtuje się w Polsce stopa
zatrudnienia. Wskaźnik ten przedstawia udział ludności pracującej w ogólnej
liczbie ludności w wieku 15 i więcej lat. W 2000 r. w Polsce ludność pracująca
stanowiła 47,4 % ludności ogółem w wieku produkcyjnym. Wskaźnik ten był
gorszy niż np. w W. Brytanii (57,4% w 1997 r.) ale znacznie lepszy niż
w Hiszpanii lub we Włoszech, gdzie kształtował się na poziomie 42% (por.
tabl.5). Wskaźnik ten uzależniony jest wprawdzie silnie od procesów
demograficznych oraz od cech kulturowych społeczności (np. dominujący
model rodziny), wskazuje jednak także na intensywność wykorzystania zasobu
pracy.
Tablica 5
Wskaźnik zatrudnienia
a)
w krajach Unii Europejskiej i w Polsce
.
1995
1996
1997
Kraje
ogółem
mężczyźni
kobiety razem
Mężczyźni
kobiety ogółem
mężczyźni
kobiety
Francja
48,8
57,0
41,4
48,8
56,9
41,5
48,4
56,3
41,2
Hiszpania
37,2
50,8
24,7
37,9
51,3
25,5
38,8
52,1
26,4
Niemcy
53,0
63,7
43,1
52,5
62,5
43,3
52,0
61,5
43,1
W. Brytania
56,2
64,0
48,8
56,5
64,0
49,5
57,4
65,0
50,1
Włochy
41,8
56,3
28,5
41,9
56,0
28,9
41,8
55,8
28,9
Polska
50,1
58,5
43,7
51,2
59,4
43,8
51,5
59,8
44,0
a)
Pracujący w % ludności w wieku 15 lat i więcej
Źródło: Rocznik Statystyczny Pracy 1999, GUS
11
Ważnym elementem funkcjonowania rynków są koszty pracy
.
Porównując koszty pracy w Polsce i w wybranych krajach Unii Europejskiej,
można stwierdzić, że najwyższe koszty pracy 1 godziny przepracowanej w
przetwórstwie przemysłowym wystąpiły w Niemczech (26,18 dol. USA)
i Francji (17,98 dol. USA).
Tablica 6 Koszt pracy 1 godziny przepracowanej na stanowiskach robotniczych
w Polsce i w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1994-1999
w dolarach USA
Kraje
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Dynamika 1994-
1999 w %
Średnioroczne tempo
wzrostu w latach
1995-1999 w %
Francja
17,63
20,01
19,93
17,99
18,28
17,98
102,0
0,4
Hiszpania
11,54
12,88
13,51
12,24
12,14
12,11
104,9
1,0
Niemcy
25,86
30,65
30,26
26,84
26,76
26,18
101,2
0,2
W. Brytania
12,80
13,67
14,09
15,47
16,43
16,56
129,4
5,3
Włochy
15,89
16,22
17,75
17,57
17,11
16,60
104,5
0,9
Polska
2,14
1)
*
2,96
*
*
2,99
2)
139,7
3)
4,9
4)
1)
1993 r.;
2)
2000 r.;
3)
Dynamika w latach 2000/1993;
4)
Średnioroczne tempo wzrostu w latach 1994-2000.
Źródło: Koszty pracy a wydajność pracy w Polsce w latach 1995-2000 na tle porównań międzynarodowych, Ministerstwo
Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz, 2002 r.
W Polsce koszt pracy 1 godziny przepracowanej w przetwórstwie
przemysłowym, po przeliczeniu według rynkowego kursu walutowego, wyniósł
2,99 dol. USA w 2000 r. i był prawie 9-krotnie mniejszy w porównaniu
z Niemcami i 6-krotnie w porównaniu z Francją (w 1990 r.). Stosunkowo niskie
koszty pracy w przetwórstwie przemysłowym wystąpiły w Hiszpanii, przy czym
były one ponad 4-krotnie wyższe od kosztów pracy w Polsce (tabl.6). Te
znaczne różnice w kosztach pracy wzmacniają pozycję konkurencyjną polskich
towarów, zwłaszcza towarów pracochłonnych. Należy zwrócić uwagę, że tempo
wzrostu kosztów pracy w przeliczeniu na 1 godzinę pracy osób zatrudnionych
na stanowiskach robotniczych w przemyśle przetwórczym w Polsce było
znacznie wyższe niż w krajach UE. Powodowało to zmniejszenie się różnicy w
poziomie kosztów pracy między Polską i krajami UE. W 1993 r. przeciętny
koszt 1 godziny pracy w polskim przemyśle przetwórczym był 12,1 razy niższy
od kosztu w Niemczech, a w 2000 r. 8,8 razy.
3
Koszty pracy stanowią sumę:
wynagrodzeń brutto (łącznie z zaliczkami na poczet podatku dochodowego od osób fizycznych i ze składkami na
obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe (płaconymi przez ubezpieczonego pracownika)
oraz pozapłacowych wydatków (m.in. składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe opłacanych
przez pracodawcę, wydatków na doskonalenie, kształcenie i przekwalifikowanie kadr).
Do czynników kształtujących koszt pracy należą wielkość i struktura zatrudnienia, wynagrodzenia za pracę oraz
poza płacowe koszty zatrudnienia.
12
Sam poziom kosztu 1 godziny pracy nie wystarcza do oceny jego wpływu
na konkurencyjność gospodarki. Koszt ten zależy bowiem silnie od bieżącego
kursu rynkowego waluty oraz nie uwzględnia różnic w poziomie wydajności
pracy. Z tego względu lepszym wskaźnikiem pozwalającym określić wpływ
kosztów pracy na konkurencyjność gospodarki jest udział kosztów pracy
związanych z zatrudnieniem w produkcie krajowym.
Wskaźnik ten ilustruje
w przybliżeniu rzeczywiste różnice długookresowej konkurencyjności
gospodarek związane z różnicami w kosztach pracy (tabl.7).
W 1999 r. wskaźnik udziału kosztów związanych z zatrudnieniem w PKB
w Polsce kształtował się na poziomie 44,9% i był niższy niż w większości
krajów UE. W Wielkiej Brytanii wskaźnik ten wyniósł 55,1%, w Niemczech
52,8%. Niższy wskaźnik niż w Polsce wystąpił natomiast w przypadku Włoch
i wynosił 40,9%. Tak więc po uwzględnieniu różnic w wydajności pracy, co
znajduje wyraz w udziale kosztów zatrudnienia w PKB, można stwierdzić, że
wprawdzie utrzymuje się względna przewaga Polski w kosztach zatrudnienia,
jest ona jednak znacznie mniejsza niż wynikałoby to z bezpośredniego
porównania kosztów płacowych w poszczególnych krajach.
Tablica 7 Udział kosztów związanych z zatrudnieniem w PKB w Polsce i wybranych
krajach w latach 1995-1999 (wg cen bieżących)
Kraje
1995
1996
1997
1999
Francja
51,9
52,1
51,9
52,1
Hiszpania
44,5
45,1
46,4
50,0
Niemcy
54,8
53,7
52,7
52,8
W. Brytania
54,4
54,2
54,4
55,1
Włochy
41,1
41,0
41,3
40,9
Polska
42,9
44,3
45,1
44,9
Czechy
48,5
50,7
*
*
Źródło: Koszty pracy a wydajność pracy w Polsce w latach 1995-2000 na tle porównań międzynarodowych, Ministerstwo
Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz, 2002 r.
Ważnym z punktu widzenia konkurencyjności gospodarki czynnikiem jest
jakość motywacyjna struktury kosztów pracy mierzona udziałem kosztów
płacowych w kosztach pracy ogółem. Im większy jest udział płac, zwłaszcza
bezpośrednich kosztów płacowych, w ogólnych kosztach zatrudnienia, tym
bardziej koszty zatrudnienia powiązane są z ilością i jakością świadczonej
pracy. Pozapłacowe koszty pracy, na które składają się wydatki przedsiębiorców
na świadczenia społeczne, na utrzymanie, przekwalifikowanie oraz
4
Przez koszty pracy związane z zatrudnieniem rozumie się wynagrodzenia i pozostałe wydatki ponoszone przez
pracodawcę w celu wykorzystania i doskonalenia zasobów pracy.
13
doskonalenie kadr nie są wydatkami bezpośrednio motywującymi do wzrostu
wydajności pracy, aczkolwiek mogą jej pośrednio sprzyjać.
Tablica 8 Udział kosztów płacowych i pozapłacowych w ogólnych kosztach pracy
przemysłu przetwórczego w Polsce i w wybranych krajach UE w latach
1996-1999
Udział % w kosztach pracy ogółem
Kraje
Lata
Kosztów płacowych
Kosztów pozapłacowych
Francja
1996
1999
69,0
68,2
31,0
31,8
Hiszpania
1996
1999
74,2
74,4
25,8
25,6
Niemcy
1996
1999
75,5
74,9
24,3
25,1
W. Brytania
1996
1999
87,0
87,1
13,0
12,9
Włochy
1996
1997
68,7
70,9
31,3
29,1
Polska
1996
1998
1999
2000
65,8
64,7
74,7
73,8
34,2
35,3
25,3
26,2
Źródło: Koszty pracy a wydajność pracy w Polsce w latach 1995-2000 na tle porównań międzynarodowych, Ministerstwo
Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz, 2002 r.
Udział kosztów płacowych w kosztach pracy w krajach UE jest bardzo
zróżnicowany (tabl.8). Analiza struktury kosztów pracy w przetwórstwie
przemysłowym wskazuje, że największy udział kosztów płacowych w kosztach
pracy w 1999 r. wystąpił w Wielkiej Brytanii – 87,1%, najmniejszy zaś we
Francji – 68,2% . W Polsce koszty płacowe stanowiły w 1999 r. - 74,7%
a w 2000 r. – 73,8% kosztów pracy w przetwórstwie przemysłowym. Udział ten
był podobny do struktury kosztów pracy w Niemczech, gdzie koszty płacowe
stanowiły 74,9% kosztów pracy. Tak więc pod względem siły motywacyjnej
struktura kosztów zatrudnienia w Polsce na tle czołówki krajów UE kształtuje
się stosunkowo dobrze.
W 1999 r. udział kosztów pozapłacowych w kosztach pracy ogółem
w przemyśle przetwórczym był najwyższy we Francji (31,8%), zaś najniższy w
W. Brytanii (12,9%).
W Polsce w latach 1996-2000 obserwuje się wzrost udziału w kosztów
pozapłacowych w ogólnych kosztach pracy ogółem. W latach 1996-1998 udział
ten zwiększył się z 34,2% do 35,3%. W następnych latach – po wprowadzeniu
reformy ubezpieczeń społecznych – udział tych kosztów zwiększył się z 25,3%
14
w 1999 r. do 26,2% w 2000 r.
Wzrost udziału kosztów pozapłacowych w
kosztach pracy ogółem związany jest między innymi z wprowadzeniem
zasiłków chorobowych wypłacanych przez pracodawców, skracaniem czasu
pracy i wydłużaniem urlopów wypoczynkowych.
Tablica 9 Tempo wzrostu wydajności pracy i jednostkowych realnych kosztów pracy
w Polsce i wybranych krajach UE w latach 1995-2000
Kraje
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Francja
a
b
c
1,2
-0,3
1,5
1,3
-0,1
1,4
1,6
-0,7
2,3
2,4
-1,0
3,4
1,3
0,6
0,7
0,9
0,1
0,8
Hiszpania
a
b
c
0,9
-2,1
3,0
1,2
-0,2
1,4
0,9
-0,9
1,8
0,5
-0,2
0,7
0,5
-0,6
1,1
1,0
-1,0
2,0
Niemcy
a
b
c
1,5
0,1
1,4
1,1
-0,8
1,9
1,6
-1,4
3,0
0,9
-0,9
1,8
0,6
0,1
0,5
1,3
0,2
1,1
W. Brytania
a
b
c
1,4
-0,9
2,3
1,5
-1,2
2,7
1,4
0,0
1,4
1,6
0,4
1,2
1,1
1,5
-0,4
1,8
0,4
1,4
Włochy
a
b
c
2,9
-3,6
6,5
0,8
0,0
0,8
1,6
0,0
1,6
0,8
-4,8
5,6
0,8
0,0
0,8
1,4
-0,7
2,1
Polska
a
b
c
4,1
4,5
-0,4
4,7
8,1
-3,4
3,8
5,8
-2,0
3,6
3,8
-0,2
6,7
5,9
0,8
7,1
3,7
3,4
a) Wydajność pracy liczona PKB w cenach rynkowych roku 1995 na 1 zatrudnionego, %zmian do roku poprzedniego.
b) Realny jednostkowy koszt pracy definiowany jako nominalny wzrost jednostkowych kosztów pracy deflowany
wskaźnikiem cen PKB; %zmian do roku poprzedniego.
c) a- b
Źródło: Koszty pracy a wydajność pracy w Polsce w latach 1995-2000 na tle porównań międzynarodowych, Ministerstwo
Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz, 2002 r.
