Prawo karne procesowe

PRAWO KARNE PROCESOWE

PROF. DR HAB. MARIANNA KORCYL-WOLSKA

WYKŁAD I

1. Prawo karne procesowe określany jest jako zbiór norm regulujących proces karny (auto-
rem tej definicji jest prof. Cieślak (UJ), utworzona 50 lat temu) .
Prawo karne procesowe należy odróżnić od procesu karnego, które jest zespołem prawnie uregu-
lowanych czynności, których celem jest wykrycie :

przestępstwa,

sprawcy tego przestępstwa (osoby podejrzanej, oskarżonego w dalszej części procesu i ska-

zanego; ustalenie wszystkich okoliczności popełnienia przestępstwa, czyli przeprowadzenie czyn-
ności dowodowych, zarzucenie podejrzanemu tego czynu (zarzuca się przestępstwo w toku po-
stępowania przygotowawczego, przez przedstawienie zarzutów - od tego momentu mówimy o
podejrzanym )

osądzenie sprawcy za popełnienie przestępstwo

ewentualnie wykonanie kary (jeżeli została orzeczona)

ewentualnie wykonanie środków karnych, zabezpieczających (jeżeli zostały orzeczone przez

sąd)

W definicji procesu karnego zostały zawarte informacje dotyczące całego przebiegu procesu

Proces może toczyć się:

  in rem – w sprawie – nie wiadomo kto popełnił przestępstwo, natomiast niewątpliwe jest to,
że przestępstwo zostało popełnione; zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, jeżeli ciężki
defekt z oskarżenia publicznego to uprawnionym do ścigania jest prokurator; np. jest ofiara za-
bójstwa, ale brak sprawcy -> w myśl zasady legalizmu prokurator, albo inny organ uprawniony
do ścigania ma obowiązek wszcząć postępowanie, wtedy prowadzi się postępowanie in rem, bo
nie wiadomo komu postawić zarzuty, a z chwilą dowodowego ustalenia sprawcy, kiedy ustalono,
że ta a nie inna osoba popełniła dane przestępstwo i powinna być potraktowana jako osoba po-
dejrzana, to można ją w trybie przepisów przewidzianych w k.p.k (art.308) przesłuchać w cha-
rakterze osoby podejrzanej, można jej przedstawić zarzut, albo umorzyć postępowanie bo ona
nie jest podejrzana. Natomiast kiedy dowody niezbicie wskazują, że sprawcą jest Kowalski, a
nie inna osoba , to wówczas stawia się mu zarzut, można go przesłuchać na okoliczność tego
czynu. Od tego momentu on jest już podejrzany, a proces jest skierowany in personam. Jeżeli
sprawca jest schwytany na gorącym uczynku, to nie ma potrzeby prowadzenia procesu in rem,
ponieważ sprawca popełnionego przestępstwa jest znany

  in personam – co do osoby – wiadomo kto popełnił przestępstwo

Świadek ma obowiązek składania zeznań zgodnie z prawdą, a osoba podejrzana ma prawo mil-
czeć, mówić i nie odpowiada karnie za składanie fałszywych zeznań.

Czyn zarzuca się podejrzanemu w postanowieniu oraz również w akcie oskarżenia (podając kwali-
fikację). Od momentu wniesienia aktu oskarżenia podejrzany staje się oskarżonym, a proces
przed sądem zmierza do tego, aby czyn zarzucany udowodnić i przypisać oskarżonemu. Czyn
przypisuje się oskarżonemu w wyroku skazującym, w którym w sentencji wyroku sąd pisze :
„Oskarżonego Kowalskiego o to, że ….., dnia ….., popełnił czyn ……” i pierwsze rozstrzygnięcie :
„przypisuje zarzucany czyn i za to skazuje na karę …….” , czyli przypisanie czynu tj. przyjęcia, że
ten czyn został przez Kowalskiego faktycznie popełniony i uznania go winnym popełnienia zarzu-
canego mu czynu. Moment wydania wyroku skazującego nie oznacza, że osoba oskarżona stała
się osobą skazaną, ona dalej jest oskarżoną(!). Oskarżoną jest do momentu uprawomocnienia się
wyroku. Wyrok ogłasza się , składa się z 2 części : z sentencji (która jest odczytywana) i uzasad-
nienia (ustnego). Ten „skazany” dalej jest oskarżonym zgodnie z zasadą domniemania niewinno-
ści, ponieważ wyrok jest nieprawomocny i może ulec zmianie w wyniku zastosowania środka od-
woławczego – apelacji. Dopiero, gdy wyrok się uprawomocni możemy mówić o skazanym oraz
etapie wykonywania kary.

