Milosc i smierc w literaturze sredniowiecznej

Miło

ść

mier

w literaturze

redniowiecznej

Konwencje pisania o miło

ci – jej zmiany

Liryka religijna – wyznania wiary

„Bogurodzica” – arcydzieło

redniowiecznej literatury polskiej

ycie i

mier

w „Wielkim testamencie” Franciszka Villona

Bardzo serdecznie witam na kolejnym (tym razem nieco mniej teoretycznym) spotkaniu z literatur

redniowieczn

Prosz

podczas przegl

dania lekcji mie

pod r

podr

cznik, poniewa

dzie du

o odwoła

do tekstów.

ycz

miłej

lektury i wielu wra

, których mog

stwu dostarczy

informacje o minionych wiekach i ludziach, którzy wtedy

yli.

Zamiast zatem : „Co kraj, to obyczaj” – nale

ałoby mówi

: „Ka

dy czas ma swoje obyczaje”. Poznajmy je zatem!

Zapraszam gor

co do lektury!

Pierwszym słowem w temacie naszej lekcji jest nazwa uczucia – „miło

ść

”. My

c o twórczo

ci zwi

zanej z miło

wyznaniami miłosnymi, zauwa

trzeba ich ró

norodno

ść

. Czytaj

c ró

ne wyznania miłosne nierzadko

miejemy si

ich dziecinno

ci, czasem te

zaskoczeni jeste

my oryginaln

formuł

nie potrafimy zrozumie

po co dany

autor w tak wyszukanych słowach chciał wyzna

swej partnerce uczucia.

Czytaj

c zatem te ró

ne teksty widzimy zmieniaj

konwencj

. Czym jest konwencja? Najłatwiej byłoby

odesła

stwa do słownika. Konwencja to sposób, forma, zwyczaj przyj

ty przez dan

społeczno

ść

w danym

czasie. Jej znajomo

ść

ułatwia komunikacj

. Wyobra

my sobie,

e trzeba napisa

oficjaln

pro

o otrzymanie

kszej ilo

ci wolnego czasu do np. dyrektora szkoły. Wiemy,

e pismo takie musi zawiera

pewne elementy jak np.

adres, imi

i nazwisko dyrektora, specyficzne formuły (np. Uprzejmie prosimy… itp.). Oprócz tego nale

y te

stosowa

zyk oficjalny, a nawet urz

dowy. Nie powinno tam bowiem by

adnych słów potocznych. Sk

d to wiemy? Wła

nie z

panuj

cej konwencji, która mówi (wr

cz nakazuje) nam jak mamy si

zachowa

w okre

lonej sytuacji, z jakiego wzorce

skorzysta

, jakich słów u

. (wzorce osobowe panuj

ce w

redniowieczu to równie

konwencja!)

Tak samo z literatur

. Pocz

tkowo autorzy pisz

cy o miło

ci musieli trzyma

le okre

lonych reguł.

Wyznanie miłosne nie mogło by

wypowiedziane wprost, musiało mie

charakter dostojny, wr

cz oficjalny. Cechowało

patosem. Spójrzcie Pa

stwo na „Piosenk

radosn

” Guillame de Poitiers’a (str. 157 – 158 w podr.)

Jest to wyznanie o charakterze

wieckim, pochodz

ce z XI wieku. Prosz

zwróci

uwag

na to, w jaki sposób podmiot

liryczny (osoba mówi

ca w wierszu) zwraca si

do ukochanej, któr

nazywa dam

. Prosz

Panów zwró

cie uwag

to, jak dobrze,

e dzi

nie obowi

zuje ju

ta konwencja! Cho

z drugiej strony kobiety mog

tego

ałowa

, prawda?