5
Ubruttowienie płac , związane z reformą ubezpieczeń społecznych, spowodowało, że dane o udziale kosztów
pozapłacowych w kosztach pracy po 1999 r. są nieporównywalne z danymi z lat wcześniejszych. W jego wyniku
część składek ubezpieczeniowych, wliczanych uprzednio do kosztów pozapłacowych, przesunięta została do
kosztów płacowych.
15
Tablica 10 Średnie tempo wzrostu wydajności pracy i jednostkowych realnych
kosztów pracy w wybranych krajach UE i w Polsce
Średnioroczne tempo wzrostu w latach 1995-2000
(w %%)
Kraje
wydajności pracy
1)
Jednostkowych realnych
kosztów pracy
Różnica wskaźników
tempa wzrostu
wydajności pracy
i kosztów pracy
Francja
1,4
-0,3
1,7
Hiszpania
0,8
-0,6
1,4
Niemcy
1,2
-0,5
1,7
W. Brytania
1,5
0,1
1,4
Włochy
1,4
-1,5
2,9
Polska
5,0
5,3
-0,3
1)
wydajność pracy liczona PKB w cenach rynkowych 1995 r. na 1 zatrudnionego
Źródło: Koszty pracy w wydajność pracy w Polsce w latach 1995-2000 na tle porównań międzynarodowych, Ministerstwo
Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz, 2002 r.
W latach 1995-2000, średnioroczne tempo wzrostu jednostkowych
realnych kosztów pracy w Polsce wyniosło 5,3% i w niewielkim stopniu
wyprzedzało tempo wzrostu wydajności pracy (5,0%). W analogicznym okresie
w krajach UE wzrost wydajności pracy następował przy równoczesnym
obniżaniu realnych kosztów pracy (tabl. 10).
O konkurencyjności gospodarki nie decydują tylko niższe koszty pracy,
ale inne czynniki związane przede wszystkim z rozwojem nauki, postępem
technicznym i technologicznym, poziomem organizacji i wydajności pracy.
W Polsce powinien postępować szybszy wzrost wydajności pracy niż
jednostkowych kosztów pracy. Wymaga to podjęcia szeregu działań mających
na celu zahamowanie wzrostu poszczególnych składników kosztów pracy.
Dotyczy to przede wszystkim kosztów pozapłacowych, których udział w
kosztach pracy ogółem w Polsce jest zbliżony do przeciętnego w krajach Unii
Europejskiej.
Rynek kapitałowy
Sprawnie funkcjonujący rynek kapitałowy, obejmujący zarówno rynek
średnio i długoterminowych kredytów jak i giełdowy i pozagiełdowy obrót
papierami wartościowymi jest podstawą efektywnego mechanizmu alokacji
zasobów, a tym samym warunkiem osiągnięcia wysokiego poziomu
konkurencyjności gospodarki. Sprawność rynku kapitałowego zależy od takich
jego cech, jak rzetelność, efektywność i innowacyjność instytucji rynkowych,
a także płynność i przejrzystość rynku.
Udział kredytów bankowych w finansowaniu rozwoju przedsiębiorstw
jest w Polsce znacznie mniejszy niż innych w bardziej rozwiniętych krajach.
Udział kredytowania nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw (łącznie
16
z kredytami w walutach obcych) wynosi w Polsce 17%, a w innych krajach
70-80%. Podobnie relacje te kształtują się w przypadku kredytowania
działalności bieżącej przedsiębiorstw. Rozmiary kredytów w relacji do PKB są
w Polsce czterokrotnie mniejsze niż średnio w krajach strefy euro (rys 1).
Wynika to między innymi z wysokiego poziomu realnych stóp procentowych
oraz dysproporcji w relacjach aktywności systemu bankowego i kredytowania
w Polsce i w innych krajach. Nawet w stosunku do takich krajów, jak Czechy,
Słowacja, Słowenia czy Węgry, banki w Polsce cechuje, w relacji do wielkości
PKB lub liczby mieszkańców, niższy poziom kapitałów własnych oraz niższa
wartość depozytów i udzielonych kredytów.
Rysunek 1
Źródło: Main Economic Indicators, OECD, inne lata Internatinal Financial Statistics, IMF
Tablica 11 Relacja kredytów osób prywatnych i podmiotów gospodarczych do PKB
w %%
Polska
Czechy
Węgry
Słowenia
Słowacja
1998
25,0
58,9
62,9
33,5
51,0
1999
28,6
54,8
52,6
37,6
49,4
2000
30,1
51,9
53,2
40,3
45,5
Źródło: Cestat Statistical Bulletin - 2001
Polski rynek giełdowy nie służy również w dostatecznym stopniu
pozyskiwaniu kapitałów przez przedsiębiorstwa. Rola GPW w rozwoju
gospodarczym jest mała. O niedojrzałości tego rynku świadczy niska
kapitalizacja giełdy i niedostateczna płynność notowanych walorów.
Jedną z przyczyną tego stanu są wysokie wewnętrzne realne stopy
procentowe, które powodują przesunięcie popytu inwestorów z instrumentów
Relacja wierzytelności bankowych wobec sektora
prywatnego do PKB w 2000 r. w % w wybranych krajach
0,48
0,3
1,41
0,49
1,09
0,88
1,64
0,26
0,31
1,07
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
Czechy
W
ęgry
W. Brytania
USA
Japonia
Korea
Szwajcaria
Polska
Sł
owacja
Strefa euro
17
udziałowych na inne instrumenty finansowe, zwłaszcza papiery dłużne skarbu
państwa i NBP
Największą europejską giełdą jest giełda londyńska, o połowę mniejsze od niej
są giełdy zjednoczone w sojuszu Euronext (Paryż, Amsterdam, Bruksela)
i Deutsche Boerse. GPW w Warszawie z kapitalizacją na poziomie 31 mld USD
na koniec 2000 r. zalicza się do mniejszych rynków europejskich. Relacja
kapitalizacji do PKB wynosi 19%. W krajach rozwiniętych wskaźnik ten wynosi
średnio 60-80% (por. tabl. 12 oraz rys. 2). Oczekuje się, że wzrostowi
kapitalizacji giełdy w Warszawie sprzyjać będzie pojawienie się nowych
uczestników rynku kapitałowego, jakimi są Otwarte Fundusze Emerytalne.
Pod koniec 2001 r. dysponowały one aktywami ponad 18 mld zł, co stanowiło
3% PKB. Według prognozy Powszechnego Towarzystwa Emerytalnego Allianz
Polska SA wartość tych aktywów wzrastać będzie w nadchodzących latach w
bardzo szybkim tempie, osiągając w 2020 roku poziom około 290 mld zł (tj.
25% PKB).
Rysunek 2
Źródło: FIBV i ECB
Kapitalizacja giełd
3,6
6,2
9,3
13,1
20,0
19,0
28,0
35,0
47,0
64,0
85,0
89,0
0
20
40
60
80
100
1995
1996
1997
1998
1999
2000
PKB %
Warszawa Kraje strefy EURO
18
Tablica 12 Kapitalizacja giełd - w mld USD
Lata – stan na 31 XII
1997
1998
1999
2000
Londyn
1 996,2
2 372,7
2 855,4
2 612,2
Euronext Paris
676,3
984,9
1 496,9
1 446,6
Deutshe Borse
825,2
1 086,7
1 432,2
1 270,2
Szwajcaria
575,3
701,6
693,1
792,3
Włochy
344,7
566,0
728,2
768,4
Hiszpania
290,4
399,8
431,6
504,2
Wiedeń
37,3
35,5
33,0
29,9
Warszawa
12,1
20,5
29,6
31,4
Źródło: FIBV
Niedorozwój wielu segmentów rynku kapitałowego, zwłaszcza rynku
obligacji przedsiębiorstw, pozagiełdowego rynku regulowanego (CTO), rynku
kredytów długoterminowych dla małych i średnich przedsiębiorstw, a także
słabo rozwinięta bankowość inwestycyjna i hipoteczna oraz brak instytucji
kapitału wysokiego ryzyka (venture capital) oznaczają, że polska gospodarka
natrafia na poważną przeszkodę instytucjonalną, która w poważnym stopniu
ogranicza wzrost jej konkurencyjności.
Czynnikami wywierającymi negatywny wpływ na sytuację na giełdzie
były: spadek tempa wzrostu PKB, zmiany tendencji kształtowania się procesów
inflacyjnych (najpierw znaczne ich przyspieszenie, a następnie zwolnienie),
a także wysokie stopy procentowe. Ponadto, wobec wahań wartości złotego,
a szczególnie jego aprecjacji w relacji dolara, inwestorzy zagraniczni przede
wszystkim byli zainteresowani rynkiem instrumentów dłużnych Skarbu
Państwa. Przy wysokich realnych stopach procentowych NBP (przykładowo
przy stopie lombardowej 11,5% w końcu roku 2001 r.) krajowe instytucje
finansowe przejawiały ożywioną aktywność na rynku tych właśnie
instrumentów, co zmniejszało ich popyt na akcje.
Integracja z rynkami zagranicznymi, która jest pożądana ze względu na
ułatwienie dostępu do kapitału i obniżkę jego kosztów pozyskania, może
spowodować jednak utrwalenie marginalnej roli krajowych instytucji
finansowych w procesie finansowania wzrostu gospodarczego. W rezultacie
pozyskanie kapitału na rynkach globalnych będzie możliwe tylko dla takich
19
polskich przedsiębiorstw, które będą zdolne sprostać globalnej konkurencji.
Może to oznaczać dla wielu polskich firm
problemy w uzyskaniu kapitału
pożyczkowego i konieczność finansowania rozwoju wyłącznie kapitałem
z własnych dochodów.
Stabilność makroekonomiczna
Poziom konkurencyjności polskiej gospodarki zależy także od stopnia
makroekonomicznej stabilności gospodarki. Stabilność tę można ocenić przy
pomocy kryteriów konwergencji, ustalonych przez Radę Europejską w 1991 r.
w Maastricht. Przyjęte graniczne poziomy tych kryteriów miały zagwarantować
stabilność eurowaluty, a ich przekroczenie było sygnałem zaburzenia
równowagi finansowej w danym kraju. Kryteria te, które są obowiązujące dla
krajów strefy euro, ustalone zostały następująco:
1. Średnia stopa inflacji nie może przekroczyć więcej niż o 1,5 punktów
procentowego inflacji w trzech krajach o najbardziej stabilnych cenach.
2. Deficyt finansów publicznych nie może przekroczyć 3% krajowego produktu
brutto (PKB).
3. Zadłużenie kraju (dług publiczny) nie może przekroczyć 60% PKB.
4. Średnia nominalna, długoterminowa stopa procentowa może przekroczyć
najwyżej o 2 punkty procentowe przeciętną stopę procentową trzech krajów
o najniższym poziomie inflacji.
5. Państwo członkowskie przestrzega granic wahań kursów walutowych
przewidywanych mechanizmem kursowym Europejskiego Systemu
Walutowego przez co najmniej dwa lata i nie dewaluuje waluty innego
państwa członkowskiego.
Według stanu na koniec 2000 r. Polska wypełniała już dwa kryteria
podyktowane przez Traktat z Maastricht. Relacja długu publicznego do PKB
wynosiła 41% i kształtowała się dużo poniżej przeciętnego poziomu długu
w krajach UE, a deficyt finansów publicznych 3,1% PKB (tabl.13 i 14). Należy
zauważyć, że czynnikiem, który pozwalał na utrzymanie pod kontrolą poziomu
długu publicznego były w ostatnich latach znaczne wpływy z prywatyzacji,
które finansowały część deficytu budżetowego. W 2001 r. sytuacja finansów
publicznych w Polsce uległa pogorszeniu. Restrykcyjna polityka pieniężna
spowodowała spowolnienie dynamiki wzrostu gospodarczego do 1%, co
pociągnęło za sobą spadek dochodów budżetowych i związane z tym trudności
w sfinansowaniu zaplanowanych wydatków. W rezultacie znacznemu
zwiększeniu uległ deficyt budżetu, którego sfinansowanie spowoduje wzrost
zadłużenia państwa. W konsekwencji doszło do przekroczenia w 2001 r.
20
krytycznego poziomu salda finansów publicznych, jeżeli za taki poziom uznać
kryterium deficytu finansów publicznych z Maastricht.
Nie są spełnione przez Polskę także pozostałe kryteria: inflacja, stopy
procentowe i wahania kursów walutowych.
Wskaźnik inflacji stopniowo maleje i w 1999 r. osiągnął po raz pierwszy
wartość jednocyfrową (7,3%) (tabl. 15). W 2001 r. następowało dalsze
stopniowe zmniejszanie tego wskaźnika i w skali roku wyniósł 5,5%.
Oczekuje się, że równolegle z wygaszaniem tendencji inflacyjnych
i integracją z zagranicznymi rynkami finansowymi nastąpi w Polsce
zmniejszenie wahań kursów walutowych oraz zbliżenie poziomu stóp
procentowych do poziomu w krajach zachodniej Europy. Obecnie stopy
procentowe w Polsce są kilkakrotnie wyższe i pod tym względem niespełnienie
kryteriów z Maastricht jest najbardziej drastyczne (tabl. 16).