Prawomocność formalna wyroku

polega na tym, że upłynął termin do wniesienia apelacji,

albo została wniesiona apelacja, ale sąd odwoławczy utrzymał wyrok w mocy. Sąd odwoławczy
może również uchylić wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia i wówczas dalej bę-
dzie się toczyć postępowanie, albo sprawę umorzyć. Kontrolę odwoławczą uruchamia się po to,
aby naprawić to co jest wadliwe, niezgodne z prawem, to co zostało wytknięte w apelacji lub zo-
stało uwzględnione przez sąd odwoławczy z urzędu.

Proces karny uważa się za zakończony wówczas, gdy następuje zatarcie skazania (usunięcie z
krajowego rejestru skazanych).

2.  Procedura i prawo procesowe.

Procedura jest pojęciem szerszym od prawa procesowego. Procedura obejmuje nie tylko normy
prawne, które regulują przebieg procesu, ale również sposób realizacji tych norm, czyli wszystko
to co składa się na postępowanie karne.

Proces = postępowanie (używane zamiennie)

W języku stricte prawniczym mówimy o postępowaniu :
- przygotowawczym

- przed sądem I instancji

- jurysdykcyjnym

- przed sądem II instancji

- wykonawczym

Proces karny jest pojęciem szerokim, które obejmuje działalność zmierzającą do rozstrzygnięcia
kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego. Od nazwy proces karny w ujęciu szerokim na
oznaczenie działalności zmierzającej do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżo-
nego należy odróżnić nadanie procesu karnego w konkretnej sprawie, które toczy się przed są-
dem np. przed sądem rejonowym dla miasta Krakowa dla dzielnicy Podgórze toczy się proces
karny przeciwko Kowalskiemu.

3. Funkcje normy procedury karnej (zawarte w k.p.k) :

a)

prakseologiczna (celowościowa) –

oznacza takie interpretowanie norm procedury karnej, któ-

re zmierza do wskazania najlepszego sposobu rozwiązania dla osiągnięcia celu procesowego.
Wśród wszystkich norm zawartych w przepisach prawa, norm dotyczących procesu karnego mo-
żemy wyróżnić takie, które wskazują najlepszy sposób na osiągnięcie celu zamierzonego w trak-
cie procesu. Cechą charakterystyczną norm celowościowych jest to, że nakładają na adresata
(podmiot do którego są kierowane) tzw. ciężar procesowy - wynika on z funkcji celowościowej;
jeżeli powinność względem samego siebie; jeżeli nie zrealizuję ciężaru, który wynika z normy
prawnej, nie osiągnę zamierzonego celu np. pokrzywdzony ma możliwość występowania jako
oskarżyciel posiłkowy w sprawach z oskarżenia publicznego. Żeby być oskarżycielem posiłkowym
- wg obowiązujących przepisów - należy najpóźniej w chwili rozpoczęcia przewodu sądowego zło-
żyć oświadczenie na piśmie, albo ustnie, które jest protokołowane; sąd może ograniczyć liczbę
oskarżycieli posiłkowych; ciężarem procesowym dla oskarżyciela jest powinność udowodnienia
winy, a oskarżony może, ale nie musi się bronić). Ciężar procesowy należy odróżnić od obowiązku
procesowego.
Obowiązek procesowy wiąże się z koniecznością wykonania pod rygorem zastosowania środków
przymusu procesowego albo środków przewidzianych przez ustawę np. dla świadka, który jest
wezwany na stawienie się na rozprawę do sądu i złożenia zeznań, w danym dniu i godzinie, pod
rygorem, że jeżeli nie przyjdzie nałożona zostanie na niego kara. O obowiązku świadek powinien
zostać pouczony: o obowiązku stawienia się, złożenia zeznań, odmowie złożenia zeznań i środ-
kach procesowych.

Przewód sądowy jest częścią rozprawy. Rozprawę przed sądem, tzw. rozprawę główną przed są-
dem I instancji rozpoczyna wywołanie sprawy (to jest ogłoszenie przeciwko komu, jaka sprawa
się toczy). Od wywołania sprawy należy odróżnić rozpoczęcie przewodu sądowego, który rozpo-
czyna odczytanie aktu oskarżenia. Między wywołaniem sprawy, a rozpoczęciem przewodu sądo-
wego jest odcinek czasu, w którym m.in. sprawdzana jest obecność, można złożyć powództwo
cywilne, wniosek o wyłączenie sędziego, pokrzywdzony może złożyć oświadczenie, że chce wy-
stępować jako oskarżyciel posiłkowy.