Dla porównania proponuj

przeczytanie (du

o krótszego) wiersza anonimowego twórcy pt. „Ptaszek z mał

ptaszk

” (str. 159). Ju

w tytule tego liryku, pochodz

cego z XIV wieku, wida

e tematem wiersza jest wyznanie

miło

ci. (prosz

porówna

ten tytuł z „Piosenk

radosn

”, gdzie tak naprawd

nic nie wskazuje na tematyk

utworu.

na wywnioskowa

tylko,

e podmiot mówi

cy jest radosny, wesoły). W zako

czeniu tego wiersza mówi

cy bohater

zdobywa si

miało

ść

– prosi Boga o pomoc w szcz

ęś

liwym zako

czeniu flirtu. Prawie zuchwało

ść

Wida

zatem,

e konwencja przez te 3 wieki uległa znacznemu uproszczeniu. Czy to dobrze? My

, ze

odpowiedzi na to pytanie mo

e by

wiele. Na pewno jednak uproszczenie to

wiadczy o zmianie obyczaju, dotycz

cego

wyzna

miłosnych.

Jak wygl

da konwencja dzisiaj? Wystarczy posłucha

kilku piosenek o miło

ci cho

by zespołu T- Love,

Perfectu, Budki Suflera, Brathanek, Golec orkiestry czy innych. Ka

dy z tekstów pokazuje, i

miło

ść

współcze

nie

wyra

ana jest w podobny sposób – bardzo cz

sto wprost, bez ogródek, czasem jednak przy u

yciu metafor, a tak

e w

sposób nieco mniej elegancki – przez wykorzystanie zwrotów z j

zyka potocznego, czasem zdarzaj

nawet

wulgaryzmy. O czym to

wiadczy? Na pewno o współczesnych nam czasach, panuj

cej kulturze, obyczaju. Jak

stwo oceniaj

te zmiany?

LIRYKA RELIGIJNA
Wyznania miłosne mog

mie

tak

e charakter religijny. W

redniowieczu, gdzie panował, jak ju

wiemy teocentryzm,

ne były wyznania miło

ci i wierno

ci skierowane w stron

Boga,

tych, itp. Sposób (konwencj

) budowania

takich wyzna

zobaczy

na na przykładzie dwóch utworów lirycznych – „Lamentu

tokrzyskiego” i

„Bogurodzicy”.
Pierwszy z nich znany jest pod trzema ró

nymi tytułami. Oprócz wskazanego istniej

tak

e: „Posłuchajcie bracia miła” i

„

ale Matki Boskiej pod krzy

em”. (podr. Str. 160).

Prosz

zwróci

uwag

na informacje niesione przez te tytuły. Pierwszy z nich „Lament

tokrzyski” kładzie nacisk na

form

utworu – jest to lament – czyli skarga ,

ale, wyst

puje w nim zatem nuta elegijna. Mówi tak

e o miejscu

wyst

powania r

kopisu za pomoc

przymiotnika

tokrzyski. Drugi w formie wołacza („posłuchajcie…”) zwraca

uwag

na to, i

utwór skierowany jest do ludzi (bli

ej nieokre

lonych). Natomiast trzeci tytuł – zarysowuje sytuacj

liryczn

wiersza – Matka Boska stoj

ca pod krzy

em swego syna.

Prosz

przeczyta

utwór i wskaza

w nim osoby, do których zwraca si

Matka Boska oraz okre

co mówi i

dlaczego.

Utwór ma charakter apokryficzny (definicja – str. 161), wykorzystuje dwa motywy – pie

śń

z XIII wieku pt. „Stabat Mater

Dolorosa” („stała Matka Bole

ciwa”) i motyw pasyjny (pokazuje bowiem m

Boga – Człowieka na krzy

u).

Prosz

zwróci

uwag

na to, i

Matka Boska stoj

ca pod krzy

em ukazana jest jako współcierpi

ca, współodkupicielka

(od łac. Compassio – współcierpienie). Słownictwo dobrane zostało tak, aby odda

al i cierpienie Matki Bo

ej. Za

pomoc

pieszczotliwych słów, którymi zwraca si

ona do Syna autor utworu oddał realizm sytuacji, pokazał relacj

wyst

puj

dzy ka

matk

i synem.