Tablica 13 Saldo finansów publicznych
% PKB
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
UE 15
-5,0
-4,2
-2,4
-1,5
-0,6
0,6
*
Francja
-4,9
-4,1
-3,0
-2,7
-1,8
-1,4
-1,5
Hiszpania
-7,1
-5,0
-3,2
-2,6
-1,1
-0,3
0,0
Polska
-2,6
-3,1
-2,9
-2,6
-3,2
-3,1
-5,3
Czechy
-1,1
-2,0
-2,4
-2,4
-3,9
-5,5
-6,0
Słowacja
*
*
*
-4,4
-3,6
-3,4
*
Węgry
-7,6
-5,9
-7,2
-8,3
-5,2
-3,0
-4,9
Źródło: OECD, Ekonomic Outlook nr 69, 70; Ministerstwo Finansów
Tablica 14 Dług publiczny
% PKB
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
UE 15
75,1
76,0
75,5
69,1
67,7
62,7
62,0
Francja
52,8
57,1
59,3
59,7
58,9
58,0
58,5
Hiszpania
64,2
68,2
66,9
65,1
63,7
60,7
60,0
Polska
54,3
47,8
47,0
43,1
44,4
41,0
43,5
Czechy
*
*
*
13,1
14,6
17,0
20,2
Węgry
*
*
*
60,8
60,0
59,4
*
Źródło: OECD, Ekonomic Outlook nr 69,70; Ministerstwo Finansów
21
Porównanie Polski z innymi krajami kandydującymi do UE pod
względem spełnienia kryteriów z Maastricht wypada bardzo różnie w zależności
od kryterium. Na przykład relacja długu publicznego do PKB na Węgrzech od
1998 r. do 2001r. utrzymuje się na poziomie około 60%, a więc znacznie
wyższym niż w Polsce, natomiast w Czechach ta sama relacja wykazuje
tendencję rosnącą i w 2001 r. osiąga poziom 20% PKB.
Wzrostowi relacji zadłużenia publicznego w Czechach w latach 1998-
2001 towarzyszy wzrost relacji ujemnego salda finansów publicznych, które
szacuje się w 2001 r. na około 6,0% PKB, a więc nieznacznie wyżej niż w
Polsce.
Wskaźnik wzrostu cen konsumpcyjnych w Czechach w latach 1995-1997
kształtował się na znacznie niższym poziomie niż w Polsce, ale w ostatnich
latach sytuacja się zmieniła i nastąpiło zbliżenie poziomu inflacji. W 2001 r.
w Polsce 5,5% i w Czechach 4,6% (tabl. 15). Poziom inflacji na Węgrzech od
1999 r. utrzymuje się w granicach 10,0% - 10,5%, a więc jest wyższy niż
w Polsce i odbiega znacznie od kryterium z Maastricht.
Wysokość krótkoterminowych stóp procentowych w Polsce (tabl.16) znacznie
przewyższa poziom osiągnięty w Czechach (5,3% w 2001r.) oraz w Słowacji
(8,1% w 2001r.), natomiast sytuacja wygląda nieco lepiej, gdy porównamy się
z Węgrami (11,0% w latach 2000-2001).
Wysoki poziom stóp procentowych stanowi obecnie poważny czynnik hamujący
poprawę konkurencyjności Polski. Wraz z jego obniżką należy oczekiwać
w przyszłości istotnego przyśpieszenia wzrostu PKB.
Tablica 15 Inflacja (CPI) w %
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
UE 15
3,1
2,7
2,1
1,6
1,3
2,0
2,7
Francja
2,0
1,9
1,4
0,5
0,4
1,2
1,4
Hiszpania
4,8
3,5
2,4
2,0
2,4
3,6
4,0
Polska
27,8
19,8
14,9
11,8
7,3
10,1
5,5
Czechy
9,1
8,8
8,5
10,7
2,1
3,9
4,6
Słowacja
9,9
5,8
6,0
6,7
10,6
12,0
7,0
Węgry
28,2
23,6
18,3
14,3
10,0
9,8
10,4
Źródło: OECD Economic Outlook nr 69
22
Tablica 16 Stopy procentowe (krótkoterminowe)
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Francja
*
*
3,5
3,6
3,0
4,4
4,2
Niemcy
*
*
3,3
3,5
3,0
4,4
4,2
Polska
*
*
21,6
19,1
14,7
18,9
15,9
Czechy
*
*
15,9
14,3
6,9
5,4
5,3
Słowacja
*
*
*
*
15,7
8,6
8,1
Węgry
*
*
20,1
18,0
14,7
11,0
11,0
Źródło: OECD, Economik Outlook nr. 69,70, Ministerstwo Finansów
W roku 2000 rozpoczął się proces ograniczania deficytu obrotów
bieżących w relacji do PKB (por. tabl.17).
Tablica 17 Saldo bilansu płatniczego
% PKB
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
UE 15
0,6
1,0
1,4
0,8
0,3
-0,3
-0,2
Francja
0,7
1,3
2,7
2,6
2,6
1,9
1,6
Niemcy
-0,8
-0,3
-0,1
-0,3
-0,9
-1,1
-0,7
Hiszpania
0,1
0,1
0,5
-0,5
-2,1
-3,1
-2,4
Polska
4,2
-1,0
-3,0
-4,3
-7,5
-6,3
-4,0
Czechy
-2,6
-7,4
-6,1
-2,4
-2,9
-4,5
-4,8
Słowacja
2,1
-10,6
-9,5
-9,3
-5,0
-3,8
-8,5
Węgry
-5,5
-3,8
-2,1
-4,9
-4,4
-3,3
-0,9
Źródło: OECD,Economik Outlook nr 69, Ministerstwo Finansów
Relacja ta, która w 1999 r. osiągnęła poziom 7,5% grożąc zachwianiem
równowagi zewnętrznej, zmniejszyła się do około 4% pod koniec 2001 r.
W długim okresie czasu należy liczyć się z utrzymywaniem tej relacji
w granicach 4-6%, gdyż Polska przez wiele lat będzie importerem netto
kapitału, finansującego import dóbr inwestycyjnych i zaopatrzeniowych, który
umożliwia szybki wzrost gospodarczy. Zachowanie zewnętrznej równowagi
płatniczej wymagać będzie ustawicznych działań w kierunku zmniejszenia
ryzyka inwestycyjnego w Polsce oraz prowadzenia polityki kursu walutowego,
zapewniającej odpowiednią opłacalność eksportu. Pozwoli to zapobiec
23
narastaniu strukturalnego deficytu płatniczego i stworzy trwałe podstawy dla
poprawy konkurencyjności gospodarki.
Niezależnie od spełnienia kryteriów fiskalnych i pieniężnych
z Maastricht, które wskazują na pewne graniczne sytuacje sygnalizujące
pojawienie się zagrożeń dla równowagi pieniężnej, budżetowej lub płatniczej
kraju, ważnym miernikiem stabilności gospodarki jest także stopień zmienności,
mierzony odchyleniem standardowym podstawowych parametrów
ekonomicznych takich, jak kurs walutowy, stopy procentowe, ceny, tempo
wzrostu PKB. Mimo znacznego postępu pod tym względem w stosunku do
początku lat 90-tych, w zestawieniu z wyżej rozwiniętymi krajami polska
gospodarka charakteryzuje się znaczną zmiennością wymienionych parametrów,
co zwiększa poziom ryzyka inwestycyjnego.
Innym kryterium oceny konkurencyjności gospodarki, poza kryteriami
fiskalnymi i monetarnymi przewidzianymi w układzie z Maastricht, jest
zdolność do sprostania presji konkurencyjnej i siłom rynkowym, wymieniona
wśród ekonomicznych kryteriów kopenhaskich. Zdolność ta oceniana jest nie
tylko na podstawie wskaźników finansowych lecz również na podstawie
wyposażenia przedsiębiorstw w kapitał ludzki i rzeczowy, dostępu do źródeł
finansowania, efektywności ekonomicznej czy też umiejętności danego kraju w
rozwiązywaniu problemu długookresowego bezrobocia. Pod tym względem
ocena polskiej gospodarki jest mniej pozytywna niż ocena dokonana wyłącznie
na podstawie makroekonomicznych wskaźników finansowych. Należy
stwierdzić, że obserwowane obecnie zjawiska kryzysowe, związane
z ograniczeniem skali inwestowania w gospodarce, stanowią największe
zagrożenie dla równowagi gospodarczej. Sama redukcja inflacji i deficytu
bilansu płatniczego nie stworzy podstaw trwałego wzrostu gospodarczego o ile
nie przywrócona zostanie równowaga w sferze realnej, co wymaga
dostosowania popytu globalnego do poziomu potencjalnego produktu
krajowego.
24
3. Otwartość gospodarki
Obroty handlu zagranicznego w relacji do PKB
Porównanie relacji eksportu do PKB w krajach UE i w Polsce wskazuje
na stopniowe „doganianie” przez Polskę krajów zachodnich jeśli chodzi
o poziom tego wskaźnika (tabl.18 ). Należy jednak zauważyć, że w skutek dużej
różnicy między kursem rynkowym a parytetem siły nabywczej waluty, wskaźnik
ten zawyża znaczenie handlu zagranicznego w polskiej gospodarce.
Tablica 18 Eksport w relacji do PKB w Polsce i wybranych krajach
Eksport w relacji do PKB, %
1997
1998
1999
2000
Francja
20,31
20,77
20,78
22,82
Hiszpania
18,60
18,63
18,33
20,28
Niemcy
24,26
25,27
25,70
29,34
W. Brytania
21,30
19,37
18,83
19,94
Włochy
20,54
19,97
19,91
22,03
Polska
17,88
17,72
17,67
20,05
Czechy
42,98
46,30
48,06
57,05
Słowacja
47,25
50,33
51,92
61,37
Węgry
41,79
48,95
52,11
60,67
Źródło: Kwartalnik Statystyki Międzynarodowej, wrzesień 2000 i 2001, GUS, OECD Statistics
Wskaźniki relacji eksportu i importu do PKB w przypadku takich krajów,
jak Czechy, Słowacja i Węgry nie powinny służyć do porównań ze wskaźnikami
pozostałych omawianych krajów. Wysoki poziom wspomnianych relacji dla
Czech, Słowacji i Węgier jest bowiem charakterystyczny dla małych gospodarek
jakimi są te kraje. Dla wymienionych powyżej krajów właściwym wskaźnikiem
oceny otwartości gospodarki jest wartość eksportu i importu przypadająca na
1 mieszkańca, przy w miarę zrównoważonym bilansie płatniczym.
Również wielkość importu w stosunku do PKB może służyć za miernik
otwarcia gospodarki. Otwarcie gospodarki na import towarów i usług jest
również czynnikiem poprawiającym jej konkurencyjność, o ile polityka kursu,
stóp procentowych i podatków zapewnia długotrwałą równowagę bilansu
płatniczego i odpowiednią strukturę importu. W Polsce jednakże, rosnący
import, w tym szczególnie import towarów konsumpcyjnych, przy
jednoczesnym niedostatecznym wzroście eksportu, wpływa hamująco na wzrost
PKB. Wielkość importu w stosunku do PKB kształtowała się w Polsce znacznie
wyżej niż w wielu krajach UE (tabl. 19).
25
Tablica 19 Import w relacji do PKB w Polsce i wybranych krajach
Import w relacji do PKB, %
1997
1998
1999
2000
Francja
19,25
19,91
20,31
23,47
Hiszpania
21,89
22,68
24,07
27,36
Niemcy
21,09
21,91
22,42
26,74
W. Brytania
23,30
22,47
22,40
23,67
Polska
29,38
29,53
29,60
31,01
Włochy
17,97
17,74
18,65
21,90
Czechy
51,26
50,47
51,42
63,47
Słowacja
52,55
61,19
57,47
65,98
Węgry
46,66
54,69
58,35
69,29
Źródło: Kwartalnik Statystyki Międzynarodowej, wrzesień 2000 i 2001, GUS, OECD Statistics
Wartość eksportu na 1 mieszkańca
W przyjętych do porównań krajach UE wartość eksportu w przeliczeniu
na 1 mieszkańca oscyluje w granicach od ponad 2000 USD (Hiszpania) do
ponad 6000 USD (Niemcy). W Polsce wskaźnik ten, pomimo stopniowego
wzrostu w latach 1995-2000, pozostaje niski i w 2000 r. wynosił 818 USD.
Niska wartość eksportu w dolarach na 1 mieszkańca związana jest z niskim
poziomem PKB w Polsce, dlatego lepszą miarą otwartości gospodarki jest
wskaźnik względny, taki jak relacja eksportu (lub importu) do PKB
Tablica 20 Wartość eksportu na 1 mieszkańca w latach 1995-2000 w USD
Eksport / 1 mieszkańca, USD
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Francja
4858
4901
4883
5135
5069
4981
Hiszpania
2338
2601
2653
2774
2791
2873
Niemcy
6237
6406
6247
6624
6617
6689
W. Brytania
4071
4466
4769
4624
4572
4731
Włochy
4104
4077
4172
4152
4080
4102
Polska
593
632
666
730
709
818
Czechy
2096
2122
2211
2559
2552
2821
Słowacja
1609
1642
1791
1988
1896
2193
Węgry
1258
1290
1881
2275
2484
2802
Źródło
:
Kwartalnik Statystyki Międzynarodowej, wrzesień 2000 i 2001
,GUS
Wsparcie finansowe eksportu
Specyfika działalności eksportowej powoduje konieczność ponoszenia
dodatkowych kosztów oraz wiąże się ze zwiększonym ryzykiem handlowym
i politycznym. Z tego względu w wielu krajach, zarówno rozwiniętych
gospodarczo jak i rozwijających się, funkcjonują wyspecjalizowane instytucje
26
rządowe zajmujące się finansowaniem lub refinansowaniem kredytów
eksportowych oraz ich ubezpieczaniem.
