Grenich kolos nr 1 opracowanie

background image

1

Stosunki mi

ę

dzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika – (red.) E. Hali

ż

ak i R. Ku

ź

niar - fragmenty

II. Wizje rzeczywisto

ś

ci mi

ę

dzynarodowej (S.P. Sałajczyk)

Refleksja nt. SM jest równie stara jak istnienie pa

ń

stwa – razem z refleksj

ą

o pa

ń

stwie pojawia si

ę

my

ś

lenie o

jego aktywno

ś

ci zew. i stosunkach mi

ę

dzy pa

ń

stwami

Przede wszystkim rozwija si

ę

my

ś

lenie nt. przyczyn wojen mi

ę

dzy pa

ń

stwami i warunków zapewnienia pokoju

A tematem zajmuj

ą

si

ę

– Platon, Tukidydes, T. Hobbes, J.J. Rousseau, J. Locke i inni

Przyczyn wojen i przesłanek pokoju filozofowie szukali w:

o

Naturze człowieka

o

Naturze pa

ń

stwa – jego systemie ekonomicznym lub politycznym

o

Warunkach funkcjonowania pa

ń

stw w rzeczywisto

ś

ci mi

ę

dzynarodowej – najcz

ęś

ciej! (tu musiały si

ę

te

ż

pojawi

ć

rozwa

ż

ania nad specyfik

ą

rzeczywisto

ś

ci mi

ę

dzynarodowej)

Systematyczne badania nad SM pojawiaj

ą

si

ę

po I W

Ś

Wtedy te

ż

musiano ustali

ć

zakres przedmiotowy nauki o SM, definicje poj

ęć

i „wizj

ę

” rzeczywisto

ś

ci

mi

ę

dzynarodowej (wizj

ę

rzeczywisto

ś

ci stosunków mi

ę

dzynarodowych), a to oznaczało konieczno

ść

przyj

ę

cia

pewnych zało

ż

e

ń

wyj

ś

ciowych, które pozwol

ą

wyodr

ę

bni

ć

badane zjawiska ze zbioru zjawisk społecznych

Podstawowe pytania, na które odpowiedzie

ć

trzeba buduj

ą

c wizj

ę

rzeczywisto

ś

ci mi

ę

dzynarodowej:

o

Jakie podmioty i relacje (stosunki) mi

ę

dzy nimi konstytuuj

ą

rzeczywisto

ść

mi

ę

dzynarodow

ą

?

o

Które z owych podmiotów s

ą

podstawowymi uczestnikami

ż

ycia mi

ę

dzynarodowego?

o

Jakie rodzaje stosunków (interakcji) zachodz

ą

mi

ę

dzy tymi uczestnikami i które z nich s

ą

najwa

ż

niejsze?

o

Co odró

ż

nia sfer

ę

stosunków „wewn

ę

trznych” od „mi

ę

dzynarodowych”?

o

Jakie s

ą

fundamentalne cele (interesy) uczestników

ż

ycia mi

ę

dzynarodowego i czym s

ą

one determinowane?

Oczywi

ś

cie – jak to w naukach humanistycznych – nie doczekali

ś

my si

ę

wypracowania jednej wizji

(paradygmatu) rzeczywisto

ś

ci mi

ę

dzynarodowej

Główne wizje rzeczywisto

ś

ci mi

ę

dzynarodowej:

o

Pierwsza zwana „realistyczn

ą

”, „egoistyczn

ą

” lub „pa

ń

stwowo-centrystyczn

ą

” (pod wpływem T. Hobbesa, J.J.

Rousseau, N. Machiavellego i B. Spinozy)

o

Druga – „liberalna”, „idealistyczna” lub „multicentrystyczna” (pod wpływem H. Grocjusza, J. Locke’a i XIX-

wiecznych liberałów)

o

Trzecia – „perspektywa transnarodowa”, „pluralistyczna” (pod wpływem I. Kanta, A. Comte’a oraz K. Marksa,

F. Nietzschego i L. Wittgensteina)

Ka

ż

da z tych koncepcji ewoluuje, jest modyfikowana i uzupełniana z biegiem czasu

1. Realistyczna wizja rzeczywisto

ś

ci mi

ę

dzynarodowej

Została sformułowana w latach 40. XX w. na podstawie polemiki z liberaln

ą

wizj

ą

rzeczywisto

ś

ci

mi

ę

dzynarodowej podj

ę

tej przez E.H. Carra, N. Spykmanna, R. Niebuhra i H. Morgenthau

Pa

ń

stwa s

ą

podstawowymi uczestnikami

ż

ycia mi

ę

dzynarodowego i stosunki mi

ę

dzy nimi tworz

ą

par

excellence stosunki mi

ę

dzynarodowe

o

Pa

ń

stwa, dzi

ę

ki temu,

ż

e maj

ą

terytorium i granice, wyznaczaj

ą

wyra

ź

nie lini

ę

demarkacyjn

ą

mi

ę

dzy tym, co

„wewn

ę

trzne”, a tym, co „mi

ę

dzynarodowe”

o

Rzeczywisto

ść

mi

ę

dzynarodowa =

ś

wiat pa

ń

stw i relacji mi

ę

dzy nimi

o

To sprawia,

ż

e reali

ś

ci w badaniach nad SM koncentruj

ą

si

ę

na pa

ń

stwach

o

Przyjmuje si

ę

zało

ż

enie,

ż

e pa

ń

stwa w pełni kontroluj

ą

swe terytorium, ludno

ść

, zasoby oraz procesy

wewn

ę

trzne

o

SM sprowadzone do stosunków mi

ę

dzyrz

ą

dowych; równie

ż

tylko za po

ś

rednictwem rz

ą

du interesy

wewn

ę

trzne maj

ą

wpływ na SM

o

Reali

ś

ci w zasadzie nie znajduj

ą

miejsca w SM dla innych podmiotów ni

ż

pa

ń

stwa

o

W ich rozumieniu organizacje mi

ę

dzynarodowe nie s

ą

samodzielnymi uczestnikami

ż

ycia mi

ę

dzynarodowego

Ze wzgl

ę

du na rozpowszechnienie zasady suwerenno

ś

ci polityczna organizacja

ś

wiata ma charakter

zdecentralizowany

o

Nie ma centrum, nadrz

ę

dnej struktury dysponuj

ą

cej władz

ą

wobec pa

ń

stw („rz

ą

du

ś

wiatowego”)

o

Pa

ń

stwa same decyduj

ą

o swoich aspiracjach, celach oraz

ś

rodkach ich osi

ą

gni

ę

cia i jednocze

ś

nie s

ą

zdolne

do u

ż

ycia siły w obronie swych interesów

o

Sytuacja, w której pa

ń

stwa zdolne do u

ż

ycia siły (gł. militarnej) nie maj

ą

nad sob

ą

władzy centralnej,

nazywana jest najcz

ęś

ciej – za G.L. Dickinsonem – anarchi

ą

mi

ę

dzynarodow

ą

(international anarchy) [mówi si

ę

te

ż

o „stanie natury” (T. Hobbes) lub „poliarchii”]



Anarchia w tym znaczeniu nie oznacza chaosu, nieładu, zam

ę

tu itp., lecz jedynie brak władzy zwierzchniej

nad uczestnikami SM



W konsekwencji braku podmiotu zwierzchniego SM odbywaj

ą

si

ę

w specyficznych warunkach – klasyczny

ich opis daje Hobbes w Lewiatanie, mówi

ą

c o wojnie wszystkich ze wszystkimi i ci

ą

głej gotowo

ś

ci do starcia

Z punktu widzenia pa

ń

stw anarchia mi

ę

dzynarodowa oznacza,

ż

e w rzeczywisto

ś

ci mi

ę

dzynarodowej nie ma

czynnika (o

ś

rodka), który okre

ś

lałby reguły ich wzajemnego zachowania, zapobiegał konfliktom mi

ę

dzy nimi,

bronił przed napa

ś

ci

ą

o

Nie ma wi

ę

c o

ś

rodka, który spełniałby funkcje podobne do tych, które wewn

ą

trz pa

ń

stwa spełnia rz

ą

d (aparat

pa

ń

stwa) w stosunku do obywateli i grup społecznych

background image

2

o

ś

aden z uczestników SM nie mo

ż

e by

ć

pewien zamiarów i intencji pozostałych, bo ka

ż

de z pa

ń

stw dysponuje

mo

ż

liwo

ś

ci

ą

u

ż

ycia siły zgodnie ze swymi interesami

o

Oznacza to permanentn

ą

podejrzliwo

ść

i nieufno

ść

w SM (J.B. Duroselle – „strukturalna nieufno

ść

”)

o

To sprawia,

ż

e pa

ń

stwa musz

ą

by

ć

ci

ą

gle zdolne do zapobie

ż

enia agresji

o

Wszelkie zało

ż

enia,

ż

e o to w danym okresie mamy zagwarantowane bezpiecze

ń

stwo s

ą

bardzo ryzykowne;

nie istnieje bezpiecze

ń

stwo absolutne

o

Zapewnienie bezpiecze

ń

stwa staje si

ę

wobec tego fundamentalnym celem polityki zagranicznej ka

ż

dego

pa

ń

stwa, a integralno

ść

terytorialna i niezale

ż

no

ść

polityczna podstawowymi warto

ś

ciami polityki

bezpiecze

ń

stwa

Warunki trwałej wzajemnej nieufno

ś

ci i potencjalnego zagro

ż

enia sprawiaj

ą

,

ż

e pa

ń

stwa musz

ą

zapewni

ć

swe

bezpiecze

ń

stwo przede wszystkim na drodze własnego wysiłku

o

Pa

ń

stwa nie mog

ą

w tym wzgl

ę

dzie polega

ć

na innych uczestnikach

ż

ycia mi

ę

dzynarodowego, prawie lub

instytucjach mi

ę

dzynarodowych – musz

ą

polega

ć

na sobie („samopomoc”)

o

Konkretne strategie zapewnienia swego bezpiecze

ń

stwa s

ą

ż

ne – zbrojenia, wej

ś

cie w sojusz, utrzymanie

hegemonii, neutralno

ść

, poszukiwanie kompromisu itp.

o

Reali

ś

ci podkre

ś

laj

ą

jednak,

ż

e mo

ż

liwo

ść

zapewnienia bezpiecze

ń

stwa zale

ż

y od pot

ę

gi (power) pa

ń

stwa, z

jej wszystkimi materialnymi i niematerialnymi składnikami



Pot

ę

ga pa

ń

stwa ma charakter wzgl

ę

dny – daje si

ę

okre

ś

li

ć

jedynie przez porównanie z innymi pa

ń

stwami



Rodzi to konieczno

ść

nieustannego zabiegania o wzgl

ę

dn

ą

pozycj

ę

pa

ń

stwa na arenie mi

ę

dzynarodowej,

zwłaszcza wobec s

ą

siadów



Pot

ę

ga pa

ń

stwa ma znaczenie zasadnicze nie tylko dla bezpiecze

ń

stwa pa

ń

stwa, ale stwarza ona

niezb

ę

dne przesłanki do osi

ą

gania innych celów polityki zagranicznej (wg H.J. Morgenthau pot

ę

ga jest

zawsze bezpo

ś

rednim celem pa

ń

stwa, słu

żą

cym osi

ą

gni

ę

ciu innych celów ostatecznych)

o

Reali

ś

ci twierdz

ą

,

ż

e m

ęż

owie stanu definiuj

ą

interes narodowy swych pa

ń

stw w kategoriach pot

ę

gi!!! –

konsekwencje tego s

ą

dwie:



Polityka (w tym mi

ę

dzynarodowa) jest autonomiczn

ą

sfer

ą

działania i poznania w stosunku do innych sfer

jak np. ekonomia, etyka, estetyka czy religia



Ci

ą

gło

ść

w polityce zagranicznej wielu pa

ń

stw wydaje si

ę

mie

ć

zrozumiałe i racjonalne przesłanki bez

wzgl

ę

du na zmiany u steru władzy



Reali

ś

ci twierdz

ą

,

ż

e pa

ń

stwa, które w ten sposób definiuj

ą

swój interes narodowy, przejawiaj

ą

w polityce

zagranicznej trwał

ą

tendencj

ę

do zwi

ę

kszania swej pot

ę

gi, a tym samej pozycji na arenie mi

ę

dzynarodowej



Strategi

ą

minimum jest tutaj niedopuszczenie do uszczuplenia własnej pot

ę

gi

o

Pa

ń

stwa stale, w ten czy inny sposób, my

ś

l

ą

w kategoriach pot

ę

gi i d

ążą

do jej maksymalizacji (stosuj

ą

power

politics)!!!

o

Dwa argumenty na uzasadnienie trwało

ś

ci uciekania si

ę

pa

ń

stw do power politics bez wzgl

ę

du na ustrój i

epok

ę

:



D

ąż

enie do pot

ę

gi jest konsekwencj

ą

istnienia anarchii mi

ę

dzynarodowej, czyli braku instancji posiadaj

ą

cej

władz

ę

nad pa

ń

stwami, i wynikaj

ą

cego z tej sytuacji trwałego braku poczucia bezpiecze

ń

stwa oraz wzajemnej

nieufno

ś

ci (K.N. Waltz, J. Herz)



Ź

ródłem trwało

ś

ci power politics jest natura ludzka (pojmowana pesymistycznie) – człowiek jest z natury

egoistyczny, dba gł. o własne interesy i stale d

ąż

y do władzy i pot

ę

gi;

ś

wiat społeczny jest jedynie projekcj

ą

natury ludzkiej na płaszczy

ź

nie zbiorowo

ś

ci, a wi

ę

c dochodzi do tzw. efektu przeniesienia (przelania na

pa

ń

stwo i SM naturalnych d

ąż

e

ń

jednostek); a poniewa

ż

nie zmienia si

ę

natura człowieka, power politics

równie

ż

jest trwała (H.J. Morgenthau, K.W. Thompson)

o

Niezale

ż

nie, które z powy

ż

szych dwóch stanowisk si

ę

przyjmie, wniosek jest taki,

ż

e d

ąż

enie do pot

ę

gi to nie

tyle kwestia wyboru, lecz konieczno

ś

ci

o

Analogia pa

ń

stwa jako kuli bilardowej, która działa w ten czy inny sposób pod wpływem sił i czynników

zewn

ę

trznych, z których najwa

ż

niejszym jest fakt istnienia anarchii mi

ę

dzynarodowej (Realizm zakłada,

ż

e

pa

ń

stwo w pełni kontroluje zachodz

ą

ce w nim procesy wewn

ę

trzne)

Pa

ń

stwa nie działaj

ą

w pró

ż

ni – wzrost pot

ę

gi jakiego

ś

pa

ń

stwa jest zawsze wyzwaniem dla pozycji i roli innych

pa

ń

stw (grozi ich wzgl

ę

dnym osłabieniem)

o

Pa

ń

stwa widz

ą

w takiej sytuacji realne lub potencjalne zagro

ż

enie, wi

ę

c podejmuj

ą

odpowiednie

przeciwdziałanie

o

Prowadzi to do sytuacji, gdy przeciwstawne interesy s

ą

ci

ą

gle obecne i naturalnie prowadz

ą

do konfliktów

o

A wi

ę

c im bardziej pa

ń

stwa d

ążą

do pot

ę

gi, tym wi

ę

cej jest konfliktów; a pa

ń

stwa d

ążą

do pot

ę

gi, bo chc

ą

zapewni

ć

sobie bezpiecze

ń

stwo; wi

ę

c im bardziej chc

ą

sobie zapewni

ć

bezpiecze

ń

stwo, tym wi

ę

cej konfliktów

prowokuj

ą

o

W SM nie ma automatycznie harmonii mi

ę

dzy pa

ń

stwami, ani automatycznego dostosowania si

ę

interesów

o

Reali

ś

ci nie zakładaj

ą

jednak,

ż

e interesy pa

ń

stw s

ą

zawsze i w ka

ż

dej sytuacji przeciwstawne w sposób

absolutny – w SM nie zawsze mamy do czynienia z gr

ą

o sumie zerowej



Gdyby nie było innej mo

ż

liwo

ś

ci ni

ż

gra o sumie zerowej, współpraca mi

ę

dzy pa

ń

stwami byłaby wykluczona



Reali

ś

ci twierdz

ą

,

ż

e współpraca oraz ustanowienie norm (politycznych, prawnych) reguluj

ą

cych do

pewnego stopnia SM s

ą

mo

ż

liwe pod warunkiem,

ż

e b

ę

dzie to słu

ż

y

ć

interesowi narodowemu definiowanemu

w kategoriach pot

ę

gi (a przynajmniej nie b

ę

dzie z nim sprzeczne)

background image

3

o

A wi

ę

c mimo konfliktowego charakteru SM ich uczestnicy tworz

ą

co

ś

w rodzaju społeczno

ś

ci – niemniej

reali

ś

ci twierdz

ą

,

ż

e rozwój społeczno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej ma swoje granice, które bior

ą

si

ę

z faktu istnienia

anarchii mi

ę

dzynarodowej (dopóki ona istnieje, nie da si

ę

zupełnie wyeliminowa

ć

konfliktowego charakteru SM)



Rozwój społeczno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej nie jest w stanie osi

ą

gn

ąć

takiego poziomu, który wyeliminowałby

anarchi

ę

mi

ę

dzynarodow

ą



Do współpracy dwóch pa

ń

stw dochodzi najcz

ęś

ciej na skutek zagro

ż

enia ze strony trzeciej

Pot

ę

ga jest relatywna, co powoduje pa

ń

stwa (w obawie przed realnym lub potencjalnym zagro

ż

eniem)

nieustannie zabiegaj

ą

o polepszenie (lub przynajmniej utrzymanie) swej pozycji na arenie mi

ę

dzynarodowej, która

jest miejscem ci

ą

głej rywalizacji pa

ń

stw o wzgl

ę

dn

ą

pozycj

ę

definiowan

ą

w kategoriach pot

ę

gi

o

Zasadnicz

ą

tre

ś

ci

ą

polityki mi

ę

dzynarodowej jest walka o władz

ę

/przewag

ę

, ale:



Nie wszystkie działania pa

ń

stw słu

żą

walce o władz

ę

na arenie mi

ę

dzynarodowej – jest to tylko jeden z

typów aktywno

ś

ci pa

ń

stwa na arenie mi

ę

dzynarodowej



Nie wszystkie pa

ń

stwa w jednakowym stopniu uczestnicz

ą

w walce o władz

ę

– poziom uwikłania w ni

ą

pa

ń

stw jest ró

ż

ny i historycznie zmienny oraz zale

ż

y gł. od pot

ę

gi, jak

ą

w danym mocarstwie dysponuje

pa

ń

stwo – o władz

ę

walcz

ą

przede wszystkim pa

ń

stwa najsilniejsze; słabsze grupuj

ą

si

ę

w bloki

o

Najbardziej zdecydowanym politycznym wyrazem rywalizacji pa

ń

stw o pozycj

ę

na arenie mi

ę

dzynarodowej

jest wojna



K. von Clausewitz – wojna jest kontynuacj

ą

polityki

ś

rodkami militarnymi



Wojna w warunkach anarchii mi

ę

dzynarodowej jest jedynym

ś

rodkiem, za pomoc

ą

którego pa

ń

stwo mo

ż

e

w ostateczno

ś

ci broni

ć

swych

ż

ywotnych interesów i jako taka jest zupełnie zrozumiała



Dopóki istnieje anarchia mi

ę

dzynarodowa pa

ń

stwa nie mog

ą

zrezygnowa

ć

z mo

ż

liwo

ś

ci uciekania si

ę

do

ś

rodków militarnych



Fundamentaln

ą

[cho

ć

nie jedyn

ą

] przyczyn

ą

wojen jest brak rz

ą

du

ś

wiatowego (M. Wright)

Dlaczego mimo anarchii mi

ę

dzynarodowej, nieustannej rywalizacji mi

ę

dzy pa

ń

stwami itp. nie mamy

permanentnej wojny?

o

Ramy i ograniczenia rywalizacji pa

ń

stw narzuca przede wszystkim mechanizm równowagi sił (balance of

power), w mniejszym stopniu prawo mi

ę

dzynarodowe i tzw. moralno

ść

mi

ę

dzynarodowa

o

Najogólniejsz

ą

funkcj

ą

równowagi sił jest niedopuszczenie do sytuacji, która pozwalałaby jakiemu

ś

pa

ń

stwu

zdoby

ć

hegemoniczn

ą

pozycj

ę

w systemie innych pa

ń

stw – bo wtedy hegemon miałby mo

ż

liwo

ść

naruszania

praw i interesów innych pa

ń

stw, a nawet wyeliminowania ich jako niezale

ż

nych podmiotów, a to kłóci si

ę

z

d

ąż

eniem ka

ż

dego pa

ń

stwa do bezpiecze

ń

stwa

o

Hegemonii jakiego

ś

pa

ń

stwa zapobiegaj

ą

dwa mechanizmy prowadz

ą

ce do wytworzenia si

ę

równowagi sił:



Ś

wiadome d

ąż

enie pa

ń

stw do równowagi (realizacja polityki „równowagi sił”)



Przez działania wewn

ę

trzne – np. zbrojenia



Przez działania mi

ę

dzynarodowe – np. wchodzenie w sojusze



Kumulatywny efekt tego typu działa

ń

prowadz

ą

cy do wytworzenia si

ę

równowagi sił w systemie pa

ń

stw (na

ż

nych poziomach – globalnym, regionalnym itp.)

o

Funkcje równowagi sił:



Zapobieganie hegemonii jednego pa

ń

stwa



Przyczynia si

ę

do zachowania minimum ładu i stabilno

ś

ci na arenie mi

ę

dzynarodowej



Sprawia,

ż

e uciekanie si

ę

do wojny jest mniej racjonalne



Stwarza przesłanki przetrwania nie tylko pojedynczych pa

ń

stw, ale systemu pa

ń

stw jako cało

ś

ci

o

Równowaga sił nie eliminuje sprzeczno

ś

ci interesów mi

ę

dzy pa

ń

stwami i nie daje gwarancji trwałego pokoju,

ale w praktyce nie ma dla niej alternatywy

2. Liberalna wizja rzeczywisto

ś

ci mi

ę

dzynarodowej

o

Bierze si

ę

z my

ś

li takich postaci jak J. Bentham, R. Cobden, J.S. Mill i in.

o

Wła

ś

nie za spraw

ą

liberałów po I W

Ś

sformułowano program przebudowy SM i oparcia ładu

mi

ę

dzynarodowego na innych zasadach ni

ż

proponowane przez realistów

o

Najbardziej znanym or

ę

downikiem tej wizji był W. Wilson ze swoim pomysłem stworzenia LN

Liberałowie rozró

ż

niaj

ą

interes pa

ń

stwa/rz

ą

du od interesu narodu/społecze

ń

stwa

o

Stosunki mi

ę

dzy społecze

ń

stwami nie s

ą

w istocie ró

ż

ne od stosunków mi

ę

dzy społecze

ń

stwami – ró

ż

ni

ą

si

ę

tylko skal

ą

/form

ą

o

Skoro wi

ę

c stosunki mi

ę

dzy jednostkami w ramach pa

ń

stwa s

ą

zasadniczo pokojowe, uporz

ą

dkowane i

racjonalne, to nie ma powodu, by stosunki mi

ę

dzy krajami miałyby by

ć

inne!!!

o

W odró

ż

nieniu od realistów, którzy patrz

ą

na SM przez pryzmat potencjalnej wojny (tego, co dzieli pa

ń

stwa),

liberałowie skupiaj

ą

si

ę

na pokoju i warunkach jego zapewnienia!!!

o

Liberałowie zakładaj

ą

,

ż

e istnieje harmonia interesów narodów i społecze

ń

stw, dzi

ę

ki której SM mog

ą

by

ć

pokojowe i racjonalne



Bierze si

ę

to liberalnych koncepcji społecznych, a zwłaszcza ekonomicznych – co prawda ka

ż

dy człowiek

jest egoistyczny, ale d

ąż

enie do maksymalizacji własnej korzy

ś

ci skłania ludzi do współpracy i prowadzenia

wymiany na rynku (A. Smith – suma indywidualnych egoizmów prowadzi do osi

ą

gni

ę

cia dobra całej

zbiorowo

ś

ci); nie ma sprzeczno

ś

ci mi

ę

dzy interesem jednostki i zbiorowo

ś

ci – czyli mamy harmoni

ę

interesów

o

Tak samo jak ludzie narody, d

ążą

c do własnego dobrobytu, przyczyniaj

ą

si

ę

do dobrobytu całego

społecze

ń

stwa

o

Mówi

ą

c o harmonii interesów nale

ż

y rozró

ż

ni

ć

interesy rzeczywiste i pozorne

background image

4



Interesy rzeczywiste narodów/społecze

ń

stw (real/true interests) – te, które słu

żą

całej społeczno

ś

ci

mi

ę

dzynarodowej; tylko ich dotyczy teza o harmonii interesów



Interesy pozorne narodów/społecze

ń

stw (apparent interests) – te, które s

ą

realizowane kosztem

społeczno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej

o

Harmonia interesów wyst

ę

puje najcz

ęś

ciej w sferze interesów ekonomicznych



Ka

ż

dy naród ma interes w tym, by wi

ę

zi ekonomiczne rozwijały si

ę

bez przeszkód, kwitł wolny handel i

współpraca gospodarcza mi

ę

dzy narodami, poniewa

ż

to najlepiej słu

ż

y wzrostowi potencjału ekonomicznego,

rozwojowi cywilizacyjnemu i podniesieniu poziomu

ż

ycia u ka

ż

dej ze stron



Nie ma sprzeczno

ś

ci mi

ę

dzy interesami ekonomicznymi narodów – wszelkie działania typu ograniczenia

wolnego handlu, autarkia itp. s

ą

nie racjonalne i słu

żą

jedynie pozornym, a nie rzeczywistym interesom

narodu/społecze

ń

stwa

o

Rzeczywistym interesem ka

ż

dego narodu/społecze

ń

stwa jest równie

ż

pokój – bo to przecie

ż

nie rz

ą

d, lecz

naród/społecze

ń

stwo ponosi najwi

ę

ksz

ą

cen

ę

za prowadzenie ka

ż

dej wojny (np. obni

ż

enie poziomu

ż

ycia w

wyniku zbroje

ń

, straty fizyczne, ekonomiczne i moralne)

Społecze

ń

stwa i narodu działaj

ą

na arenie mi

ę

dzynarodowej za po

ś

rednictwem pa

ń

stw, które stanowi

ą

form

ę

ich polityczno-terytorialnej organizacji – dlaczego wi

ę

c mimo rzeczywistej harmonii interesów dochodzi do wojen

mi

ę

dzy pa

ń

stwami?

o

Liberałowie poszukuj

ą

przyczyny wojen w naturze pa

ń

stw (specyfice polityczno-społecznej organizacji

okre

ś

lonego rodzaju pa

ń

stw)

o

Jak ju

ż

powiedziano społecze

ń

stwa nie s

ą

z natury rzeczy zainteresowane wojn

ą

, bo ta jest sprzeczna z ich

rzeczywistymi interesami – je

ż

eli dochodzi do wojny, to dzieje si

ę

tak za spraw

ą

rz

ą

du i sił politycznych

znajduj

ą

cych si

ę

poza kontrol

ą

społecze

ń

stwa, z czym mamy do czynienia w ustrojach autorytarnych i

totalitarnych (vide koncepcja rozró

ż

nienia interesów pa

ń

stwa/rz

ą

du od interesów społecze

ń

stwa/narodu)

o

Innymi słowy istnienie pa

ń

stw niedemokratycznych oznacza potencjaln

ą

wojn

ę

Lekarstwem na zagro

ż

enie wojn

ą

jest upowszechnienie demokracji na całym

ś

wiecie – „wojna straci racj

ę

bytu,

bo demokracja oznacza pokój, a autokracja wojn

ę

” (H.J. Morgenthau)

o

Polityka zagraniczna pa

ń

stwa jest zawsze funkcj

ą

polityki wewn

ę

trznej (jest determinowana przez polityk

ę

wewn

ę

trzn

ą

)!!! [a nie przez istnienie anarchii mi

ę

dzynarodowej]

o

Jak pa

ń

stwa autokratyczne maj

ą

si

ę

przekształci

ć

w demokratyczne – dwa pogl

ą

dy:



Zmiana ta nast

ę

powa

ć

b

ę

dzie ewolucyjnie na drodze wewn

ę

trznych reform i przekształce

ń

(„działanie

społecznych i ekonomicznych sił historii”), pa

ń

stwa demokratyczne nie powinny interweniowa

ć

(I. Kant, R.

Cobden)



Pa

ń

stwa demokratyczne, nie odrzucaj

ą

c mo

ż

liwo

ś

ci pozytywnego działania „sił historii” (które jednak

działaj

ą

zbyt wolno), powinny podejmowa

ć

działania (polityczne, ekonomiczne, ale i militarne), które b

ę

d

ą

sprzyja

ć

wewn

ę

trznym przekształceniom pa

ń

stw niedemokratycznych („zasada interwencji” – T. Paine, M.