W pie

ni tej wyst

puje te

specyficzny układ przestrzeni: na krzy

u na górze jest Chrystus, nieco ni

ej Matka

Boska, a najni

ej lud. Dzi

ki takiemu ustawieniu Matka Boska ukazana została jako po

redniczka mi

dzy Bogiem a

człowiekiem.

Dodatkowy walorem tej pie

ni jest wykorzystanie rymów dokładnych i gramatycznych (rymuj

te same

ęś

ci mowy), wyst

puj

w układzie aa bb.

„BOGURODZICA” (str. 164)

Utwór ten jest skierowany do Maryi , nale

y zatem do liryki maryjnej. Jest jednym z najwa

niejszych zabytków

zyka polskiego. Nadal nie został ostatecznie rozstrzygni

ty spór dotycz

cy czasu powstania tego utworu, mówi si

najcz

ęś

ciej o przełomie XII/ XIII wieku. Utwór zaczyna si

apostrof

(zwrotem do bóstwa) do Maryi – matki Chrystusa,

Boga – Człowieka. Czytaj

c ten utwór, zwróc

zapewne Pa

stwo uwag

na to, i

wiele tu słów dzi

nieu

ywanych –

tzw. archaizmów. Prosz

zatem przeczyta

utwór i przyswoi

sobie informacje z podr

cznika, które wyczerpuj

interpretuj

utwór (str. 164 – 166). Je

li ogl

dali Pa

stwo film na podstawie „Krzy

aków’ H. Sienkiewicza lub czytali

ksi

ąż

, zapewne słyszeli Pa

stwo, i

pie

śń

piewana była przed bitw

pod Grunwaldem. Prosz

pomy

dlaczego

i spróbowa

odpowiedzie

sobie na to pytanie.

Na koniec rozwa

o tej pie

ni prosz

, aby Pa

stwo nauczyli si

jej na pami

ęć

FRANCISZEK VILLON „WIELKI TESTAMENT”

Spojrze

nale

y te

na w

tek

ycia i

mierci pojawiaj

cy si

w literaturze powszechnej (czyli obcej). Utwór ten

uznany został za najdoskonalsze osi

gni

cie autora. Ciekaw

rzecz

jest fakt, i

autor wcale nie był osob

godn

ladowania. Był rzezimieszkiem, karanym za ró

nego rodzaju przewinienia i przest

pstwa. Utwór ten powstał wła

nie

w wi

zieniu, gdzie Villon oczekiwał na wyrok

mierci. Był to dla niego zatem czas refleksji nad minionymi latami. Utwór

nosi pi

tno AUTOBIOGRAFIZMU. W utworze tym kwestionuje on konwencje, ł

czy antynomie (przeciwie

stwa).

Proponuje przeczytanie fragmentów utworu, znajduj

cych si

w podr

czniku (str. 169 -172) zanim podam

dalsze uwagi, odnosz

ce si

do tekstu. Prosz

skupi

na uczuciach wyra

onych w utworze, pomy

o swoich

odczuciach podczas czytania. Jak wygl

da bohater? Czy mo

e on by

wzorcem osobowym, godnym na

ladowania?

Przeczytali Pa

stwo? Jakie wra

enia? Pewnie w wielu momentach pod

miechiwali si

stwo, w niektórych

znowu współczuli bohaterowi. Bowiem ju

pierwsze wersy utworu mówi

o sytuacji emocjonalnej bohatera (tu te

autora, bo jest to utwór o charakterze autobiograficznym). „

ałuj

czasów mej młodo

ci…” – to przecie

skruch

wyra

ona wprost przez mówi

cego. Ju

wiemy,

e nie był on idealnym człowiekiem. Był w swym

yciu niejako

antybohaterem. Jest jednak postaci

ludzk

, któr

cechuj

ludzkie odczucia i zachowania. Swe

ycie opisuje,

korzystaj

c z groteski (wyjaskrawia pewne elementy, przesadza, zderza rzeczy przeciwne), dzi

ki czemu nawet

straszna sytuacja w jego

yciu mo

e sta

mieszn

dla czytaj

cego. Oprócz tego posługuje si

ironi

, która

zezwala mu na zdystansowanie si

do samego siebie.