W Polsce udział eksportu ubezpieczonego gwarancjami państwowymi
w eksporcie ogółem wynosił w 2000 r. 2,7% i kształtował się na poziomie
zbliżonym do poziomu osiągniętego w Niemczech (3,3%). Należy jednak
zauważyć, że zakres ubezpieczania transakcji eksportowych w Polsce przez
banki komercyjne jest znacznie mniejszy niż w krajach rozwiniętych. Ponadto,
w krajach tych z uwagi na niższe oprocentowanie i sprawniejszą obsługę
bankową znacznie łatwiejszy jest dostęp eksporterów do kredytów. W takich
krajach, jak RFN, USA, Hiszpania, Belgia, Włochy, Norwegia czy też
W. Brytania, niezależnie od banków komercyjnych funkcjonują także rządowe
instytucje, które z racji dostępu do tańszych źródeł kapitału zdolne są do
oferowania korzystniejszych warunków finansowania eksporterów. Pod tym
względem pozycja polskich eksporterów jest słabsza.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na 1 mieszkańca
Zgodnie z definicją Międzynarodowego Funduszu Walutowego
bezpośrednim inwestorem zagranicznym jest podmiot, który nabył co najmniej
10% akcji zwykłych lub uprawnienia do 10% praw głosu na walnym
zgromadzeniu oraz jest trwale zainteresowany zarządzaną spółką. Do
bezpośrednich inwestycji zagranicznych zalicza się: 1) wkłady do kapitału
zakładowego, 2) pożyczki udzielane przez inwestorów firmom tworzonym przez
nich w Polsce, 3) reinwestowane zyski brutto. Z punktu widzenia
konkurencyjności gospodarki istotne znaczenie inwestycji zagranicznych wiąże
się nie tylko z faktem, że zwiększają one zdolność finansowania inwestycji, ale
również, że zapewniają często transfer technologii i poprawiają dostęp do
rynków zbytu.
Zarówno w Polsce, jak i w krajach UE odnotowano wzrost napływu
bezpośrednich inwestycji zagranicznych w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Skalę
różnic w poziomie wartości BIZ na 1 mieszkańca, które napłynęły do
wybranych krajów w 1999 r. ilustruje rysunek 3
.
6
Prezentowane na rysunku dane dotyczące napływu BIZ do Polski są zbieżne z danymi NBP, który przekazuje zbiorcze
dane na ten temat do organizacji międzynarodowych, w tym do OECD. Różnice występują natomiast między danymi NBP i
PAIZ. Wynikają one z innego sposobu gromadzenia informacji: NBP opracowuje dane na podstawie sprawozdań podmiotów
gospodarczych, natomiast PAIZ rozsyła zapytania ankietowe do poszczególnych inwestorów zagranicznych.
27
Rysunek 3 Inwestycje zagraniczne przypadające na 1 mieszkańca w krajach UE i
Polsce ( w dol.)
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w 1999 r./1 mieszkańca
1383,64
167,41
634,46
237,52
87,12
72,29
638,77
343,07
615,00
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
FRANCJA
HISZPANIA
NIEMCY
W.BRYTANIA
WŁOCHY
POLSKA
CZECHY
SŁOWACJA
WĘGRY
USD
Źródło: International Direct Investment Statistics Yearbook 2000, OECD 2001
Mimo wysokiej dynamiki wzrostu BIZ w Polsce ich względny poziom
jest jednak stosunkowo niski w porównaniu z czołówką krajów UE. Wyjątek
stanowią tylko Włochy, w których inwestycje zagraniczne przed 1999
wykazywały spadek.
Największym zainteresowaniem inwestorów zagranicznych cieszy się
w Polsce działalność produkcyjna. Do końca 2000 r. w ten sektor
zainwestowano ponad 19 mld USD, co stanowi 42,5% ogółu inwestycji
zagranicznych. Kolejne miejsca w przyjmowaniu BIZ zajmują takie działy, jak:
pośrednictwo finansowe, transport, gospodarka magazynowa i łączność.
W sektorze produkcyjnym największe kapitały zostały zainwestowane
w produkcję sprzętu transportowego (11,3% ogółu inwestycji) i artykułów
spożywczych, napojów i tytoniu (10,8%). Najniższy był natomiast napływ
inwestycji do górnictwa i kopalnictwa, rolnictwa, łowiectwa i leśnictwa
(ok. 0,2%). Wzrost rozmiarów bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sferze
produkcyjnej pozwala na podniesienie jakości produkowanych wyrobów i usług
i w konsekwencji sprzyja wzrostowi konkurencyjności. Z tego punktu widzenia
najkorzystniejsze są projekty typu green field, które występowały niestety
stosunkowo rzadko. Z reguły inwestycje polegały na wykupie istniejącego
majątku w ramach prywatyzacji, a nie na tworzeniu nowego potencjału
produkcyjnego. Negatywnym skutkiem takich przejęć była niekiedy utrata przez
krajowych producentów rynków zbytu i zerwania więzi kooperacyjnych.
28
Relacja kursu rynkowego do parytetu siły nabywczej
Różnice między kursem rynkowym waluty krajowej a relacją siły
nabywczej waluty krajowej i zagranicznej wskazuje na stopień zrównoważenia
wymiany z zagranicą oraz na różnice w strukturze cen między danym krajem a
otoczeniem zagranicznym. Kraje wykazujące skłonność do powstawania
strukturalnego deficytu płatniczego i kraje, których struktura cen wewnętrznych
jest odizolowana od struktury cen przeważającej za granicą (bariery handlowe,
stopień monopolizacji i otwartości gospodarki, spożycie naturalne na wsi)
wykazują znaczne zaniżenie wartości rynkowej swej waluty w stosunku do jej
wartości wynikającej z parytetu siły nabywczej. W Polsce siła nabywcza złotego
jest około dwukrotnie większa niż rynkowa wartość złotego (por. tabl. 21)
Oznacza to, że za jednego złotego, po wymianie na walutę obcą, nabywamy za
granicą dwa razy większy koszyk dóbr i usług niż w kraju. Różnice między
wartością rynkową a kursem wynikającym z parytetu siły nabywczej występują
także w innych krajach, ale w znacznie mniejszej skali.
Odmienność poziomu kursu rynkowego złotego i parytetu siły nabywczej
waluty wiąże się po części ze zbyt niskim poziomem cen towarów i usług nie
będących przedmiotem handlu zagranicznego w stosunku do cen towarów
będących przedmiotem handlu zagranicznego. Na różnice te pewien wpływ
mają również odmienne stawki VAT. W miarę wzrostu wpływu wymiany z
zagranicą na wewnętrzną strukturę cen oraz wraz ze wzrostem pozacenowej
konkurencyjności polskiego eksportu, w wyniku poprawy jakości towarów i
dostępu do rynków zbytu, należy oczekiwać istotnego zbliżenia się poziomu
kursu rynkowego do parytety siły nabywczej walut. Należy jednak zauważyć że
proces tego zbliżania się kursów jest zjawiskiem długotrwałym.
Tablica 21
Relacja kursu rynkowego do parytetu siły nabywczej
Kurs rynkowy /kurs wg siły nabywczej
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Francja
0,758
0,797
0,891
0,839
0,985
1,130
1,168
Hiszpania
0,995
1,058
1,194
1,097
1,273
1,431
1,447
Niemcy
0,709
0,766
0,891
0,832
0,982
1,140
1,181
W. Brytania
0,793
1,001
0,904
0,929
0,946
1,022
1,069
Włochy
1,022
0,966
1,070
1,021
1,205
1,351
1,381
Polska
2,164
2,114
2,106
2,002
2,254
2,455
2,145
Czechy
2,463
2,336
2,793
2,239
2,665
2,884
2,775
Węgry
2,301
2,273
2,414
2,381
2,566
2,689
2,558
Źródło: Rocznik Statystyki Międzynarodowej 2000, GUS 2001, OECD Statistics
29
5. Przedsiębiorczość
Poziom fiskalizmu
System podatkowy wpływa na zachowanie, wynik oraz konkurencyjność
przedsiębiorstw.
Stawka podatku dochodowego od osób prawnych, podobnie jak
w większości krajów, w Polsce ma charakter liniowy. W 2000 r. wyniosła ona
30% dochodu, zaś w 2001 r. 28% .
Tablica 22 Podatek dochodowy od osób prawnych w wybranych krajach w 2000 r.
Hiszpania
RFN
Wielka
Brytania
Republika
Czeska
Węgry
Polska
Progresywny/liniowy
Liniowy
Progresywny
Liniowy
Liniowy
Liniowy
Liniowy
Stawka podatku
35%
40%
1)
30%
31%
18%
30%
1)
Dla zysków zatrzymanych: od 1 stycznia 2001 r. stawka została obniżona do 25%.
Źródło: Opracowanie Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową na zlecenie PARP: „Raport o stanie sektora
małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 1999-2000
W Wielkiej Brytanii i w Hiszpanii wysokość stawki uzależniona jest od
wielkości dochodu firm.
W Polsce stosuje się specjalne rozwiązania podatkowe dla małych firm
będących własnością osób fizycznych. Są to zryczałtowane formy
opodatkowania : ryczałt od obrotów ewidencjonowanych oraz karta podatkowa.
Podatek dochodowy od osób fizycznych w Polsce, w porównaniu z
innymi krajami europejskimi, charakteryzuje się niską kwotą wolną od podatku,
oraz niską kwotą poszczególnych progów podatkowych.
Pełne porównanie systemów podatkowych w różnych krajach z punktu
widzenia ich wpływu na efektywność przedsiębiorstw wymaga jednak
porównania efektywnych stawek podatkowych oraz uwzględnienia różnic w
kształtowaniu podstawy opodatkowania, co w niniejszym opracowaniu, z braku
odpowiednich danych, nie było możliwe.
30
Tablica 23 Podatek dochodowy od osób fizycznych w Polsce i wybranych krajach w 2000 r.
Hiszpania
Niemcy
Wielka Brytania
Polska
Kwota wolna
3 306 EUR
1)
26 404 EUR
7 018 EUR
2)
574 EUR
Najniższa stawka
18,0%
22,9%
10,0%
19,0%
Najwyższa stawka
48,0%
51,0%
40,0%
40,0%
Granica górnego
progu podatkowego
67 432EUR
197 939EUR
45 454EUR
16 368EUR
1)
3 907 EUR dla podatników powyżej 65 roku życia
2)
Dla osób do 65 roku życia
Źródło: Opracowanie Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową na zlecenie PARP:
„Raport o stanie sektora małych i
średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 1999-2000”
Stawka podstawowa podatku od wartości dodanej stosowana w Polsce
należy do najwyższych stawek w Europie i jest wyższa od np. niemieckiej o 6
punktów procentowych. Ceny konsumpcyjne w Polsce kształtują się na
poziomie cen UE, natomiast poziom dochodów realnych jest 3 razy niższy, co
powoduje znaczne osłabienie konkurencyjności naszej gospodarki.
Tablica 24 Podatek od wartości dodanej w Polsce i wybranych krajach w 2000 r.
Hiszpania
Niemcy
Wielka
Brytania
Czechy
Węgry
Polska
Stawka
podstawowa
16%
16%
17,5%
22%
25%
22%
Stawka
obniżona
7%, 4%
7%
5%
5%
12%
7%, 3%
Zwolnienia
podmiotowe
Nie
Nie
Tak
Tak
Tak
Tak
Źródło: Opracowanie Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową na zlecenie PARP:
„Raport o stanie sektora małych i
średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 1999-2000
Ogólny poziom fiskalizmu w Polsce, wyrażony skalą redystrybucji PKB
w ramach sektora finansów publicznych, wykazuje zdecydowaną tendencję
malejącą i kształtuje się poniżej średniego poziomu krajów UE (tabl. 25), a w
latach 1999 i 2000 także poniżej poziomu osiągniętego w Czechach i na
Węgrzech.
31
Tablica 25 Dochody sektora finansów publicznych w % PKB.
1995
1996
1997
1998
1999
2000
UE
44,9
45,2
45,7
45,5
45,0
44,8
Francja
48,9
50,3
50,6
50,8
51,7
51,4
Niemcy
46,1
45,3
45,0
45,9
47,2
44,5
Polska
43,6
43,0
42,3
41,1
41,2
39,7
Czechy
42,1
41,6
41,9
42,0
41,5
41,3
Węgry
43,1
40,7
38,0
39,5
41,9
43,4
Źródło: Ministerstwo .Finansów, OECD-Economic Outlook nr 69,Komisja Europejska,Raporty i Badania,nr 3,2001r.