Mazzini, T.W. Wilson)

Upowszechnienie si

ę

demokracji na całym

ś

wiecie nie spowoduje wyeliminowania anarchii mi

ę

dzynarodowej –

jak to b

ę

dzie wpływa

ć

na SM?

o

Liberałowie uwa

ż

aj

ą

,

ż

e mo

ż

na unikn

ąć

zakładanych przez realistów nieufno

ś

ci, egoizmu i uciekania si

ę

do

power politics, dzi

ę

ki harmonii interesów społecze

ń

stw

o

Trzeba jednak stworzy

ć

takie warunki, aby harmonia miała odzwierciedlenie w

ś

wiadomo

ś

ci społecze

ń

stw

oraz polityce rz

ą

dów pa

ń

stw demokratycznych

o

Warunkiem sine qua non doj

ś

cia harmonii interesów do głosu jest upowszechnienie demokracji na całym

ś

wiecie

o

Przeszkod

ą

w urzeczywistnieniu harmonii interesów jest np. obecno

ść

nacjonalizmu w

ś

wiadomo

ś

ci

społecze

ń

stw, stereotypy i historyczne uprzedzenia – liberałowie zdaj

ą

sobie spraw

ę

,

ż

e nie da si

ę

ich usun

ąć

z

dnia na dzie

ń

, ale uwa

ż

aj

ą

,

ż

e jest to mo

ż

liwe pod warunkiem zapewnienia jak najszerszego rozwoju

wszelkiego rodzaju wi

ę

zi i stosunków (szczególnie ekonomicznych) mi

ę

dzy narodami/społecze

ń

stwami

o

Doj

ś

cie do głosu harmonii interesów praktycznie usuwa negatywne nast

ę

pstwa anarchii mi

ę

dzynarodowej,

nie zmieniaj

ą

c politycznej organizacji

ś

wiata – dzi

ę

ki temu stosunki mi

ę

dzy krajami demokratycznymi s

ą

pokojowe i racjonalne i nie podlegaj

ą

regułom power politics

o

Pa

ń

stwa demokratyczne w SM kieruj

ą

si

ę

zasadami samoograniczenia, umiarkowania i kompromisu – dzi

ę

ki

temu wszelkie spory i konflikty mi

ę

dzy nimi mog

ą

by

ć

uregulowane za pomoc

ą

negocjacji i kompromisu,

zgodnie z regułami prawa mi

ę

dzynarodowego

Obecnie po upadku re

ż

imów komunistycznych („trzecia fala demokratyzacji” – S. Huntington) jedynie 45%

współczesnych pa

ń

stw mo

ż

na nazwa

ć

demokratycznymi (cho

ć

w tej grupie s

ą

pa

ń

stwa najpot

ęż

niejsze i

najwy

ż

ej rozwini

ę

te)

o

Dopóki jednak istniej

ą

pa

ń

stwa niedemokratyczne nie da si

ę

wyeliminowa

ć

gro

ź

by wojny

o

Wa

ż

nym elementem wizji liberalnej jest wi

ę

c poszukiwanie rozwi

ą

za

ń

, które umacniałyby bezpiecze

ń

stwo

mi

ę

dzynarodowe, stwarzałyby warunki pokojowego rozstrzygania sporów mi

ę

dzy pa

ń

stwami itd. Proponowane

rozstrzygni

ę

cia id

ą

w trzech kierunkach:



Rozwini

ę

cia i umocnienia mo

ż

liwo

ś

ci ju

ż

istniej

ą

cych w ramach systemu pa

ń

stw



Stworzenia nowych mi

ę

dzynarodowych instytucji zapobiegaj

ą

cych (ograniczaj

ą

cych mo

ż

liwo

ś

ci) agresji

background image

5



Całkowitego przekształcenia systemu pa

ń

stw – przez stworzenie jakiej

ś

formy pa

ń

stwa uniwersalnego

(rz

ą

du

ś

wiatowego) – ta opcja jest traktowana jako czysto teoretyczna; liberałowie skupiaj

ą

si

ę

na dwóch

poprzednich

o

Praktyczne propozycje zmierzaj

ą

ce do zwi

ę

kszenia bezpiecze

ń

stwa:



Rozwijanie i umacnianie prawa mi

ę

dzynarodowego



Rozbrojenie



Budowa systemu bezpiecze

ń

stwa zbiorowego



Stworzenie warunków „pokojowej zmiany” (paceful change)



Likwidacja barier w handlu mi

ę

dzynarodowym itd.

o

Tego typu rozwi

ą

zania maj

ą

ogranicza

ć

mo

ż

liwo

ść

u

ż

ycia siły w SM i umacnia

ć

bezpiecze

ń

stwo przez to,

ż

e:



Przyczyniaj

ą

si

ę

do zwi

ę

kszenia stopnia powi

ą

zania interesów indywidualnych (narodowych) pa

ń

stw z

interesami całej społeczno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej – liberałowie (wzorem H. Grocjusza) szczególn

ą

rol

ę

przypisuj

ą

normom prawa mi

ę

dzynarodowego oraz handlowi mi

ę

dzy pa

ń

stwami



Eliminuj

ą

(ograniczaj

ą

) rol

ę

równowagi sił, bo ta jest zbyt chwiejna, zawodna i niepewna



Tworz

ą

społeczne i humanitarne przesłanki pokoju oraz bezpiecze

ń

stwa mi

ę

dzynarodowego

3. Transnarodowa wizja rzeczywisto

ś

ci mi

ę

dzynarodowej

o

Powstała w latach 60. XX wieku pod wpływem krytyki wizji realistycznej; autorzy: K. Kaiser, J.S. Nye, R.O.

Keohane, E. Morse, J.N. Rosenau

o

Punktem wyj

ś

cia jest teza,

ż

e wizja realistyczna nie uwzgl

ę

dnia wielu istotnych zjawisk i procesów

zachodz

ą

cych we współczesnym

ś

wiecie

o

Punktem wyj

ś

cia s

ą

trzy zasadnicze zjawiska i procesy zachodz

ą

ce we współczesnym

ś

wiecie, których

natur

ę

i skutki (twierdz

ą

transnacjonali

ś

ci) trzeba bra

ć

pod uwag

ę

, je

ż

eli chce si

ę

wypracowa

ć

wizj

ę

bardziej

odpowiadaj

ą

c

ą

aktualnym warunkom:



Procesy transnarodowe



Wzrost współzale

ż

no

ś

ci w SM



Globalizacja interakcji mi

ę

dzynarodowych

o

W koncepcji realistycznej krytykuje si

ę

zało

ż

enia

ż

e:



Pa

ń

stwa s

ą

podstawowymi i wła

ś

ciwie jedynymi uczestnikami SM



Pa

ń

stwa s

ą

integralnymi, suwerennymi jednostkami, w pełni od siebie niezale

ż

nymi i kontaktuj

ą

si

ę

jedynie

kanałami rz

ą

dowymi



Istniej

ą

merytoryczne i konceptualne ró

ż

nice mi

ę

dzy polityk

ą

zagraniczn

ą

a wewn

ę

trzn

ą



Gł. przedmiotem zainteresowania i troski pa

ń

stw w polityce zagranicznej s

ą

kwestie bezpiecze

ń

stwa i

przetrwania



Interes pa

ń

stwa (narodowy) jest definiowany wył

ą

cznie w kategoriach pot

ę

gi; uciekanie si

ę

do power

politics jest trwał

ą

i konieczna tendencj

ą

w polityce zagr.



Stosunki mi

ę

dzy pa

ń

stwami kształtuj

ą

si

ę

w warunkach ci

ą

głego konfliktu interesów



Układ sił w SM opiera si

ę

gł. na pot

ę

dze militarnej pa

ń

stw

Charakterystyczn

ą

cech

ą

dzisiejszych SM jest wzrost aktywno

ś

ci niepa

ń

stwowych/nieterytorialnych

uczestników SM, co spowodowane jest procesami rewolucji przemysłowej i technologicznej, gwałtownym
wzrostem powi

ą

za

ń

komunikacyjnych rozwojem sił wytwórczych oraz intensyfikacj

ą

i pogł

ę

bieniem wi

ę

zi

ekonomicznych w skali mi

ę

dzynarodowej

o

Do niepa

ń

stwowych uczestników SM zalicza si

ę

przede wszystkim:



Organizacje mi

ę

dzynarodowe – rz

ą

dowe i pozarz

ą

dowe



Korporacje mi

ę

dzynarodowe



Ruchy mi

ę

dzynarodowe (społeczne, ekologiczne itp.)



Ko

ś

cioły i grupy religijne



Mi

ę

dzynarodówki zrzeszaj

ą

ce partie polityczne



Organizacje prywatne (np. fundacje)

o

To powoduje,

ż

e realistyczny obraz interakcji mi

ę

dzynarodowych si

ę

zdezaktualizował – to ju

ż

nie tylko

stosunki mi

ę

dzy pa

ń

stwami; du

ż

ego znaczenia nabieraj

ą

stosunki mi

ę

dzy niepa

ń

stwowymi uczestnikami SM

oraz mi

ę

dzy pa

ń

stwami a podmiotami niepa

ń

stwowymi

o

Prowadzi to do zró

ż

nicowania i intensyfikacji SM oraz do ich decentralizacji (cz

ęść

SM nie jest inicjowana,

podtrzymywana czy w pełni kontrolowana przez pa

ń

stwo – s

ą

to stosunki transnarodowe)



Stosunki transnarodowe nie maj

ą

powszechnie akceptowanej definicji



W sensie podmiotowym najcz

ęś

ciej mówi si

ę

,

ż

e chodzi o stosunki mi

ę

dzy podmiotami, z których

przynajmniej jeden nie ma

ż

adnych powi

ą

za

ń

z rz

ą

dem lub instytucjami rz

ą

dowymi



W sensie przedmiotowym – o kontaktach, zwi

ą

zkach i oddziaływaniach wykraczaj

ą

cych poza granice

pa

ń

stw, które nie s

ą

kontrolowane przez rz

ą

dowe organy polityki zagranicznej



Stosunki transnarodowe najcz

ęś

ciej wyst

ę

puj

ą

na takich obszarach jak: transport, handel, stosunki

finansowe (przepływ kapitałów), masowe komunikowanie (przepływ informacji, idei i wzorów kulturowych),
podró

ż

e (turystyka i ruch transgraniczny)

o

Konsekwencje stosunków transnarodowych:



Rozszerzaj

ą

si

ę

wi

ę

zi narodowych grup i interesów w ramach szerszych transnarodowych struktur

(ponadnarodowych organizacji), które słu

żą

realizacji ich interesów, koordynacji działania, uzgadnianiu

background image

6

stanowiska itp. – w konsekwencji granice pa

ń

stw staj

ą

si

ę

bardziej „rozrzedzone” a polityka wewn

ę

trzna

ulega internacjonalizacji



Ro

ś

nie luka mi

ę

dzy aspiracjami rz

ą

du do kontrolowania aktorów i stosunków transnarodowych a

mo

ż

liwo

ś

ciami jej zapewnienia – koszty ewentualnej próby podporz

ą

dkowania stosunków transnarodowych

kontroli rz

ą

du wzrastaj

ą

w miar

ę

rozwoju tych stosunków; to sprawia,

ż

e rz

ą

dy w coraz wi

ę

kszym stopniu

godz

ą

si

ę

na autonomi

ę

stosunków transnarodowych i preferuj

ą

rozwi

ą

zania kompromisowe



W miar

ę

rozwoju stosunków transnarodowych pogł

ę

bia si

ę

proces pluralizacji uczestników SM

o

W sumie ro

ś

nie znaczenie i rola niepa

ń

stwowych uczestników SM oraz ulega osłabieniu pozycja pa

ń

stwa

W przeciwie

ń

stwie do realistów transnacjonali

ś

ci nie uto

ż

samiaj

ą

formalnej niezale

ż

no

ś

ci i suwerenno

ś

ci

pa

ń

stw z rzeczywisto

ś

ci

ą

o

Współzale

ż

no

ść

pa

ń

stw wzrasta, czego reali

ś

ci nie bior

ą

pod uwag

ę

o

Przyczyn tego jest wiele – najwa

ż

niejsz

ą

jest rozwój stosunków transnarodowych

o

Konsekwencje rosn

ą

cej współzale

ż

no

ś

ci pa

ń

stw:



Zmiana polityki jednego pa

ń

stwa poci

ą

ga za sob

ą

trudne do unikni

ę

cia nast

ę

pstwa dla innego pa

ń

stwa



Pojawia si

ę

wysoki stopie

ń

wra

ż

liwo

ś

ci wewn

ę

trznej pa

ń

stwa na wydarzenia zewn

ę

trzne



Zerwanie (istotne ograniczenie) stosunków mi

ę

dzy pa

ń

stwami jest kosztowne dla ka

ż

dej ze stron (rozkład

kosztów mo

ż

e, ale nie musi, by

ć

równomierny)



W miar

ę

wzrostu współzale

ż

no

ś

ci pa

ń

stwa trac

ą

sw

ą

autonomi

ę

polityczn

ą

i ekonomiczn

ą

(suwerenno

ść

ulega coraz wi

ę

kszej erozji) – ogranicza to swobod

ę

rz

ą

dów w kształtowaniu polityki wewn

ę

trznej i

zewn

ę

trznej (zmniejsza zakres wyboru mo

ż

liwych opcji działania)



Wzrost współzale

ż

no

ś

ci sprawia,

ż

e w wielu dziedzinach SM poszerza si

ę

pole zbie

ż

no

ś

ci (wspólnoty)

interesów pa

ń

stw, a sfera interesów przeciwstawnych ulega ograniczeniu – przez to pa

ń

stwa w coraz

wi

ę

kszym stopniu licz

ą

si

ę

z interesami partnerów i dzi

ę

ki temu rozwijaj

ą

współprac

ę

, za

ś

spory i konflikty

rozstrzygane s

ą

gł. metodami pokojowymi



Zwi

ę

ksza si

ę

mo

ż

liwo

ść

oddziaływania pewnych pa

ń

stw na inne, podnosz

ą

si

ę

jednocze

ś

nie koszty takiego

oddziaływania; powi

ę

ksza si

ę

równie

ż

zakres dost

ę

pnych pa

ń

stwu instrumentów słu

żą

cych realizacji jego

polityki, ale jednocze

ś

nie zmniejsza si

ę

ich efektywno

ść



Im wi

ę

ksza współzale

ż

no

ść

, tym wi

ę

kszej ilo

ś

ci zasobów i wysiłków wymaga osi

ą

ganie partykularnych

celów pa

ń

stw w sferze mi

ę

dzynarodowej – to skłania pa

ń

stwa do poszukiwania sposobów osi

ą

gania swych

celów i interesów raczej przez współdziałanie

Post

ę

puj

ą

cy wzrost powi

ą

za

ń

mi

ę

dzy polityk

ą

wewn

ę

trzn

ą

a zagraniczn

ą

prowadzi do zacierania si

ę

ż

ni

ć

mi

ę

dzy tymi sferami aktywno

ś

ci pa

ń

stwa

o

Wszystkie kwestie polityki wewn

ę

trznej maj

ą

dzi

ś

swój zewn

ę

trzny (mi

ę

dzynarodowy) wymiar

o

Realistyczna hierarchia celów polityki zagranicznej pa

ń

stw ulega zanikowi – kwestia bezpiecze

ń

stwa

(jakkolwiek wa

ż

na), nie dominuje ju

ż

w polityce pa

ń

stw

o

Spektrum polityki zewn

ę

trznej ulega rozszerzeniu gł. w kierunku rozwoju ekonomicznego i wzrostu poziomu

ż

ycia społecze

ń

stwa

Ze wzgl

ę

du na pogł

ę

biaj

ą

c

ą

si

ę

współzale

ż

no

ść

, zwłaszcza ekonomiczn

ą

, pa

ń

stw nast

ę

puje transformacja

natury i roli pot

ę

gi/siły w SM

o

Pot

ę

ga w SM ulega rozproszeniu (dyfuzji), poniewa

ż

:



Pa

ń

stwa przestały by

ć

jedynymi o

ś

rodkami/nosicielami siły w SM – w pewnym stopniu t

ę

funkcj

ę

przejmuj

ą

aktorzy transnarodowi



Dzi

ę

ki rozwojowi i rozprzestrzenianiu si

ę

technologii militarnych oraz wzrostowi współzale

ż

no

ś

ci rozszerzyły

si

ę

mo

ż

liwo

ś

ci (siła) pa

ń

stw słabszych, co przyczynia si

ę

do wzgl

ę

dnego osłabienia mocarstw – interwencje

zbrojne i kontrola pa

ń

stw słabszych staj

ą

si

ę

coraz bardziej kosztowne

o

Post

ę

puje równie

ż

dywersyfikacja

ź

ródeł pot

ę

gi – trac

ą

na znaczeniu tradycyjne

ź

ródła pot

ę

gi, na które kład

ą

nacisk reali

ś

ci (potencjał przemysłowy, ludno

ść

, terytorium, siła zbrojna), za

ś

wzrasta znaczenie

ź

ródeł

„mi

ę

kkich” (

ź

ródła ekonomiczne (kapitał finansowy, kredyty), sprawno

ść

organizacyjna i instytucjonalna,

aktywno

ść

ideologiczna i kulturalna, potencjał naukowy i technologiczny)

o

Dyfuzja i dywersyfikacja pot

ę

gi w poł

ą

czeniu z istnieniem arsenałów nuklearnych prowadz

ą

do istotnego

ograniczenia u

ż

yteczno

ś

ci i roli siły militarnej jako narz

ę

dzia polityki pa

ń

stw



Potencjalne koszty wojny wzrosły na tyle,

ż

e przestała ona by

ć

racjonalna i produktywna z punktu widzenia

interesów pa

ń

stw

Podsumowanie – podstawowe zało

ż

enia transnacjonalistów:

o

Pa

ń

stwo przestaje by

ć

dominuj

ą

cym uczestnikiem

ż

ycia mi

ę

dzynarodowego, wzrasta rola i znaczenie

uczestników niepa

ń

stwowych

o

Stosunki transnarodowe stały si

ę

integraln

ą

cz

ęś

ci

ą

SM, pojawiły si

ę

nowe obszary i poziomy (kanały)

interakcji w płaszczy

ź

nie mi

ę

dzynarodowej

o

Nast

ę

puje ci

ą

gły wzrost współzale

ż

no

ś

ci w SM – pa

ń

stwa trac

ą

autonomi

ę

polityczn

ą

i ekonomiczn

ą

;

suwerenno

ść

ulega erozji

o

Zacieraj

ą

si

ę

ż

nice mi

ę

dzy polityk

ą

zagraniczn

ą

a wewn

ę

trzn

ą

jako wyspecjalizowanymi dziedzinami

aktywno

ś

ci pa

ń

stwa

o

Znika tradycyjna hierarchia zagadnie

ń

b

ę

d

ą

cych przedmiotem uwagi pa

ń

stw: problemy bezpiecze

ń

stwa

militarnego, sojuszów itp. przestaj

ą

dominowa

ć

w polityce pa

ń

stw, wrasta znaczenie kwestii ekonomicznych,

społecznych i ekologicznych

background image

7

o

Traci na znaczeniu siła militarna jako narz

ę

dzie polityki pa

ń

stw – mo

ż

liwo

ść

jej realizacji w stosunkach

zewn

ę

trznych zale

ż

y coraz bardziej od „mi

ę

kkich” składników pot

ę

gi

III. Uczestnicy stosunków mi

ę

dzynarodowych, ich interesy i oddziaływania (I. Popiuk-Rysi

ń

ska)

1. Poj

ę

cie uczestnika stosunków mi

ę

dzynarodowych

Uczestnicy SM (zwani te

ż

podmiotami SM lub aktorami SM) – bardzo wiele bardzo zró

ż

nicowanych podmiotów

Uczestnictwo – udział podmiotu w jakiej

ś

zbiorowej aktywno

ś

ci (działanie w powi

ą

zaniu z innymi) albo

wnoszenie własnego wkładu w rezultaty zbiorowej aktywno

ś

ci

Kryteria uczestnictwa w SM:

o

Charakter działa

ń

– zdolno

ść

do aktywno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej

o

Konsekwencje działa

ń

– zdolno

ść

do zmieniania lub utrwalania stanów rzeczy w

ś

rodowisku

mi

ę

dzynarodowym

Aktywno

ść

mi

ę

dzynarodowa – najbardziej ogólne okre

ś

lenie ró

ż

nych przejawów celowego i czynnego stosunku

do rzeczywisto

ś

ci mi

ę

dzynarodowej;

ś

wiadome i celowe post

ę

powanie w stosunku do tego, co dla danego

podmiotu stanowi „zagranic

ę

Formy aktywno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej:

o

Czynno

ś

ci – krótkotrwałe i mniej skomplikowane (np. głosowanie na konferencji mi

ę

dzynarodowej)

o

Działania – długotrwałe, zło

ż

one, wymagaj

ą

ce wi

ę

cej wysiłku i wa

ż

niejsze dla całego procesu aktywno

ś

ci;

zespół czynno

ś

ci

Ka

ż

da aktywno

ść

mi

ę

dzynarodowa, niezale

ż

nie od rezultatów, zmienia stan rzeczy w

ś

rodowisku

mi

ę

dzynarodowym przez sam fakt swego zaistnienia

Działania typowo wewn

ę

trzne nie kształtuj

ą

same

ś

rodowiska mi

ę

dzynarodowego, lecz jedynie warunkuj

ą

aktywno

ść

podmiotów zewn

ę

trznych – współzale

ż

no

ś

ci mi

ę

dzynarodowe ci

ą

gle wzrastaj

ą

, wi

ę

c coraz wi

ę

cej

wydarze

ń

wewn

ę

trznych wywołuje reakcje zagraniczne

Uczestnicy SM – podmioty zdolne do aktywno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej, a wi

ę

c do zmieniania lub utrwalania w

sposób zamierzony stanów

ś

rodowiska mi

ę

dzynarodowego

o

Uczestnik jest tylko jednym z elementów szerszej zbiorowo

ś

ci podmiotów podejmuj

ą

cych aktywno

ść

tego

samego typu

o

Aktywno

ść

uczestnika jest cz

ęś

ci

ą

składow

ą

cało

ś

ci SM

o

Ka

ż

dy uczestnik ma swój udział w rezultatach zbiorowej aktywno

ś

ci, którymi s

ą

procesy i zjawiska

mi

ę

dzynarodowe oraz odpowiadaj

ą

ce im stany

ś

rodowiska mi

ę

dzynarodowego

2. Zró

ż

nicowanie uczestników stosunków mi

ę

dzynarodowych

Podstawowe grupy uczestników SM:

o

Pa

ń

stwa

o

Uczestnicy niepa

ń

stwowi



Narody



Zbiorowe podmioty mi

ę

dzypa

ń

stwowe – organizacje mi

ę

dzynarodowe, UE i in.



Zbiorowe podmioty mi

ę

dzyspołeczne (prywatne) o charakterze niekomercyjnym – mi

ę

dzynarodowe NGOs,

ruchy i sieci mi

ę

dzyspołeczne, fundacje, ko

ś

cioły, organizacje terrorystyczne



Zbiorowe podmioty gospodarcze (komercyjne) – przedsi

ę

biorstwa, grupy przest

ę

pcze



Prywatne i subpa

ń

stwowe (terytorialne) podmioty krajowe – np. partie polityczne, organizacje społeczne,

osoby fizyczne, regiony, miasta

2A. Pa

ń

stwa

Powszechnie uwa

ż

ane za najwa

ż

niejszych uczestników SM, poniewa

ż

:

o

S

ą

elementarnymi jednostkami

ś

rodowiska mi

ę

dzynarodowego oraz jednocze

ś

nie najwy

ż

ej zorganizowanymi

podmiotami zbiorowymi (wł

ą

czaj

ą

pod swoje zwierzchnictwo wszystkie jednostki i grupy społeczne

o

S

ą

najbardziej wpływowymi uczestnikami

ż

ycia mi

ę

dzynarodowego

o

Stosunki mi

ę

dzypa

ń

stwowe s

ą

fundamentem cało

ś

ci SM

Pa

ń

stwo to suwerenna organizacja terytorialno-polityczna, składa si

ę

z ludno

ś

ci, terytorium i suwerennej władzy

o

Suwerenno

ść

jest nieodł

ą

cznym atrybutem pa

ń

stwa, który pozwala odró

ż

ni

ć

je od innych jednostek

politycznych posiadaj

ą

cych ludno

ść

, terytorium i władz

ę

o

Suwerenno

ść

oznacza formalny status pa

ń

stwa w otoczeniu mi

ę

dzynarodowym – wskazuje na odr

ę

bno

ść

i

niezale

ż

no

ść

danej jednostki geopolitycznej (ponosi ona wył

ą

czn

ą

odpowiedzialno

ść

za to, co dzieje si

ę

na jej

terytorium, oraz niezale

ż

nie i samodzielnie definiuje, reprezentuje i realizuje swoje interesy na arenie

mi

ę

dzynarodowej)

Pa

ń

stwo uzyskuje zdolno

ść

do aktywno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej z chwil

ą

powstania – jest to cecha pierwotna (a

nie np. nadana przez jaki

ś

podmiot zew.) pa

ń

stwa

Ka

ż

de pa

ń

stwo ma niezbywalne prawo do suwerennego reprezentowania i prowadzenia swoich interesów w

ś

rodowisku mi

ę

dzynarodowym

Przedmiot mi

ę

dzynarodowej aktywno

ś

ci pa

ń

stwa jest nieograniczony

Formy aktywno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej pa

ń

stwa s

ą

bardzo zró

ż

nicowane – najwa

ż

niejsze z nich:

o

Utrzymywanie stosunków z innymi uczestnikami SM, w tym stosunków dyplomatycznych i konsularnych z

innymi pa

ń

stwami

o

Zawierania umów mi

ę

dzynarodowych

background image

8

o

Współtworzenie organizacji mi

ę

dzynarodowych i uczestnictwo w nich

o

Udział w konferencjach mi

ę

dzynarodowych

o

Korzystanie ze

ś

rodków pokojowego rozwi

ą

zywania sporów, w tym z s

ą

dów mi

ę

dzynarodowych

o

Korzystanie z sił zbrojnych

Zdolno

ść

do działa

ń

mi

ę

dzynarodowych jest wspólna wszystkim pa

ń

stwom i stanowi ich stały, powszechny i

niezbywalny atrybut zewn

ę

trzny – pa

ń

stwa korzystaj

ą

z niej jednak w ró

ż

ny sposób – cho

ć

pa

ń

stwa s

ą

potencjalnie jednakowymi uczestnikami SM, w praktyce zakres ich zdolno

ś

ci do działa

ń

mi

ę

dzynarodowych jest

zró

ż

nicowany i zale

ż

y od czynników wewn

ę

trznych i zewn

ę

trznych takich jak:

o

Zakres efektywnej zdolno

ś

ci do działa

ń

mi

ę

dzynarodowych jest pochodn

ą

potencjału pa

ń

stwa, jego zasobów

materialnych i ludzkich (ilo

ś

ciowych i jako

ś

ciowych), które mog

ą

by

ć

uruchomione dla osi

ą

gni

ę

cia celów

pa

ń

stwa w

ś

rodowisku mi

ę

dzynarodowym (jak łatwo si

ę

domy

ś

li

ć

im wi

ę

kszy potencjał i zasoby, tym lepiej; przy

czym potencjał/pot

ę

ga jest wzgl

ę

dna – zale

ż

y od porównania pa

ń

stwa z innymi krajami)

o

Zakres uznania przez inne pa

ń

stwa – jest ono warunkiem nawi

ą

zania bezpo

ś

rednich stosunków oficjalnych;

bez niego stosunki dwustronne s

ą

teoretycznie niemo

ż

liwe, a praktycznie bardzo utrudnione; brak uznania ze

strony licznej grupy pa

ń

stw nie tylko ogranicza aktywno

ść

pa

ń

stwa, obni

ż

a jego presti

ż

oraz utrudnia

prowadzenie interesów w

ś

rodowisku mi

ę

dzynarodowym

o

Niektóre zobowi

ą

zania mi

ę

dzynarodowe ograniczaj

ą

zdolno

ść

do działa

ń

– pa

ń

stwa neutralne nie mog

ą

uczestniczy

ć

w sojuszach, Niemcy i Japonia po II W

Ś

miały ograniczon

ą

przez mocarstwa zdolno

ść

do

działania (na mocy aktów bezwarunkowej kapitulacji)

o

Aktywno

ść

mi

ę

dzynarodowa pa

ń

stwa zale

ż

y od zakresu nawi

ą

zanych stosunków dyplomatycznych – te s

ą

do

ść

cz

ę

sto zrywane, zawieszane lub ich po prostu nie ma ze wzgl

ę

du na słaby potencjał pa

ń

stwa

Gdy mówimy o aktywno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej pa

ń

stwa w istocie mamy na my

ś

li jego konstytucyjne organy

2B. Narody

S

ą

jednymi z wa

ż

niejszych uczestników SM, ale ich uczestnictwo ma charakter przej

ś

ciowy – staj

ą

si

ę

uczestnikami SM, gdy działaj

ą

na rzecz utworzenia własnego pa

ń

stwa

Naród mo

ż

e by

ć

uczestnikiem SM, gdy jest odpowiednio zorganizowany i ma organy zdolne do wyst

ę

powania

w jego imieniu i reprezentowania go na zew.

Przykłady: Organizacja Ludu Afryki Południowo-Zachodniej (SWAPO) walcz

ą

ca o powstanie Namibii (1960-90),

Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP; od 1965), POLISARIO (od 1973 walczy o niepodległo

ść

Sahary

Zachodniej), Sajudis na Litwie pod koniec lat 80.