Prosz

zwróci

uwag

na stosunek bohatera do

mierci i porówna

z zapatrywaniami

redniowiecznymi, czy

tu równie

człowiek czeka z niecierpliwo

ycie po

miertne – wieczne, daj

ce szcz

ęś

cie prawdziwe w niebie? Co

li autor o

mierci? Na pewno odczuwa przed ni

k. Dodatkowo cechuje go równie

strach przed staro

. Dlatego

jego stosunek do

mierci nale

y opisywa

w kategoriach tragizmu. Dla niego bowiem staro

ść

to kres

ycia, a

mier

to rozkład ciała. Tak realistycznie przedstawiona

mier

jako gnicie ciała wcale nie pokazuje optymizmu

redniowiecza.

mier

jest tu gro

na, nie mo

na jej oswoi

, nie prowadzi do niczego poza ni

. Zatem Villlon

rzezimieszek zmarnował swe

ycie i zginie, my

c o tragizmie istnienia zako

czonego

mierci

, której nikomu nie uda

unikn

ąć

Prosz

równie

zwróci

uwag

na du

żą

sprawno

ść

zykow

Villona, na zasób jego słownictwa, a tak

e form

wiersza. Głównie utwór ten pisany jest oktaw

(strof

, która liczy osiem wersów). Wykorzystuje on tak

e rymy.

Wszystko to

wiadczy o du

ej sprawno

ci pisarskiej autora. W tek

cie tym równie

wyst

puj

archaizmy, przez co

lektura utworu jest utrudniona dla współczesnego czytelnika. Prosz

zwróci

uwag

na słownictwo przestarzałe,

wypisa

10 wyrazów, przetłumaczy

je na bardziej współczesny j

zyk i okre

, jaka to cz

ęść

mowy.

Motyw

mierci

Memento mori

„Skarga umieraj

cego”

„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze

mierci

”

Motyw „dance macabre”

„Dusza z ciała wyleciała” a Juliana Tuwima „Piosenka umarłego”

Motyw

mierci jest bardzo istotny w

redniowieczu, m.in. dlatego,

e wprowadza w kr

g rozmy

o rzeczach

ostatecznych i tym, co stanie si

z człowiekiem po

mierci. Interesuj

ce s

równie

zjawiska towarzysz

mierci, jej

charakter, posta

. Ka

dy z nas ma swoje wyobra

enie

mierci nie zawsze osobowe, ka

dy te

odczuwa swego rodzaju

k przed tym ostatnim momentem naszego ziemskiego

ycia. W

redniowieczu nawoływano nawet do tego, aby

nie tylko o

yciu, ale te

i o

mierci. Tworzono zatem swoiste podr

czniki dobrego umierania nazywane „ars

moriendi”. Natomiast wszechpanuj

cym ówcze

nie hasłem było łaci

skie „MEMENTO MORI” („pami

taj o umieraniu,

pami

taj,

e umrzesz”).

Poznali

my ju

realistyczny opis

mierci zaproponowany przez F. Villona. Oprócz niego istnieje te

symboliczne

przedstawianie

mierci, które przybli

żę

stwu w tej cz

ęś

ci lekcji.

Spójrzmy zatem na utwór powstały w XV wieku, prawdopodobnie pod wpływem czeskim. Mówi

tu o „Skardze

umieraj

cego” (podr. Str. 174 -175). Jest to utwór o charakterze eschatologicznym (definicja – podr. Str. 174) i

dydaktycznym (pouczaj

cym). Prosz

przeczyta

wiersz i zastanowi

kim jest osoba mówi

ca w utworze, w jakiej

sytuacji si

znajduje, jakie uczucia jej towarzysz

i co si

wokół niej dzieje.

li maj

stwo swoje przypuszczenia – odpowiedzi na powy

sze pytanie, prosz

przejrze

komentarz

do wiersza, znajduj

cy si

pod tekstem w podr. Na str. 175 -176.