Z przedstawionych danych za ostatnie lata wynika, że sama polityka
zmniejszania stopnia fiskalizmu nie wystarcza do przeciwdziałania
spowolnieniu wzrostu gospodarczego.
Struktura małych i średnich przedsiębiorstw
Dynamicznie rozwijający się sektor małych i średnich przedsiębiorstw
napotyka szereg barier, a jego rozwój i struktura są odmienne w porównaniu
z krajami wysoko rozwiniętymi. W strukturze polskich MSP dominują
mikroprzedsiębiorstwa, które z uwagi na ograniczenia zasobowe ukierunkowane
są na przetrwanie. Ich potencjał nie umożliwia pokonania bariery „małej firmy”.
Średnie przedsiębiorstwa znajdują się w korzystniejszej sytuacji, mają bowiem
lepszy dostęp do pozyskania kapitału zewnętrznego, co zwiększa ich szansę
szybkiego rozwoju.
Z danych zawartych w tablicy 26 wynika, że przeciętna polska firma
prywatna jest znacznie mniejsza niż przeciętna firma w Unii Europejskiej.
W krajach UE prywatna firma zatrudniała w 1996 r. przeciętnie 6 osób, podczas
gdy polska firma 1,7.
W 1996 r. w Polsce małe firmy (zatrudniające do 5 osób) zatrudniały
średnio 0,36 pracownika, a firmy zatrudniające od 5 do 50 osób przeciętnie 11
osób. W krajach UE firmy małe (do 9 osób pracujących) zatrudniały natomiast
przeciętnie dwóch pracowników najemnych, natomiast w firmach (od 10 do 49
osób pracujących) przeciętne zatrudnienie wynosiło 20 osób.
7
„Warunki prowadzenia działalności gospodarczej przez MSP w Polsce i krajach UE”, B. Piasecki, A. Rogut, E.
Stawasz, S. Johnson, D. Smallborn; 1998 r.
32
Tablica 26 Średnia i dominująca wielkość firm w sektorze prywatnym w latach
1990-1996 (według kryterium liczby zatrudnionych)
1990
1996
Liczba
firm
Średnia
wielkość
firmy
Dominująca
Wielkość
Firmy
Liczba
Firm
Średnia
wielkość
firmy
Dominująca
wielkość firmy
Unia Europejska
18590000
6
Duże
Austria
180 000
12
MSP
220 000
11
MSP
Belgia
490 000
6
MSP
800 000
5
B. małe
Dania
170 000
9
MSP
230 000
7
MSP
Finlandia
110 000
12
MSP
205 000
5
Duże
Francja
1 980 000
7
MSP
2 085 000
7
Duże
Grecja
690 000
3
Mikro
580 000
3
B. małe
Hiszpania
2 460 000
4
Mikro
2 335 000
5
B. małe
Holandia
420 000
10
MSP
530 000
10
Duże
Irlandia
130 000
8
MSP
80 000
11
Duże
Luksemburg
15 000
10
MSP
15 000
12
MSP
Niemcy
2 290 000
9
MSP
3 440 000
8
Duże
Portugalia
600 000
5
MSP
690 000
4
MSP
Szwecja
150 000
13
MSP
285 000
7
Duże
Wielka Bryt.
2 630 000
8
MSP
3 760 000
5
Duże
Włochy
3 920 000
4
Mikro
3 345 000
4
B. małe
POLSKA
-
Sektor pr.
-
Sektor pb.
1 561 624
1 496 797
64 827
5,7
1,3
108
*
3 379 949
2 311 988
67 961
3,9
1,7
76,9
MSP
MSP
Duże
Źródło: „Warunki prowadzenie działalności gospodarczej przez MSP w Polsce i krajach UE” B. Piasecki, A. Rogut, E. Stawiasz, S.
Johnson, D. Smallbone, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw 1998 r.
Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce są znacznie mniejsze niż
w krajach UE, a więc istotnym zadaniem polityki wobec sektora MSP powinno
być wspieranie firm w ich dążeniach rozwojowych. Stworzy to podstawy do
wzmocnienia pozycji rynkowej małych i średnich przedsiębiorstw, poprawi ich
zdolność do wykorzystania kapitału na cele rozwojowe i umożliwi sprostanie
konkurencji zagranicznej.
Koncentracja produkcji i kapitału
Dynamiczne procesy przejęć i połączeń zachodzące między
przedsiębiorstwami działającymi w skali całego globu doprowadziły w ostatnich
dziesięcioleciach do niezwykle silnej koncentracji produkcji, kapitału i władzy
gospodarczej w najbardziej rozwiniętych krajach. Proces ten prowadzi do
umocnienia pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw oraz ich krajów
macierzystych. Spośród krajów będących przedmiotem niniejszej analizy
porównawczej najwyższy stopień koncentracji obrotów występuje w
W. Brytanii, w której obroty pięciu największych pod względem obrotów firm
stanowią prawie 32 % PKB. W Polsce relacja obrotów pięciu największych firm
33
do PKB była najmniejsza i wynosiła 9,3% (tabl. 27) . Podobnie niski wskaźnik
odnotowano również w przypadku USA, ale jest to związane z występowaniem
w tym kraju dużej liczby wielkich firm, co powoduje stosunkowo mniejszy
stopień koncentracji produkcji. Wielkość obrotów największych polskich firm
wynika natomiast z ich stosunkowo niewielkich rozmiarów i nikłego znaczenia
na rynkach międzynarodowych. Łączna wartość obrotów pięciu największych
przedsiębiorstw w Polsce jest tylko nieco wyższa od wartości obrotów
hiszpańskiej spółki ENDESA (obroty 14,8 mld dol.), będącej najmniejszą spółką
spośród branych pod uwagę w tablicy 28 największych spółek zagranicznych.
Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy był sposób prywatyzacji krajowego
przemysłu, który sprowadzał się do sprzedaży pojedynczych zakładów
produkcyjnych bez ich uprzedniej konsolidacji w ramach silnych struktur
organizacyjnych.
Słabość polskich przedsiębiorstw w rywalizacji o rynki zbytu i o dostęp
do źródeł finansowania potwierdza również zestawienie największych pod
względem wartości rynkowej firm w wybranych krajach (tabl. 28).
Najwartościowsze polskie spółki odstają pod względem wartości rynkowej od
wszystkich czołowych firm pięciu analizowanych krajów UE. Na liście 1000
największych pod względem kapitalizacji firm świata znalazłaby się tylko TP
S.A., jako jedyne przedsiębiorstwo polskie, zajmując pozycję w pobliżu 600
miejsca.
Tablica 27 Porównanie wielkości obrotów pięciu czołowych przedsiębiorstw w USA,
krajach Unii Europejskiej i Polski.
Lp
Nazwa kraju
Wartość obrotów
5 czołowych spółek
w mld USD
1
Wartość PKB
w mld USD
2
Stosunek wartości
obrotów do PKB
w %
1
USA
898,8
8 230,9
10,9
2
Niemcy
441,9
2 135,7
20,7
3
W. Brytania
432,9
1 357,2
31,9
4
Francja
357,0
1 433,9
24,9
5
Włochy
202,6
1 172,3
17,3
6
Hiszpania
137,8
533,3
25,7
7
Polska
17,2
158,4
9,3
1)
dane za 2000 r.,
2)
dane za 1998 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie:
1. Rankingu Fortune Global 500. The World’s Largest Corporations, 2001.
2. Listy 500 największych przedsiębiorstw w Polsce w 2000 r. (Rzeczpospolita z 8 maja 2001 r.).
3. Rocznik Statystyki Międzynarodowej GUS 2000.
34
W Polsce, podobnie jak w innych krajach, wśród firm największych pod
względem wartości rynkowej dominują przedsiębiorstwa wysokiej techniki
(Telekomunikacja Polska S.A., Elektrim).
Tablica 28 Czołowe spółki przemysłowe i usługowe USA, krajów Unii Europejskiej
i Polski według wartości rynkowej w mln USD.
Firma
Kraj
Wartość rynkowa (2000 r)
Branża
General Elektric
USA
520.247
Działalność wielobranżowa.
Intel
USA
416.713
Komponenty i przyrządy elektron.
Cisco Systems
USA
395.011
Komponenty i przyrządy elektron.
Microsoft
USA
322.824
Usługi dla przeds. I sfery publ.
Exxon Mobil
USA
289.919
Źródła energii
Vodafone Airtouch
W. Brytania
277.948
Telekomunikacja
B. P. Amoco
W. Brytania
207.506
Źródła energii
Deutche Telekom
Niemcy
187.247
Telekomunikacja
France Telekom
Francja
148.711
Telekomunikacja
Tatalifinaelf
Francja
116.318
Źródła energii
Glaxo Wellcome
W. Brytania
102.117
Zdrowie i kosmetyki
British Telecommunications
W. Brytania
93701
Telekomunikacja
Siemens
Niemcy
86729
Elektronika i sprzęt elektryczny
Telecom Italia
Włochy
85258
Telekomunikacja
Shell Transport
W. Brytania
82227
Źródła energii
TIM
Włochy
75917
Telekomunikacja
Telefonica
Hiszpania
66571
Telekomunikacja
Alcatel
Francja
64913
Elektronika i sprzęt elektryczny
Vivendi
Francja
63479
Usługi dla przeds. i sfery publ.
Daimlerchrysler
Niemcy
54246
Samochody
Enel
Włochy
53418
Produkcja i dostawy energii
elektrycznej i gazu
STMicroelectronics
Francja
51324
Komponenty i przyrządy elektroni.
SAP
Niemcy
47516
Usługi dla przed. i sfery publ.
ENI
Włochy
43058
Źródła energii
Bayer
Niemcy
28041
Chemikalia
REPSOLYPF
Hiszpania
25197
Źródła energii
ENDESA
Hiszpania
21818
Produkcja i dostawy energii
elektrycznej i gazu
TECNOST
Włochy
21315
Telekomunikacja
TERRANETWORKS
Hiszpania
12519
Usługi dla przed. i sfery publ.
IBERDROLA
Hiszpania
11455
Produkcja i dostawy energii
elektrycznej i gazu
Telekomunikacja Polska S.A.
Polska
8387
Telekomunikacja
PKN ORLEN S.A.
Polska
1962
Źródła energii
AGORA
Polska
1480
Radio, TV i wydawnictwa
KGHM
Polska
1367
Metale nieżelazne
Electrim
Polska
941
Działalność wielobranżowa
Źródło: opracowanie własne na podstwie Listy Global 1000 (Business Week/Polska Nr 10 z 2000 r.) oraz Listy 500
(Rzeczpospolita z 21 kwietnia 2000 r.)
Specyfikę naszego kraju stanowi wysoka pozycja przedsiębiorstwa metali
nieżelaznych (KGHM) i firmy wydawniczej (Agora). O niskim stopniu
koncentracji kapitału w naszym kraju świadczy fakt, że wartość rynkowa
wszystkich spółek notowanych na krajowej giełdzie w 2000 r. odpowiadała
35
wartości jednej spółki z Hong Kongu: Cable & Wireless HKT, która zajmowała
195 miejsce na liście 1000 przedsiębiorstw największych pod względem
wartości kapitału własnego.
Wzmocnienie pozycji polskich przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych
wymagać będzie ich intensyfikacji procesów przejmowania przedsiębiorstw i
ich łączenia, a także zawierania aliansów strategicznych i tworzenia związków
kapitałowych z dużymi firmami zagranicznymi.
Konkurencyjność rolnictwa
Sytuacja ekonomiczno-finansowa polskiego rolnictwa jest trudna. Nie
osiągnięto do tej pory poziomu produkcji niektórych produktów z początku lat
dziewięćdziesiątych. Zaledwie 20% gospodarstw rolnych inwestuje. Zwiększa
się stopień dekapitalizacji majątku produkcyjnego gospodarstw rolnych, w tym
majątku b. PGR. Mimo zapoczątkowania dopłat budżetowych do dochodów
rolniczych (np. do skupu interwencyjnego zbóż, produkcji ekologicznej, owiec)
opłacalność produkcji rolniczej jest niska. Dopłaty do skupu zbóż mają
charakter elitarny i dotyczą największych gospodarstw (ok. 50 tysięcy),
natomiast inne dopłaty są na razie na niskim poziomie, co nie pozwala na
powszechną poprawę opłacalności polskiej produkcji rolnej.
Tablica 29 Produkcja końcowa rolnictwa w 1998 r. (w tys.euro)
na 1 ha użyt. rolnych
Na 1 zatrudnion.
Francja
0,8
21,3
Grecja
1,1
5,7
Hiszpania
0,5
12,5
Holandia
3,9
31,7
Irlandia
0,5
13,4
Niemcy
0,9
11,5
Portugalia
0,6
3,4
W. Brytania
0,5
17,9
Włochy
1,1
16,2
Polska
0,3
1,8
Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostatu
Generalnie biorąc, konkurencyjność cenowa polskich surowców rolnych
w stosunku do surowców unijnych jest ciągle dość znaczna ze względu na
niższe ceny zbytu w Polsce, poza niektórymi produktami, których ceny zbliżają
się okresowo do cen w UE, np. wieprzowiny. Znacznie gorzej wypada
porównanie polskiego rolnictwa z innymi krajami pod względem wydajności
(por. tabl. 29).