Narody maj

ą

ograniczony zakres zdolno

ś

ci do działa

ń

mi

ę

dzynarodowych – ranga ich stosunków z innymi

uczestnikami SM jest ni

ż

sza ni

ż

stosunków mi

ę

dzypa

ń

stwowych

Ruchy reprezentuj

ą

ce narody mog

ą

podpisywa

ć

traktaty mi

ę

dzynarodowe, uczestniczy

ć

w organizacjach

mi

ę

dzynarodowych (ale nie zawsze na zasadach pełnego członkostwa), cz

ę

sto posługuj

ą

si

ę

własnymi siłami

zbrojnymi
2C. Zbiorowe podmioty mi

ę

dzypa

ń

stwowe

S

ą

to trwałe zwi

ą

zki pa

ń

stw zorientowane w swej działalno

ś

ci na rzecz realizacji wspólnych interesów całej

zbiorowo

ś

ci lub jej wi

ę

kszo

ś

ci; maj

ą

charakter kolektywny i publiczny

Nale

żą

do nich przede wszystkim organizacje mi

ę

dzyrz

ą

dowe o ró

ż

nym stopniu zinstytucjonalizowania

Mi

ę

dzynarodowa organizacja mi

ę

dzyrz

ą

dowa – celowy, wielostronny (m.in. 3 podmioty) zwi

ą

zek (zrzeszenie)

pa

ń

stw, powstały w wyniku zawartego mi

ę

dzy nimi porozumienia i wyposa

ż

ony w stałe organy; ich członkami s

ą

w zasadzie pa

ń

stwa reprezentowane przez rz

ą

dy, cho

ć

bywaj

ą

wyj

ą

tki (np. Wspólnota Europejska jako członek

FAO i WTO czy OWP w LPA)

Organizacje powstaj

ą

w wyniku porozumienia zawartego przez ich przyszłych członków, które zazwyczaj ma

form

ę

umowy mi

ę

dzynarodowej (cho

ć

zdarzaj

ą

si

ę

przykłady mniej formalnych porozumie

ń

) – umowa taka jest

zazwyczaj statutem organizacji i okre

ś

la najbardziej podstawowe kwestie (czasem statuty s

ą

przyjmowane po

jakim

ś

czasie funkcjonowania organizacji – RWPG; s

ą

te

ż

organizacje bez spisanych statutów – OBWE, NATO,

Commonwealth, GATT)

Organizacje mi

ę

dzynarodowe istniej

ą

i funkcjonuj

ą

zasadniczo w formie systemu swoich stałych organów –

absolutne minimum to dwa typy organów:

o

Plenarny – np. walne zgromadzenie składaj

ą

ce si

ę

ze wszystkich członków – najwa

ż

niejsze w tego typu

organizacjach s

ą

organy zło

ż

one z przedstawicieli pa

ń

stw

o

Stały sekretariat (pojawienie si

ę

stałych organów wi

ąż

e si

ę

z zapewnieniem im odpowiedniego zaplecza

przez członków organizacji)

Podział organizacji mi

ę

dzynarodowych ze wzgl

ę

du na zakres członkostwa i przedmiotowy zakres kompetencji:

o

Organizacje powszechne i wszechstronne – dzi

ś

ONZ, kiedy

ś

Liga Narodów

o

Organizacje powszechne o kompetencjach ograniczonych (funkcjonalne, wyspecjalizowane, celowe) – np.

Ś

wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO), Mi

ę

dzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF), Mi

ę

dzynarodowa

Organizacja Pracy (ILO), Organizacja ds. Wy

ż

ywienia i Rolnictwa (FAO) [wszystkie wymienione wchodz

ą

w

skład systemu NZ]

o

Organizacje o ograniczonym członkostwie (regionalne) i ogólnych kompetencjach – np. Organizacja Jedno

ś

ci

Afryka

ń

skiej (OJA), Unia Afryka

ń

ska (UA), Liga Pa

ń

stw Arabskich (LPA) i Organizacja Pa

ń

stw Ameryka

ń

skich

(OPA)

background image

9

o

Organizacje o ograniczonym członkostwie i ograniczonych celach (zwykle gospodarcze, polityczno-wojskowe,

społeczne, kulturalne lub techniczne) – np. Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA), Europejska
Wspólnota

W

ę

gla

i

Stali

(EWWiS),

Unia

Zachodnioeuropejska

(UZE),

Organizacja

Traktatu

Północnoatlantyckiego (NATO), Europejska Organizacja Ł

ą

czno

ś

ci Satelitarnej (EUTELSAT)

UE nie mie

ś

cie si

ę

w tych klasyfikacjach i ma hybrydowy charakter

Obok tego typu organizacji mi

ę

dzynarodowych istniej

ą

inne lu

ź

niejsze zwi

ą

zki pa

ń

stw – na ogół słabiej

zorganizowane i nie wyposa

ż

one w stałe sekretariaty (np. G-8)

Zakres zdolno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej grupy uczestników mi

ę

dzypa

ń

stwowych jest pochodn

ą

porozumienia

współtworz

ą

cych j

ą

podmiotów – zazwyczaj jest ograniczony i wyra

ź

nie okre

ś

lony

Podmioty tego typu nawi

ą

zuj

ą

i utrzymuj

ą

stosunki z innymi uczestnikami SM – korzystaj

ą

z biernego prawa

legacji, czasem mog

ą

tworzy

ć

swoje przedstawicielstwa w pa

ń

stwach (ONZ, MFW, OBWE, WE), zwykle uzyskuj

ą

prawo zawierania umów mi

ę

dzynarodowych w zakresie swoich kompetencji, mog

ą

wyst

ę

powa

ć

z roszczeniami

mi

ę

dzynarodowymi i korzysta

ć

ze

ś

rodków pokojowego rozstrzygania sporów, ponosz

ą

odpowiedzialno

ść

mi

ę

dzynarodow

ą

za szkody wyrz

ą

dzone przez swe organy i funkcjonariuszy

Niektóre z tych podmiotów – o ile maj

ą

uprawnienia – podejmuj

ą

działania wymuszaj

ą

ce przy pomocy

ś

rodków

niewojskowych (np. sankcje ONZ i UE), prowadz

ą

operacje i misje pokojowe (ONZ, OBWE), w tym tymczasowo

zarz

ą

dzaj

ą

pewnymi obszarami (UE – Mostar; ONZ – Kosowo, Timor Wschodni), podejmuj

ą

wymuszaj

ą

ce akcje

wojskowe (bombardowanie Serbii przez NATO, zapewnianie przez NATO bezpiecze

ń

stwa w Kosowie)

2D. Zbiorowe podmioty mi

ę

dzyspołeczne (prywatne) o charakterze niekomercyjnym

Bardzo zró

ż

nicowana grupa – podmioty, w których skład wchodz

ą

osoby fizyczne i/lub prawne, o ró

ż

nym typie i

stopniu zorganizowania

Zarówno podmioty mi

ę

dzynarodowe w pełnym tego słowa znaczeniu (prawdziwie kolektywne, zło

ż

one z

równorz

ę

dnych podmiotów, działaj

ą

ce na podstawie wspólnych decyzji; głównie mi

ę

dzynarodowe NGOs, ruchy i

sieci społeczne), jak i transnarodowe (mi

ę

dzynarodowy skład, ale ukształtowany wokół jednego centrum i przez

to centrum w mniejszym lub wi

ę

kszym zakresie kierowane; np. fundacje i ko

ś

cioły)

Równie

ż

organizacje terrorystyczne

Mi

ę

dzynarodowa organizacja pozarz

ą

dowa (pozapa

ń

stwowa, prywatna) – celowy, wielostronny zwi

ą

zek osób

fizycznych i/lub prawnych, powstały na podstawie zawartego mi

ę

dzy nimi porozumienia i wyposa

ż

ony w system

stałych organów; porozumienie to nie jest umow

ą

mi

ę

dzynarodow

ą

, lecz porozumieniem prywatnym

Zarówno organizacje powszechne (np. MKOl), jak i regionalne (np. Unia Europejskich Federalistów), masowe i

elitarne, otwarte na dowolnych członków (np. organizacje ekologiczne) lub nie (np.

Ś

wiatowy Kongres

ś

ydów)

Podział organizacji pozarz

ą

dowych ze wzgl

ę

du na profil działalno

ś

ci – organizacje:

o

Ideologiczno-polityczne – np. Mi

ę

dzynarodówka Socjalistyczna, Europejska Unia Chrze

ś

cija

ń

sko-

Demokratyczna

o

Zwi

ą

zkowe/pracownicze

np.

Mi

ę

dzynarodowa

Konfederacja

Wolnych

Zwi

ą

zków

Zawodowych,

Stowarzyszenie Personelu NZ

o

Sportowe, turystyczne, rekreacyjne – np. MKOl

o

Wyznaniowe – np. Pax Christi, Pax Romana,

Ś

wiatowa Rada Ko

ś

ciołów

o

Naukowe, o

ś

wiatowe, kulturalne – np. Stowarzyszenie Prawa Mi

ę

dzynarodowego, Mi

ę

dzynarodowe

Towarzystwo Muzyki Współczesnej

o

Pokojowe – np. Mi

ę

dzynarodowe Biuro Pokoju, Mi

ę

dzynarodowy Ruch Lekarzy na rzecz Zapobie

ż

enia

Wojnie J

ą

drowej

o

Humanitarne i udzielaj

ą

ce pomocy rozwojowej – np. Mi

ę

dzynarodowy Klub Rotarian, Amnesty International,

Caritas International, Lekarze bez Granic

o

Zawodowe – np. Mi

ę

dzynarodowe Stowarzyszenie Bankowców, Mi

ę

dzyameryka

ń

ska Rada Handlu i

Produkcji

o

Ochrony

ś

rodowiska – np.

Ś

wiatowy Fundusz Przyrody, Greenpeace

o

Wspólnot lokalnych i regionalnych – np. Rada Regionów Europejskich

o

Narodów

ż

yj

ą

cych w diasporze – np.

Ś

wiatowy Kongres

ś

ydów, Mi

ę

dzynarodowy Zwi

ą

zek Romów

o

Zwolenników lub przeciwników działalno

ś

ci innych grup/organizacji – np. Mi

ę

dzynarodowy Ruch Studentów

na rzecz NZ,

Ś

wiatowa Liga Antykomunistyczna

o

Grup społecznych wyodr

ę

bnionych np. ze wzgl

ę

du na płe

ć

– np. Mi

ę

dzynarodowa Słu

ż

ba Informacji i

Komunikacji Kobiet, Kobiety w Rozwoju Europy – lub wiek – np. Mi

ę

dzynarodowe Biuro Skautów

o

Antyglobalistyczne – np. Stowarzyszenie na rzecz Opodatkowania Transakcji Finansowych w celu Pomocy

Obywatelom, Mi

ę

dzynarodowe Centrum Globalizacji

Ruchy mi

ę

dzynarodowe – zbiorowe działania zmierzaj

ą

ce do przeprowadzenia zmian społecznych (ruchy

społeczne) o składzie mi

ę

dzynarodowym; s

ą

na ogół słabo zorganizowane, tworz

ą

zbiorowy podmiot dzi

ę

ki

zabiegom nieformalnym, du

ż

a spontaniczno

ść

działania, niski stopie

ń

hierarchizacji i zró

ż

nicowania ról;

ewentualna instytucjonalizacja nast

ę

puje po pewnym czasie

Pewna grupa ruchów pozarz

ą

dowych utrwala si

ę

i formalizuje, powołuj

ą

c pozarz

ą

dowe organizacje

mi

ę

dzynarodowe – np. Lekarze bez Granic,

Ś

wiatowy Fundusz Przyrody

Nowe ruchy społeczne s

ą

trudne do odró

ż

nienia od sieci zwolenników/wsparcia (takich „form organizacji”, które

charakteryzuje dobrowolna, wzajemna i horyzontalna komunikacja oraz wymiana, słu

żą

cych podejmowaniu

background image

10

wspólnych działa

ń

dla osi

ą

gni

ę

cia celów społecznych) – s

ą

one lu

ź

niejsze, brak im struktury instytucjonalnej i

centrum kierowniczego; powstaj

ą

zwykle w dwóch przypadkach:

o

W celu wsparcia krajowych grup i organizacji, które samodzielnie nie s

ą

w stanie doprowadzi

ć

do zmiany

niewła

ś

ciwej polityki lub nagannego post

ę

powania swego rz

ą

du w jakiej

ś

kwestii

o

Gdy osi

ą

gni

ę

cie danego celu wymaga działania w szerszej skali mi

ę

dzynarodowej, na forum organizacji i

konferencji

mi

ę

dzyrz

ą

dowych,

wobec

wielu

rz

ą

dów

lub

podmiotów

pozarz

ą

dowych

o

zasi

ę

gu

mi

ę

dzynarodowym (gł. koncernów transnarodowych)

Ze wzgl

ę

du na ograniczone

ś

rodki i okre

ś

lony profil organizacje i ruchy pozarz

ą

dowe rozwijaj

ą

stosunki z tymi

podmiotami, od których zale

ż

y realizacja ich programów – rz

ą

dami, organizacjami mi

ę

dzyrz

ą

dowymi itp.

W podobny sposób w SM uczestnicz

ą

sieci społeczne, których siła opiera si

ę

na pot

ę

dze informacji i idei –

nastawione s

ą

gł. na perswazj

ę

i socjalizacj

ę

; działaj

ą

gł. za pomoc

ą

materiałów (pseudo)dziennikarskich

(informacje i komentarze – cz

ę

sto udramatyzowane), posługuj

ą

si

ę

uniwersalnymi symbolami lub symbolicznymi

wydarzeniami; dzi

ę

ki wielkiej liczbie uczestników sieci społeczne mog

ą

oddziaływa

ć

na silne podmioty (rz

ą

dy,

organizacje finansowe, koncerny mi

ę

dzynarodowe), poniewa

ż

te musz

ą

dba

ć

o swój wizerunek

Uczestnicy transnarodowi – zbiorowe podmioty/organizacje kierowane z jednego o

ś

rodka; maj

ą

skład

mi

ę

dzynarodowy, ale nie s

ą

zwi

ą

zkami mi

ę

dzynarodowymi o charakterze kolektywnym; kształtuj

ą

si

ę

wokół

jednego centrum i s

ą

przez nie kierowane (s

ą

scentralizowane i zhierarchizowane) – dwa typy:

o

Ko

ś

cioły transnarodowe – np. Ko

ś

ciół rzymskokatolicki

o

Fundacje transnarodowe – np. Rockefelera czy Forda

Organizacje terrorystyczne – ugrupowania tajne, d

ążą

ce do realizacji celów politycznych poprzez stosowanie

siły lub przemocy oraz gro

ź

b

ę

ich u

ż

ycia, co ma wywoła

ć

strach w danej zbiorowo

ś

ci i wymusi

ć

oczekiwane

zmiany, kieruj

ą

si

ę

motywacj

ą

ś

wieck

ą

(lewicow

ą

lub nacjonalistyczn

ą

) lub religijn

ą

(w ostatnich latach dominuje

islam); pod wzgl

ę

dem organizacyjnym dominuje struktura sieci – nieznaczny stopie

ń

instytucjonalizacji, płaska

struktura, ograniczona rola o

ś

rodka centralnego, decentralizacja i du

ż

a samodzielno

ść

oddziałów, płynne

członkostwo; rdzeniem jest zazwyczaj grupa „dobrze wyszkolonych profesjonalistów”; cz

ęść

grup

terrorystycznych pozyskuje

ś

rodki na finansowanie swej działalno

ś

ci metodami kryminalnymi i utrzymuje kontakty

z grupami przest

ę

pczo

ś

ci zorganizowanej, cz

ęść

jest wspierana przez pa

ń

stwa

2E. Zbiorowe podmioty komercyjne (gospodarcze)

Czyli organizacje gospodarcze, maj

ą

ce mi

ę

dzynarodowy skład, prowadz

ą

ce działalno

ść

nastawion

ą

na zysk –

gł. korporacje transnarodowe (zwane mi

ę

dzynarodowymi lub wielonarodowymi), czyli zwi

ą

zki filii z ró

ż

nych

pa

ń

stw poł

ą

czonych, kierowanych i nadzorowanych przez firm

ę

dominuj

ą

c

ą

(np. IBM, Coca-Cola, Philips, Toyota)

Struktura tych przedsi

ę

biorstw jest mniej lub bardziej scentralizowana, wi

ę

c trudno je uzna

ć

za podmioty

kolektywne – st

ą

d najcz

ęś

ciej klasyfikowane s

ą

jako podmioty transnarodowe

Na listach zestawiaj

ą

cych PKB pa

ń

stw i obroty najwi

ę

kszych korporacji Wall-Mart otwiera trzeci

ą

dziesi

ą

tk

ę

najwi

ę

ksze korporacje dysponuj

ą

tak wielkim potencjałem,

ż

e mog

ą

kształtowa

ć

MSG i wpływa

ć

na gospodarki

krajowe (np. inwestuj

ą

c, ograniczaj

ą

c lub wycofuj

ą

c inwestycje)

Skutki ich działalno

ś

ci widoczne s

ą

te

ż

w sferze społecznej (zatrudnienie) i politycznej

Do tej grupy zalicza si

ę

te

ż

mi

ę

dzynarodowe ugrupowania przest

ę

pcze:

o

Najwa

ż

niejsze grupy przest

ę

pcze s

ą

transnarodowe: działaj

ą

w skali mi

ę

dzynarodowej i maj

ą

mi

ę

dzynarodowe struktury – Cosa Nostra, Camorra, yakuza, triady, kartele narkotykowe z Ameryki Łac.

(Medelin w Kolumbii i Cali w Boliwii) itd. itp.

o

Wi

ę

kszo

ść

z nich ma form

ę

sojuszy i sieci mniejszych, półautonomicznych zespołów oraz osób prywatnych

o

Najwi

ę

ksze zyski (ok. 50%) przynosi im handel narkotykami

o

Gł. formy działalno

ś

ci:



Nielegalny handel mi

ę

dzynarodowy – w tym: narkotykami, broni

ą

, lud

ź

mi



Pranie brudnych pieni

ę

dzy



Prostytucja



Podrabianie i sprzeda

ż

towarów



Wymuszanie

o

Aby zapewni

ć

sobie korzystne warunki działania organizacje przest

ę

pcze działaj

ą

te

ż

na scenie politycznej –

wyst

ę

puj

ą

jako grupy nacisku wobec instytucji pa

ń

stwowych, szanta

ż

uj

ą

i korumpuj

ą

polityków, czasem

wspieraj

ą

ruchy rebelianckie i terrorystyczne (UCK w Kosowie)

2G. Prywatne podmioty krajowe i jednostki subpa

ń

stwowe (terytorialne)

Prywatne podmioty krajowe podejmuj

ą

ce aktywno

ść

mi

ę

dzynarodow

ą

bez po

ś

rednictwa i udziału rz

ą

dów:

o

Jednostki

o

Grupy społeczne i ich organizacje – w tym partie polityczne, zwi

ą

zki zawodowe

o

Fundacje

o

Agencje prasowe

o

Agencje turystyczne

o

Przedsi

ę

biorstwa

o

Organizacje terrorystyczne

o

Grupy przest

ę

pcze

o

Itp.

background image

11



Bardzo zró

ż

nicowana grupa i zró

ż

nicowane formy aktywno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej – od sporadycznej po

zinstytucjonalizowan

ą

Podmioty subpa

ń

stwowe – regiony, gminy czy miasta podejmuj

ą

ce współprac

ę

z zagranic

ą

o

Nawi

ą

zuj

ą

i utrzymuj

ą

współprac

ę

gł. ze swoimi zagranicznymi odpowiednikami, ale te

ż

i z innymi podmiotami

o

Odbywa si

ę

to na warunkach okre

ś

lonych przez prawo wewn

ę

trzne i umowy mi

ę

dzynarodowe oraz podlega

kontroli odpowiednich władz pa

ń

stwowych

o

Najbardziej rozwini

ę

ta i najszersza współpraca dot. wspólnot przygranicznych w Europie (euroregiony) –

rozwija si

ę

od lat 50.

o

Ponadto:



Wspólnoty terytorialne promuj

ą

swoj

ą

interesy w organach organizacji mi

ę

dzyrz

ą

dowych – np. Kongres

Władz Lokalnych i Regionalnych w Radzie Europy



Współtworz

ą

organizacje pozarz

ą

dowe – np. Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych



Nawi

ą

zuj

ą

wzajemne stosunki dwustronne i wielostronne, mniej lub bardziej stałe i sformalizowane



Tworz

ą

i utrzymuj

ą

swoje biura przy instytucjach mi

ę

dzynarodowych – np. niemieckie landy przy UE,

ameryka

ń

skie stany przy WTO

2H. Podziały uczestników SM. Podmiotowo

ść

prawnomi

ę

dzynarodowa

Uczestników SM mo

ż

emy podzieli

ć

na:

o

Podmioty publiczne (np. pa

ń

stwa i ich zwi

ą

zki) i prywatne (np. organizacje pozarz

ą

dowe)

o

Podmioty jednostkowe (np. osoba fizyczna) i zbiorowe (np. organizacje mi

ę

dzynarodowe)

o

Podmioty pierwotne (np. pa

ń

stwo) i wtórne (np. ruchy mi

ę

dzynarodowe)

o

Podmioty globalne, regionalne, mi

ę

dzyregionalne i lokalne

o

Podmioty działaj

ą

ce legalnie, realizuj

ą

ce społecznie akceptowane cele oraz podmioty nielegalne prowadz

ą

ce

działalno

ść

przest

ę

pcz

ą

o

Uczestnicy posiadaj

ą

cy podmiotowo

ść

prawnomi

ę

dzynarodow

ą

i jej nie posiadaj

ą

cy



Kryterium uczestnictwa mi

ę

dzynarodowego – zdolno

ść

do działa

ń

mi

ę

dzynarodowych



Kryteria podmiotowo

ś

ci prawnomi

ę

dzynarodowej:



Zdolno

ść

prawna – posiadanie praw i obowi

ą

zków wynikaj

ą

cych bezpo

ś

rednio (bycie adresatem norm

prawa mi

ę

dzynarodowego)



Zdolno

ść

do czynno

ś

ci prawnych – wywoływanie skutków prawnych przez swoje działanie



Kryteria podmiotowo

ś

ci prwanomi

ę

dzynarodowej spełnia tylko cz

ęść

uczestników SM:



Pa

ń

stwa – tylko one dysponuj

ą

pełnym zakresem podmiotowo

ś

ci prawnomi

ę

dzynarodowej



Stolica Apostolska



Narody walcz

ą

ce o niepodległo

ść



Powsta

ń

cy



Strony wojuj

ą

ce



Organizacje mi

ę

dzyrz

ą

dowe



Osoby fizyczne – tylko w specyficznych przypadkach



Posiadanie zdolno

ś

ci prawnomi

ę

dzynarodowej pozwala na uczestniczenie w mi

ę

dzynarodowych

stosunkach prawnych – czyli daje mo

ż

liwo

ść

:



Zawierania umów mi

ę

dzynarodowych



Posiadania prawa legacji



Korzystania z s

ą

dów mi

ę

dzynarodowych



Ponoszenia odpowiedzialno

ś

ci prawnomi

ę

dzynarodowej

3. Interesy uczestników stosunków mi

ę

dzynarodowych

Aktywno

ść

mi

ę

dzynarodowa ma charakter celowy – a cele s

ą

pochodn

ą

interesów (np. interes: zapewnienie

bezpiecze

ń

stwa RP -> cel: wst

ą

pienie do NATO)

Interes – po

żą

dany stan rzeczy, który jest osi

ą

gany/chroniony przez podmioty SM albo dobro, którego brak lub

niedobór, aktualny b

ą

d

ź

antycypowany, wywołuje działanie podmiotu

Interesy uczestników SM odzwierciedlaj

ą

zale

ż

no

ś

ci mi

ę

dzy nimi a ich

ś

rodowiskiem zewn

ę

trznym i wyra

ż

aj

ą

w

sposób ogólny ich po

żą

dane stany:

o

Okre

ś

laj

ą

po

żą

dane stany stosunków mi

ę

dzy uczestnikiem a jego

ś

rodowiskiem – chodzi o takie stosunki,

które w maksymalnym stopniu zapewniaj

ą

przetrwanie i rozwój uczestników – interesy:



Bezpiecze

ń

stwo



Niezale

ż

no

ść



To

ż

samo

ść



Uczestnictwo w

ż

yciu mi

ę

dzynarodowym



Korzystna współpraca mi

ę

dzynarodowa itp.

o

Wyra

ż

aj

ą

po

żą

dane stany zjawisk i procesów mi

ę

dzynarodowych oraz

ś

rodowiska mi

ę

dzynarodowego – ta

grupa jest charakterystyczna dla organizacji mi

ę

dzynarodowych:



Ochrona i umacnianie pokoju



Ochrona praw człowieka



Rozwój handlu mi

ę

dzynarodowego



Rozwój współpracy mi

ę

dzynarodowej



Instytucjonalizacja SM

background image

12

o

Okre

ś

laj

ą

po

żą

dane przez uczestników statusy, pozycje i role mi

ę

dzynarodowe – chodzi o wła

ś

ciwe miejsce

w

ś

ród innych uczestników i odpowiadaj

ą

ce temu funkcje

Typologia interesów wg Kukułki:

o

Egzystencjonalne – interesy: cało

ś

ci, bezpiecze

ń

stwa, pewno

ś

ci, przetrwania, identyfikacji, rozwoju,

przystosowania i perspektywy

o

Koegzystencjonalne – interesy: autonomiczno

ś

ci, suwerenno

ś

ci, uczestnictwa, współ

ż

ycia, współpracy,

korzy

ś

ci, wzajemno

ś

ci, pozycji, roli, normatywizacji

o

Funkcjonalne – interesy: skuteczno

ś

ci, sprawno

ś

ci, informacji, regulacji i innowacji

Interesy zagro

ż

one lub niezrealizowane uruchamiaj

ą

proces działania – nadaj

ą

działaniu ogólny kierunek – ich

operacyjn

ą

konkretyzacj

ę

stanowi

ą

cele

Na to jakie konkretnie cele zostan

ą

sformułowane oprócz interesów wpływ maj

ą

:

o

Ś

rodowisko mi

ę

dzynarodowe –

ź

ródło zagro

ż

e

ń

lub szans

o

Potencjał uczestnika SM

Funkcje celów:

o

Ukierunkowanie działania – ustalenie hierarchii wa

ż

no

ś

ci działa

ń

o

Wpływ na wybór

ś

rodków i metod działania – bo dostosowuje si

ę

je do celów

o

Decydowanie o czasie trwania aktywno

ś

ci i wydatkowanej energii

Wynik działania podmiotu SM – wszelkie zmiany b

ę

d

ą

ce skutkiem działania (zarówno zamierzone, jak i nie)

Dlatego: działanie skuteczne (efektywne) = osi

ą

gni

ę

cie rezultatów zamierzonych (lub bliskich) oraz unikni

ę

cie

negatywnych skutków ubocznych
4. Oddziaływania uczestników stosunków mi

ę

dzynarodowych

Oddziaływania dzielimy na:

o

Nieukierunkowane, niezamierzone

o

Celowe, ukierunkowane,

ś

wiadomie wybrane i realizowane przez podmiot – czyli działania

Działania podmiotów w sferze mi

ę

dzynarodowej maj

ą

najcz

ęś

ciej charakter po

ś

redni – nie kształtuj

ą

bezpo

ś

rednio tej sfery, ani jej nie kontroluj

ą

; s

ą

realizowane przez po

ś

redników (np. przedstawiciele pa

ń

stw,

organy organizacji) za pomoc

ą

„mi

ę

kkich” metod (np. wyra

ż

anie stanowisk, wymiana pogl

ą

dów, negocjacje,

perswazja, wywieranie presji

ś

rodkami pokojowymi)

Rzadsze s

ą

działania bezpo

ś

rednie lub do nich zbli

ż

one – np. kontrolowanie, urabianie, wydawanie polece

ń

,

stwarzanie sytuacji przymusowych – zwykle kwestionowane, krytykowane i odrzucane przez adresatów, ale mog

ą

zyska

ć

legitymacj

ę

mi

ę

dzynarodow

ą

np. w przypadku decyzji RB ONZ

Rodzaje działa

ń

bezpo

ś

rednich:

o

Stosowanie siły zbrojnej wobec innego podmiotu lub gro

ż

enie sił

ą



Interwencja zbrojna



Okupacja cało

ś

ci lub cz

ęś

ci obcego terytorium



Demonstracje zbrojne



Ostrzał terytorium innego pa

ń

stwa



Ultimatum



Akty terrorystyczne

o

Manipulowanie

ś

rodkami (dobrami materialnymi i niematerialnymi), które s

ą

niezb

ę

dne dla innego podmiotu,

w celu wywołania po

żą

danych zmian w jego działaniach, postawach, koncepcjach – np.:



Zrywanie lub ograniczanie stosunków gospodarczych, politycznych



Zamkni

ę

cie granic



Zawieszenie wymiany osobowej



Wyra

ż

anie gró

ź

b

o

Tajne akcje wywiadowcze – gł.:



Infiltracja aparatu pa

ń

stwa



Kontrola działalno

ś

ci partii politycznych



Oczernianie i przekupywanie polityków



Działalno

ść

wywiadowcza



Sabota

ż



Organizowanie zamachów stanu

Trudno przypisa

ć

jaki

ś

rodzaj działa

ń

konkretnym uczestnikom SM – s

ą

wspólne

Najbogatszy repertuar

ś

rodków działania posiadaj

ą

oczywi

ś

cie pa

ń

stwa – polityczne, gospodarcze, wojskowe,

psychospołeczne, wywiadowcze, normatywne, instrumentalne wykorzystanie innych uczestników SM
5. Ewolucja uczestników stosunków mi