Kolejnym utworem poruszaj

cym temat

mierci jest „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze

mierci

”. Tytuł utworu

wskazuje na gatunek, do którego utwór ten nale

y – jest to rozmowa, traktat filozoficzny ukształtowany na posta

dialogu mi

dzy dwoma osobami: Mistrzem Polikarpem – człowiekiem wykształconym a

mierci

– upersonifikowana

figur

(przedstawion

jako człowiek – kobieta).

Prosz

przeczyta

fragment zamieszczony w podr

czniku (str. 176 – 178) i zwróci

uwag

na sposób przedstawienia

mierci, jej atrybuty, wygl

d. Równie wa

rzecz

podczas czytania jest zwrócenie uwagi na tematy, które w swej

rozmowie ze

mierci

porusza Mistrz. Ostatni

rzecz

, na któr

trzeba zwróci

uwag

to nastrój panuj

cy w utworze

(czy boimy si

, czytaj

c wiersz?) i przesłanie, pouczenie, które wynika z utworu.

Na Pa

stwa pytania odpowie te

komentarz w podr

czniku. Wa

jednak rzecz

, o której nie ma wzmianki w

podr

czniku, jest wykorzystanie w utworze swoistego motywu DANCE MACABRE (czyli: taniec

mierci). Motyw ten

wykorzystywano nie tylko w literaturze, ale te

w innych sztukach (np. malarstwie – str. 177 w podr

czniku maj

stwo przykład). Głównym celem stosowania tego motywu było zwrócenie uwagi na fakt, i

w obliczu

mierci panuj

zasady demokratyczne, ka

dy bowiem jest równy,

mier

jest sprawiedliwa, bo zabiera ka

dego człowieka, bez

wzgl

du na to, kim jest.

Prosz

równie

zwróci

uwag

na to, i

utwór ten (w odró

nieniu do „Wielkiego testamentu” Villona) niesie

optymistyczne przesłanie. Ludzie,

cy dobrze, b

szcz

ęś

liwi po

mierci, natomiast ci, którzy nie przestrzegaj

przykaza

ych – zostan

ukarani.

Spróbujmy jeszcze porówna

dwa utwory – jeden

redniowieczny pt. „Dusza z ciała wyleciała”, a drugi

bardziej współczesny: „Piosenka umarłego” Juliana Tuwima. Oba te utwory czytamy w aspekcie rozwa

mierci. Zacznijmy od wiersza

redniowiecznego. Prosz

przeczyta

utwór i pomy

, kto mówi w wierszu, gdzie si

znajduje, z kim rozmawia i o co prosi.

W wierszu tym bohaterem jest dusza, która opu

ciła ciało zmarłego. Jest ona na zielonej ł

ce – w miejscu,

gdzie przebywaj

duchy. Płacze, bo nie wie, gdzie ma si

podzia

– jest zatem zagubion

dusz

, która chce dosta

do Królestwa Niebieskiego. Potrzebuje jednak przewodnika, którym jest

w. Piotr. Wiersz ten zatem skupia swa uwag

na problemie metafizycznym, dotycz

cym

ycia po

miertnego. Odpowiada na pytanie, co si

stanie z człowiekiem po

mierci. – tak mo

na pokrótce stre

i zinterpretowa

utwór

redniowieczny.

Kolej zatem na Tuwima. Prosz

równie

w podobny sposób przeczyta

wiersz poety współczesnego,

dodatkowo zastanowi

, dlaczego wła

nie ten wiersz czytamy w kontek

cie utworu ‘Dusza z ciała wyleciała”.