36
Rozwój sektora prywatnego
Jak wynika z danych prezentowanych w literaturze, w najbardziej
rozwiniętych gospodarczo państwach, takich jak USA, Wielka Brytania,
Francja, Włochy, czy Austria, w połowie lat osiemdziesiątych i na początku lat
dziewięćdziesiątych sektor prywatny wytwarzał ponad 80% PKB
. Badania
amerykańskie i angielskie wykazały, że koszty produkcji dóbr i usług ponoszone
przez ten sektor były o 25-40% niższe, niż koszty ponoszone w podobnych
przedsiębiorstwach istniejących w sektorze publicznym
. Nie oznacza to jednak,
iż prywatyzacja automatycznie wpływa na poprawę efektywności
funkcjonowania podmiotów gospodarczych i ogólnej sytuacji
makroekonomicznej. W krajach nie posiadających dobrze rozwiniętej
gospodarki rynkowej, prywatyzacja stanowi natomiast istotną przesłankę do
zaistnienia konkurencji, która – przy stworzeniu przez państwo odpowiednich
instytucji politycznych, prawnych i finansowych - prowadzić powinna do
wzrostu gospodarczego.
Wskaźniki ekonomiczne polskiego sektora publicznego i prywatnego
wskazują, że nie można jednoznacznie ocenić wpływu prywatyzacji na
gospodarkę naszego kraju (tabl. 30). Chociaż dostrzegalna jest lepsza
efektywność sektora prywatnego, trzeba podkreślić, iż sprywatyzowana została
znacząca grupa podmiotów, które jeszcze jako przedsiębiorstwa państwowe
miały dobrą kondycją ekonomiczną. Wśród podmiotów sektora publicznego
natomiast, obok przedsiębiorstw o dobrej kondycji ekonomiczno-finansowej,
funkcjonuje szereg przedsiębiorstw deficytowych charakteryzujących się
znacznym zadłużeniem. Należy do nich między innymi większość kopalń węgla
kamiennego, hut, Polskie Koleje Państwowe, Polskie Górnictwo Naftowe i
Gazownictwo. Wskaźniki ekonomiczne tych podmiotów rzutują w sposób
ujemny na obraz całego sektora publicznego, a ich sytuacja ma niekorzystny
wpływ na poziom konkurencyjności polskiej gospodarki.
1
Stanisława Teresa Surdykowska Prywatyzacja, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997,
str. 18,
Maciej Bałtowski Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych w Polsce, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2002, str.20
2
Maciej Bałtowski Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych w Polsce, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2002, str 26.
37
Tablica 30 Wskaźniki ekonomiczne w podmiotach gospodarczych sektora
publicznego i prywatnego w Polsce.
Lp.
Wyszczególnienie
a) sektor publiczny
b) sektor prywatny
1997
1998
1999
2000
1
Wskaźnik poziomu
kosztów z całokształtu
działalności.
a
b
96,9
97,0
100,2
97,5
100,8
98,0
98,9
98,1
2
Wskaźnik rentowności
obrotu brutto
a
b
3,5
3,1
0,1
2,5
-0,5
2,1
1,1
1,9
3
Wskaźnik rentowności
obrotu netto
a
b
1,4
1,7
-1,3
1,3
-1,9
0,9
-0,2
0,8
4
Rentowność kapitału
własnego
a
b
2,2
5,3
-2,1
4,1
-3,2
2,7
-0,3
2,7
Źródło: Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych 1997, 1998, 1999, 2000 r. GUS
Gwałtowny wzrost sektora prywatnego obserwowany w Polsce
w pierwszej połowie lat 90-tych, w kolejnych latach uległ znacznemu
zahamowaniu. Aktualnie, stopień prywatyzacji gospodarki w naszym kraju jest
nadal relatywnie niższy, nie tylko w porównaniu z krajami zachodnimi, ale
także z wieloma transformującymi się krajami (tabl. 31).
Tablica 31 Sektor prywatny w krajach Europy Wschodniej i Środkowej, udział
w PKB (w %) w latach 1995-2000
Sektor prywatny w PKB (w %)
Kraje
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Bułgaria
45
45
50
50
60
70
Czechy
70
75
75
75
80
80
Litwa
55
65
70
70
70
70
Polska
60
60
65
65
65
70
Rumunia
40
60
60
60
60
60
Słowacja
60
70
75
75
75
75
Słowenia
45
45
50
55
55
55
Węgry
60
70
75
80
80
80
Źródło: Transition report 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, European Bank for Reconstruktion and Development
Na koniec 2000 r. było w Polsce 3.086.123 podmiotów sektora
prywatnego oraz 98.917 podmiotów sektora publicznego, w tym 2.268
38
przedsiębiorstw państwowych
. Podmioty sektora prywatnego posiadały 48,6%
wartości środków trwałych brutto. W sekcji handlu i napraw sektor prywatny
posiadał 95,6%, w budownictwie 79,6%, a w przemyśle 38,8%
W 2000 r. w sektorze prywatnym największy udział w wartości dodanej
brutto miały podmioty działające w sekcjach: handel i naprawy, przemysł oraz
obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej. Natomiast w sektorze publicznym największy udział
w wartości dodanej miały podmioty funkcjonujące w sekcjach: przemysł,
administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia
społeczne i zdrowotne oraz edukacja
.
Tablica 32 Sektor prywatny w Polsce w latach 1995-2000 udział w wartości dodanej
brutto.
1995
1996
1997
1998
1999
2000
% wartości dodanej
brutto
52,8
54,5
58,7
60,9
61,4
62,8
Źródło: Rocznik Statystyczny, GUS 1996-2001
3
Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2000 r, GUS, Warszawa 2001
4
Sektor prywatny i sektor publiczny w gospodarce w latach 1992-2000, Ministerstwo Gospodarki, Departament
Analiz i Prognoz, Warszawa, styczeń 2002 r., str. 55
5
Rocznik Statystyczny, GUS 2001 str. 548
39
5. Postęp techniczny
5.1
Infrastruktura techniczna
Porównując infrastrukturę telekomunikacji z infrastrukturą transportu
drogowego i kolejowego pod względem zapóźnienia oraz możliwości
nadrabiania zaległości przez Polskę w stosunku do krajów UE, nasuwa się
wniosek, że tempo wyrównywania różnic przebiega wolniej w transporcie niż
w telekomunikacji. Wynika to przede wszystkim z wielkości potrzebnych
nakładów.
Niedostateczne możliwości inwestycyjne naszej gospodarki w stosunku
do potrzeb występujących w infrastrukturze technicznej powodują, że okres
wyrównywania różnic w poziomie rozwoju w dziedzinie transportu będzie
prawdopodobnie trwał kilkadziesiąt lat, a w dziedzinie telekomunikacji
kilkanaście.
Informatyzacja społeczeństwa
Przedstawione poniżej mierniki informatyzacji społeczeństwa są
fragmentaryczne z uwagi na trudności w dostępności i porównywalności danych
między krajami. Przedstawione przykłady określają w przybliżeniu etap rozwoju
społeczeństwa informacyjnego w Polsce.
Można przyjąć jako jeden z mierników stopnia informatyzacji
społeczeństwa: wskaźnik ilości komputerów połączonych bezpośrednio
z internetem oraz mających swój własny adres - przypadających na 100
mieszkańców.
Wskaźnik ten pośrednio określa poziom informatyzacji społeczeństwa,
ponieważ obejmuje dwa podstawowe jej elementy (tabl. 33): informatykę
(współpraca komputerów z internetem) i telekomunikację (przesył informacji
dla potrzeb internetu).
W ostatnich kilku latach dynamicznie wzrastała dostępność, a co za tym
idzie możliwość korzystania z usług internetu. Wskaźnik dostępności do
internetu kształtował się dla Polski w lipcu 2000 r. na poziomie ok. 4 razy
niższym od średniego wskaźnika dla UE. W styczniu 2001 r. był on 2,5 raza
niższy od przeciętnej dla krajów UE, co wskazuje na szybszy wzrost w Polsce
liczby komputerów połączonych z internetem.
40
Tablica 33 Wskaźnik ilości komputerów połączonych z internetem/100 mieszk.
(wskaźnik dostępności do internetu)
1995
1997
1998
1999
2000
lipiec
2001
styczeń
Francja
0,3
0,6
0,9
2,1
1,7
2,2
Hiszpania
0,1
0,5
0,8
1,2
1,4
1,6
Niemcy
0,6
1,4
1,8
2
2,3
2,6
Włochy
0,1
0,4
0,7
0,7
2,7
2,8
W. Brytania
0,8
1,7
2,5
2,9
3,5
3,8
UE
*
*
1,5
1,8
2,5
3,3
Polska
*
*
0,3
0,4
0,6
1,4
Czechy
*
*
0,7
1,0
1,4
1,8
Słowacja
*
*
0,3
0,5
0,5
1,2
Węgry
*
*
0,9
1,0
1,2
1,4
Źródło: Eurostat
Koszty użytkowania internetu
Wg dokumentacji OECD, opłata za 40 godzin dostępu do internetu
w sierpniu 2001 r. wynosiła średnio około 50 USD (wg siły nabywczej) dla
krajów UE. Opłaty te w poszczególnych krajach członkowskich różnią się nawet
kilkakrotnie, najniższe były w Finlandii i W. Brytanii.
Polska ze średnią opłatą ok. 60 USD za 40 godz. korzystania internetu nie
odbiegała wiele od średnich opłat w UE. Jeśli jednak dodatkowo uwzględnić
wysokość płac realnych, koszt korzystania z internetu był znacznie wyższy w
Polsce.
Według Ministerstwa Infrastruktury, ceny dostępu do internetu są
wyznaczane przez operatora dominującego, w przypadku Polski jest nim
Telekomunikacja Polska S.A. Poza operatorem dominującym działa obecnie ok.
300 dostawców dostępu do internetu i ich liczba ciągle rośnie. Ceny dostępu
u tych dostawców są podobne do cen połączeń miejscowych w TP S.A.
Wysokość opłat za dostęp do internetu zależy od wysokości opłat za
usługi telekomunikacyjne, zwłaszcza w telefonii stacjonarnej. W pracach nad
rozwojem telekomunikacji w Polsce zakłada się pełne otwarcie rynków
telekomunikacyjnych, co w konsekwencji prowadzi do obniżania opłat za
wszelkie usługi telekomunikacyjne, w tym także za korzystanie z internetu.
41
Telefonizacja
Ogólnie przyjętym wskaźnikiem ilustrującym poziom telefonizacji jest
gęstość telefoniczna wyrażona ilością abonentów telefonicznych na 1000
mieszkańców:
Rysunek 4 Ilość abonentów telefonicznych na 1000 mieszkańców w 1998 r.
(wskaźnik gęstości telefonicznej)
Źródło: Dane Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego
Wskaźnik gęstości telefonicznej pośrednio charakteryzuje poziom całej
telekomunikacji, ponieważ telefonia stacjonarna jest jej podstawą. Przy
rozwiniętej telefonii stacjonarnej inne dziedziny telekomunikacji jak: telefonia
ruchoma (w tym komórkowa), teleinformatyka i radiokomunikacja osiągają
z reguły również wysoki poziom rozwoju.
Polska nie dorównuje jeszcze krajom wysokorozwiniętym w poziomie
telefonizacji. Średni wskaźnik gęstości telefonicznej dla krajów UE w dalszym
ciągu jest blisko dwukrotnie wyższy niż w Polsce. Niemniej różnica między
Polską a krajami UE systematycznie ulega zmniejszeniu. Miało to miejsce
zwłaszcza w końcu lat 90-tych.
Polska czyni starania ażeby nadrobić zaległości w rozwoju telefonii
stacjonarnej a tym samym zaspokoić popyt na podstawowe usługi
telekomunikacyjne. Ich rezultaty potwierdza, oprócz bezwzględnego wzrostu
wskaźnika gęstości telefonicznej, przesunięcie się Polski z jednego z ostatnich
miejsc w Europie, pod względem wielkości tego wskaźnika, na miejsce bliższe
środka.
584
414
567
554
453
528
228
318
340
340
0
100
200
300
400
500
600
700
Francja
Hiszpania
Niemcy
W. Brytania
W
łochy
UE
Polska
Czechy
Sł
owacja
W
ęgry
42
Stan i dynamika rozwoju całej infrastruktury telekomunikacyjnej są ściśle
skorelowane z wielkością dochodu narodowego i jego wysokością na głowę
mieszkańca kraju.
Autostrady
Wskaźnik gęstości autostrad (ilości km autostrad przypadających na 100
km²) pokazuje na jakim etapie pod względem rozwoju drogownictwa znajduje
się dany region lub kraj.