ę

dzynarodowych

Dwa procesy charakteryzuj

ą

ewolucj

ę

podmiotów mi

ę

dzynarodowych:

o

Wzrost ich liczby

o

Rozwój ich ró

ż

norodno

ś

ci

Dot. to wszystkich typów uczestników SM, ale najsilniej podmiotów pozapa

ń

stwowych

Pa

ń

stwa

o

Wzrost liczby (1945 – 71; obecnie – ponad 190)



Przyczyny:



Dekolonizacja – 98 pa

ń

stw

background image

13



Podział pa

ń

stw wielonarodowych na pocz

ą

tku lat 90. – rozpad ZSRR, Jugosławii, Czechosłowacji



Nadal wiele grup narodowych i etnicznych walczy o utworzenie własnych pa

ń

stw

o

Ogromne zró

ż

nicowanie – utrzymywanie si

ę

odmienno

ś

ci gospodarczych, etnicznych, religijnych,

kulturowych, cywilizacyjnych

Organizacje mi

ę

dzynarodowe:

o

Ogromny rozwój po II w

ś

, potem zahamowanie i spadek od połowy lat 80. – dzi

ś

(244) jest ich prawie trzy

razy wi

ę

cej ni

ż

w 1944 (82)

o

Nowe rodzaje organizacji:



Integracyjne i ponadnarodowe – np. Wspólnoty Europejskie



Sojusznicze – np. NATO



Regionalne o wszechstronnych kompetencjach – np. OPA, LPA



Finansowe – np. MFW



Energetyczne – np. IAEA

o

Pojawienie si

ę

nowych typów zwi

ą

zków mi

ę

dzy pa

ń

stwami, o zró

ż

nicowanym stopniu instytucjonalizacji –

unikatowa UE

Podmioty prywatne – olbrzymie zmiany!

o

Rozwój ilo

ś

ciowy – liczba NGOs wzrosła prawie dziesi

ę

ciokrotnie od 1951 (z 832 do 7261) – oznacza to

wzrost zaanga

ż

owania społecze

ń

stw w

ż

ycie mi

ę

dzynarodowe; rozwin

ę

ły si

ę

te

ż

inne typy podmiotów

prywatnych – w tym przedsi

ę

biorstwa mi

ę

dzynarodowe

o

Wzrost zró

ż

nicowania podmiotów -> nowe typy podmiotów ró

ż

ni

ą

ce si

ę

od wcze

ś

niejszych przedmiotem

działania (antyglobalistyczne, antynuklearne, ekumeniczne), sposobem organizacji i metodami osi

ą

gania celów

(sieci mi

ę

dzyspołeczne), zasi

ę

giem oddziaływania (globalne)

Proces zwi

ę

kszania liczby i ró

ż

nicowania podmiotów pozapa

ń

stwowych uległ przyspieszeniu po zako

ń

czeniu

zimnej wojny – najwa

ż

niejsze powody:

o

Liberalizacja, gł. gospodarcza

o

Rewolucja komunikacyjna

o

Poszerzenie obszaru wolno

ś

ci obywatelskich w wyniku zako

ń

czenia zimnej wojny i demokratyzacji

o

Rozwój edukacji

Skutki – rozszerzenie zakresu przedmiotowego SM, wkraczanie podmiotów niepa

ń

stwowych na obszary

dotychczas zarezerwowane dla pa

ń

stwa, wi

ę

ksze skomplikowanie SM, zwi

ę

kszenie pluralizmu SM, wg niektórych

równie

ż

erozja pa

ń

stwa

background image

14


IV. Procesy globalizacji a stosunki mi

ę

dzynarodowe (E. Hali

ż

ak)

1. Poj

ę

cie procesów globalizacji

GLOBALIZACJA wielowymiarowy proces zmiany warunków

ż

ycia ludzi, grup społecznych i społecze

ń

stw w skali

całego

ś

wiata (globu), zmiany, która obejmuje sfer

ę

ś

wiadomo

ś

ci, wzorce zachowa

ń

i reguły funkcjonowania

instytucji społecznych – tak

ż

e pa

ń

stw i stosunków mi

ę

dzy nimi.

kariera globalizacji w ostatnich latach – tj. od zako

ń

czenia zimnej wojny; o globalizmie mówimy od lat 60/70

XXw. (globalna polityka

ś

wiatowych supermocarstw – USA i ZSRR; ich doktryny wojskowe zakładały konflikt w

skali globalnej; dwie odmienne wizje <=> walka o prymat ideologiczny => USA – liberalizm, wolny rynek; ZSRR –
komunizm w skali

ś

wiatowej); koniec zimnej wojny – zwyci

ę

stwo zachodu = czas liberalnej demokracji w skali

globalnej = koniec historii (F. Fukuyama)

1971r. słownik Webstera: „globalny” – zjawisko geograficzne obejmuj

ą

ce cały

ś

wiat

1972r. G. Modelski – „globalizacja” – ekspansja europejskiego modelu integracji w

ś

wiecie (EWG – system

handlowy poprzez układy stowarzyszeniowe)

F. Braudel (FRA) – badaj

ą

c ewolucj

ę

kapitalizmu stwierdził,

ż

e globalizm przyczynił si

ę

do powstania

gospodarki

ś

wiatowej (economie-monde)

zako

ń

czenie ZW => uwolnienie si

ę

wszelkich rodzajów aktywno

ś

ci ludzi, grup społecznych, grup interesów,

pa

ń

stw <=> przyspieszenie

koniec podziału na pierwszy, drugi i tzreci

ś

wiat => pa

ń

stwa drugiego i trzeciego

ś

wiata zaczynaj

ą

budow

ę

gospodarek rynkowych

post

ę

p techniczny (obni

ż

enie kosztów transportu i komunikacji) ułatwia komunkowanie si

ę

M. McLuhan

dzi

ę

ki

ś

rodkom ł

ą

czno

ś

ci ludzie maj

ą

wra

ż

enie,

ż

e

ż

yj

ą

w globalenj wiosce

kompresja czasu – przestrzeni (time-space compression)–

ś

wiat postrzegany jako jedno miesjce (single

place), zamieszkiwane przez jedn

ą

współnot

ę

w rzeczywisto

ś

ci nie proces, a wiele procesów globalizacji w róznych dziedzinach (np. g. zagro

ż

e

ń

ekologicznych, g. w sferze finansów, handlu etc.); wzgl

ę

dy praktyczne -> poj

ę

cie „procesu globalizacji” jako

uogólnienie cało

ś

ciowej zmiany w stosunkach mi

ę

dzynarodowych

postrzeganie globalizacji przez ró

ż

ne narody – zasadniczo odmienne

ż

ne oblicza procesów globalizacji ł

ą

czy przestrze

ń

geograficzna, istot

ą

globalizacji jest wyj

ś

cie interakcji

społecznych poza zasi

ę

g lokalny (=> regionalny => globalny); wi

ąż

e si

ę

to ze zmniejszeniem rangi granic

(politycznych, ekonomicznych, kulturowych) => K.Ohmae (JP)

ś

wiat bez granic („The Bordless World”) => st

ą

d w

mierzeniu globalizacji bierzemy pod uwag

ę

: ruch osobowy i turystyczny, handel mi

ę

dzynarodowy, przepływ

kapitału

mimo kompresji czasoprzestrzennej -> ujawnia si

ę

specyfika poszczególnych przestrzeni geograficznych (np.

koncentracja inwestycji kapitałowych czy produkcja przemysłowa)

ISTOTA GLOBALIZACJI: zmiana charakteru interakcji – przej

ś

cie: internacjonalizacja o charakterze

lokalnym w danym pa

ń

stwie => o zasi

ę

gu krajowym => mi

ę

dzypa

ń

stwowe => transgraniczne o charakterze

pa

ń

stwowym => mi

ę

dzynarodowe regionalne => globalne tj. cały glob (wszystkie pa

ń

stwa lub znakomita

wi

ę

kszo

ść

) [M.Mann]

Globalizacja a stosunki mi

ę

dzynarodowe => przedmiot globalizacji: interakcje społeczne i procesy zmian,

za

ś

przedmiot SM => pa

ń

stwa i ich działania (pol. zagr.) i oddziaływania mi

ę

dzy nimi; istnieje zwi

ą

zek

przyczynowo – skutkowy:

1. zmniejszenie roli granic (impuls glob.) jako wynik suwerennej woli pa

ń

stw upatruj

ą

cych w tym

mo

ż

liwo

ść

zaspokojenia potrzeb i interesów, decyzje te: podstawy liberalizacji obrotu mi

ę

dzynarodowego,

pa

ń

stwa adaptuj

ą

si

ę

do mi

ę

dzynarodowych standardów (Chiny – 2001r -> WTO)

2. stopniowe przenikanie si

ę

polityki wewn

ę

trznej i zagranicznej pa

ń

stwa -> internacjonalizacja

(umi

ę

dzynarodowienie): sfera polityki wewn

ę

trznej podlega internacjonalizacji = zewn

ę

trzne standardy i warto

ś

ci

s

ą

przyjmowane/modyfikowane – internalizowane (np. stosowanie prawa mi

ę

dzynarodowego w krajowym

porz

ą

dku)

internacjonalizacja jako skutek globalizacji – w ka

ż

dym pa

ń

stwie przejawia si

ę

w sposób odmienny, za

ś

INTERNACJONALIZM => poj

ę

cie odnosz

ą

ce si

ę

do ideologii/ doktryn/ koncepcji, w których kładzie si

ę

nacisk na

uniwersalny charakter pewnych zjawisk (ruchy pokojowe, ekologiczne, uniwersalny charakter praw człowieka) –
jest to zatem przejaw pewnego idealizmuwiary w istnienie wspólnoty interesów i warto

ś

ci w skali

ś

wiatowej;

zatem: rozwojowi stosunków mi

ę

dzynarodowych towarzyszyły procesy globalizacji, których dynamika i

zakres były i s

ą

wyznaczane przez liberalizacj

ę

i internacjonalizacj

ę

(!)

Poj

ę

cia determinuj

ą

ce zwi

ą

zek mi

ę

dzy globalizacj

ą

a SM:

GLOBALIZM (dwa znaczenia): a) cecha polityki zagranicznej mocarstw (jedno z kryteriów uznania za
mocarstwo globalne); b) zwi

ą

zany z problemami o charakterze globalnym: terroryzmem, pomoc

ą

rozwojow

ą

,

zagro

ż

eniami ekologicznymi, wy

ś

cigiem zbroje

ń

, głodem etc.)

GLOBALIZACJA/ procesy globalizacji: proces zmian z stosunkach mi

ę

dzynarodowych

GLOBALNO

ŚĆ

: cecha powi

ą

za

ń

/interakcji mi

ę

dzy uczestnikami stosunków mi

ę

dzynarodowych -> atrybut coraz

wi

ę

kszej liczby zjawisk i procesów (np. Globalno

ść

kultury masowej, globalny charakter stosunków USA – Chiny)

background image

15

2. Dziedziny globalizacji – kluczowa rola globalizacji ekonomicznej

zakres przedmiotowy globalizacji obejmuje niemal wszystkie dziedziny

ż

ycia społecze

ń

stw i pa

ń

stw:

najwa

ż

niejsze to globalizacja komunikacyjna, technologiczna, kulturowa, informacyjna, polityczna i ekonomiczna

która ujawniła si

ę

najwcze

ś

niej, charakteryzuje si

ę

najwi

ę

ksz

ą

dynamik

ą

i w najwi

ę

kszym stopniu oddziałuje na

SM

M. Veseth: glob. ekonom. = integracja rynków finansowych i alokacja w skali

ś

wiatowej kapitału

produkcyjnego

M. Pluci

ń

ski – glob. ekonom. ma miejsce, gdy tradycyjnie pojmowane eksport, import oraz tworzenie

zagranicznych przedstawicielstw firm przechodz

ą

w trwałe współzale

ż

no

ś

ci produkcyjno-handlowe, ponad

granicami pa

ń

stw narodowych (przez kanały zbudowane przez globalne firmy w

ę

druj

ą

w ró

ż

nych kierunkach

cz

ęś

ci, podzespoły, czynniki wytwórcze oraz know-how); proces glob. ł

ą

czy rynki czynników wytwórczych,

produkcji, zbytu, finansowe całego

ś

wiata, zatarcie granicy mi

ę

dzy wewn

ę

trzn

ą

a zagraniczn

ą

pol.

gospodarcz

ą

przyczyny: istnienie klienta globalnego, liberalizacja rynków, wzrost wymiany mi

ę

dzynarodowej,

przemieszczanie si

ę

kapitałów (bezpo

ś

rednie inwestycje zagr., inwestycje portfelowe, po

ż

yczki), istnienie

transnarodowej konkurencji, rozwój nowoczesnych technologii, post

ę

p w transporcie, elektronice i telekomunikacji

(Internet), rosn

ą

ca mobilno

ść

społecze

ń

stw

powstaje: gospodarka globalna

gospodarka

ś

wiatowa (

gospodarek

ś

wiatowych); np. mimo znacznej

otwarto

ś

ci i licznych powi

ą

za

ń

w gospodarce

ś

wiatowej okresu przed IW

Ś

poziom globalizacji był b. niski –

bowiem produkcja poszczególnych towarów w cało

ś

ci zorganizowana była w ramach gospodarek narodowych,

handel mi

ę

dz. polegał na wymianie wyrobów gotowych, tymczasem gospodarka globalna to taka, która

rozwija si

ę

i funkcjonuje jako cało

ść

w danym czasie w skali całego

ś

wiata

zatem: internacjonalizacja ekonomiczna: proces umi

ę

dzynarodowienia działalno

ś

ci ekonomicznej w granicach

pa

ń

stwa, natomiast globalizacja to integrowanie poszczególnych rodzajów ju

ż

umi

ę

dzynarodowionej

działalno

ś

ci ekonomicznej. -> te dwa procesy wyst

ę

puj

ą

równocze

ś

nie, ale w ró

ż

nych sekwencjach czasowych,

prawie wszystkie gospodarki s

ą

umi

ę

dzynarodowione w wyniku internacjonalizacji (w róznym stopniu), oceniamy

to na podstawie udziału eksportu/importu w dochodzie narodowym, wielko

ś

ci eksportu/importu na jednego

mieszka

ń

ca, wielko

ś

ci napływu kapitału, udziału pa

ń

sta w mi

ę

dz. instutucjach gosp.

Jeszcze wi

ę

ksze jest zró

ż

nicowanie, je

ś

li chodzi o proces globalizacji ekonomicznej

tylko nieliczne aktywno

ś

ci s

ą

zglobalizowane: kryteriom definicji obecnie odpowiadaj

ą

dwa przykłady:

mi

ę

dzynarodowy rynek walutowy (forex) i globalna sie

ć

produkcji (global production chain);

mi

ę

dz. rynek walutowy – działa nieprzerwanie 24/7 w skali globalnej, operacje polegaj

ą

na wymianie

walut narodowych (zgodnie z kryteriami MFW wi

ę

kszo

ść

walut jest wymienialnych, st

ą

d rynek globalny; dzienna

warto

ść

obrotów ok. 1,8 bln $!)

globalna sie

ć

produkcji – taki system powi

ą

za

ń

mi

ę

dzy gospodarkami, gdzie ka

ż

da z nich specjalizuje si

ę

w

pewnej cz

ęś

ci procesu produkcyjnego (np. komputer – projekt w USA, podzespoły Japonia, monta

ż

Chiny,

dystrybucja Singapur); charakterystyczne jest to, ze dany kraj mo

ż

e by

ć

na stałe przypisany do tego, co w

dłu

ż

szej perspektywie czasowej nie jest korzystne => zatem przedsi

ę

biorstwa mi

ę

dz. wyznaczaj

ą

poszczególnym

pa

ń

stwom miejsce w systemie powi

ą

za

ń

produkcyjnych, rozwój pa

ń

stw jest zale

ż

ny od obcych podmiotów

Cztery zasadnicze przesłanki współczesnej globalizacji ekonomicznej:

1)

post

ę

p techniczny (zwł. elektronika) – umo

ż

liwiaj

ą

cy przesyłanie coraz wi

ę

kszej ilo

ś

ci informacji +

pieni

ą

dz elektroniczny (karty kredytowe) = rewolucja w systemie rozlicze

ń

mi

ę

dz., przepływie

ś

rodków

pieni

ęż

nych i kapitału

2)

liberalizacja handlu mi

ę

dzynarodowego – powołanie w 1995r. WTO, obj

ę

to ni

ą

równie

ż

sfer

ę

finansów

mi

ę

dz. – ułatwienie przepływu kapitału

3)

rozwój przedsi

ę

biorstw mi

ę

dzynarodowych i zwi

ę

kszenie ich rangi w gospodarce

ś

wiatowej – one

wraz z pa

ń

stwami inicjuj

ą

globalizacj

ę

ekonomiczn

ą

– pa

ń

stwa odpowiadaj

ą

za liberalizacj

ę

, za

ś

przeds. za

przepływ kapitału w formie inwestycji bezpo

ś

rednich i portfelowych, rozwój handlu mi

ę

dzynarodowego (>50%

ś

wiatowego handlu = handel wewn

ą

trzfirmowy tj. mi

ę

dzy central

ą

a filiami w innych pa

ń

stwach)

4)

pojawienie si

ę

ideologii ekonomicznej globalizacji: głoszona przez instytucje wchodz

ą

ce w skład

WASHINGTON CONSENSUS tj. Mi

ę

dzynarodowy Fundusz Walutowy + Bank

Ś

wiatowy + agendy rz

ą

du

federalnego USA => tworz

ą

liczne o

ś

rdoki analityczne (think-tank) ulokowane w Waszyngtonie: inspiruj

ą

procesy globalizacji wdr

ąż

aj

ą

c GLOBALNY KAPITALIZM

Zasadnicza zmiana we współczesnej gospodarce

ś

wiatowej wi

ąż

e si

ę

z zawieszeniem przez USA

wymienialno

ś

ci dolara na złoto (15 sierpnia 1971r., R. Nixon) = upadek systemu z Bretton Woods =

pocz

ą

tek nowej, bardziej intensywnej fazy globalizacji = impuls do deregulacji i liberalizacji – w ramach

klasycznego systemu funkcjonowały kursy stałe walut wszystkich uczestników, (za

ś

nie jest mo

ż

liwe utrzymanie

stałego parytetu poprzez interwencj

ę

), w dawnym systemie, aby kraj o ujemnym deficycie handlowym dokonał

dewaluacji (by uatrakcyjni

ć

eksport) musiał mie

ć

zgod

ę

MFW ; konferencja MFW w 1976r. w Kingston –

zmieniono tre

ść

IV art. Statutu MFW – danie poszczególnym krajom całkowitej swobody wyboru mechanizmu

kursowego => POWSTANIE KURSÓW PŁYNNYCH (Banki Centralne mog

ą

jedynie ogranicza

ć

wahania poprzez

interwencje walutowe, ale w dłu

ż

szym czasie decyduje rynek); jako

ś

ciowa zmiana w postaci pojawienia si

ę

nowego systemu konkurowania mi

ę

dz. z udziałem instrumentów takich, jak: stopy procentowe i kurs walutowy;

mechanizm rynkowy stał si

ę

czynnikiem stymuluj

ą

cym globalizacj

ę

rynków finansowych

background image

16

Lata 70. XXw.: zmiany w ekonomii, dostrze

ż

enie,

ż

e ekonomia Keynes'a kład

ą

ca nacisk na popytow

ą

stron

ę

zarz

ą

dzania gosp. narodow

ą

nie przystaje do nowych warunków i nie odpowiada na wyzwania zwi

ą

zane z inflacj

ą

=> do głosu doszli zwolennicy ekonomii poda

ż

owej, odwołuj

ą

cy si

ę

do pogl

ą

dów Fridricha Hayek'a – rynek jako

regulator procesów gospodarowania (neoliberalna ideologia rynkowa), wiara w racjonalne pa

ń

stwo jest

fałszywa => mo

ż

na polega

ć

jedynie na racjonalno

ś

ci wynikaj

ą

cej z indywidualnych działa

ń

jednostek w

warunkach politycznej i ekonomicznej wolno

ś

ci (wsparcie pa

ń

stwa jest potrzebne, by tworzy

ć

warunki dla

efektywnego funkcjonowania rynku: tworzenie reguł, instytucji chroni

ą

cych prawa własno

ś

ci); pa

ń

stwo nie

powinno działa

ć

bezpo

ś

rednio na rynku, a jego monopol jest szkodliwy; nie powinno odpowiada

ć

za

polityk

ę

pieni

ęż

n

ą

, bo prowadzi do psucia pieni

ą

dza i inflacji (lata 80. – te pogl

ą

dy przyj

ę

ły MFW i B

Ś

)

upadek komunizmu = potrzeba opracowania oferty programowej dla gospodarek postkomunistycznych:

sformułowały j

ą

instytucje wchodz

ą

ce w skład Washington Consensus; cel: ustanowienie jednolitego w skali

globalnej systemu gospodarowania w oparciu o liberaln

ą

gosp. rynkow

ą

Warto

ś

ci konsensusu, mówi

ą

ce o tym, jak

ą

tre

ść

powinna mie

ć

ka

ż

da konwencjonalna polityka

makroekonomiczna (by J. Williamson):

1. dyscyplina fiskalna = przybli

ż

ona równowaga wpływów i wydatków publicznych

2. ukierunkowanie wydatków publicznych do dziedzin promuj

ą

cych rozwój w długim czasie (o

ś

wiata, ochrona

zdrowia, infrastruktura)
3. reforma podatków – zwi

ę

kszenie bazy opodatkowania przy zmniejszeniu stawek

4. liberalizacja finansowa
5. ujednolicenie kursów walutowych
6. liberalizacja handlu
7. promocja inwestycji bezpo

ś

rednich

8. prywatyzacja sektora publicznego
9. deregulacja produkcji (przy uwzgl

ę

dnieniu dobra

ś

rodowiska naturalnego)

10. wła

ś

ciwa ochrona praw własno

ś

ci intelektualnej

ten zestaw = podstawa promowania i narzucania zasad polityki gospodarczej przez MFW i B

Ś

(przyczyna

krytyki ze strony antyglobalistów – nieuwzgl

ę

dnienie specyfiki pa

ń

stw słabo rozwini

ę

tych)

3. Procesy globalizacji a pa

ń

two - Procesy globalizacji a rozwój i funkcjonowanie pa

ń

stwa, jako

najwa

ż

niejszego uczestnika SM.

bilans efektów globalizacji dla poszczególnych pa

ń

st jest zró

ż

nicowany, najwi

ę

kszymi beneficjentami s

ą

USA

(zwi

ę

kszyły przewag

ę

nad wszystkimi pozostałymi pa

ń

stwami) oraz Chiny (dzi

ę

ki reformom od 1979r.

wykorzystały efekt globalizacji i utrzymuj

ą

wysokie tempo wzrostu), dzi

ę

ki post

ę

powi w Chinach (>20%

mieszka

ń

ców

ś

wiata) – ogólno

ś

wiatowy bilans globalizacji jest nader pozytywny; jednak w niektórych regionach

post

ę

p jest nieznaczny (Ameryka Łaci

ń

ska), a jeszcze w innych notujemy wzrost ubóstwa (Afryka Subsaharyjska,

Europa i Azja

Ś

rodkowa – pa

ń

stwa poradzieckie i Rosja)

pogl

ą

dy liberalne głosz

ą

,

ż

e globalizacja przejawia si

ę

w upowszechnianiu zasad gospodarki rynkowej i

demokracji, i

ż

e s

ą

to procesy współzale

ż

ne (wzrost ilo

ś

ciowy pa

ń

stwa uznawanych za demokratyczne: 1990 –

39% => 2003 – 55%); nale

ż

y jednak pami

ę

ta

ć

,

ż

e spora grupa pa

ń

stw nie b

ę

d

ą

cych beneficjentami globalizacji

(pa

ń

stwa Ameryki Łaci

ń

skiej czy Afryki) to własnie pa

ń

stwa demokratyczne (tj. takie, w których wyst

ę

puje system

wielopartyjny); za

ś

np. Chiny, o ustroju okre

ś

lanym jako „mi

ę

kki autorytaryzm” odnosz

ą

sukces oparty na

wykorzystaniu efektów globalizacji

procesy globalizacji -> znaczne zró

ż

nicowanie pa

ń

stw pod wzgl

ę

dem rozwoju i ubóstwa, nie wszystkie

pa

ń

stwa stały si

ę

beneficjentami, znaczna ich cz

ęść

została zmarginalizowana w SM

inny aspekt: jak zmieniaj

ą

si

ę

procesy globalizacji i jak zmieniaj

ą

natur

ę

pa

ń

stwa: Keinichi Ohamae „Koniec

pa

ń

stwa narodowego” – w gospodarce globalnej pa

ń

stwa narodowe stały si

ę

niepotrzebnymi jednostkami

politycznymi, które uniemo

ż

liwiaj

ą

dokonywanie racjonalnych wyborów ekonomicznych przez przedsi

ę

biorstwa

Suzan Strange – rynki, nie pa

ń

stwa reguluj

ą

procesy globalizacji => przepływ inwestycji portfelowych i

transakcje na mi

ę

dzynarodowym rynku walutowym dokonywane s

ą

niezale

ż

nie od władz pa

ń

stw i oddziałuj

ą

na

parametry gospodarek tak,

ż

e pa

ń

stwa musz

ą

to uznawa

ć

jako zewn

ę

trzny i niezalezny czynnik w swojej

polityce gospodarczej

granice ekonomiczne pa

ń

stwa tr

ą

c

ą

na znaczeniu w procesie podejmowania decyzji o alokacji czynników

produkcji => odterytorialnienie (deterritorializoation) – tj. oderwanie od obszaru danego pa

ń

stwa decyzji

ekonomicznych przez przeds. mi

ę

dzynarodowe, banki i pozabankowe instytucje finansowe:

ś

wiatowa sie

ć

produkcji przecina granice i tworzy now

ą

przestrze

ń

gospodarowania (delegitymizacja pa

ń

stwa w ustalaniu

własnych narodowych celów polityki ekonomicznej i rozwoju gospodarczego)

GLOKALIZACJA: proces ł

ą

czenia podej

ś

cia globalnego i lokalnego w działalno

ś

ci gospodarczej => polega na

lokowaniu, w ramach strategii globalnej, poszczególnych elementów i faz produkcji,

ś

wiadczenia usług oraz

transferu kapitału w wybranym regionie lub mie

ś

cie danego pa

ń

stwa; o miejscu lokalizacji decyduj

ą

zagraniczne

podmioty (wymuszaj

ą

c zgod

ę

rz

ą

dów) => fragmentacja pa

ń

stwa i pogł

ę

bianie si

ę

ż

nic rozwojowych

zwi

ę

kszenie współzale

ż

no

ś

ci mi

ę

dzy wewn

ę

trzn

ą

i zewn

ę

trzn

ą

sfer

ą

aktywno

ś

ci pa

ń

stwa jako wynik

liberalizacji form obrotu mi

ę

dzynarodowego, logika polityki wewn

ę

trznej kształtuje si

ę

pod wpływem

czynników zewn

ę

trznych, ograniczenie aktorów politycznych w wyborach i decyzjach

redefinicja interesów ró

ż

nych grup społecznych => globalizacja oddziałuje na zachowania, postawy i

losy jednostek w społecze

ń

stwie, ich karier

ę

zawodow

ą

, dochody i poziom

ż

ycia

background image

17

G

LOBALIZACJA A WŁADZA

,

SUWERENNO

ŚĆ

,

TO

ś

SAMO

Ś

C PA

Ń

STWA

A

)

WŁADZA

efektywna władza zmniejszona w wyniku deregulacji uprawnie

ń

i wycofania si

ę

pa

ń

stwa z

działalno

ś

ci gospodarczej w wyniku powszechnej prywatyzacji, wiele uprawnie

ń

decyzyjnych przekazanych

innym podmiotom – lokalnym i uczestnikom rynku; J. Sztaniskis: globalizacja, ograniczaj

ą

c faktyczn

ą

władz

ę

pa

ń

stwa demokratycznego na rzecz innych podmiotów (zwłaszcza przedsi

ę

biorstw mi

ę

dz.) stwarza zagro

ż

enie

dla demokracji => zmniejsza zakres kontroli wobec pozapa

ń

stwowych o

ś

rodków decyzyjnych, rola pa

ń

stwa =

bierna adaptacja do procesów mi

ę

dz. i dostosowanie si

ę

do norm narzucanych przez inne pa

ń

stwa i instytucje

mi

ę

dz.

B

)

SUWERENNO

ŚĆ

uwa

ż

a si

ę

,

ż

e pomimo wzrostu współzale

ż

no

ś

ci ekonomicznych, politycznych, wojskowych

nie nast

ą

piło ograniczenie zakresu podmiotowo

ś

ci pa

ń

stwa w SM – tym samym – suwerenno

ś

ci; J.