Spójrzmy na sam oksymoron zawarty w tytule, paradoks. Jest to bowiem piosenka – czyli co

miłego, lekkiego,

a z drugiej strony mamy jej wykonawc

– umarłego – który kojarzy nam si

ze smutkiem. Tu równie

bohaterem jest

dusza na zielonej ł

ce, jednak jej cel jest zupełnie inny. Jest to bowiem dusza zatracona, a nie zagubiona. Czy jest tu

raj? Czytamy co

o srebrnym gaju, który stworzył człowiek, nie ma tu mowy o Królestwie Niebieskim. Zatem u Tuwima

nie ma wymiaru transcendentalnego. W wierszu tym, podobnie jak u Villona,

mier

czy

ycie, nie ma nic po niej. Tu

równie

miech i ironia daj

dystans do zdarze

Zupełnie inny charakter ma wiersz

redniowieczny – dusza po

mierci zaczyna

ycie, jest tylko zagubiona i

potrzebuje przewodnika. Natomiast w wierszu Tuwima nie ma przewodnika duchowego, dusza pozostanie na ziemi,
zginie wraz z ciałem. Wymowa obu utworów jest ró

na. Dlaczego Tuwim nie wskazał na

ycie po

mierci? Mo

dlatego, i

wiadczył ju

tego, co niesie wojna i nie potrafił sobie wyobrazi

innego scenariusza

ycia po koszmarze

na ziemi? Według niego w

drówka duszy ko

czy si

wraz z nasza

mierci

miech i karnawalizacja

wiata

Funkcja

miechu i karnawalizacji

Francois Rablais „Gargantua i Pantagruel”

miech to reakcja psychofizyczna, cechuj

ca człowieka. Mówi si

mia

potrafi

ludzie inteligentni. Jaka funkcj

pełni

miech w naszym

yciu i kulturze? Na pewno pomaga nam si

rozlu

, spojrze

na pewne problemy z

dystansu. Prosz

zwróci

uwag

na to,

e nawet w

redniowieczu o rzeczach, których człowiek si

bał, pisano tak, aby

ten strach zneutralizowa

miechem. Stosowano wi

c grotesk

, przerysowywano problemy, charakterystyki postaci.

Tak wła

nie

mieszy nas „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze

mierci

”, „Skarga umieraj

cego”, czy tez „Wielki testament”

F. Villona.

miech był obron

przed strachem. O funkcji

miechu, karnawalizacji

wiata przeczytaj

stwo w

podr

czniku na str. 183- 186. Prosz

zapami

utwór F. Rablais’go i „Rozmowy Salomona z Marchołtem” jako inne

przykłady wykorzystania motywu

miechu jako warunku wolno

ci w utworach okresu

redniowiecza.

Literatura wychowuj

ca czytelnika

„O zachowaniu si

przy stole”

Wiersz Przecława Słoty „O chlebowym stole”

Mówi

c o konwencjach, wzorcach, stwierdziłam,

e korzystanie z tych wskazówek ułatwia komunikacj

dzyludzk

Podobnie jest z etykiet

towarzysk

i zasadami dobrego wychowania, czyli tzw. savoir – vivre’u. Wskazówek, jak si

zachowa

– dostarczaj

nam wła

nie m.in. autorzy dzieł

redniowiecznych. Przykłady, o których ju

stwo wiedz

–

to cho

by wzorce osobowe, wyst

puj

ce w tzw. literaturze parenetycznej (definicja – str. 182).

Oprócz tego powstały te

redniowieczu utwory, mówi

ce o tym, jak zachowa

w towarzystwie, a

szczególnie przy stole. Jednym z utworów jest „O zachowaniu si

przy stole”, utwór pochodzenia niemieckiego, a

tak

e jego polski odpowiednik – wiersz Słoty – „O chlebowym stole”.

Poniewa

oba utwory s

wyczerpuj

omówione w podr

czniku, dlatego tam Pa

stwa odsyłam (podr. Str.

183). Prosz

zwróci

uwag

na to,

e o higienie mówiono ju

redniowieczu, a dzi

nadal w podr

cznikach dobrego

wychowania si

o niej wspomina (czy

by czasy si

nie zmieniły?).

zykowe sposoby wyra

ania przeciwie

stw i antynomii

Antonimy

Antonimy przymiotnikowe i przysłówkowe

Antonimy czasownikowe

Antonimy rzeczownikowe

Oksymoron – nowy

rodek stylistyczny

Mówi

c o antynomiach (przeciwnych cechach) wyst

puj

cych w literaturze

redniowiecznej i nie tylko, trzeba zwróci

uwag

na to, w jaki sposób funkcjonuj

one w j

zyku. Zatem aby wskaza

dwa wyrazy przeciwnie znacz

ce, b

swoist

opozycj

wzgl

dem siebie, nale

y posłu

antonimami (wyrazami przeciwstawnymi).

ród antonimów wydziela si

zazwyczaj podgrupy zgodnie z cz

ęś

mowy, do której dany wyraz nale

y. St

na „karcie tytułowej” tej cz

ęś

ci lekcji znalazły si

takie rodzaje antonimów.