Tablica 34 Kilometry autostrad na 100 km
2
powierzchni kraju
1995
1996
1997
1998
Francja
1,50
1,56
1,61
1,68
Hiszpania
1,53
1,53
1,53
1,63
Niemcy
3,13
3,15
3,16
3,2
W. Bryt.
1,36
1,37
1,4
1,35
Włochy
2,13
2,14
2,15
2,15
Polska
0,08
0,08
0,08
0,09
Czechy
*
*
0,62
0,63
Słowacja
*
*
0,67
0,67
Węgry
*
*
0,41
0,48
Źródło: Annual bulletin of transport – 2000
W infrastrukturze transportowej szczególnie ważne są drogi kołowe,
ponieważ transportem drogowym przewozi się w Polsce około połowy
ładunków oraz 80% pasażerów. Przy czym w krajach UE udział transportu
drogowego jest wyższy i wykazuje tendencję wzrostową. W Polsce przewiduje
się dalsze zwiększenie udziału transportu drogowego w przewozach ogółem.
Oprócz ilości, na funkcjonowanie transportu drogowego ma również
wpływ jakość dróg. Wskaźnik gęstości autostrad – dróg o I kl. technicznej,
pośrednio wskazuje na stan techniczny wszystkich dróg, bowiem nie buduje się
autostrad bez uprzednich zabiegów podwyższania klasy i parametrów
technicznych pozostałych dróg (w warunkach Polski chodzi szczególnie
43
o dostosowanie nawierzchni do zwiększonych nacisków).
W infrastrukturze transportowej w ogóle, a w drogowej w szczególności,
Polska znacznie odbiega od jakościowych standardów UE (tabl.34). Przy tak
dużych zapóźnieniach oraz wysokich kosztach modernizacji, proces
wyrównywania tych standardów będzie trwał dziesiątki lat.
Szybkie linie kolejowe
.
Polska sieć kolejowa, podobnie jak drogowa, nie spełnia wymagań
ustanowionych przez UE. Nadrabianie zaległości będzie trwało wiele lat.
Ażeby zapewnić minimalne parametry obowiązujące na liniach magistralnych
w krajach UE trzeba osiągać na wytyczonych ciągach kolejowych w Polsce
minimalne prędkości handlowe rzędu 160 km/h dla ruchu pasażerskiego i
120 km/h dla ruchu towarowego przy nacisku osi 225 kN.
Przez Polskę przebiegają cztery priorytetowe europejskie korytarze
transportowe, które są w trakcie modernizacji:
- korytarz I (Helsinki) Tallin-Ryga-Kowno-Warszawa (Gdańsk);
- korytarz II Berlin-Warszawa- Mińsk-Moskwa;
- korytarz III Berlin(Drezno)-Wrocław-Kraków-Lwów;
- korytarz IV Gdynia(Gdańsk)-Warszawa-Žilina (Ostrawa-Breclav).
Linie kolejowe w tych korytarzach przebiegające na terenie Polski będą
spełniać standardowe parametry przewidziane w UE dla linii o znaczeniu
międzynarodowym.
5.2. Postęp wiedzy technicznej
Zaawansowane technologie
Za miarę postępu technicznego przyjmuje się często udział dziedzin
wysokiej techniki w tworzeniu produktu narodowego lub w eksporcie. Do
dziedzin wysokiej techniki zaliczane są takie branże produkcji, w których
udział wydatków na B+R w wartości sprzedaży jest wysoki (ponad 4%). Wśród
tych dziedzin wyróżnia się dziedziny z ultrawysoką techniką, w których udział
kosztów B+R w wartości sprzedaży kształtuje się na poziomie ponad 8,5% (np.
aeoronautyka, energetyka nuklearna, przemysł zbrojeniowy). Do pozostałych
dziedzin wysokiej techniki zalicza się: sprzęt lotniczy, silniki, sprzęt
energetyczny, komputery, obwody drukowane, komponenty elektroniczne,
sprzęt telekomunikacyjny, aparatura naukowo-badawcza, przyrządy i urządzenia
elektryczne, farmaceutyki i wybrane chemikalia.
Rozwój dziedzin zaawansowanych technologicznie, będący podstawą
44
długotrwałej konkurencyjności międzynarodowej związany jest
z: zaangażowaniem wysokokwalifikowanych pracowników, wysokimi
nakładami kapitałowymi na B+R oraz z wysokim ryzykiem technicznym
i ekonomicznym.
Duży potencjał odkryć naukowych tkwi w takich dziedzinach jak
biochemia, genetyka, fizyka wysokich energii, nadprzewodnictwo, badania
kosmiczne. Ważny wkład w działalność innowacyjną przemysłu ma nauka
w zakresie technik informatycznych, w medycynie, w dziedzinie nowych
technik wytwarzania i materiałów oraz w technikach energetycznych i ochrony
środowiska. We wszystkich tych dziedzinach duże znaczenie mają badania
oparte na technikach komputerowych.
Stopień zaawansowania technologicznego Polski mierzony udziałem
w eksporcie tak zwanych produktów wysokiej techniki, przedstawiony został na
rysunku 5.
Rysunek 5 Udział produktów wysokiej techniki w polskim eksporcie (%)
2,3
2,4
2,2
3,1
2,0
3,2
0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
1992
1995
1996
1997
1998
1999
Źródło: Main science and technology indicators in Poland in 1990s,GUS 2001
Udział produktów wysokiej techniki w polskim eksporcie, podobnie jak
udział tych produktów w całym polskim przemyśle wytwórczym jest bardzo
niski. W krajach UE udział tego rodzaju produktów w eksporcie jest 4-5 razy
wyższy. W 1998 r. omawiany wskaźnik wynoszący dla Polski 2,4% kształtował
się w krajach Unii Europejskiej następująco: Francja - 18,3%, Hiszpania - 5,4%,
Niemcy - 12,2%, W. Brytania – 20,3%, Włochy – 7,4%.
Niski udział produktów wysokiej techniki w polskim eksporcie jest
wynikiem zaniedbań, złej organizacji, niskich nakładów finansowych na rozwój
nauki i badań, a także braku dostatecznego wsparcia ze strony państwa dla
instytutów naukowych i przedsiębiorstw wdrażających nowoczesne technologie.
45
Wydatki na badania i rozwój (B+R)
Rozwój nauki i techniki jest jednym z podstawowych czynników wzrostu
gospodarczego i podnoszenia konkurencyjności gospodarki. Wskaźnikiem
określającym znaczenie sfery B+R w poszczególnych krajach jest udział
nakładów na badania i rozwój w produkcie krajowym. W porównaniu z krajami
UE udział nakładów na B+R w PKB jest w Polsce bardzo niski i nie wykazuje
istotnej tendencji wzrostowej (tabl. 35).
Tablica 35 Nakłady na B+R w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej
Kraj
Udział nakładów na B+R w PKB w %
1995
1996
1997
1998
1999
Francja
2,31
2,30
2,21
2,19
bd
Hiszpania
0,81
0,83
0,82
0,90
0,90
Niemcy
2,26
2,26
2,29
2,29
bd
W. Brytania
1,98
1,93
1,84
1,82
bd
Włochy
1,00
1,01
0,99
1,02
1,04
UE-15
1,90
1,89
1,86
1,86
1,85
Polska
0,70
0,72
0,72
0,72
0,75
bd=brak danych
Źródło: Eurostat Yearbook 2001
W rozwiniętych krajach zachodnich głównym źródłem finansowania
działalności badawczej i rozwojowej są środki podmiotów gospodarczych, np.
w krajach UE stanowią one średnio ponad 50% wydatków na B+R, w Polsce
natomiast główny ciężar rozwijania tej sfery gospodarki spada na państwo.
Strukturę nakładów na działalność B+R w Polsce przedstawiono w tablicy 36.
Tablica 36 Struktura nakładów na działalność B+R w Polsce
Struktura procentowa nakładów na działalność badawczą i rozwojową
według źródeł finansowania (ceny bieżące)
Środki
1995
1998
1999
2000
Z budżetu państwa
60,2
59,0
58,5
63,4
Podmiotów gospodarczych
24,1
29,7
30,6
24,5
Placówek PAN i jednostek
badawczo-rozwojowych
11,9
8,3
7,5
8,1
Organizacji
międzynarodowych i
instytucji zagranicznych
1,7
1,5
1,7
1,8
Źródło: Nauka i technika w roku 2000, GUS, październik 2001 r.
46
Za niepokojący uznać należy spadek udziału podmiotów gospodarczych
w finansowaniu działalności B+R, który nastąpił w 2000 r.
Udział środków z budżetu państwa przeznaczanych na działalność
badawczą i rozwojową w wybranych krajach UE przedstawiono w poniższej
tabeli.
Tablica 37 Udział środków z budżetu państwa przeznaczonych na działalność
badawczą i rozwojową w krajach UE
Kraj
Udział budżetu państwa w wydatkach na B+R w %
1995
1996
1997
1998
Francja
49,35
47,83
47,51
44,29
Hiszpania
60,49
57,83
62,20
64,44
Niemcy
4,071
40,27
37,55
36,24
W. Brytania
40,40
40,41
40,76
37,91
Włochy
62,00
58,42
62,63
56,86
UE-15
43,68
43,39
43,01
42,31
Źródło: Eurostat Yearbook 2001
Niski udział przedsiębiorstw w finansowaniu B+R w Polsce
w porównaniu z krajami wysoko rozwiniętymi wynika z niesprawnego systemu
powiązań między polskimi przedsiębiorstwami a ośrodkami naukowo-
badawczymi. Ośrodki badawcze nie odczuwają presji w kierunku urynkowienia
swoich produktów, zaś polskie przedsiębiorstwa borykające się z trudnościami
finansowymi będące często w trakcie zmian prywatyzacyjnych
i organizacyjnych, nie mają funduszy na finansowanie wdrożeń prac naukowo-
badawczych. Firmy zagraniczne przejmujące przedsiębiorstwa krajowe nie są
zainteresowane prowadzeniem badań i wdrożeń w Polsce, gdyż w tym celu
wykorzystują zaplecze badawcze w swych krajach macierzystych.
Zaangażowanie finansowe przedsiębiorstw w nakłady na B+R są silnie
skorelowane z wydajnością pracy, a tym samym z konkurencyjnością
gospodarki. Polskie przedsiębiorstwa, charakteryzujące się niską wydajnością
pracy i wytwarzające niekonkurencyjne produkty, nie są w stanie inwestować w
rozwój nowych technologii.
Patenty
Jednym ze wskaźników służących ocenie wyników działalności
badawczo-rozwojowej jest ilość udzielanych patentów. Dotyczy to
47
w szczególności badań stosowanych. W poniższej tabeli przedstawiono ilość
patentów udzielonych w Polsce i w wybranych krajach UE w latach 1995-1999.
Tablica 38 Liczba udzielonych patentów w latach 1995-1999
Kraj
Liczba udzielonych patentów
1995
1996
1997
1998
1999
Francja
5585
5773
6417
7325
6665
Niemcy
14075
14848
16101
20317
19521
W. Brytania
4609
4829
5325
5967
5514
Włochy
2635
2904
3266
3707
3347
Polska
1619
1405
1179
1174
1022
Źródło: Eurostat Yearbook 2001
W omawianym okresie w większości krajów UE liczba przyznawanych
patentów wzrosła, natomiast w Polsce drastycznie spadła. Tendencję spadkową
w tej dziedzinie jeszcze bardziej wyraźnie widać przy porównaniu liczby
przyznawanych patentów w przeliczeniu na 1 mln zatrudnionych. W latach
1995-1999 wskaźnik ten spadł dla Polski o ok. 40%, podczas gdy w większości
krajów UE wykazywał tendencje wzrostową. Porównanie omawianego
wskaźnika w wybranych krajach UE i w Polsce przedstawione zostało
w tablicy 39.
Tablica 39 Liczba patentów/1 mln zatrudnionych w 1999 r.
Liczba patentów/1 mln zatrudnionych
Kraj
1995
1996
1997
1998
1999
Francja
223,1
227,8
253,0
286,5
257,5
Niemcy
370,7
379,9
411,1
515,8
493,0
W. Brytania
162,3
169,4
165,3
208,2
190,9
Włochy
116,6
127,5
142,9
160,0
143,4
UE-15
209,3
218,0
241,7
286,7
261,1
Polska
55,6
47,6
39,6
39,0
33,6
Źródło: Eurostat Yearbook 2001
Przedsiębiorstwa innowacyjne
Mianem innowacyjnych określa się przedsiębiorstwa, które wprowadzają
na rynek nowe albo ulepszone produkty lub wykorzystują w produkcji nowe
procesy technologiczne. W latach 1995-1999 co siódme polskie
przedsiębiorstwo wytwórcze (14%) zatrudniające ponad 50 osób wprowadziło
na rynek polski nowy produkt lub nową technologię. Około 2% spośród
48
średnich lub dużych przedsiębiorstw wprowadziło w tym samym okresie
produkt lub technologie uznane za nowe w skali światowej.
Na rysunkach 6 i 7 przedstawiono udział przedsiębiorstw innowacyjnych
w sektorze produkcyjnym i w usługach w Polsce i w krajach UE z podziałem na
przedsiębiorstwa małe, średnie i duże (dane z lat 1994-1996 dla sektora
produkcyjnego, 1997-1999 dla usług).