Symonides: pa

ń

stwa b

ę

d

ą

suwerenne tak długo, jak długo b

ę

d

ą

istnie

ć

; [tj. b

ę

d

ą

posiada

ć

niezale

ż

no

ść

,

zdolno

ść

do samoograniczania i okre

ś

lania swojej kompetencji oraz podmiotowo

ść

(zdolno

ść

do wyst

ę

powania

w SM)], suwerenno

ść

znikn

ę

łaby tylko w razie utworzenia pa

ń

stwa czy rz

ą

du globalnego

fundamentalnego przekształcenia społeczno

ś

ci mi

ę

dzynarodowej

C

)

TO

ś

SAMO

ŚĆ

liczne wyzwania, w

ś

ród nich tendencja do homogenizacja

ś

wiata i ujednolicania wzorów

kulturowych; rosn

ą

ca apolityczno

ść

i komercjalizacja postaw => pojawienie si

ę

człowieka o mentalno

ś

ci

globalnej (homo mundiali), dla którego punktem odniesienia s

ą

globalne wzorce konsumpcyjne;

„uniwersalizacja partykularyzmów” – ł

ą

czenie podej

ś

cia globalnego z lokaln

ą

specyfik

ą

, adaptacja

globalnych zasad działania do lokalnych warunków

globalizacja (sprzyjaj

ą

c odnawianiu si

ę

partykularyzmów) mo

ż

e przyczynia

ć

si

ę

do wzmocnienia narodowej

to

ż

samo

ś

ci, która jeszcze dodatkowo wzmacnia si

ę

na bazie krytyki i opozycji wobec globalizacji

G. Michałowska: globalizacja poci

ą

ga za sob

ą

w kulturze trzy równoległe (nie kompatybilne!) procesy:

1) upodabnia infrastruktur

ę

kulturow

ą

, upowszechnia materialne elementy kultur ró

ż

nych (na ogół wy

ż

ej

rozwini

ę

tych) pa

ń

stw, rozszerza oddziaływanie kultury masowej

2) promuje warto

ś

ci etyczne kultury zachodniej

3) wyzwala opór przeciwników dominacji kulturowej i homogenizacji kultury, wyra

ż

aj

ą

cy si

ę

w tendencjach

narodowych, nacjonalistycznych i kolektywnym działaniu na rzecz zachowania to

ż

samo

ś

ci

PROCESY GLOBALIZACJI NIE PROWADZ

Ą

DO POMNIEJSZENIA ROLI PA

Ń

STWA NARODOWEGO

:

NAJWI

Ę

KSZE PA

Ń

STWA S

Ą

INICJATORAMI UPATRUJ

Ą

C W TYM KORZY

Ś

CI DLA SIEBIE

,

POZOSTAŁE PA

Ń

STWA MOG

Ą

SI

Ę

ADAPTOWA

Ć

W SPOSÓB

TWÓRCZY

,

INNOWACYJNY

;

TE

,

KTÓRE TEGO NIE CZYNI

Ą

ZOSTAJ

Ą

ZMARGINALIZOWANE W SM

(

JEDNA Z PRZYCZYN

POWSTANIA GRUPY PA

Ń

STW UPADŁYCH

FRAGILE STATES

)

globalizacja: zmienia warunki zewn

ę

trzne rozwoju i funkcjonowania pa

ń

stw: nowe mo

ż

liwo

ś

ci zarówno

rozwoju, jak i zagro

ż

e

ń

; rola pa

ń

stwa nie zmniejsza si

ę

, wr

ę

cz ro

ś

nie => potrzebna jest wiedza i wysokie

kompetencje, by stawi

ć

czoła wyzwaniom globalizacji i wykorzysta

ć

mo

ż

liwo

ś

ci, jakie ona oferuje; nale

ż

y

pami

ę

ta

ć

te

ż

,

ż

e mimo liberalizacji i braku granic, post

ę

p techniczny daje pa

ń

stwu nowe narz

ę

dzia regulacji i

kontroli transakcji mi

ę

dz.

4. Procesy globalizaji a porz

ą

dek mi

ę

dzynarodowy

globalizacja przyczyn

ą

radykalnych zmian w SM => ogromny ilo

ś

ciowy wzrost transakcji (handel, przepływ

kapitału, informacji i ludzi)

ż

ywiono nadzieje,

ż

e procesy globalizacji przyczyni

ą

si

ę

do ograniczenia nierówno

ś

ci mi

ę

dzy pa

ń

stwami i

wyeliminowania zagro

ż

e

ń

=> stworzenie nowego, bardziej demokratycznego porz

ą

dku mi

ę

dzynarodowego

dyskusja o konsekwencjach globalizacji: koniec lat 60. XX w. „Człowiek i

ś

rodowisko” (raport przygotowany pod

auspicjami U Thanta Sekretarza Generalnego ONZ) => 1972r. Sztokholm: pierwsza wielka konferencja
mi

ę

dzynarodowa po

ś

wi

ę

cona globalnym zagro

ż

eniom dla ekologii

1974r. Dwaj członkowie Klubu Rzymskiego: M.Mesarovic i R. Pestel: „Ludzko

ś

c w punkcie zwrotnym”idea o

współzale

ż

no

ś

ci rozwoju wszystkich pa

ń

stw na

ś

wiecie, podobny w wymowie był raport D. Meadow:

„Granice wzrostu”

1987r. G. Brundland : przewodnicz

ą

ca

Ś

wiatowej Komisji ds. Rozwoju i Ochrony

Ś

rodowiska: „Nasza wspólna

przyszło

ść

=> przejaw wł

ą

czenia si

ę

do dyskusji o globalizacji ONZ-u; pod jej auspicjami zorganizowano wiele

konferencji, m.in. 1992r. Rio de Janeiro, gdzie przyj

ę

to Globalny Program Działa

ń

– czyli realizacji 21 celów

do realizacji zrównowa

ż

onego globalnego rozwoju i ochrony zasobów Ziemi

F. Fukuyama, badaj

ą

c problematyk

ę

globalizacji i jej skutków dla SM, w „Ko

ń

cu historii” stwierdził,

ż

e dla

ekonomicznego liberalizmu nie ma alternatywy, a wszystkie pa

ń

stwa na

ś

wiecie s

ą

zdane na zachodnie

wzorce rozwoju i warto

ś

ci => krytyka takiej postawy m.in. przez A. Giddens'a (GB), twórc

ę

nowej koncepcji

rozwoju, okre

ś

lonej mianem „Trzeciej Drogi” -> wariantu po

ś

redniego odrzucaj

ą

cego klasyczn

ą

polityk

ę

interwencjonizmu pa

ń

stwowego, ale poddaj

ą

cego te

ż

krytyce neoliberalizm => rozs

ą

dne wyj

ś

cie to umiej

ę

tne

poł

ą

czenie, umo

ż

liwiaj

ą

ca stabilny rozwój, równo

ść

i dobrobyt dla wszystkich pa

ń

stw i obywateli: globalizacji nie

da si

ę

uciec, ale trzeba podda

ć

j

ą

kontroli i regulacji, aby wykorzysta

ć

jej pozytywne efekty

M. Castells: twórca koncepcji „społecze

ń

stwa sieci” (the network society) rola współczesnych technologii

informacyjnych; rewolucja informacyjna zmienia relacje społeczne ze wzgl

ę

du na powstanie globalnej sieci,

ł

ą

cz

ą

cej za pomoc

ą

komputerów i Internetu jednostki, lokalne wspólnoty, regiony i pa

ń

stwa; tradycyjne

interakcje s

ą

wypierane przez te z u

ż

yciem nowych technologii

Ko

ś

ciół Katolicki: pocz

ą

tek lat 90. XX w. – aktywne uczestnictwo Stolicy Apostolskiej w konferencjach

mi

ę

dzynarodowych po

ś

wi

ę

conych globalizacji, 1991 r. Encyklika JPII „Centesimu Annus” zawieraj

ą

ca postulat

background image

18

ustanowienia w

ś

wiecie sprawiedliwego ładu społecznego i gospodarczego, z czasem narastanie krytyki ze

wzgl

ę

du na zwi

ę

kszenie si

ę

nierówno

ś

ci i pojawienie nowych form ubóstwa, a tak

ż

e niebezpiecze

ń

stwo

uniformizacji kulturowej

badacze o rodowodzie lewicowym: (S.Amin): globalizacja = dominacja ideologii liberalnej uzasadniaj

ą

cej

panowanie kapitalizmu, zbyt pospieszne narzucanie wzorców liberalnych pa

ń

stwom nieprzygotowanym nie

przynosi po

żą

danych rezultatów => dostrzegły to tak

ż

e organizacje tworz

ą

ca Washington Consensus: nowe

podej

ś

cie w przezwyci

ęż

aniu ró

ż

nic rozwojowych: nale

ż

y zwi

ę

ksza

ć

rol

ę

pa

ń

stwa: sprawnego, silnego,

umiej

ą

cego sprosta

ć

wyzwaniom globalizacji (nowa formuła rozwoju: post-Washington Consensus; nie tylko

wzrost gosp., ale tak

ż

e ochrona

ś

rodowiska, zwi

ę

kszenie dochodu na 1mieszk.)

istnieje grono polityków/ekspertów uwa

ż

aj

ą

cych, ze niezb

ę

dnym warunkiem pozytywnych rezultatów glob. jest

realizowanie według liberalnego modelu => wskazanie na korelacje mi

ę

dzy wolno

ś

ci

ą

w duchu liberalnym a

tempem rozwoju ekon. (raport publikowany przez A.T Kearney & Foregin Policy – w postaci tzw. Indeksu
Globalizacji
)

Podsumowuj

ą

c: nie jest mo

ż

liwa jednoznaczna ocena, natomiast istniej

ą

pewne elementy daj

ą

ce si

ę

zaobserwowa

ć

i potwierdzi

ć

empirycznie:

1) pogł

ę

bienie si

ę

współzale

ż

no

ś

ci globalnych, o czym

ś

wiadczy logika działania rynku walutowego i

finansowego; ma to miejsce równie

ż

w niematerialnych dziedzinach SM: kulturze, stosunkach

mi

ę

dzyspołecznych, sporcie

2) przenikanie si

ę

sfery polityki wewn

ę

trznej i zewn

ę

trznej pa

ń

stw

3) zmiana układu sił w wyniku zwi

ę

kszenia pot

ę

gi USA i Chin, b

ę

d

ą

cych głównymi beneficjantami globalizacji,

rekonfiguracja struktur

ż

ycia mi

ę

dz. => wzrost roli organizacji pozarz

ą

dowych w tym przedsi

ę

biorstw

mi

ę

dzynarodowych

4) nowy paradygmat SM = GEOEKONOMIKA; pa

ń

stwa kieruj

ą

si

ę

wył

ą

cznie interesami ekonomicznymi –

przejawia si

ę

to w d

ąż

eniu do zdobywania wi

ę

kszej przestrzeni ekonomicznej: wi

ę

ksze rynki zbytu, dochody,

zyski, korzy

ś

ci z wymiany mi

ę

dz., wi

ę

ksza konkurencyjno

ść

; ale nie! koniec geopolityki (tradycyjnego

wi

ą

zania PZ pa

ń

stwa z obszarem geograficznym)

5) nowe zagro

ż

enia dla bezpiecze

ń

stwa narodowego i mi

ę

dzynarodowego, wzrost znaczenia poj

ę

cia

bezpiecze

ń

stwa ekonomicznego (zagro

ż

enie kryzysami, dominacj

ą

) i ekologicznego; proliferacja broni

masowego ra

ż

enia, terroryzm, rozprzestrzenianie si

ę

chorób w skali globalnej, narastanie konfliktów

wewn

ę

trznych: ich cech

ą

jest asymetryczno

ść

zmiany => zapotrzebowanie na mechanizmy reguluj

ą

ce funkcjonowanie SM, od 1991r. Komisja do Spraw

Globalnego Zarz

ą

dzania (ta + ONZ + organizacje => wej

ś

cie do teorii i praktyki SM nowych paradygmatów:

rozwój społeczny, bezpiecze

ń

stwo ludzkie, trwały rozwój

background image

19


V. Mi

ę

dzynarodowe stosunki polityczne (R. Ku

ź

niar)

1. Nadrz

ę

dno

ść

mi

ę

dzynarodowych stosunków politycznych

Mi

ę

dzynarodowe stosunki polityczne = stosunki mi

ę

dzy pa

ń

stwami (w pewnym uproszczeniu)

Stosunki polityczne s

ą

pierwotne i nadrz

ę

dne w całokształcie

ż

ycia mi

ę

dzynarodowego – wynika to z

pierwotno

ś

ci i nadrz

ę

dno

ś

ci pa

ń

stwa jako uczestnika SM

Wszystkie SM maj

ą

przede wszystkim polityczny charakter

Wobec innych dziedzin

ż

ycia mi

ę

dzynarodowego stosunki polityczne pełni

ą

funkcje regulacyjne i kreacyjne –

prymat polityki nad innymi sferami społ. aktywno

ś

ci

Nadrz

ę

dno

ść

polityki w SM bierze si

ę

z suwerenno

ś

ci pa

ń

stw

o

Suwerenno

ść

pa

ń

stw jest podstawow

ą

zasad

ą

nowo

ż

ytnego porz

ą

dku mi

ę

dzynarodowego

o

Jedynie pa

ń

stwa s

ą

suwerenne – tylko one s

ą

całowładne i samowładne

o

To pa

ń

stwa decyduj

ą

o zakresie swej suwerenno

ś

ci – np. dobrowolne ograniczenia suwerenno

ś

ci zew. i

wew. przez zawierane przez pa

ń

stwo traktaty; próby niezgodnego z wol

ą

pa

ń

stw ograniczania ich

suwerenno

ś

ci s

ą

sprzeczne z prawem mi

ę

dzynarodowym

Prymat MSP jako SM nie jest tylko formalny (wynikaj

ą

cy z zasad prawa mi

ę

dzynarodowego) – wynika te

ż

z

podstawowych potrzeb człowieka, takich jak bezpiecze

ń

stwo, rozwój, urzeczywistnianie praw człowieka i

podstawowych wolno

ś

ci (jedynie pa

ń

stwo jest w stanie je skutecznie zapewni

ć

); stosunki polityczne wpływaj

ą

na

pozostałe dziedziny SM (im silniejsze pa

ń

stwo, tym bardziej ma to miejsce)

Tak jak nie istnieje „czysta polityka” tak nie ma „czystych MSP” – np. im bardziej pokojowe stosunki mi

ę

dzy

dwoma pa

ń

stwami, tym wi

ę

kszy wpływ spraw gospodarczych na ich stosunki polityczne

Nie ma potrzeby, by rz

ą

dy kontrolowały wszystkie rodzaje kontaktów mi

ę

dzynarodowych, zwłaszcza

mi

ę

dzyspołecznych, ale zachowuj

ą

sobie one prawo do skutecznego ich ograniczania w sytuacjach

nadzwyczajnych; wszystkie pa

ń

stwa staraj

ą

si

ę

zachowa

ć

pełn

ą

kontrol

ę

nad dziedzinami, które s

ą

dla nich

najbardziej

ż

ywotne

Moc sprawcza instrumentów polityki rz

ą

dów została w ostatnich dziesi

ę

cioleciach ograniczona przez np.

globalizacj

ą

, interakcje transnarodowe, niekontrolowany przepływ kapitałów, działalno

ść

mediów o globalnym

zasi

ę

gu czy wzrost liczby i wielko

ś

ci NGOs – wszystkie one „okrawaj

ą

” suwerenno

ść

pa

ń

stwa „od góry” i „od

dołu”

o

Czasem postuluje si

ę

„relokacj

ę

władz/uprawnie

ń

” – 1. przekazanie uprawnie

ń

rz

ą

du samorz

ą

dom i NGOs; 2.

przekazywanie uprawnie

ń

rz

ą

du instytucjom ponadnarodowym



Zjawisko dezagregacja pa

ń

stwa – poddawanie ró

ż

nych sfer jego aktywno

ś

ci rozmaitym regulacjom,

zobowi

ą

zaniom i zale

ż

no

ś

ciom zewn

ę

trznym, które zdaj

ą

si

ę

„rozrywa

ć

” system decyzyjny pa

ń

stwa

Mimo wszystkich zjawisk i problemów podkopuj

ą

cych suwerenno

ść

pa

ń

stwa, wiele z nich mo

ż

e by

ć

rozwi

ą

zane

tylko dzi

ę

ki sprawno

ś

ci aparatu pa

ń

stwowego; „nawet je

ś

li autonomia i funkcje pa

ń

stwa uległy erozji pod

wpływem trendów transnarodowych, nie pojawił si

ę

ż

aden odpowiedni substytut, który mógłby je zast

ą

pi

ć

w roli

głównego podmiotu, stawiaj

ą

cego czoło globalnym wyzwaniom” (P. Kennedy)

2. Polityka zagraniczna – uwarunkowania i instrumenty

Polityka zagraniczna jest integraln

ą

cz

ęś

ci

ą

polityki pa

ń

stwowej, ale posiada swoj

ą

specyfik

ę

, która polega na:

o

Mo

ż

e by

ć

uprawiana tylko przez pa

ń

stwa; polityka „zwykła” mo

ż

e by

ć

uprawiana tak

ż

e przez aktorów

„podpa

ń

stwowych” (partie polityczne i inne organizacje)

o

Jest uprawiana w

ś

rodowisku niezhierarchizowanym i poliarchicznym (współzale

ż

no

ś

ci w ramach

pluralistycznej zbiorowo

ś

ci uczestników)

o

Posiada odmienn

ą

tre

ść

, instrumenty i zasi

ę

g działania oraz cechuje si

ę

wi

ę

ksz

ą

ci

ą

gło

ś

ci

ą

Polityka zagraniczna – zorganizowany i skierowany na zewn

ą

trz wysiłek pa

ń

stwa, podporz

ą

dkowany osi

ą

ganiu

jego

ż

ywotnych interesów, który wyra

ż

a si

ę

w kształtowaniu jego zewn

ę

trznego otoczenia (tworzeniu i sprzyjaniu

relacji oraz sytuacji korzystnych, zapobieganiu i usuwaniu sytuacji niekorzystnych)

Historia polityki zagranicznej:

o

Najwcze

ś

niej wykształciła si

ę

z całokształtu polityki

o

Przez wieki powszechna była teza o prymacie polityki zagranicznej nad wewn

ę

trzn

ą

o

Od XVIII w. mamy do czynienia z uspołecznianiem polityki zagranicznej – przestaje by

ć

domen

ą

monarchy i

dworu, staje si

ę

domen

ą

społecze

ń

stw i narodów – pa

ń

stwo ma oczywi

ś

cie nadal monopol na PZ, ale jest

kontrolowane za pomoc

ą

demokratycznych procedur (wyra

ż

a interesy „rz

ą

dzonych”, a nie jedynie

„rz

ą

dz

ą

cych”)

Mi

ę

dzy polityk

ą

zagraniczn

ą

a wewn

ę

trzn

ą

istnieje sprz

ęż

enie zwrotne – obie na siebie wpływaj

ą

!!!

Uwarunkowania PZ – czynniki, decyduj

ą

ce o tre

ś

ci PZ, jej celach i instrumentach, a rezultacie o tym, w jaki

sposób pa

ń

stwo współtworzy SM – najwa

ż

niejsze z nich:

o

Uwarunkowania obiektywne:



Terytorium (

ś

rodowisko geograficzne pa

ń

stwa)



Wielko

ść

terytorium



Przebieg granic – ich oparcie lub nie o granice naturalne



S

ą

siedztwo



Ludno

ść



Jej liczebno

ść

(potencjał)

background image

20



Struktura ludno

ś

ci, zwłaszcza narodowo

ś

ciowa



G

ę

sto

ść

zaludnienia



Poziom rozwoju gospodarczego i g

ę

sto

ść

zaludnienia jako

ź

ródło migracji



Eksplozja demograficzna



Starzenie si

ę

społecze

ń

stwa



Uwarunkowania ekonomiczne



Bogactwa naturalne



Ogólny potencjał ekonomiczny



Poziom rozwoju



Zaawansowanie technologiczne



Typ ustroju i polityki gospodarczej



Polityka pieni

ęż

na



Inwestycje i handel zagraniczny



Przynale

ż

no

ść

do okre

ś

lonych ugrupowa

ń

gospodarczych



Potencjał militarny –

ś

ci

ś

le powi

ą

zany z uwarunkowaniami ekonomicznymi



Mo

ż

liwo

ś

ci obronne pa

ń

stwa



Mo

ż

liwo

ś

ci ekspansywne



Czynnik ustrojowy – szczególnie widoczny podczas Zimnej Wojny



Ustrój wewn

ę

trzny bywa kryterium przynale

ż

no

ś

ci do organizacji mi

ę

dzynarodowych – np. RE, UE



Uwarunkowania kulturowe i religijne

o

Uwarunkowania subiektywne



Uwarunkowania kulturowe i religijne – cz

ęś

ciowo



Koncepcje i doktryny PZ



Ś

wiadomo

ść

społeczna



Zjawisko percepcji i mispercepcji



Czynnik osobowo

ś

ciowy

o

I inne – bo klasyfikacji jest mnóstwo, a

ż

adna nie jest wyczerpuj

ą

ca

Struktura PZ – jej cele, zasady oraz jej kierunki w sensie geograficznym i geopolitycznym

Klasyfikacje celów PZ:

o

Wg kryterium horyzontu czasowego:



Długookresowe



Ś

redniookresowe



Krótkookresowe

o

Wg znaczenia



Podstawowe –

ż

ywotne



Główne – wa

ż

ne w danym okresie



Drugorz

ę

dne

o

Wg tre

ś

ci



Egzystencjalne – bezpiecze

ń

stwo, przetrwanie



Koegzystencjalne – zaspokajaj

ą

ce potrzeby pa

ń

stwa w zakresie jego roli, przynale

ż

no

ś

ci i współpracy

mi

ę

dzynarodowej



Funkcjonalne – odnosz

ą

ce si

ę

do ró

ż

nych form regulacji, informacji, procedur decyzyjnych itp.; słu

żą

skuteczno

ś

ci osi

ą

gania pierwszych dwóch typów celów

o

Klasyfikacja R. Zi

ę

by – zbiorcze cele PZ wszystkich pa

ń

stw



Bezpiecze

ń

stwa pa

ń

stwa w SM, czyli jego przetrwania, integralno

ś

ci terytorialnej, niezale

ż

no

ś

ci politycznej,

poziomu i perspektyw rozwoju



Wzrostu jego siły materialnej i moralnej, czyli wzrostu jego potencjału i wpływu, rozwoju gospodarczego,

technicznego, naukowego, kulturalnego, tak

ż

e przez udział we współpracy mi

ę

dzynarodowej



Wzrostu pozycji mi

ę

dzynarodowej pa

ń

stwa, czyli zaspokajaj

ą

cego jego aspiracje uczestnictwa w ró

ż

nych

formach SM (zawiera si

ę

w tym presti

ż

pa

ń

stwa)



Kształtowania i optymalizacji reguł funkcjonowania

ś

rodowiska mi

ę

dzynarodowego, czyli celów

„nieegositycznych”,

zwi

ą

zanych

np.

ze

sprawno

ś

ci

ą

i

skuteczno

ś

ci

ą

prawa

oraz

organizacji

mi

ę

dzynarodowych, ochron

ą

praw człowieka, ochron

ą

ś

rodowiska, pomoc

ą

humanitarn

ą

Czasem wyodr

ę

bnia si

ę

zasady PZ, ale z reguły pokrywaj

ą

si

ę

one z celami – czasem s

ą

one zawarte w

oficjalnych dokumentach, w tym w konstytucjach; zwykle s

ą

to odniesienia do Karty NZ

Kr

ę

gi (kierunki) PZ zale

żą

od poło

ż

enia geopolitycznego i wielko

ś

ci (potencjału) pa

ń

stwa – pa

ń

stwo utrzymuje

najbardziej intensywne stosunki z najbli

ż

szymi s

ą

siadami, potem z pa

ń

stwami tego samego regionu, dalej z

pa

ń

stwami innych regionów; czasami wynikaj

ą

one ze wzgl

ę

dów historycznych, kulturowych, religijnych czy

j

ę

zykowych)

o

Układ kierunków PZ Polski:



Kierunek euroatlantycki – członkostwo w NATO i UE



Regionalny – polityka wobec pa

ń

stw Europy

Ś

rodkowej i Wschodniej



Stosunki z pa

ń

stwami pozaeuropejskimi

background image

21

Instrumenty PZ –

ś

rodki, metody, sposoby post

ę

powania stosowane przez pa

ń

stwo dla osi

ą

gni

ę

cia zało

ż

onych

celów; rozmaite klasyfikacje; historyczna ewolucja wraz z rozwojem społecze

ń

stw (np. wzrost znaczenia

ś

rodków

„mi

ę

kkich” kosztem „twardych”)

Klasyfikacja instrumentów PZ wg dziedzin

ż

ycia społecznego, z których one pochodz

ą

:

o

Instrumenty polityczne – podstawowe; „dysponuj

ą

” pozostałymi instrumentami PZ pa

ń

stwa; np.:



Wszelkie kontakty mi

ę

dzy oficjalnymi przedstawicielami pa

ń

stw (szefami pa

ń

stw, rz

ą

dów, ministrami)



Cała sfera stosunków dyplomatycznych

o

Instrumenty gospodarcze –

ś

rodki i metody gospodarcze staj

ą

si

ę

instrumentem PZ, gdy pa

ń

stwo za ich

pomoc

ą

chce osi

ą

gn

ąć

polityczne cele



Metody negatywne (pa

ń

stwo stara si

ę

zaszkodzi

ć

innemu) – całkowite lub cz

ęś

ciowe embargo w wymianie

gospodarczej, odmowa udzielania kredytów, ró

ż

ne formy dyskryminacji w obrocie handlowym, blokada

gospodarcza



Metody pozytywne – ró

ż

ne formy pomocy

o

Instrumenty wojskowe – wobec zakazu u

ż

ycia siły w SM, stosowane w ostateczno

ś

ci

o

Instrumenty psychospołeczne – wykorzystanie nauki, kultury, informacji, atrakcyjno

ś

ci ideologii czy modelu

społecznego w działalno

ś

ci promocyjnej, propagandowej i informacyjnej prowadzonej przez dane pa

ń

stwo

wobec swego otoczenia

o

Instrumenty normatywne – zabiegi na rzecz ustanawiania takich reguł prawnych oraz mechanizmów ich

egzekwowania

3. Dyplomacja

Dyplomacja pojawia si

ę

w staro

ż

ytno

ś

ci (2 tys. lat p.n.e.); I w. n.e. – pierwsza zachowana instrukcja dla

dyplomaty (Indie)

Diploma (gr.) – zło

ż

ony na dwoje dokument; swego rodzaju listy uwierzytelniaj

ą

ce; w czasach rzymskich

pojawia si

ę

zasada nietykalno

ś

ci posła

Regularne kontakty dyplomatyczne upowszechniaj

ą

si

ę

w pó

ź

nym

ś

redniowieczu – pierwsze stałe misje

dyplomatyczne wprowadziły włoskie pa

ń

stwa-miasta

Pierwsze „MSZ” – XVI w. na dworze francuskim

Pokój westfalski (1648) – ustalenie,

ż

e zgodnie z zasad

ą

suwerenno

ś

ci prawo legacji przysługiwało suwerenowi

(pocz

ą

tkowo monarchowie, potem pa

ń

stwa)

Prawo dyplomatyczne jako element ius gentium (prawo narodów) kształtuje si

ę

od pó

ź

nego

ś

redniowiecza –

klasyczne prace Grocjusza i Emera de Vattela (XVII/XVIII w.); a

ż

do kongresu wiede

ń

skiego jest to prawo

zwyczajowe

Z tego okresu pochodz

ą

pierwsze podr

ę

czniki dyplomatyczne oraz katalog zada

ń

dyplomaty (negocjowanie,

obserwowanie i informowanie)

Do

ść

podejrzliwe spojrzenie na dyplomatów i traktowanie ich jak szpiegów – np. Polska

1815 – pierwsza cz

ęś

ciowa kodyfikacja prawa dyplomatycznego – 17. zał

ą

cznik do Aktu ko

ń

cowego Kongresu

Wiede

ń

skiego (Regulamin wiede

ń

ski) – uporz

ą

dkowanie stopni dyplomatycznych i zasady precedencji

o

Klasy przedstawicieli dyplomatycznych (szefów misji) (1815)



1. ambasadorowie oraz (papiescy) legaci lub nuncjusze – akredytowani przy suwerenach



2. posłowie i ministrowie – jw.