Spójrzmy na grup

pierwsz

– antonimy przymiotnikowe i przysłówkowe. Najcz

ęś

ciej przeciwstawiaj

sobie jakie

przedmioty lub ich cechy – zestawiamy obok siebie dwa przymiotniki (dobry – zły, m

dry – głupi, krótki –

długi, itp.) lub przysłówki (dobrze –

le, daleko – blisko, ciepło – zimno). Dzi

ki takiemu istnieniu opozycyjnie

istniej

cych par wyrazów porz

dkujemy sobie

wiat. Oprócz tego, prosz

zwróci

uwag

na to, i

przy niektórych

parach wyrazów mo

emy postawi

dwa znaki + i - , mówi

ce o warto

ciach, jakie niesie dany wyraz (leksem).

Przykładem niech b

dzie cho

by para dobry + i zły -, m

dry + i głupi-.

Powy

sze przykłady par to wyrazy, które oprócz znaczenia przeciwstawnego, odnosz

cego si

bardzo cz

sto

do jednego przedmiotu, nie maj

adnych elementów wspólnych. S

jednak pary antonimiczne, które powstaj

przez

dodanie do jednego z wyrazów swoistego przedrostka (prefiksu), np. miły – niemiły,

miertelny – nie

miertelny,

interesowny – bezinteresowny, prochrze

cija

ski – antychrze

cija

ski (wi

cej przykładów – podr. Str. 221 – 223).

nie zawsze jednak przedrostek „nie” tworzy w pełni przeciwstawn

cech

, bo przecie

dobry – niedobry,

chudy – niechudy – to nie przeciwie

stwa, ale wskazanie braku jakiej

cechy, która nie oznacza równocze

nie

wyst

powania cechy przeciwnej (tzn. kto

niechudy wcale nie musi by

gruby).

O antonimach czasownikowych i rzeczownikowych prosz

przeczyta

w podr

czniku. Natomiast ostrzegam wszystkich

maj

cych problemy z ortografi

, i

stk

„nie” z ró

nymi cz

ęś

ciami mowy zapisujemy inaczej:

Nie + rzeczownik – razem, np. nieprzyjaciel
Nie + czasownik – zawsze oddzielnie, np. Nie ma, nie chce.
Nie + przymiotnik – razem, np.. Niemiły, niegrzeczny
Nie + przysłówek w stopniu równym – razem, np.. Niedobrze, nieładnie, a w stopniu wy

szym i najwy

szym –

oddzielnie – np. nie lepszy, nie wy

szy, nie najpi

kniejszy.

Problem pojawia si

, gdy chcemy u

rzeczownika lub przymiotnika w zdaniu: kto

jest nie jaki

tam, ale

jaki

tam. Wtedy nawet przymiotnik i rzeczownik z „Nie’ zapisujemy odr

bnie- np.. On jest nie przyjacielem, ale

wrogiem. Ona była nie miła, ale wstr

tna.

Natomiast co to takiego OKSYMORON? Jest to

rodek stylistyczny, figura retoryczna, która polega na tym, i

obok siebie wyst

puj

dwa wyrazy, tworz

ce par

antonimów, np. w kol

dzie „Bóg si

rodzi” – „Bóg si

rodzi moc

truchleje (…), ogie

krzepnie, blask ciemnieje (…).

cej informacji podam przy omawianiu poezji barokowej. Mo

na si

ąć

do definicji oksymoronu w podr. Str. 323.

To byłoby wszystko na ten tydzie

Przemysław Walkowiak