Rysunek 6
Liczba przedsiębiorstw innowacyjnych w Polsce
wg wielkości, %
39,1
17,9
28,5
20,7
31,4
65,1
14,7
16,0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Ogółem
Małe 20-49
Średnie 50-249
Duże 250+
%
Produkcja
Usługi
Źródło
: Main science and technology indicators in Poland in 1990s,GUS 2001
W krajach Unii Europejskiej, podobnie jak w Polsce, najwięcej innowacji
wprowadzają duże przedsiębiorstwa (ok. 79% dużych przedsiębiorstw
produkcyjnych), ale i wśród małych przedsiębiorstw prawie połowa zalicza się
do innowacyjnych. W Polsce udział małych przedsiębiorstw wprowadzających
nowe produkty lub technologie wynosi jedynie 17,9% w przypadku
przedsiębiorstw produkcyjnych i 14,7% w przypadku przedsiębiorstw
usługowych.
49
Rysunek 7
Źródło: idem
Wykształcenie pracowników
Jednym ze wskaźników ogólnego poziomu wykształcenia społeczeństwa
jest wskaźnik skolaryzacji, wyrażający stosunek liczby dzieci i młodzieży
uczącej się na danym poziomie kształcenia do liczby ludności
w grupie wieku odpowiadającej temu poziomowi kształcenia. Wskaźnik ten
może przekraczać liczbę 100 ze względu na uczęszczanie do szkół uczniów i
studentów spoza danej grupy wieku.
Liczba przedsiębiorstw innowacyjnych wg wielkości,
UE-15, 1996, %
51,0
44,0
58,0
79,0
40,0
37,0
49,0
73,0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Ogółem
Małe 20-49
Średnie 50-249
Duże 250+
%
Produkcja
Usługi
50
Tablica 41 Wskaźnik skolaryzacji brutto
Uczniowie szkół podstawowych i średnich
Ogółem
Podstawowych
Średnich
Studenci szkół
wyższych
ogółem
W tym
dziewczęta
razem
w tym
dziewczęta
razem
w tym
dziewczęta
ogółem
w tym
kobiety
Kraje
Lata
w % ludności danej grupy wieku
Niemcy
1990
1996
99
104
103
101
104
104
98
104
97
103
34
47
44
Francja
1990
1996
103
109
104
108
108
105
108
104
99
111
101
111
40
51
43
57
Hiszpania
1990
1996
106
115
108
116
109
109
108
108
104
120
108
123
37
51
38
56
W.Brytania
1990
1996
94
123
96
128
104
116
106
116
85
129
88
139
30
52
29
56
Włochy
1990
1996
89
97
89
97
103
101
103
101
83
95
83
95
32
47
31
52
Polska
1990
1995
93
97
93
96
98
96
98
95
81
98
83
97
22
25
25
28
Źródło: Rocznik Statystyki Międzynarodowej 2000 r., GUS
W Polsce w 1995 r. wskaźniki skolaryzacji były zbliżone do krajów
unijnych w odniesieniu do szkół podstawowych i średnich. Znacznie niższy
natomiast był ten wskaźnik dla grupy wiekowej 19-24 lata, a więc w odniesieniu
do edukacji na poziomie szkół wyższych. W 1995 r. osiągnął on w Polsce 25%
w porównaniu z 52% w 1996 r. w Wielkiej Brytanii oraz 51% we Francji i
Hiszpanii również w 1996 r.
Niekorzystne kształtowanie się wskaźnika skolaryzacji dla szkół
wyższych w Polsce oddziaływać będzie na ogólny poziom wykształcenia
społeczeństwa, a tym samym na zdolność gospodarki do innowacyjności i do
absorpcji postępu technicznego. Przeciętny poziom wykształcenia odbiega od
standardów większości krajów UE. Przykładowo, w Polsce w 1998 r. ludność
z wykształceniem wyższym stanowiła 10,3% ogółu ludności w wieku 25 lat
i więcej (wobec zaledwie 6,6% w 1989 r.), podczas gdy w krajach Unii
Europejskiej w 1996 r. odsetek ten kształtował się w granicach od 8% (Austria,
Włochy) do 22% (Wielka Brytania). Ponadto, poziom kształcenia, zwłaszcza
zawodowego, kształtuje się poniżej przeciętnego poziomu krajów rozwiniętych.
Jak wynika z danych zebranych w ramach Międzynarodowego Programu Oceny
Umiejętności Uczniów (PISA), obejmującego 32 kraje, w tym większość to
kraje OECD, za umiejętności rozumienia tekstu polscy uczniowie uzyskali 479
pkt, przy średniej dla wszystkich krajów 499 pkt i przy najlepszym wyniku w
wypadku Finlandii - 546 pkt. Również poniżej przeciętnego poziomu
kształtowały się umiejętności polskich uczniów w zakresie matematyki
i wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym.
51
W ciągu lat dziewięćdziesiątych następowała stopniowa poprawa
poziomu wykształcenia w Polsce. O ile wskaźnik skolaryzacji dla dzieci
w wieku szkoły podstawowej w zasadzie nie zmieniał się, o tyle wskaźnik
skolaryzacji młodzieży w wieku 15-18 lat i 19-24 lata systematycznie wzrastał.
Dotyczyło to szkolnictwa średniego (liceów ogólnokształcących i średnich szkół
zawodowych), a przede wszystkim wyższego. Liczba studentów w latach 1990-
2000 zwiększyła się 4-krotnie, a wskaźnik skolaryzacji – 2,9-krotnie.
52
Podsumowanie
•
Przedstawiona analiza wskazała na 2-3-krotnie gorszą pozycję
konkurencyjną polskiej gospodarki, mierzoną PKB na 1 mieszkańca,
względem gospodarek krajów zachodnioeuropejskich. Sytuacja ta wiąże się z
niższym uzbrojeniem pracy w Polsce i niższym tempem postępu
technicznego i organizacyjnego. Poprawa pozycji konkurencyjnej w stosunku
do tych krajów wymagać będzie silnego wzrostu inwestycji w kapitał trwały
oraz sprawnego funkcjonowania systemu alokacji zasobów, wymuszającego
efektywne wykorzystanie czynników produkcji.
•
Spośród czynników konkurencyjności uwzględnionych w analizie,
stosunkowo najlepiej kształtuje się obecnie w Polsce poziom stabilności
finansowej sfery gospodarki. Szybka dezinflacja, poprawa zewnętrznej
równowagi płatniczej i relatywnie niska relacja długu publicznego do PKB,
stwarzają dobre perspektywy dla obniżki stóp procentowych i deprecjacji
kursu waluty, co jest warunkiem powrotu gospodarki na ścieżkę wysokiego
tempa wzrostu gospodarczego.
•
Do pozytywnych uwarunkowań z punktu widzenia konkurencyjności
gospodarki zaliczyć należy także umiarkowany stopień redystrybucji
produktu krajowego przez finanse publiczne. Wskaźnik ten odzwierciedla
poziom fiskalizmu, który na tle krajów zachodnioeuropejskich kształtuje się
w Polsce na relatywnie niskim poziomie.
•
Silną stroną polskiej gospodarki są niskie koszty pracy w relacji do
wydajności pracy, co znajduje wyraz w stosunkowo niskim udziale kosztów
pracy w PKB. Także udział kosztów pozapłacowych w stosunku do kosztów
pracy ogółem w gospodarce polskiej kształtuje się na przeciętnym poziomie
obserwowanym w krajach UE. Stwarza to korzystne warunki dla
efektywności inwestycji i dla poprawy zdolności akumulacyjnej gospodarki.
•
Obserwowane w ostatnich latach zachwianie równowagi w sferze realnej,
związane z deflacyjną polityką pieniężną, stanowi poważne zagrożenie dla
perspektyw poprawy konkurencyjności polskiej gospodarki. Skutkiem tej
polityki było spowolnienie, a następnie silny spadek wielkości inwestycji w
latach 2000-2002, co stanowi zagrożenie dla procesów modernizacji
gospodarki, rozwoju potencjału produkcyjnego i trwałego wzrostu
wydajności pracy.
•
Czynnikiem ograniczającym dynamikę wzrostu gospodarczego w Polsce jest
niesprawność rynku pracy, który w warunkach pojawienia się na nim
wzmożonej podaży pracy ze strony roczników wyżu demograficznego i
zmniejszenia się popytu na pracę ze strony restrukturyzowanych
53
przedsiębiorstw, nie potrafi zaabsorbować nadwyżek siły roboczej. Wyrazem
tej niesprawności jest narastanie strukturalnego bezrobocia, którego rozmiary
świadczą o dużej skali związanego z tym marnotrawstwa zasobów
produkcyjnych.
•
Niedostateczny rozwój rynku kapitałowego jest kolejną przyczyną słabości
konkurencyjnej polskiej gospodarki. Niesprawność rynku kapitałowego
utrudnia szybkie udostępnianie oszczędności do dyspozycji najbardziej
efektywnych inwestorów w sferze produkcyjnej. Powoduje to długotrwałe
utrzymywanie się wysokich kosztów pozyskania kapitału dla finansowania
rozwoju przedsiębiorstw.
•
Niedostateczny stopień powiązań gospodarczych Polski z zagranicą wyraża
się silną dysproporcją poziomów kursu rynkowego waluty wobec jej siły
nabywczej, kilkakrotną różnicą w poziomach realnych stóp procentowych
oraz w niskim poziomie handlu zagranicznego w przeliczeniu na jednego
mieszkańca na tle innych krajów. Poprawa warunków finansowania eksportu
i zapewnienie korzystnych uwarunkowań traktatowych i administracyjnych
w wymianie z zagranicą pozwoli na zwiększenie stopnia integracji polskiej
gospodarki z otoczeniem zewnętrznym.
•
Pod względem sprawności organizacyjnej na szczeblu mikroekonomicznym
polska gospodarka pozostaje daleko w tyle za innymi krajami, co wiąże się
częściowo z dotychczasową polityką prywatyzacyjną i nadzorem
właścicielskim ze strony Skarbu Państwa. Wyrazem niskiej sprawności
przedsiębiorstw w Polsce jest niski stopień koncentracji produkcji i
relatywnie słaby potencjał gospodarczy reprezentowany przez przeciętne
przedsiębiorstwo. Silnie rozdrobniona jest także produkcja rolna, a
wydajność tej produkcji jest bardzo niska.
•
W grupie czynników związanych z poziomem wiedzy i kwalifikacji
pozytywnym zjawiskiem jest wysoki stopień upowszechnienia wykształcenia
na poziomie podstawowym i średnim. Znacznie gorszy jest natomiast poziom
skolaryzacji w odniesieniu do wykształcenia wyższego. W powiązaniu z
niskimi nakładami na B+R oraz małą liczbą uzyskiwanych patentów, stwarza
to słabsze warunki do konkurowania w dziedzinach naukochłonnych.
Dziedziny te stanowią stosunkowo niedużą część oferty eksportowej polskiej
gospodarki.
•
W Polsce silną przeszkodą w podniesieniu konkurencyjności gospodarki jest
niedostateczny dostęp do nowoczesnej infrastruktury technicznej.
Stosunkowo najlepiej przedstawia się poziom informatyzacji kraju. Pod tym
względem Polska ma szansę dogonić czołówkę krajów zachodnich. Znacznie
gorzej kształtuje się sytuacja Polski pod względem telefonizacji. Pod
54
względem rozwoju sieci autostrad i szybkich, zmodernizowanych linii
kolejowych Polska pozostaje natomiast daleko w tyle.
Reasumując powyższe wnioski wskazać można na trzy główne kierunki
działań zmierzających do podniesienia konkurencyjności polskiej gospodarki:
1) usprawnienie warunków funkcjonowania rynku pracy i rynków finansowych,
2) rozwój szkolnictwa wyższego w dziedzinach tzw. wysokich technologii oraz
ułatwienie komercjalizacji wyników badań,
3) stworzenie korzystnych warunków finansowania rozwoju telekomunikacji
i sieci transportowej.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Konkurencyjność polskiej gospodarki przez pryzmat międzynarodowych rankingów
KonkurencyjnoŠ Polskiej gospod
58 FOR ostrzega Zle i nieprzewidywalne przepisy ograniczaja konkurencyjnosc polskiej gospodarki
Historia Polski rozkwit gospoda Nieznany
Przekształcenia systemowe polskiej gospodarki
poczatki panstwa polskiego id 3 Nieznany
konkurencja monopolistyczna id Nieznany
III KONKURS SWIETOKRZYSKIE id 2 Nieznany
konkurencyjnosc polskiego sektora bankowego
biologia konkurs wojewodzki 200 Nieznany
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, gospodarcze publiczne
Transformacja polskiej gospodarki w latach dziewięćdziesiąty
Kierunki Rozwoju Polskiej Polit Nieznany
jak dobija sic499 gospodarkc499 Nieznany
20 LAT WZROSTU POLSKIEJ GOSPODARKI
Modul 3 Dzialalnosc gospodarcza Nieznany
Konkurencyjność polskich przedsiębiorstw
więcej podobnych podstron