2a. ministrowie-rezydenci – wprowadzeni w Protokole akwizgra

ń

skim w 1818



3. charge d’affaires – akredytowani przy ministrach odpowiedzialnych za sprawy zagraniczne

o

Zasada precedencji – decydowała (w ramach tej samej klasy) data zawiadomienia o przybyciu do kraju, w

którym dyplomata był akredytowany; oczywi

ś

cie pierwsze

ń

stwo klas wy

ż

szych nad ni

ż

szymi

Potoczne uto

ż

samienie dyplomacji z polityk

ą

zagraniczn

ą

jest bł

ę

dne – dyplomacja jest instrumentem, za

pomoc

ą

którego pa

ń

stwo wyra

ż

a i prowadzi swoj

ą

polityk

ę

zagraniczn

ą

w stosunkach zewn

ę

trznych

Na dyplomacj

ę

jako struktur

ę

składaj

ą

si

ę

:

o

Podstawy prawne

o

Organizacja

o

Kadry

o

Procedury i metody działania

o

Ś

rodki materialne

Czyli w sumie minister SZ wraz z podległym mu urz

ę

dem

Do oficjalnego reprezentowania pa

ń

stwa na zewn

ą

trz i działania z urz

ę

du w jego imieniu bez

ż

adnych

dodatkowych pełnomocnictw upowa

ż

nieni s

ą

(zakres tych uprawnie

ń

regulowany jest przez prawo wewn

ę

trzne

poszczególnych pa

ń

stw; w czasie pobytu za granic

ą

przysługuj

ą

im szerokie immunitety i przywileje):

o

Minister spraw zagranicznych

o

Szef rz

ą

du

o

Głowa pa

ń

stwa

W tym sensie dyplomacja pełni funkcj

ę

integruj

ą

c

ą

wszystkie wysiłki pa

ń

stwa w dziedzinie polityki zagranicznej

Konwencja wiede

ń

ska o stosunkach dyplomatycznych z 16 kwietnia 1961 – najwa

ż

niejsze uregulowania:

o

Ustanowienie stosunków dyplomatycznych i wysyłanie stałych przedstawicieli za wzajemn

ą

zgod

ą

zainteresowanych pa

ń

stw

o

Funkcje misji dyplomatycznej (art. 3):

background image

22



Reprezentowanie pa

ń

stwa wysyłaj

ą

cego w pa

ń

stwie przyjmuj

ą

cym



Ochrona interesów własnego pa

ń

stwa i jego obywateli



Prowadzenie rokowa

ń

z rz

ą

dem pa

ń

stwa przyjmuj

ą

cego



Zaznajamianie si

ę

w legalny sposób z sytuacj

ą

w pa

ń

stwie pobytu i informowanie o tym swojego rz

ą

du

(tzw. biały wywiad)



Popieranie przyjaznych stosunków mi

ę

dzy oboma pa

ń

stwami

o

Notyfikacja przedstawiciela dyplomatycznego, uzyskiwanie zgody w pa

ń

stwie przyjmuj

ą

cym dla osoby szefa

misji (agrement)

o

Zasady uznawania dyplomaty za persona non grata (w razie prowadzenia działalno

ś

ci niezgodnej ze

statusem dyplomaty)

o

Klasy szefów misji (art. 14):



Ambasadorowie i nuncjusze – akredytowanie przy głowach pa

ń

stw



Posłowie, ministrowie i internuncjusze – jw.



Charge d’affaires – akredytowani przy ministrach spraw zagranicznych

o

Precedencja – zgodnie z dat

ą

obj

ę

cia funkcji (zło

ż

enie listów uwierzytelniaj

ą

cych)

o

Nietykalno

ść

pomieszcze

ń

misji i rezydencji

o

Nietykalno

ść

korespondencji

o

Nietykalno

ść

przedstawiciela dyplomatycznego, pozostałych dyplomatów i ich rodzin

o

Immunitet od jurysdykcji karnej

o

Przywileje w postaci zwolnienia od podatków i ró

ż

nych opłat, zwłaszcza celnych

Konwencja nowojorska o misjach specjalnych z 1969

o

Dot. „misji czasowo reprezentuj

ą

cych pa

ń

stwo, wysyłanych przez jedno pa

ń

stwo do drugiego pa

ń

stwa za

jego zgod

ą

w celu wspólnego rozpatrzenia w nim okre

ś

lonych spraw albo wypełnienia wobec niego

okre

ś

lonego zadania” – np. podró

ż

e i spotkania szefów pa

ń

stw

o

Zakres przywilejów i immunitetów członków misji specjalnej odpowiada temu, co konwencja wiede

ń

ska

ustanawia dla szefów misji stałych

Konwencja wiede

ń

ska w sprawie statusu przedstawicieli pa

ń

stw przy uniwersalnych organizacjach

mi

ę

dzynarodowych z 1975 – równie

ż

uregulowania wzorowane na wiede

ń

skich z 1961

Dyplomacja dwustronna – wci

ąż

ma podstawowe znaczenie

o

Prowadzona za pomoc

ą

stałych misji dyplomatycznych, czyli ambasad

o

Liczba dwustronnych placówek dyplomatycznych zale

ż

y od wielko

ś

ci pa

ń

stwa, jego zamo

ż

no

ś

ci i skali

interesów mi

ę

dzynarodowych

o

Powszechna jest praktyka,

ż

e ambasador oprócz pierwszego kraju swego pobytu, jest tak

ż

e akredytowany w

kilku s

ą

siednich pa

ń

stwa

o

Akredytowanie ambasadora musi by

ć

poprzedzone nawi

ą

zaniem stosunków dyplomatycznych, za

ś

nawi

ą

zanie stosunków dyplomatycznych nie oznacza konieczno

ś

ci akredytowania ambasadora

o

Szefem misji dyplomatycznej bywa dyplomata ni

ż

szej rangi albo z powodów politycznych (zły stan stosunków

dyplomatycznych, sankcje nało

ż

one przez organizacje mi

ę

dzynarodowe), albo z powodów finansowych

(koszty)

o

Wielko

ść

placówki zale

ż

y od wielko

ś

ci interesów i znaczenia stosunków z danym pa

ń

stwem – zgodnie z

konwencj

ą

z 1961 liczebno

ść

placówki powinna by

ć

utrzymana „w rozs

ą

dnych granicach”

Dyplomacja wielostronna

o

Rozwija si

ę

ż

ywiołowo od XIX w. – kongres wiede

ń

ski 1815

o

Dot. gł. spraw bezpiecze

ń

stwa zbiorowego. Równowagi, rozbrojenia, ochrony praw człowieka, ochrony

ś

rodowiska naturalnego

o

Trudniejsza od dyplomacji dwustronnej – negocjacje z wieloma partnerami na raz, konieczno

ść

tworzenia

koalicji, szukania wspólnego mianownika, odwzajemnienia uzyskanego poparcia wobec partnerów

o

Pierwsza uniwersalna organizacja mi

ę

dzynarodowa (trwałe ramy instytucjonalne dla dyplomacji

wielostronnej) – Liga Narodów 1920; potem ONZ 1945

Misje specjalne – dot. zarówno dyplomacji dwustronnej, jak i wielostronnej

o

Odbywaj

ą

si

ę

regularnie lub ad hoc

o

Mog

ą

mie

ć

miejsce mi

ę

dzy pa

ń

stwami, które nie utrzymuj

ą

ze sob

ą

normalnych stosunków dyplomatycznych

Cele dyplomacji – to

ż

same z celami PZ pa

ń

stwa, aczkolwiek s

ą

bardziej konkretne i krótkoterminowe

(cz

ą

stkowe wobec celów PZ)

Funkcje dyplomacji (najbardziej ogólnie rzecz ujmuj

ą

c jest to reprezentowanie swego kraju w stosunkach

zewn

ę

trznych, czyli triada observer – negocier - proteger):

o

Funkcja obserwacyjna – obserwowanie

ż

ycia politycznego i innych wa

ż

nych wydarze

ń

w ró

ż

nych sferach

ż

ycia społecznego kraju pobytu – sporz

ą

dzanie analiz i wniosków, przekazywanie tych informacji i sugestii do

centrali; musi by

ć

prowadzony w sposób zgodny z prawem (tzw. biały wywiad); stosunkowo dobrze w tej funkcji

wyr

ę

czaj

ą

dyplomatów media

o

Funkcja negocjacyjna – monopol dyplomacji!; doprowadzanie do „spotkania si

ę

” stanowisk pa

ń

stw w

poszczególnych kwestiach, by doprowadzi

ć

do pozytywnych uzgodnie

ń

(np. umów dwu- i wielostronnych itp.),

unikanie u

ż

ycia siły w SM (unikanie wojny)

background image

23

o

Funkcja ochrony interesów swego pa

ń

stwa i jego obywateli przebywaj

ą

cych za granic

ą

– zapobieganie lub

reagowanie na poczynania władz i innych czynników w kraju pobytu, które s

ą

nieprzyja

ź

nie nastawione albo

szkodz

ą

interesom lub dobremu imieniu kraju wysyłaj

ą

cego oraz niezgodnemu z prawem czy

dyskryminacyjnemu traktowaniu jego obywateli; dzisiaj ochron

ę

interesów rozumie si

ę

ofensywnie – jako ich

promowanie; za ochron

ę

interesów pa

ń

stwa i jego obywateli s

ą

te

ż

odpowiedzialne słu

ż

by konsularne

(Konwencja wiede

ń

ska o stosunkach konsularnych z 1963)

Aktywno

ść

mediów zwi

ę

kszyła jawno

ść

spraw publicznych, w tym polityki zagranicznej i dyplomacji – w sferze

„tajne” pozostaj

ą

gł. sprawy bezpiecze

ń

stwa, rokowania (instrukcje negocjacyjne)

Coraz cz

ę

stsza jest konieczno

ść

współpracy dyplomatów z NGOs – zazwyczaj jest korzystna (prawa człowieka,

rozbrojenie, ochrona

ś

rodowiska), ale bywa niebezpieczna, bo nie zawsze interesy NGO s

ą

zbie

ż

ne z interesami

rz

ą

du itp.

Coraz bardziej zaawansowana integracja europejska – wspólne polityki w ró

ż

nych dziedzinach, reprezentacja

pa

ń

stw członkowskich UE przez placówki Komisji Europejskiej np. przy WTO (wył

ą

cznie przedstawicielstwo

Komisji), placówki UE w krajach członkowskich i stowarzyszonych, wspólne wyst

ą

pienia na forum ONZ (w imieniu

pa

ń

stw UE działa dyplomacja kraju, który aktualnie sprawuje przewodnictwo w Unii)

Dzi

ś

dyplomaci to raczej urz

ę

dnicy

4. Stosunki dwu- i wielostronne
4A. Stosunki dwustronne

Traktaty dwustronne (niektóre pa

ń

stwa zast

ę

puj

ą

je uroczystymi deklaracjami) – reguluj

ą

zwykle całokształt

stosunków dwustronnych, np.:

o

Współpraca polityczna

o

Podstawy współpracy gospodarczej

o

Kwestie prawne

o

Stosunki w dziedzinie kultury

o

Współpraca młodzie

ż

owa

o

Współpraca wojskowa

o

Sprawy wspólnej granicy (mi

ę

dzy s

ą

siadami)

o

Okresowe polityczne konsultacje na ró

ż

nych szczeblach

Zdarzaj

ą

si

ę

te

ż

umowy dwustronne reguluj

ą

ce kwestie szczegółowe – np. o ekstradycji, unikaniu podwójnego

opodatkowania, jakiej

ś

pomocy (wojskowej, technicznej)

Zdarzaj

ą

si

ę

te

ż

stosunki dwustronne pozbawione podstawy, jak

ą

jest uroczysty traktat – mog

ą

by

ć

one

ś

ci

ś

lejsze ni

ż

te, które s

ą

uregulowane traktatowo

Dwustronne SM musz

ą

by

ć

zgodne z postanowieniami art. 2 Karty Narodów Zjednoczonych oraz jego

rozwini

ę

ciem w Deklaracji zasad prawa mi

ę

dzynarodowego dotycz

ą

cej przyjaznych stosunków i współpracy

mi

ę

dzy pa

ń

stwami zgodnie z Kart

ą

NZ – Rezolucja ZO ONZ nr 2526 z 24 pa

ź

dziernika 1970 – zasady:

o

Powstrzymywanie si

ę

w SM od gro

ź

by u

ż

ycia siły lub jej u

ż

ycia przeciwko integralno

ś

ci terytorialnej lub

niepodległo

ś

ci politycznej innych pa

ń

stw – w tym zakaz wojny agresywnej jako zbrodni przeciwko pokojowi,

zakaz okupacji terytorium innego pa

ń

stwa, zakaz uczestnictwa w wojnie domowej w innym pa

ń

stwie po

którejkolwiek ze stron

o

Rozstrzyganie sporów mi

ę

dzynarodowych

ś

rodkami pokojowymi – powszechnie uznanymi w prawie

mi

ę

dzynarodowym lub wg swobodnego wyboru zainteresowanych pa

ń

stw

o

Obowi

ą

zek nieingerencji w sprawy nale

żą

ce do wew. kompetencji pa

ń

stw, w tym zakaz stosowania

ś

rodków

przymusu w celu podporz

ą

dkowania sobie innych pa

ń

stw oraz wspieranie organizacji d

ążą

cych do obalenia sił

ą

władz (re

ż

imu) innego pa

ń

stwa

o

Obowi

ą

zek pa

ń

stw współpracy ze sob

ą

zgodnie z Kart

ą

NZ – w celu utrzymania mi

ę

dzynarodowego pokoju i

bezpiecze

ń

stwa, przyczyniania si

ę

do rozwoju gospodarczego, post

ę

pu w dziedzinie nauki, kultury i o

ś

wiaty

o

Zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów – wszystkie narody maj

ą

prawo swobodnie

decydowa

ć

o swym statusie politycznym i rozwoju gospodarczym, a sposobem realizacji prawa do

samostanowienia jest utworzenie niepodległego pa

ń

stwa, stowarzyszenie si

ę

lub poł

ą

czenie z innym

pa

ń

stwem, lub swobodny wybór innego statusu

o

Zasada suwerennej równo

ś

ci pa

ń

stw – równo

ść

pa

ń

stw pod wzgl

ę

dem prawnym, poszanowanie

podmiotowo

ś

ci innych pa

ń

stw, nietykalno

ść

integralno

ś

ci terytorialnej i niepodległo

ś

ci politycznej

o

Zasada wykonywania w dobrej wierze zobowi

ą

za

ń

przyj

ę

tych zgodnie z Kart

ą

NZ

4B. Stosunki wielostronne

Realizacja pewnych interesów pa

ń

stw lub rozwi

ą

zanie niektórych problemów wymaga poł

ą

czonego wysiłku

wielu pa

ń

stw – mo

ż

e on mie

ć

charakter jednorazowy lub bardziej trwały

Stosunki wielostronne ad hoc – np. koalicje wojenne (przestaj

ą

istnie

ć

po osi

ą

gni

ę

ciu zakładanego celu)

Konferencje mi

ę

dzynarodowe

o

Zwoływane np. w celu wypracowania wspólnego stanowiska w odniesieniu do konkretnego problemu (np. w

formie deklaracji lub traktatu, który nakłada na uczestnicz

ą

ce pa

ń

stwa jakie

ś

zobowi

ą

zania)

o

Mog

ą

powoływa

ć

jak

ąś

form

ę

instytucji mi

ę

dzynarodowej, a nawet organizacj

ę

mi

ę

dzynarodow

ą

w celu

implementacji przyj

ę

tych zobowi

ą

za

ń

o

Rozwój konferencji mi

ę

dzynarodowych liczy si

ę

od lat 70. XX w. – przykłady: KBWE, Ruch Pa

ń

stw

Niezaanga

ż

owanych (konferencje co 3 lata od lat 50.)

background image

24

o

Obecnie wiele konferencji odbywa si

ę

w ramach organizacji mi

ę

dzynarodowych – np. ONZ, G-8, UE

o

Cz

ęść

odbywa si

ę

regularnie co jaki

ś

czas (KBWE, G-8), inne s

ą

jednorazowe (np. konferencja 2+4 dot.

zjednoczenia Niemiec w 1990 (kilka spotka

ń

))

Organizacje mi

ę

dzynarodowe

o

Działaj

ą

na podstawie uzgodnionego przez pa

ń

stwa statutu (umowy mi

ę

dzynarodowej)

o

Posiadaj

ą

swoje organy – współpracy mi

ę

dzynarodowej (rada, zgromadzenie, komitety) oraz

mi

ę

dzynarodowy sekretariat (administracja, obsługa organów mi

ę

dzyrz

ą

dowych)

o

Dysponuj

ą

podmiotowo

ś

ci

ą

prawnomi

ę

dzynarodow

ą

i przynajmniej biernym prawem legacji

o

Najbardziej zaawansowan

ą

forma organizacji mi

ę

dzynarodowych s

ą

organizacje integracyjne, w tym organy

ponadnarodowe, którym pa

ń

stwa przekazuj

ą

cz

ęść

swoich uprawnie

ń

Ugrupowania pa

ń

stw nie działaj

ą

ce na podstawie umów czy statutów, lecz na podstawie dokumentów

programowych oraz praktyki polegaj

ą

cej na niezbyt regularnych spotkaniach przedstawicieli pa

ń

stw (szefów

rz

ą

dów, ministrów, ekspertów) – np. Grupa 77, APEC (Stowarzyszenie Pa

ń

stw Azji i Pacyfiku), Grupa

Wyszehradzka, Inicjatywa

Ś

rodkowoeuropejska

background image

25


VI. Bezpiecze

ń

stwo w stosunkach mi

ę

dzynarodowych (R. Ku

ź

niar)

Bezpiecze

ń

stwo to podstawowa kwestia stosunków mi

ę

dzynarodowych – centralne zagadnienie, problem

fundamentalny etc.

Proces dochodzenia do bezpiecze

ń

stwa wydaje si

ę

nie mie

ć

ko

ń

ca, bowiem stale pojawiaj

ą

si

ę

nowe

zagro

ż

enia

1. Poj

ę

cia ogólne

Brak jest pozytywnej definicji bezpiecze

ń

stwa mi

ę

dzynarodowego

Definicja negatywna – bezpiecze

ń

stwo istnieje, gdy brak jest zagro

ż

e

ń

w postaci u

ż

ycia siły, gro

ź

by b

ą

d

ź

prawdopodobie

ń

stwa u

ż

ycia siły

o

Chodzi gł. o sił

ę

zbrojn

ą

– gro

ź

ba wojny, interwencji, okupacji lub szanta

ż

u zagra

ż

aj

ą

ce istnieniu pa

ń

stwa czy

innym jego interesom

o

Przetrwanie dot. zarówno interesów egzystencjalnych, jak i koegzystencjalnych pa

ń

stwa – bezpiecze

ń

stwo

jest zwi

ą

zane z

ż

ywotnymi interesami narodowymi (bywaj

ą

one okre

ś

lane jako racja stanu)

Bezpiecze

ń

stwo jest pierwszym i podstawowym celem polityki pa

ń

stwa – bez niego nie ma mowy o realizacji

pozostałych celów

Podmiotowy i przedmiotowy zakres bezpiecze

ń

stwa stale si

ę

powi

ę

ksza – ju

ż

nie dot. tylko zagro

ż

enia

militarnego

o

Po zimnej wojnie bezpiecze

ń

stwo zacz

ę

ło obejmowa

ć

zagadnienia gospodarcze, społeczne, ekologiczne

o

Pojawiaj

ą

si

ę

koncepcje cało

ś

ciowego bezpiecze

ń

stwa (comprehensive security; nie tylko bezpiecze

ń

stwo w

sensie militarnym) albo wspólnego bezpiecze

ń

stwa

o

Znakiem uznania,

ż

e czynnik militarny stracił znaczenie, jest zast

ę

powanie terminu „bezpiecze

ń

stwo”

okre

ś

leniem „wyzwania i ryzyka”

o

Bezpiecze

ń

stwo straciło te

ż

swój czysto narodowy charakter i zostało

ś

ci

ś

le powi

ą

zane z bezpiecze

ń

stwem

mi

ę

dzynarodowym – powrót do koncepcji i praktyki bezpiecze

ń

stwa kooperatywnego

o

Przechodzi si

ę

od bezpiecze

ń

stwa negatywnego (brak zagro

ż

e

ń

) do pozytywnego (kształtowanie

ś

rodowiska

mi

ę

dzynarodowego tak, by zminimalizowa

ć

ryzyko pojawienia si

ę

zagro

ż

e

ń

i wyzwa

ń

) – pojawiaj

ą

si

ę

takie

poj

ę

cia jak:



Dyplomacja prewencyjna



Conflict management – nie tłumaczy

ć

tego jako „zarz

ą

dzanie kryzysowe/kryzysami”, lecz jako „radzenie

sobie z kryzysami”



Zapobieganie konfliktom

Pozimnowojenne wymiary/rodzaje bezpiecze

ń

stwa:

o

Polityczny



Współpraca pa

ń

stw w ramach instytucji wielostronnych



Dialog polityczny ad hoc prowadzony przez przywódców pa

ń

stw



Dyplomacja prewencyjna



Respektowanie norm prawnych i politycznych stabilizuj

ą

cych bezpiecze

ń

stwo



(!) Standardy wewn

ę

trznego

ż

ycia politycznego pa

ń

stw oparte na respektowaniu zasady praworz

ą

dno

ś

ci,

procedur demokratycznych i praw człowieka (autorytarne/totalitarne rz

ą

dy

niestabilno

ść

i napi

ę

cia

wewn

ę

trzne

kryzysy/konflikty wewn

ę

trzne

zagro

ż

enie dla innych pa

ń

stw lub konieczno

ść

mi

ę

dzynarodowej reakcji) (!)

o

Ekonomiczny



Prawidłowo

ść

/zaburzenia procesów makroekonomicznych



Struktura gospodarki i jej wpływ na stratyfikacj

ę

społeczn

ą

(strefy biedy i bogactwa)



Stan finansów pa

ń

stwa



Uzale

ż

nienie od działalno

ś

ci korporacji mi

ę

dzynarodowych



Uzale

ż

nienie od dostaw surowców energetycznych



Uzale

ż

nienie od kapitału zagranicznego (zwłaszcza przez zaci

ą

ganie kredytów nadmiernych w stosunku do

mo

ż

liwo

ś

ci ich spłaty)



To wszystko nie tylko zaburza procesy makroekonomiczne, lecz tak

ż

e czyni pa

ń

stwo podatnym na

zewn

ę

trzne

naciski

polityczne,

ogranicza

jego

polityczn

ą

suwerenno

ść

(tak

ż

e

w

aspekcie

mi

ę

dzynarodowym)

o

Społeczny



Poziom społecznej akceptacji systemu politycznego i materialnych warunków bytowania



Gotowo

ść

do czynnej kontestacji istniej

ą

cego ustroju politycznego i porz

ą

dku ekonomicznego



Spoisto

ść

społecze

ń

stwa pod wzgl

ę

dem narodowo

ś

ciowym (obecno

ść

mniejszo

ś

ci etnicznych d

ążą

cych do

samodzielno

ś

ci), rasowym, kulturowym czy religijnym, w tym stosunki mi

ę

dzy poszczególnymi grupami



Procesy migracyjne zwi

ą

zane z bied

ą

, konfliktami i tendencjami demograficznymi

o

Ekologiczny – sprawy zwi

ą

zane z wpływem stanu

ś

rodowiska naturalnego na bezpiecze

ń

stwo nie tylko grup

ludzi czy krajów, lecz wr

ę

cz na przetrwanie całej ludzko

ś

ci



Katastrofy zawinione przez człowieka – np. Czarnobyl 1986



Katastrofy naturalne – np. tsunami 2004, trz

ę

sienia ziemi



Zagro

ż

enia w dłu

ż

szej perspektywie – efekt cieplarniany, zanikanie warstwy ozonowej

background image

26

o

Militarne



Wy

ś

cig zbroje

ń



Konsekwencje asymetrii potencjałów w zakresie zbroje

ń



Kontrola i ograniczenie zbroje

ń

Prób

ą

syntezy wszystkich rodzajów bezpiecze

ń

stwa jest koncepcja human security – jeszcze niedopracowana,

ale ju

ż

popularna w ONZ

Bezpiecze

ń

stwo jest procesem bardzo zmiennym i dynamicznym – np. po zako

ń

czeniu zimnej wojny Europa

obawiała si

ę

konfliktów narodowo

ś

ciowych typu b. Jugosławia, potem był okres optymizmu (niedopuszczenie do

wojny w Kosowie przez mi

ę

dzynarodow

ą

interwencj

ę

), po czym doszło do ataków z 11 wrze

ś

nia 2001 i zacz

ę

ła

si

ę

globalna wojna z terroryzmem

Bezpiecze

ń

stwo nie jest nigdy stanem trwałym, osi

ą

gni

ę

tym raz na zawsze

Aspekt subiektywny bezpiecze

ń

stwa – odczuwanie zagro

ż

enia i sposób reakcji w zale

ż

no

ś

ci od adekwatno

ś

ci

percepcji zagro

ż

enia oraz wra

ż

liwo

ś

ci na nie; uwarunkowany kulturowo i psychologicznie

o

Np. Europa nigdy tak gwałtownie jak Ameryka nie zareagowałaby na atak z 11 wrze

ś

nia 2001, bo czym

ż

e jest

str

ą

cenie 4 samolotów pasa

ż

erskich, zburzenie dwóch budynków w NYC i w sumie niecałe 3 tys. ofiar

Kultura strategiczna – sposób w jaki poszczególne pa

ń

stwa staraj

ą

si

ę

zapewni

ć

sobie bezpiecze

ń

stwo; wynika

z uwarunkowa

ń

kulturowo-psychologicznych, mo

ż

liwo

ś

ci budowy potencjału militarnego oraz charakterystyki

otoczenia (w tym do

ś

wiadcze

ń

historycznych)

Dylemat bezpiecze

ń

stwa (security dilema) – pod wpływem niewła

ś

ciwej percepcji zagro

ż

e

ń

i potrzeby

podwy

ż

szonego standardu bezpiecze

ń

stwa (d

ąż

enia do absolutnego bezpiecze

ń

stwa) pa

ń

stwa, poprzez rozwój

potencjału zbrojnego, naruszanie wzgl

ę

dnej równowagi czy agresywne zachowania wobec otoczenia, wywołuj

ą

reakcje u innych pa

ń

stw, polegaj

ą

ce na zwi

ę

kszeniu sił zbrojnych czy zawieraniu równowa

żą

cych sojuszy; nie

sprzyja to poczuciu bezpiecze

ń

stwa tych pierwszych, ani bezpiecze

ń

stwu w regionie, ani całej społeczno

ś

ci

mi

ę

dzynarodowej. Nierzadko taki wy

ś

cig prowadzi do wzrostu napi

ę

cia, kryzysu czy te

ż

wojny

Polityk

ę

bezpiecze

ń

stwa prowadz

ą

jedynie pa

ń

stwa, ale nie s

ą

one jedynymi uczestnikami SM, którzy maj

ą

wpływ na mi

ę

dzynarodowe bezpiecze

ń

stwo – licz

ą

si

ę

te

ż

:

o

Korporacje mi

ę

dzynarodowe – ich interesy (gł. dost

ę

p do rynków i zasobów) wymagaj

ą

pa

ń

stwowej ochrony,

nierzadko przy u

ż

yciu siły militarnej i daleko od granic kraju macierzystego

o

Mi

ę

dzynarodowe grupy terrorystyczne i przest

ę

pcze

Na polityk

ę

bezpiecze

ń

stwa prowadzon

ą

przez pa

ń

stwa składaj

ą

si

ę

koncepcje i działania na rzecz ochrony i

obrony interesu narodowego (warto

ś

ci, które stanowi

ą

jego tre

ść

), czyli przeciwstawianie si

ę

realnym i

potencjalnym zagro

ż

eniom – cz

ę

sto koncepcje i dyrektywy działania s

ą

zawarte w specjalnym dokumencie

nazywanym strategi

ą

bezpiecze

ń

stwa narodowego, który okre

ś

la:

o

Zasoby materialne – wielko

ść

i charakter sił zbrojnych, zaplecze gospodarcze

o

Organy, instytucje i słu

ż

by odpowiedzialne za bezpiecze

ń

stwo kraju

o

Strategi

ę

czysto obronn

ą

na wypadek zagro

ż

enia zewn

ę

trznego (napa

ś

ci, interwencji itp.)

o

Aspekt zewn

ę

trzny strategii bezpiecze

ń

stwa narodowego – obejmuje wysiłki pa

ń

stwa w zakresie

bezpiecze

ń

stwa, skierowane na zew.:



Kształtowanie

ś

rodowiska mi

ę

dzynarodowego – np. nale

ż

yte układanie stosunków dwustronnych,

tworzenie sojuszy, mechanizmy prawno-instytucjonalne obni

ż

aj

ą

ce mo

ż

liwo

ść

stosowania siły



Zapobieganie kryzysom i ich rozwi

ą

zywanie,



Współpraca słu

ż

b specjalnych



Ofensywne działania zbrojne o charakterze prewencyjno-wyprzedzaj

ą

cym

2. Sojusze i wspólnoty bezpiecze

ń

stwa – NATO i UE

2A. Sojusze – ogólnie

Sojusz jest najstarszym znanym instrumentem zewn

ę

trznej polityki bezpiecze

ń

stwa pa

ń

stw

Sojusz oznacza wzajemne dodanie do własnego potencjału siły partnera/partnerów (innych pa

ń

stw)

Wa

ż

na jest liczba stron zaanga

ż

owanych w sojusz – wyró

ż

niamy sojusze/gwarancje:

o

Jednostronne – tzw. bandwagoning, czyli oddanie si

ę

pod opiek

ę

dominuj

ą

cemu mocarstwu w zamiana za

bezwarunkowe popieranie jego polityki zagranicznej; mo

ż

e mie

ć

charakter defensywny lub ofensywny

o

Dwustronne

o

Kilkustronne – anga

ż

uj

ą

kilka pa

ń

stw (3-4)

o

Wielostronne (grupowe) – w ich skład wchodzi znaczna grupa pa

ń

stw; pojawiły si

ę

po II w

ś

Istot

ą

sojuszu jest zobowi

ą

zanie do przyj

ś

cia z pomoc

ą

pa

ń

stwu, w stosunku do którego nast

ą

piła agresja, lub

któremu agresja zagra

ż

a

Klauzula casus foederis – zdefiniowanie aktu (zdarzenia) uruchamiaj

ą

cego realizacj

ę

zobowi

ą

za

ń

sojuszniczych

o

Chodzi o na tyle

ś

cisłe okre

ś

lenie tej sytuacji, na ile pozwalaj

ą

intencje pa

ń

stw umawiaj

ą

cych si

ę

oraz trybu i

ś

rodków przychodzenia z pomoc

ą

o

Formuła casus foederis oraz

ś

rodki zapewniaj

ą

ce jej wiarygodno

ść

zmienia si

ę

w czasie oraz w zale

ż

no

ś

ci od

charakteru sojuszu (obronny. zaczepny, zawarty ad hoc, na czas wojny, czy te

ż

na czas pokoju)

o

Obecnie sojusze oznaczaj

ą

równie

ż

coraz dalej id

ą

ce formy konkretnej współpracy – od stałych konsultacji po

ś

cisł

ą

współprac

ę

wojskow

ą

i w innych dziedzinach

background image

27

Model sojuszu, który wykonuje prawo do indywidualnej i zbiorowej samoobrony zgodnie z art. 51 Karty NZ –

pa

ń

stwa zawieraj

ą

układ sojuszniczy, w którym:

o

Przyjmuj

ą

zasad

ę

,

ż

e atak zbrojny na jedno z nich równoznaczny jest z atakiem na wszystkich (chroniona jest

geograficznie cało

ść

terytoriów pa

ń

stw stron sojuszu, w tym wysp oraz ewentualnie obiektów pływaj

ą

cych i

lataj

ą

cych w okre

ś

lonej strefie)

o

Przyjmuj

ą

zobowi

ą

zanie udzielenia w takiej sytuacji pomocy pa

ń

stwu napadni

ę

temu, indywidualnie lub w

porozumieniu z innymi pa

ń

stwami sojuszu, wszelkimi

ś

rodkami, w tym militarnymi

o

Powołuj

ą

do

ż

ycia wspólne organy polityczne, wojskowe i inne, które zapewniaj

ą

stałe konsultacje,

koordynacj

ę

stanowisk, wymian

ę

ocen i informacji, lub inaczej zapewniaj

ą

stały charakter współpracy pomi

ę

dzy

pa

ń

stwami członkowskimi na rzecz ich bezpiecze

ń

stwa

o

Powołuj

ą

wspólne, mieszane oddziały wojskowe, stacjonuj

ą

ce w ró

ż

nych miejscach na terytorium pa

ń

stw

sojuszniczych, ł

ą

cznie ze zintegrowanym dowództwem wojskowym

Przykład casus foederis – art. 5 Paktu Północnoatlantyckiego (nie ma tu automatyzmu – ka

ż

dy z sojuszników

„podejmie tak

ą

akcj

ę

, jak

ą

uzna za konieczn

ą

”; mankament ten nadrobiono stworzeniem w latach 50.

zintegrowanej struktury wojskowej)

Automatyzm wyst

ę

puje w traktacie UZE (udzielenie pomocy i poparcia wszelkimi

ś

rodkami pozostaj

ą

cymi w

dyspozycji pa

ń

stw stron, w tym wojskowymi) i Układzie Warszawskim (udzielenie natychmiastowej pomocy

wszelkimi

ś

rodkami, jakie zostan

ą

uznane za niezb

ę

dne, ł

ą

cznie z u

ż

yciem siły zbrojnej)

2B. NATO = Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego

Powstała na podstawie Traktatu waszyngto

ń

skiego z 4 kwietnia 1949 – 12 pa

ń

stw zało

ż

ycielskich (dzi

ś

– 26

członków)

Okoliczno

ś

ci powstania: szczytowy okres zimnej wojny, tu

ż

po kryzysie berli

ń

skim i przej

ę

ciu władzy przez

komunistów w Czechosłowacji, Europa Zachodnia czuła si

ę

zagro

ż

ona ze strony Zwi

ą

zku Sowieckiego i uwa

ż

ała,

ż

e Pakt Brukselski (Francja, Wielka Brytania + Benelux) jest niewystarczaj

ą

cy, za

ś

USA wcielało w

ż

ycie strategi

ę

powstrzymywania komunizmu, rozwini

ę

cie współpracy krajów poło

ż

onych po obu stronach Atlantyku z czasów II

w

ś

, a nawet wcze

ś

niejszych

W latach 50. nast

ą

piła szybka rozbudowa instytucji Sojuszu (wymuszona przez sytuacj

ę

mi

ę

dzynarodow

ą

) –

art. 9 Traktatu waszyngto

ń

skie tworzył Rad

ę

, której nadał uprawnienia do powoływania innych niezb

ę

dnych

organów [dzi

ś

sojusz jest bardzo mocno zinstytucjonalizowany – porównaj ni

ż

ej]

Organy polityczne NATO:

o

Rada Północnoatlantycka – gł. organ polityczny NATO, uprawniony do powoływania innych organów; składa

si

ę

z przedstawicieli wszystkich pa

ń

stw członkowskich (działa stale przez Stałych Przedstawicieli

akredytowanych przy Kwaterze Głównej NATO w Brukseli, dwa razy do roku zbiera si

ę

na szczeblu ministrów

SZ, a co najmniej co 2 lata – na szczeblu szefów pa

ń

stw lub rz

ą

dów); programuje i nadzoruje bie

żą

c

ą

działalno

ść

NATO, okre

ś

la gł. kierunki jego strategii polityczno-wojskowej, jest forum bie

żą

cej konsultacji i

wymiany pogl

ą

dów i ocen nt. bezpiecze

ń

stwa mi

ę

dzynarodowego; decyzje podejmuje w drodze jednomy

ś

lnie

o

Komitet Planowania Obrony – składa si

ę

z ministrów obrony pa

ń

stw członkowskich

o

Grupa Planowania Nuklearnego – zajmuje si

ę

sprawami polityki nuklearnej

o

Mnóstwo komitetów i grup ró

ż

nego szczebla

Organy wojskowe NATO:

o

Komitet Wojskowy – zło

ż

ony z szefów sztabów pa

ń

stw członkowskich; podporz

ą

dkowany organom

politycznym; jemu oraz Mi

ę

dzynarodowemu Sztabowi Wojskowemu podlegaj

ą

zintegrowane siły zbrojne NATO

o

Głównodowodz

ą

cy zintegrowanymi siłami zbrojnymi NATO w Europie (SACEUR) i na Atlantyku (SACLANT)

oraz dowództwa subregionalne i wyspecjalizowane

o

Zintegrowane siły zbrojne NATO – wydzielone kontyngenty narodowe pa

ń

stw członkowskich: siły

reagowania, siły obronne i siły wsparcia



Podlegaj

ą

procesowi internacjonalizacji – wielonarodowy skład oddziałów, zintegrowane mi

ę

dzynarodowe

dowództwo, wspólne szkolenie,

ć

wiczenia, standaryzacja uzbrojenia, wspólny wywiad, zintegrowana sie

ć

komunikowania, rozmieszczenie ró

ż

nych elementów sił zbrojnych na terytorium wszystkich sojuszników itp.

Mi

ę

dzynarodowy Sekretariat w Kwaterze Głównej NATO – zajmuje si

ę

logistycznym i merytorycznym

wsparciem działalno

ś

ci NATO; na jego czele stoi cywilny polityk, wybierany na czteroletni

ą

kadencj

ę

; tradycyjnie

jest to Europejczyk (tak samo jak tradycyjnie SACEUR jest Amerykaninem)

Mnóstwo ró

ż

nych pomocniczych agencji i organizacji, które wspieraj

ą

Sojusz w ró

ż

nych dziedzinach

Zgromadzenie Północnoatlantyckie – gromadzi przedstawicieli parlamentów narodowych; ciało niezale

ż

ne od

NATO, ale „wa

ż

ne i po

ż

yteczne”

NATO jest uznawane za najskuteczniejszy sojusz polityczno-wojskowy w historii

ś

wiata – gł. chodzi o

skuteczno

ść

strategii wobec Zwi

ą

zku Radzieckiego i jego sojuszników, która doprowadziła do upadku bloku

komunistycznego; ponadto NATO „skutecznie przetrwało swoje zwyci

ę

stwo” (udało mu si

ę

znale

źć

now

ą

formuł

ę

działania po osi

ą

gni

ę

ciu celu, dla którego zostało stworzone, czyli upadku komunizmu – ewolucja strategii,

przeobra

ż

enia wewn

ę

trznej struktury oraz dwa rozszerzenia – 1999 i 2004)

Podstaw

ą

wiarygodno

ś

ci NATO jako sojuszu i jego strategii jest militarna obecno

ść

USA w Europie i

ameryka

ń

ski potencjał nuklearny oraz wielonarodowa, zintegrowana struktura i integracja sił zbrojnych (a

fundamentem tego wszystkiego jest wspólnota cywilizacyjna oraz interesów strategicznych i gospodarczych
Zachodu)

background image

28

Kluczowe znaczenie dla pozimnowojennej

ż

ywotno

ś

ci sojuszu miało podj

ę

cie zada

ń

zwi

ą

zanych z

nieklasycznymi zagro

ż

eniami bezpiecze

ń

stwa pa

ń

stw członkowskich, równie

ż

poza stref

ą

okre

ś

lon

ą

w art. 6

Traktatu waszyngto

ń

skiego jako strefa działania NATO (tzn. poza obszarem na północ od Zwrotnika Raka)

Ewolucja strategii NATO:

o

1949 – podkre

ś

lanie obronnego charakteru sojuszu, odstraszaj

ą

cego waloru potencjału nuklearnego USA,

zasady solidarno

ś

ci transatlantyckiej oraz konieczno

ś

ci integracji wysiłku zdolno

ś

ci wojskowych NATO; lata 50.:

„to keep Americans in, Germans down and Soviets out”

o

W czasie Zimnej Wojny stopniowa ewolucja wraz ze zmianami w polityce ZSRR

o

Po zako

ń

czeniu Zimnej Wojny i znikni

ę

ciu egzystencjonalnego zagro

ż

enia dla Zachodu – przyj

ę

cie Nowej

Koncepcji Strategicznej w 1999 i potrójne rozszerzenie NATO:



Otwarcie si

ę

na członkostwo byłych krajów komunistycznych



Rozszerzenie zainteresowania (odpowiedzialno

ś

ci) NATO sytuacj

ą

bezpiecze

ń

stwa w całej strefie

euroatlantyckiej, tzn. tak

ż

e na obszarze b. ZSRR – obj

ę

cie ró

ż

nymi formami współpracy politycznej

wszystkich zainteresowanych pa

ń

stw tej strefy, utworzenie Euroatlantyckiej Rady Współpracy (EAPC –

1997), specjalne porozumienia z Rosj

ą

i Ukrain

ą

, uruchomienie programu współdziałania w sferze czysto

wojskowej – Partnerstwo dla Pokoju (1995)



NATO postanowiło działa

ć

w sposób operacyjny na rzecz stabilno

ś

ci i bezpiecze

ń

stwa poza traktatow

ą

stref

ą

swej odpowiedzialno

ś

ci (operacje out of area) – operacje reagowania kryzysowego, zwłaszcza w

sytuacji dramatów humanitarnych i masowych narusze

ń

praw człowieka – interwencja humanitarna w Bo

ś

ni i

Hercegowinie w 1995 (za zgod

ą

RB ONZ), operacja przeciwko Jugosławii w zwi

ą

zku z konfliktem w Kosowie

w 1999 (bez zgody RB ONZ), misja stabilizacyjna w Afganistanie (mandat RB ONZ), zaanga

ż

owanie (gł.

szkoleniowe) NATO w Iraku, plany odegrania roli w konflikcie izraelsko-palesty

ń

skim

o

A wi

ę

c: niezale

ż

nie od funkcji obronnych NATO zacz

ę

ło nabiera

ć

charakteru ofensywnego

2C. Unia Europejska

Nie jest klasycznym sojuszem polityczno-wojskowym, ale z pewno

ś

ci

ą

jest wspólnot

ą

bezpiecze

ń

stwa

Wspólnota bezpiecze

ń

stwa – taki typ stosunków mi

ę

dzy pa

ń

stwami, w którym konflikt pomi

ę

dzy nimi jest

całkowicie niemo

ż

liwy; poj

ę

cie to powstało w odniesieniu do NATO, ale bardziej pasuje do UE

Zamysł zapobiegania konfliktom towarzyszył powstaniu Europejskiej Wspólnoty W

ę

gla i Stali w 1951 i

Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (traktaty rzymskie 25 marca 1957) – cel ten osi

ą

gni

ę

to przez daleko id

ą

c

ą

współzale

ż

no

ść

, otwarcie si

ę

na siebie oraz wzajemne uwzgl

ę

dnienie potrzeb pa

ń

stw tworz

ą

cych wspólnot

ę

oraz

poddanie wspólnej ponadnarodowej (wspólnotowej) polityce wielu dziedzin

ż

ycia gospodarczego i społecznego

[wszechstronna integracja i jej ponadnarodowe, czyli wspólnotowe organy]

W ramach wspólnoty bezpiecze

ń

stwa nie tylko nie jest mo

ż

liwe u

ż

ycie siły w stosunkach wzajemnych, lecz

tak

ż

e nie jest mo

ż

liwe do ukrycia przygotowanie do jej u

ż

ycia

Konieczna do zaistnienia wspólnoty bezpiecze

ń

stwa jest istnienie ustrojowej homogeniczno

ś

ci tworz

ą

cych j

ą

pa

ń

stw (demokracja, rz

ą

dy prawa, prawa człowieka) wynikaj

ą

ca ze wspólnoty warto

ś

ci

Ponadto pa

ń

stwa zało

ż

ycielskie Wspólnot Europejskich i niektóre inne pa

ń

stwa zostały poł

ą

czone traktatem

sojuszniczym z 1954, który legł u podstaw Unii Zachodnioeuropejskiej i który nie uległ rozwi

ą

zaniu mimo

rozwi

ą

zania samej UZE

Klauzula sojusznicza została zawarta tak

ż

e w traktacie konstytucyjnym UE z 2004 – nie wszedł w

ż

ycie

UE posiada instrumenty, które pozwalaj

ą

na aktywn

ą

zewn

ę

trzn

ą

polityk

ę

bezpiecze

ń

stwa – UE nie jest

klasycznym sojuszem defensywnym (brak klasycznej klauzuli o wspólnej obronie, casus foederis), ale stała si

ę

swego rodzaju sojuszem ofensywnym za spraw

ą

swojej Wspólnej Polityki Bezpiecze

ń

stwa i Obrony (ESDP, od

1999), która stała si

ę

cz

ęś

ci

ą

Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpiecze

ń

stwa (CFSP) ustanowionej Traktatem z

Maastricht

Operacje w ramach ESPD – na Bałkanach i w Kongu

3. Systemy bezpiecze

ń

stwa zbiorowego – ONZ i OBWE

Pierwsz

ą

prób

ą

stworzenia systemu bezpiecze

ń

stwa było ustanowienie Ligi Narodów w 1920

W odró

ż

nieniu os sojuszy system bezpiecze

ń

stwa nie słu

ż

y obronie przed zewn

ę

trzn

ą

agresj

ą

w stosunku do

pa

ń

stw członkowskich, lecz ma zapobiega

ć

konfliktom pomi

ę

dzy nimi; od wspólnoty bezpiecze

ń

stwa odró

ż

nia go

ż

norodno

ść

i zakres uczestnictwa – system bezpiecze

ń

stwa obejmuje wszystkie pa

ń

stwa (niezale

ż

nie od ich

ustroju) na danym obszarze

Elementy modelu systemu bezpiecze

ń

stwa zbiorowego:

o

Zakaz wojny (u

ż

ycia siły zbrojnej) pomi

ę

dzy jego uczestnikami

o

Nakaz pokojowej regulacji sporów mi

ę

dzy nimi

o

Przestrzeganie ogólnych zasad stosunków mi

ę

dzynarodowych (wa

ż

nych ze wzgl

ę

du na utrzymanie

bezpiecze

ń

stwa)

o

Agresor (pa

ń

stwo naruszaj

ą

ce przyj

ę

te wspólnie zasady) spotyka si

ę

z reakcj

ą

w postaci sankcji, których

charakter b

ę

dzie zale

ż

e

ć

od natury jego „przewinienia”, czyli zagro

ż

enia dla pokoju i bezpiecze

ń

stwa

o

Decyzja o zastosowaniu sankcji, w tym zwłaszcza o u

ż

yciu siły, w stosunku do pa

ń

stwa naruszaj

ą

cego

zasady i zagra

ż

aj

ą

cego bezpiecze

ń

stwu innych, jest podejmowana przez uprawnione do tego organy,

powołane przez członków systemu

o

Mechanizmy ograniczania lub kontroli zbroje

ń

na obszarze systemu

background image

29

o

Cało

ść

systemu jest uj

ę

ta w organizacj

ę

mi

ę

dzynarodow

ą

, która jest forum rozwoju stosunków współpracy

pomi

ę

dzy pa

ń

stwami członkowskimi; jej podstaw

ą

jest traktat lub inne porozumienie mi

ę

dzynarodowe,

podpisane przez wszystkich bez wyj

ą

tku członków systemu

Liga Narodów:

o

Była niemal kompletnym systemem bezpiecze

ń

stwa – brakowało mechanizmów stosowania sankcji

o

Mocarstwa, które ponosiły odpowiedzialno

ść

za jej funkcjonowanie, traktowały j

ą

wył

ą

cznie jako instrument

realizacji swych imperialnych interesów, nie za

ś

instrument zapewniania bezpiecze

ń

stwa zbiorowego

o

Nie do pomy

ś

lenia było stosowanie siły wobec mocarstw naruszaj

ą

cych zasady przyj

ę

te w Pakcie Ligi (dzi

ś

jest podobnie)

3A. Organizacja Narodów Zjednoczonych

Jej powołanie zapowiedziano ju

ż

podczas pierwszego spotkania ministrów spraw zagranicznych Wielkiej Trójki

w pa

ź

dzierniku 1943 w Moskwie – negocjacje nad jej kształtem toczyły si

ę

w Dumbarton Oaks w pa

ź

dzierniku

1944 (z udziałem Chin), Jałcie w lutym 1945 i San Francisco tu

ż

przed podpisaniem Karty

Karta Narodów Zjednoczonych podpisana 26 czerwca 1945 w San Francisco – warstwy systemu Karty NZ:

o

Regulacje i zobowi

ą

zania traktatowe

o

Organy podejmuj

ą

ce decyzje i nadzoruj

ą

ce ich wykonanie

o

Procedury i instrumenty realizacyjne

Głównym celem ONZ jest utrzymanie mi

ę

dzynarodowego pokoju i bezpiecze

ń

stwa (art. 1 i Preambuła)

Członkowie ONZ zobowi

ą

zuj

ą

si

ę

do (art. 2):

o

Załatwiania swoich sporów mi

ę

dzynarodowych

ś

rodkami pokojowymi

o

Powstrzymywania si

ę

w swych SM od gro

ź

by u

ż

ycia siły, lub jej u

ż

ycia przeciw integralno

ś

ci terytorialnej lub

niezawisło

ś

ci politycznej innych pa

ń

stw

o

Okazania ONZ wszelkiej pomocy w akcjach na rzecz utrzymania pokoju i bezpiecze

ń

stwa

o

ONZ ma obowi

ą

zek zapewnienia, aby zasady Karty NZ były przestrzegane przez wszystkie pa

ń

stwa (tak

ż

e

nieczłonkowskie) w stopniu niezb

ę

dnym dla utrzymania pokoju i bezpiecze

ń

stwa

Główna odpowiedzialno

ść

za utrzymanie mi

ę

dzynarodowego pokuj i bezpiecze

ń

stwa została nało

ż

ona na Rad

ę

Bezpiecze

ń

stwa ONZ – przy wykonywaniu swych obowi

ą

zków wynikaj

ą

cych z tej odpowiedzialno

ś

ci RB ONZ

działa we wspólnym imieniu członków ONZ (art. 24)

o

W skład RB ONZ wchodzi 15 pa

ń

stw, w tym 5 członków stałych (USA, Rosja, Francja, Wielka Brytania,

Chiny) oraz 10 niestałych wybieranych na dwuletni

ą

kadencj

ę

o

RB ONZ działa stale – posiedzenie mo

ż

na zwoła

ć

w trybie natychmiastowym

o

Tryb podejmowania decyzji:



W sprawach proceduralnych – wi

ę

kszo

ś

ci

ą

9 głosów



W sprawach merytorycznych (zwi

ą

zanych z mandatem RB ONZ) – wi

ę

kszo

ś

ci

ą

9 głosów, w tym wszystkich

jej stałych członków (art. 27)

o

Rdz. VI Karty NZ okre

ś

la rol

ę

RB ONZ w kontek

ś

cie pokojowego rozstrzygania tych sporów, których trwanie

mo

ż

e zagra

ż

a

ć

bezpiecze

ń

stwu mi

ę

dzynarodowemu



RB mo

ż

e wezwa

ć

pa

ń

stwa członkowskie do uregulowania ich sporu za pomoc

ą

ś

rodków okre

ś

lonych w art.

33 (

ś

rodki pokojowego rozstrzygania sporów)



RB mo

ż

e sama doprowadzi

ć

do rozstrzygni

ę

cia sporu



RB mo

ż

e zaleci

ć

okre

ś

lony sposób uregulowania sporu

o

Rdz. VII Karty NZ („Akcje w razie zagro

ż

enia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji”) – okre

ś

lenie

uprawnie

ń

oraz instrumentów, za pomoc

ą

których RB ONZ ma realizowa

ć

swoj

ą

odpowiedzialno

ść

za

utrzymanie pokoju i bezpiecze

ń

stwa



Stwierdzenie istnienia lub naruszenia pokoju, b

ą

d

ź

aktu agresji i udzielanie stosownych zalece

ń

lun

decydowanie o tym, jakie konkretnie

ś

rodki nale

ż

y w danej sytuacji podj

ąć

(art. 39)



Podj

ę

cie kroków (sankcji) niewymagaj

ą

cych u

ż

ycia siły zbrojnej w stosunku do pa

ń

stwa, które – zdaniem

Rady – stwarza takie zagro

ż

enie (art. 41)



Je

ś

li sytuacja tego wymaga lub zawiodły wcze

ś

niejsze

ś

rodki, RB ONZ mo

ż

e zarz

ą

dzi

ć

akcj

ę

zbrojn

ą

, przy

u

ż

yciu takich sił l

ą

dowych, morskich i powietrznych, jak

ą

uzna za konieczn

ą

(sankcje zbrojne, art. 42)



W razie zastosowania przez RB ONZ sankcji jakiegokolwiek rodzaju, wszystkie pa

ń

stwa członkowskie

maj

ą

obowi

ą

zek podporz

ą

dkowania si

ę

jej decyzjom, respektowania wydanych zarz

ą

dze

ń

, ł

ą

cznie z

udost

ę

pnieniem niezb

ę

dnych sił zbrojnych czy ich terytorium, które mo

ż

e okaza

ć

si

ę

niezb

ę

dne do

przeprowadzenia takiej akcji

o

Na mocy Karty NZ członkowie zostali zobowi

ą

zani do wydzielenia i utrzymywania w gotowo

ś

ci takich sił,

których wielko

ść

i struktura mały by

ć

okre

ś

lone przez Wojskowy Komitet Sztabowy – organ pomocniczy RB

ONZ – ze wzgl

ę

du na zimn

ą

wojn

ę

nie wydzielono sił, a Komitet jest kadłubowy

o

Działalno

ść

RB ONZ nie narusza prawa pa

ń

stw do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej, jednak s

ą

one

zobowi

ą

zane do informowania RB ONZ o działaniach podejmowanych w realizacji tego prawa, a RB ONZ nadal

ma prawo do podj

ę

cia akcji ju

ż

w trakcie tocz

ą

cego si

ę

konfliktu (z wyj

ą

tkiem prawa do samoobrony, RB ONZ

ma monopol na legalne stosowanie siły zbrojnej w SM – w praktyce RB ONZ autoryzuje konkretne przypadki
u

ż

ycia siły zbrojnej, bo nie ma własnych sił wojskowych)

Konkretne przypadki u

ż

ycia siły w SM w czasach funkcjonowania RB ONZ:

background image

30

o

Odparcie napa

ś

ci Korei Północnej na Kore

ę

Południow

ą

w latach 1950-53 (za zgod

ą

RB ONZ) – decyzja RB

ONZ podj

ę

ta dzi

ę

ki nieobecno

ś

ci delegata radzieckiego (protest przeciw nieobecno

ś

ci komunistycznych Chin w

ONZ i RB ONZ – od tego czasu uwa

ż

a si

ę

,

ż

e nieobecno

ść

przedstawiciela członka stałego lub jego

wstrzymanie si

ę

od głosu pozwala na podj

ę

cie decyzji) – akcja została przeprowadzona przez niewielk

ą

koalicj

ę

mi

ę

dzynarodow

ą

pod wodz

ą

USA

o

Wyzwolenie Kuwejtu spod okupacji irackiej w 1990-91 – RB ONZ zgodziła si

ę

, by akcj

ę

przeprowadziła

koalicja pa

ń

stw, które chc

ą

wzi

ąć

udział w tej operacji (w praktyce koalicji przewodziły USA)

o

Interwencja USA w Afganistanie w 2001 i obalenie talibów – za zgod

ą

RB ONZ

o

Operacja NATO przeciwko Jugosławii w zwi

ą

zku z konfliktem w Kosowie w 1999 – bez zgody RB ONZ

o

Atak USA i koalicjantów na Irak w 2003 – bez zgody RB ONZ

Operacje utrzymania pokoju – peacekeeping – czyli operacje wojskowe przeprowadzane pod szyldem i

najcz

ęś

ciej pod dowództwem ONZ

o

Bardzo cenny, cho

ć

niezapisany w wprost w Karcie NZ instrument

o

Pocz

ą

tkowo były to akcje, których gł. zadaniem było utrzymanie pokoju w strefach konfliktu – np.

rozgraniczenie walcz

ą

cych stron po zawieszeniu broni, nadzorowanie porozumienia o zaprzestaniu ognia,

neutralizacja pasa terytorium rozdzielaj

ą

cego skonfliktowane strony

o

Zasady operacji pokojowych:



Zgoda zwa

ś

nionych stron na wprowadzenie rozdzielaj

ą

cych je sił ONZ



Bezwzgl

ę

dna neutralno

ść

sił ONZ



Zakaz u

ż

ywania siły przez oddziały ONZ inaczej ni

ż

w samoobronie



Nieprzes

ą

dzanie o sposobie rozwi

ą

zania sporu

o

Operacje pokojowe wywodz

ą

si

ę

z art. 39 Karty NZ – Rada „decyduje, jakie

ś

rodki nale

ż

y zastosowa

ć

w my

ś

l

artykułów 41 i 42 w celu utrzymania albo przywrócenia mi

ę

dzynarodowego pokoju i bezpiecze

ń

stwa”

o

Do tej poty przeprowadzono kilkadziesi

ą

t operacji pokojowych ONZ

o

Po zako

ń

czeniu Zimnej Wojny jest kłopot z operacjami pokojowymi, bo spadała liczba klasycznych konfliktów

zbrojnych, a wzrosła liczba konfliktów wewn

ę

trznych, zwłaszcza wewn

ą

trz tzw. pa

ń

stw upadłych –

peacekeeping ju

ż

nie wystarcza potrzeba peacemaking lub peace enforcement (narzucania czy wr

ę

cz

wymuszania pokoju), a tego typu operacje wi

ążą

si

ę

z wi

ę

kszym ryzykiem i konieczno

ś

ci

ą

udziału w walkach;

ponadto trzeba od razu przyst

ę

powa

ć

do misji typu peace-building oraz nation-building, czyli odtwarzania

stabilno

ś

ci społecznej i odbudowy struktur pa

ń

stwowych na terytorium danego pa

ń

stwa po zako

ń

czonym

konflikcie



Rozwa

ż

ania na ten temat zapocz

ą

tkował raport Sekretarza Generalnego NZ Boutrosa Boutrosa-Ghali

Agenda for Peace (Program dla Pokoju) z 1992

Rdz. VIII Karty NZ – porozumienia i organizacje regionalne jako instrument bezpiecze

ń

stwa mi

ę

dzynarodowego

o

Dot. gł. pokojowego rozstrzygania sporów i takiego rozwijania SM w regionie, który umacnia ich

kooperatywny i pokojowy charakter

o

RB ONZ mo

ż

e posłu

ż

y

ć

si

ę

organizacj

ą

regionaln

ą

dla u

ż

ycia siły przeciwko pa

ń

stwu, które jest uznane za

zagro

ż

enie dla pokoju – organizacja regionalne nie mo

ż

e sama u

ż

y

ć

siły bez zgody RB ONZ

3B. Organizacja Bezpiecze

ń

stwa i Współpracy w Europie

Kontynuatorka Konferencji Bezpiecze

ń

stwa i Współpracy w Europie, która pojawiła si

ę

w 1975, czyli w okresie

odpr

ęż

enia

Po zako

ń

czeniu Zimnej Wojny KBWE została przekształcona z konferencji w regionalny system

bezpiecze

ń

stwa zbiorowego – od 1990 posiada stałe organy, a w 1995 zmieniła nazw

ę

na OBWE i została

zgłoszona do ONZ jako organizacja regionalna w rozumieniu rdz. VIII Karty NZ

Posiada rozbudowany i dobrze zdefiniowany katalog zasad, słu

żą

cych stabilizowaniu SM i bezpiecze

ń

stwa w

regionie („od Vancouver do Władywostoku”)

Posiada rozbudowan

ą

struktur

ę

instytucjonaln

ą

– ogólnopolityczn

ą

i wyspecjalizowan

ą

w sprawach

bezpiecze

ń

stwa, z sekretariatem i siedzib

ą

w Wiedniu, oraz całkiem rozwini

ę

te instrumentarium działania w

ramach swego mandatu

Brak mu mo

ż

liwo

ś

ci podejmowania decyzji o u

ż

yciu siły (monopol RB ONZ)

Brak własnych sił zbrojnych – w odró

ż

nieniu od NATO i UE

OBWE jako system bezpiecze

ń

stwa zbiorowego sprawdza si

ę

gł. w działaniach prewencyjnych (zapobieganie

mo

ż

liwo

ś

ci pojawienia si

ę

zagro

ż

enia bezpiecze

ń

stwa) i szybkim, nie militarnym reagowaniu na pojawiaj

ą

ce si

ę

zagro

ż

enia

Działania prewencyjne:

o

Wprowadzanie wspólnych standardów

ż

ycia politycznego (ustrojów) pa

ń

stw członkowskich, zwłaszcza w

odniesieniu do praworz

ą

dno

ś

ci, demokracji, poszanowania praw człowieka i mniejszo

ś

ci narodowych („ludzki

wymiar”)

o

W OBWE doszło do rozwini

ę

cia dyplomacji prewencyjnej – cz

ę

ste stosowanie misji długoterminowych i ad

hoc OBWE, których celem jest pomoc pa

ń

stwu zagro

ż

onemu wewn

ę

trzn

ą

niestabilno

ś

ci

ą

w wyj

ś

ciu z kryzysu

o

Kroki z zakresu rozbrojenia i budowy zaufania – patrz ni

ż

ej

Obecnie mamy do czynienia z regresem i marginalizacj

ą

OBWE

4. Ograniczenie, kontrola zbroje

ń

i rozbrojenie

Mo

ż

liwe działania z kategorii ograniczenie, kontrola zbroje

ń

, rozbrojenie:

background image

31

o

Rozbrojenie sensu stricto

o

Wyznaczenie pewnych ogranicze

ń

na ilo

ś

ciowy i jako

ś

ciowy rozwój potencjałów militarnych

o

Zakaz upowszechniania pewnych rodzajów broni i uzbrojenia

o

Kontrola rozwoju i upowszechniania okre

ś

lonych technologii

o

Zakazy i ograniczenia odnosz

ą

ce si

ę

do handlu pewnymi rodzajami broni (zwłaszcza w szczególnych

sytuacjach – konfliktu, lub jej sprzeda

ż

y okre

ś

lonym krajom, re

ż

imom)

o

Kroki słu

żą

ce przejrzysto

ś

ci sytuacji militarnej – budowanie stabilno

ś

ci i zaufania w sferze bezpiecze

ń

stwa

mi

ę

dzynarodowego

Pierwsze kodyfikacje dot. rozbrojenia znajdujemy na konferencjach haskich (1899 i 1907) – zakaz u

ż

ywania kul

dum-dum i pocisków gazowych

Po I w

ś

rozbrojeniem zajmowała si

ę

Liga Narodów – bez rezultatów

Konferencja waszyngto

ń

ska 1922 – ograniczenie zbroje

ń

morskich

Po II w

ś

sprawa rozbrojenia nabrała tempa

W 1966 w Szwecji powstał Sztokholmski Mi

ę

dzynarodowy Instytut Bada

ń

nad Pokojem

Negocjacje rozbrojeniowe toczyły si

ę

zarówno na forum ONZ, jak i poza nim – rozbrojenie jest jedn

ą

z cz

ęś

ci

ONZ-owskiego systemu bezpiecze

ń

stwa

Najwa

ż

niejsze organy ONZ w kwestii rozbrojenia:

o

Konferencja Rozbrojeniowa – organ negocjuj

ą

cy z siedzib

ą

w Genewie

o

Komitet Rozbrojeniowy w ZO – organ deliberuj

ą

cy

Na forum ONZ dyskutowano nawet ambitny i całkowicie nierealistyczny program całkowitego i powszechnego

rozbrojenia

Porozumienia dotycz

ą

ce broni j

ą

drowej (Dyskutowane na forum ONZ, inicjowane przez pa

ń

stwa posiadaj

ą

ce

bro

ń

atomow

ą

, ale dla ich uniwersalizacji zawierane na forum ONZ):

o

Traktat o zakazie prób z broni

ą

j

ą

drow

ą

w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wod

ą

z 5 sierpnia 1963

podpisany przez USA, Wielk

ą

Brytani

ę

i ZSRR

o

1968 – Układ o nierozprzestrzenianiu broni j

ą

drowej (NPT) – zawarty przez 5 pa

ń

stw nuklearnych (tzw. klub

nuklearny (P-5) – stali członkowie RB ONZ), a nast

ę

pnie doł

ą

czyły do niego inne pa

ń

stwa – klub nuklearny

zobowi

ą

zał si

ę

do nieprzekazywania broni i technologii innym pa

ń

stwom, a pozostali zobowi

ą

zali si

ę

nieubiega

ć

si

ę

o dost

ę

p do tej broni; ponadto mocarstwa j

ą

drowe zobowi

ą

zały si

ę

do stopniowego ograniczania swych

potencjałów (w praktyce idzie do słabo); wprowadzanie w

ż

ycie układu jest nadzorowane przez

Mi

ę

dzynarodow

ą

Agencj

ę

Energii Atomowej, która działa przy ONZ



Monopol atomowy P-5 na pewno przełamały Indie i Pakistan, prawdopodobnie zrobiły to lub wkrótce zrobi

ą

Izrael, Korea Północna i Iran



Zagro

ż

enie,

ż

e bomba atomowa dostanie si

ę

w r

ę

ce terrorystów

o

1974 i 1976 – traktaty ograniczaj

ą

ce moc próbnych wybuchów z broni

ą

j

ą

drow

ą

do 150 kiloton

o

Traktat o całkowitym zakazie prób z broni

ą

j

ą

drow

ą

– wynegocjowany przez Konferencj

ę

Rozbrojeniow

ą

NZ i

podpisany 24 wrze

ś

nia 1996 – nie wszedł w

ż

ycie przez brak ratyfikacji przez USA

o

Regionalne porozumienia o tworzeniu stref wolnych od broni atomowej:



Tlateloco 1967 – Ameryka Łaci

ń

ska i Karaiby



Raratonga 1985 – południowo-wschodni Pacyfik



Bangkok 1995 – południowo-wschodnia Azja



Kair/Pelindaba 1996 – Afryka



Angloj

ę

zyczna Wikipedia podaje jeszcze traktat z Semipalatinska o strefie bezatomowej w b. sowieckich

republikach w Azji

Ś

rodkowej z 2006



Waszyngton 1959 – układ o zakazie wszelkich przedsi

ę

wzi

ęć

wojskowych w Antarktyce



1967 – wył

ą

czenie przestrzeni kosmicznej z aktywno

ś

ci wojskowej anga

ż

uj

ą

cej bro

ń

j

ą

drow

ą

i jak

ą

kolwiek

inn

ą

bro

ń

masowego ra

ż

enia



1971 – to samo w odniesieniu do dna mórz i oceanów oraz pod ich dnem

Bro

ń

Masowego Ra

ż

enia (BMR) = bro

ń

j

ą

drowa (atomowa) + biologiczna + chemiczna (czyli ABC)

Zostały podpisane przez wi

ę

kszo

ść

pa

ń

stw i weszły w

ż

ycie nast

ę

puj

ą

ce konwencje dot. BMR:

o

Konwencja o zakazie bada

ń

, produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksyn oraz o

ich zniszczeniu z 1972



Nie posiada rozwini

ę

tego systemu implementacji i kontroli przestrzegania przez pa

ń

stwa strony

o

Konwencja o zakazie i zniszczeniu broni chemicznej z 1993



Nad realizacj

ą

konwencji przez pa

ń

stwa strony czuwa OPCW

Nieformalne (tzn. nie traktatowe, a oparte na wielostronnych uzgodnienia) porozumienia odgrywaj

ą

ce istotn

ą

rol

ę

w uszczelnianiu re

ż

imów, zakazuj

ą

cych posiadania, produkcji, magazynowania i transferu (proliferacji)

ż

nego rodzaju BMR:

o

Grupa Australijska (1985) – kontrola broni chemicznej, substancji i urz

ą

dze

ń

do jej produkcji

o

Porozumienie o Kontroli Technologii Rakietowych (MTCR; 1987) – dot. rakiet balistycznych o zasi

ę

gu

powy

ż

ej 300 km zdolnych przenosi

ć

głowice o wadze powy

ż

ej 500 kg – w 2002 MTCR przyj

ę

ło

Mi

ę

dzynarodowy Kodeks Post

ę

powania dla zwalczania proliferacji technologii rakietowych (ICOC –

International Code of Conduct)

background image

32

o

Porozumienie z Wassenaar w Holandii (1995) – promocja w przejrzysto

ś

ci wymiany informacji i ocen w

odniesieniu do broni konwencjonalnych oraz technologii słu

żą

cych do jej produkcji, zwłaszcza technologii

podwójnego przeznaczenia (cywilno-wojskowych), w celu zapobie

ż

enia destabilizacji na tle ich nadmiernego

gromadzenia

o

Grupa Dostawców Nuklearnych (1978) – nieformalnie wspomaga NPT, podobnie działa tzw. Komitet Zangera

o

Inicjatywa na rzecz bezpiecze

ń

stwa w kontek

ś

cie proliferacji broni masowego ra

ż

enia (Proliferation Security

Initiative – PSI; Kraków 2003) – ustanowienie

ś

rodków zakazuj

ą

cych przekazywania i uniemo

ż

liwiaj

ą

cych

przechwytywanie nielegalnych technologii i

ś

rodków słu

żą

cych do produkcji broni masowego ra

ż

enia, aby nie

trafiły one w r

ę

ce podmiotów pozapa

ń

stwowych lub pa

ń

stw nieodpowiedzialnych; w tym samym roku przyj

ę

ła

tzw. Zasady Zakazu; grupuje stosunkowo niewiele pa

ń

stw

Kroki jednostronne podejmowane przez kraje i organizacje mi

ę

dzynarodowe w celu zapobie

ż

enia u

ż

yciu BMR –

np.:

o

Narodowa Strategia zwalczania BMR w USA (2002)

o

Kodeks Post

ę

powania w sprawie Eksportu Broni

Rezolucja 1540 RB ONZ z 2003 – przyj

ę

ta w trybie rdz. VII Kraty NZ, wezwanie pa

ń

stw do nieprzekazywania i

nieułatwiania, w jakiejkolwiek formie, dost

ę

pu do BMR podmiotom pozarz

ą

dowym oraz wypracowania zgodnych z

prawem barier uniemo

ż

liwiaj

ą

cych im nabycie BMR

Mi

ę

dzynarodowe porozumienia w sferze kontroli zbroje

ń

i rozbrojenia dot. broni konwencjonalnej (w Europie gł.

w ramach KBWE i OBWE):

o

Traktat CFE podpisany w Pary

ż

u w 1990 przez pa

ń

stwa nale

żą

ce do Układu Warszawskiego i NATO



Redukcja liczby czołgów, opancerzonych wozów bojowych, artylerii powy

ż

ej 100 mm, samolotów i

helikopterów



Pułapy w poszczególnych kategoriach ustanowiono dla poszczególnych bloków i pa

ń

stw



Dla uzupełnienia podpisano w 1992 w Pary

ż

u CFE 1A – Akt ko

ń

cz

ą

cy rokowania w sprawie stanów

osobowych sił konwencjonalnych w Europie



W 1999 podpisano porozumienie modyfikuj

ą

ce ten traktat – ustanowienie pułapów narodowych

o

Porozumienia typu CSBM (Confidence and Security Measures;

ś

rodki budowy zaufania pomi

ę

dzy stronami,

za pomoc

ą

wi

ę

kszej przejrzysto

ś

ci w sferze wojskowej)



Porozumienia CSBM ustanawiaj

ą

obowi

ą

zek:



Informowania



Wymiany informacji



Mo

ż

liwo

ś

ci wzajemnej obserwacji poczyna

ń

(manewrów, ruchów wojsk)



Zasady post

ę

powania i komunikowania si

ę

w nieprzewidzianych sytuacjach



Podpisane porozumienia CSBM:



Dokument ko

ń

cowy konferencji sztokholmskiej nt. CSBM (1986)



Dokumenty rozszerzaj

ą

ce CSBM z Wiednia (1992 i 1994) – wzajemna notyfikacja z odpowiednim

wyprzedzeniem o manewrach i ruchach wojsk, zapraszanie obserwatorów, wzajemne inspekcje i inne
kontakty wojskowe, wzajemne informowanie si

ę

o wielko

ś

ci sił zbrojnych, ich strukturze, dyslokacji,

wyposa

ż

eniu itp.



Traktat o otwartych przestworzach (Treaty on Open Skies) z Ottawy (1992) – umo

ż

liwia prowadzenie

inspekcji z powietrza w uzgodnionych terminach, dowolnego terytorium innego pa

ń

stwa strony układu, przy

u

ż

yciu sprz

ę

tu lotniczego i okre

ś

lonej aparatury pokładowej

o

Rejestr Zbroje

ń

Konwencjonalnych ustanowiony przez ONZ w 1992 – dot. wi

ę

kszych broni, próbuje si

ę

nim

obj

ąć

i mniejsze; gromadzi informacje o mi

ę

dzynarodowym handlu ci

ęż

sz

ą

broni

ą

konwencjonaln

ą

o

RB ONZ mo

ż

e nakłada

ć

embargo na dostawy broni do miejsc obj

ę

tych konfliktem lub do pa

ń

stw

stwarzaj

ą

cych zagro

ż

enia bezpiecze

ń

stwa mi

ę

dzynarodowego

o

Konwencja o zakazie u

ż

ycia, gromadzenia, produkcji i transferu min przeciwpiechotnych i ich zniszczeniu z

Ottawy (1997) – powstała dzi

ę

ki mi

ę

dzynarodowej kampanii z silnym udziałem organizacji pozarz

ą

dowych; nie

została podpisana przez USA; Polska nie ratyfikowała

Negocjacje rozbrojeniowe USA – ZSRR/Rosja w czasie zimnej wojny i pó

ź

niej – gł. dot. broni nuklearnej i

ś

rodków jej przenoszenia:

o

Układ SALT I z Moskwy (1972) – pierwsze ograniczenia dot. liczby głowic j

ą

drowych i

ś

rodków ich

przenoszenia (rakiety, samoloty i łodzie podwodne)

o

Układ ABM podpisany równocze

ś

nie z SALT I – ograniczenie liczby systemów antyrakietowych po obu

stronach do dwóch (od 1974 do jednego); USA odst

ą

piły od niego w 2002 w zwi

ą

zku z programem budowy

tarczy antyrakietowej

o

Układ SALT II (1979) – dalsze ograniczenia w odniesieniu do zbroje

ń

strategiczno j

ą

drowych

o

Układ START I (1991) i START II (1993) – wprowadzenie naprawd

ę

du

ż

ych redukcji w dziedzinie zbroje

ń

j

ą

drowych

o

Układ INF (1987) o eliminacji rakiet

ś

redniego zasi

ę

gu – chodziło gł. o Europ

ę

o

Ponadto zawierano porozumienia o „czerwonej linii” – szybka komunikacja na wypadek kryzysu gro

żą

cego

wybuchem wojny nuklearnej (vide kryzys kuba

ń

ski)

o

SORT (2002) – układ o ograniczeniu strategicznych zbroje

ń

ofensywnych

background image

33

5. Nowe problemy bezpiecze

ń

stwa mi

ę

dzynarodowego (czyli sytuacja po zimnej wojnie)

W czasie zimnej wojny wiele zagro

ż

e

ń

bezpiecze

ń

stwa było zamro

ż

onych przez bipolarny układ

ś

wiata – po

1989 nast

ą

piło odmro

ż

enie, zwłaszcza konfliktów na tle etnicznym, nacjonalistycznym i przebiegu granic

Zmienił si

ę

układ sił na

ś

wiecie: wzrost znaczenia USA i Chin(!), gwałtowny spadek Rosji

5A. Nowe zagro

ż

enia

Po upadku ZSRR dały o sobie zna

ć

konflikty etniczno-religijne – Bałkany i Kaukaz

Przez pewien czas USA upatrywała zagro

ż

enia w tzw. pa

ń

stwach hultajskich (rouge states) – Libia, Irak

Krwawe walki w Afryce – Rwanda 1994: ponad 0,5 mln ofiar

Terrorystyczny atak z 11 wrze

ś

nia 2001 i podobne do niego z 11 marca 2004 z Madrytu i 7 lipca 2005 z

Londynu – od tego czasu islamski terroryzm jest uznawany za najwa

ż

niejsze zagro

ż

enie dla

ś

wiatowego

bezpiecze

ń

stwa

Raport Koffiego Annana z 2005 (dot. reformy ONZ, ale w cz

ęś

ci dot. ONZ-owskiego systemu bezpiecze

ń

stwa

diagnozuje sytuacj

ę

u progu XXI w.) wymienia:

o

Wojny i konflikty mi

ę

dzynarodowe

o

Wojny i konflikty wewn

ę

trzne

o

Zorganizowan

ą

przest

ę

pczo

ść

o

Terroryzm!

o

Bro

ń

masowego ra

ż

enia i jej rozpowszechnianie!



Brudna bomba atomowa = konwencjonalny ładunek wybuchowy + radioaktywne materiały

o

N

ę

dza!

o

Ś

miertelne choroby zaka

ź

ne – szczególnie pandemia HIV/AIDS!

o

Degradacja

ś

rodowiska naturalnego

Strategia bezpiecze

ń

stwa UE z grudnia 2003 wymienia:

o

Terroryzm

o

Proliferacja BMR

o

Konflikty regionalne poza Europ

ą

o

Upadek i rozkład pa

ń

stw

o

Przest

ę

pczo

ść

zorganizowana

Panuje przekonanie co do niskiego zagro

ż

enia klasycznymi konfliktami mi

ę

dzypa

ń

stwowymi – ich liczebno

ść

spada, a pa

ń

stwa skutecznie staraj

ą

si

ę

kontrolowa

ć

ich skal

ę

; ostatnio najpowa

ż

niejsze s

ą

Etiopia-Erytrea i

ci

ą

gle

ż

ywy, ale kontrolowany (dzi

ę

ki posiadaniu broni nuklearnej przez oponentów) Pakistan-Indie

Za najwi

ę

ksze zagro

ż

enie uznaje si

ę

kompleks: pa

ń

stwa upadłe – terroryzm – bro

ń

masowego ra

ż

enia

o

Liczb

ę

pa

ń

stw upadłych ocenia si

ę

na 40-50, czyli 1/5 ogólnej liczby pa

ń

stw

o

Pa

ń

stwo upadłe to takie, w którym nie istniej

ą

lub nie działaj

ą

instytucje i słu

ż

by pa

ń

stwowe; ludno

ść

tych

krajów mo

ż

e przetrwa

ć

wył

ą

cznie dzi

ę

ki pomocy zewn

ę

trznej, a jednocze

ś

nie jest ofiar

ą

działaj

ą

cych wzgl

ę

dnie

swobodnie band, partyzantek, terrorystów, narkotykowych mafii i karteli

o

Z takich miejsc wychodz

ą

ż

ne zagro

ż

enia dla otoczenia – migracje, uchod

ź

cy, przemyt broni,

przygotowywanie ataków terrorystycznych

o

Aktywne zaanga

ż

owanie Zachodu w stabilizowanie sytuacji w tych pa

ń

stwach jest kosztowne i nara

ż

a na

zarzuty neokolonializmu, a powstrzymywanie si

ę

od zaanga

ż

owania jest pi

ę

tnowane jako brak wra

ż

liwo

ś

ci i

egoizm bogatej Północy

5B. Układ sił

Na bezpiecze

ń

stwo mi

ę

dzynarodowe powa

ż

nie wpływa gł

ę

boka asymetria potencjałów zbrojnych i zdolno

ś

ci do

prowadzenia działa

ń

militarnych mi

ę

dzy krajami wysoko rozwini

ę

tymi, zwłaszcza zachodnimi, a reszt

ą

ś

wiata

USA wydaje rocznie na zbrojenia niemal tyle (455 mld $ – 47% globalnych wydatków; 1,5 tys. $ per capita), ile

pozostałe kraje razem wzi

ę

te (wszystkie pa

ń

stwa, ł

ą

cznie z USA wydaj

ą

975 mld $)! – USA po zimnej wojnie

notuje te

ż

najwi

ę

kszy na

ś

wiecie wzrost rocznych wydatków na zbrojenia

o

Pierwszych 15 pa

ń

stw wydaj

ą

cych najwi

ę

cej na zbrojenia ma na koncie 82% globalnych wydatków

o

NATO wydaje 700 mld $

o

Wydatki zbrojeniowe per capita: dla USA – 1,5 tys. $; Chiny – 35 $; Afryka – 18$

Ta asymetria jest pochodn

ą

obecnej fazy rewolucji w sprawach wojskowych (Revolution in Military Affairs

RMA), o której mówi si

ę

,

ż

e jest rewolucj

ą

opart

ą

na informatyce (information led revolution)

o

Tak naprawd

ę

obj

ę

ła tylko kilka krajów, które dysponuj

ą

wystarczaj

ą

cym potencjałem naukowo-

technologicznym i finansowym

o

Beneficjenci tej rewolucji (gł. USA) uzyskali zdolno

ść

do projekcji siły wojskowej w odległe rejony

geograficzne (power projection) – oznacza to radykalne zwi

ę

kszenie szybko

ś

ci, mocy i precyzji zadawanych

uderze

ń

w skali globalnej

o

Dzi

ę

ki niej poprawia si

ę

skuteczno

ść

wywiadu, rozpoznania, rekonstrukcji realnego obrazu walki, dowodzenia

i ł

ą

czno

ś

ci na dalek

ą

odległo

ść

o

Poprawia si

ę

te

ż

bezpiecze

ń

stwo (nietykalno

ść

) beneficjentów tej rewolucji w toku prowadzonych przez nich

operacji – radykalnie malej

ą

zdolno

ś

ci odwetowe przeciwnika



Rozwój systemów antyrakietowych, które zapewniaj

ą

panowanie w powietrzu i swobod

ę

zadawania

bezpiecznych dla atakuj

ą

cych uderze

ń

z powietrza

background image

34

o

Najbardziej zaawansowan

ą

ilustracj

ą

mo

ż

liwo

ś

ci RMA jest plan ameryka

ń

skiej tarczy antyrakietowej (National

Missle Defense – NMD)

Brak ryzyka dotkliwego odwetu sprawia,

ż

e najwy

ż

ej rozwini

ę

te wojskowo kraje

ś

wiata (USA, NATO, Rosja) s

ą

bardziej skłonne do podejmowania interwencji militarnych oraz wykazuj

ą

mniejszy szacunek dla zasad prawnych,

ograniczaj

ą

cych u

ż

ycie siły w SM

o

A to budzi słuszny niepokój pa

ń

stw biedniejszych, które z kolei przeznaczaj

ą

na zbrojenia wi

ę

ksze sumy, co z

kolei szkodzi ich gospodarkom i społecze

ń

stwom

o

Takie „nadzbrojenia” stymuluj

ą

wy

ś

cig zbroje

ń

i powoduje erozj

ę

re

ż

imów kontroli zbroje

ń

Za dominacj

ą

militarn

ą

najbogatszych pa

ń

stw idzie dominacja ekonomiczna oraz presja cywilizacyjna –

odpowiedzi

ą

s

ą

ataki terrorystyczne itp. (zagro

ż

enia asymetryczno

ś

ci)

5C. Dylematy polityki bezpiecze

ń

stwa pa

ń

stw

Obecnie zagro

ż

enia bezpiecze

ń

stwa maj

ą

raczej przedmiotowy ni

ż

podmiotowy charakter – ich no

ś

nikami s

ą

konkretne zjawiska i podmioty pozapa

ń

stwowe, a nie pa

ń

stwa

Niebezpiecze

ń

stwa nowego typu nie zagra

ż

aj

ą

ju

ż

raczej niepodległo

ś

ci i integralno

ś

ci terytorialnej pa

ń

stw,

lecz ich obywatelom lub infrastrukturze

Nowe zagro

ż

enia nie pojawiaj

ą

si

ę

w formie klasycznego naruszenia granicy pa

ń

stwa, lecz przenikaj

ą

granice i

ujawniaj

ą

si

ę

od wewn

ą

trz

Spektrum zagro

ż

e

ń

obecnego porz

ą

dku mi

ę

dzynarodowego, które zmuszaj

ą

Zachód do reakcji poszerzyło si

ę

i

obejmuje m.in.:

o

Dramaty humanitarne

o

Stawiania czoła terroryzmowi – równie

ż

prewencyjnie

o

Usuwanie zagro

ż

e

ń

zwi

ą

zanych z proliferacj

ą

BMR

o

Zapewnienie bezpiecznych dostaw surowców, podstawowych dla funkcjonowania gospodarek (gł.

energetycznych)

Sytuacja obecnie jest tak skomplikowana,

ż

e trudno jest zdefiniowa

ć

natur

ę

zagro

ż

e

ń

i wybra

ć

wła

ś

ciw

ą

odpowied

ź

W obecnej sytuacji zagro

ż

e

ń

asymetryczno

ś

ci trudno jest wybra

ć

wła

ś

ciwy rodzaj siły, przy pomocy których

nale

ż

y je zwalcza

ć

– pomysły:

o

Rozwój konwencjonalnych sił zbrojnych o mo

ż

liwo

ś

ciach ekspedycyjnych, by mogły stanowi

ć

siły szybkiego

interweniowania w dowolnych miejscach

ś

wiata

o

Rozwój słu

ż

b specjalnych, wywiadowczych, imigracyjnych, reagowania kryzysowego i policyjnych

Nie wiadomo, jaki potencjał militarny uzna

ć

za wystarczaj

ą

cy oraz kiedy d

ąż

enie do absolutnego

bezpiecze

ń

stwa wywołuje u innych poczucie zagro

ż

enia i skłania ich do rozbudowy własnego potencjału, który

staje si

ę

dla nas zagro

ż

eniem

Istnieje te

ż

problem z adekwatn

ą

ocen

ą

geograficznego zasi

ę

gu zagro

ż

e

ń

– czy nale

ż

y przyj

ąć

pogl

ą

d o

globalnej współzale

ż

no

ś

ci zagro

ż

e

ń

i konieczno

ś

ci stawiania czoła wszystkiemu przez wszystkich, czy te

ż

zagro

ż

enia zale

żą

od zasi

ę

gu interesów poszczególnych pa

ń

stw, gł. mocarstw – vide wojna w Iraku 2003 i udział

Polski w działaniach wojennych

Kwestia zbrojnych akcji prewencyjnych i wyprzedzaj

ą

cych:

o

Doktryna USA mówi

ą

ca o uderzeniach wyprzedzaj

ą

cych i ogłoszona przed wojn

ą

z Irakiem jest sprzeczna z

prawem mi

ę

dzynarodowym i kompetencj

ą

RB ONZ

o

Z drugiej strony byłyby one uprawnione do takich uderze

ń

, gdyby mogło to zapobiec atakom z 11 wrze

ś

nia

2001

Istnieje te

ż

problem, jak dalece mo

ż

na ogranicza

ć

prawa i wolno

ś

ci obywatelskie w zwi

ą

zku z zagro

ż

eniami

nowego rodzaju, gł. terroryzmem – nie tylko ograniczanie swobód obywatelskich wewn

ą

trz kraju, ale i naruszanie

prawa humanitarnego w stosunku do osób podejrzanych o działalno

ść

terrorystyczn

ą

, a nawet ludno

ś

ci cywilnej

na obszarze obj

ę

tym konfliktem na tle nowych zagro

ż

e

ń

(np. Kosowo, Irak)

o

Nieprzestrzeganie prawa godzi zarówno w legitymizacj

ę

podejmowanych działa

ń

militarnych, zmierzaj

ą

cych

do opanowania zagro

ż

enia, jak i rodzi po drugiej stronie poczucie krzywdy, domagaj

ą

ce si

ę

odpowiedzi czy

zemsty


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Kolokwium nr 1 opracowanie
Petrologia węgla kolokwium nr. 1 opracowanie, Studia, Petrologia węgla
kolos ciupek opracowanie aga
BIOCHEMIA KOLOS nr 3
nakolosa Kolos wyklad opracowanie pytan z zeszlego ro
KOLOS NR I metrolka- pytania, KOLOS NR I
KOLOS NR I metrolka- pytania, KOLOS NR I
kolos nr 2, odpowiedzi ogarniete
Petrologia węgla kolokwium nr 1 opracowanie
Biologia 2 kolos Biologia 2 kolos, moje opracowanie
Biologia 2 kolos, moje opracowanie
pytania teoria, IŚ Tokarzewski 27.06.2016, VI semestr COWiG, Podstawy Automatyki Procesów, KOLOKWIUM
Tekst nr. 9 opracowanie (rzadzenie i rozkazywanie - woroniecki), wains knsia 07-09, Etyka
kolos nr 1 sem II
immunologia kolos pierwszy opracowane pytania, biologia, 3 semestr, immunologia
Kolos nr 2 PKM
2013-2014-ZZL-kolo-nr-1-opracowane-zagadnienia, Semestr 7, Zarządzanie personelem
Tekst nr. 4 opracowanie (etyka abs i konk), wains knsia 07-09, Etyka

więcej podobnych podstron