b)

gwarancyjna –

każdy uczestnik procesu ma zagwarantowany zakres uprawnień; normy praw-

ne, które dotyczą uczestników procesu mają chronić uczestników procesu, wynikają one z przepi-
sów prawa np. świadek ma określone prawa jako świadek, nie tylko jako człowiek (np. prawo do
godności) i te prawa również należy respektować. W przeciwnym razie dochodzi do naruszeń
prawa, które mogą być wytknięte. Szczególne prawo ma oskarżony, którym jest prawo do odmo-
wy składania wyjaśnień, odpowiedzi na dane pytanie;

porządkująca –

proces ma charakter uporządkowany; jest etapowy, każdy etap musi kolejno

po sobie następować; jeżeli czynność jest przeprowadzona niezgodnie z prawem to jest to pod-
stawa do zaskarżenia

materialno-prawna –

prawo karne procesowe niejednokrotnie w istotny sposób wpływa na

zakres regulacji prawa karnego materialnego i wzajemnie prawo karne materialne ma związek z
prawem karnym procesowym; są takie normy, których realizacja pozostaje w ścisłym związku z
prawem karnym materialnym np. warunkowe umorzenie postępowania karnego - podstawę ma-
terialno-prawną określa k.k , a procedura postępowania jest określona w k.p.k, przedawnienie –
również instytucja osadzona w k.k.

WYKŁAD II

1.  Przedmiot procesu.

Przedmiotem procesu karnego jest problem odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzu-
cany czyn przestępny i ewentualnie poniesienie konsekwencji cywilistycznej, bowiem zdarza się,
iż przedmiotem procesu karnego jest również problem odpowiedzialności cywilnej. Jeżeli istnieje
związek pomiędzy popełnionym przestępstwem, a szkodą. W tej konsekwencji, określonej w pra-
wie karnym materialnym i ewentualnie cywilnym. Czasami zachodzą takie sytuacje, kiedy odpo-
wiedzialności karnej nie da się urzeczywistnić, np. osoba, która powinna ponieść odpowiedzial-
ność karną umrze uniemożliwiając w ten sposób wszczęcie i przeprowadzenie procesu – jest to
tzw. przeszkoda procesowa, która jest nazywana w nauce jako negatywna przesłanka procesowa
(art.17 k.p.k)

Odpowiedzialność karna i cywilna łącznie nazywana jest odpowiedzialnością prawną, która ma 2
podstawy:
1/ faktyczną :
- faktyczną podstawę odpowiedzialności stanowi czyn zarzucany oskarżonemu; zarzut ten poja-
wia się w postanowieniu o postawieniu zarzutów, a następnie w akcie oskarżenia;
- czyn ten w razie potwierdzenia dowodami, zasadności podniesionego zarzutu, zostaje oskarżo-
nemu przypisany w wyroku skazującym;
- czyn zarzucany w wyniku postępowania przed sądem zostaje przypisany oskarżonemu w razie
uznania oskarżonego za winnego popełnienia czynu;
- w postępowaniu sądowym musi zachodzić tożsamość czynu zarzucanego w akcie oskarżenia z
czynem przypisanym w wyroku skazującym;

2/ normatywną
- podstawą normatywną odpowiedzialności jest kwalifikacja prawna czynu zarzucanego oskarżo-
nemu;
- w stosunku do podstawy faktycznej obowiązuje reguła, że nie można jej zmieniać. Natomiast w
stosunku do podstawy normatywnej obwiązuje reguła odmienna, a mianowicie w toku procesu
karnego może nastąpić zmiana kwalifikacji prawnej czynu i nie jest to uchybienie procesowe, po-
nieważ dopuszczają to przepisy prawne i tutaj jest możliwa:

            ‘ zmiana następcza, spowodowana zmianą w obrazie czynu, co następuje najczę-
             ściej w trakcie ustaleń przeprowadzonych dowodów np. zarzucane przestępstwo to
             zbrodnia zabójstwa art.148§1, tymczasem w trakcie postępowania dowo-
             dowego okazuje się, że czyn wyczerpuje kwalifikację z §2, bo na podstawie prze-
             prowadzonych dowodów ustalono, że zabójstwo nie jest już zwykłym, tylko kwali-
           fikowanym, co określa się w literaturze jako morderstwo;

           ‘ zmiana samoistna, niezmieniona w obrazie czynu; obraz czynu jest niezmieniony,
             ale kwalifikacja czynu musi ulec zmianie, dlatego że poprzednia była błędna np. od
             początku nie ulegało wątpliwości, że było to zabójstwo ze szczególnym okrucień-
             stwem, ale zakwalifikowano je jako art.148 §1. Sąd poprawia błędną kwalifikację
             prawną czynu. Zmiana normatywnej odpowiedzialności może nastąpić zarówno w
             postępowaniu przygotowawczym jak i jurysdykcyjnym. W postępowaniu przygo-
             towawczym (które może przybrać formę śledztwa, bądź dochodzenia) istnieje obo-
             wiązek poinformowania podejrzanego o nowej kwalifikacji prawnej czynu, o czym
             stanowi art.314 k.p.k, wtedy gdy zostało już wydane postanowienie o przedsta-
             wieniu zarzutów w którym zarzuca się konkretnej osobie inny czyn lub dodatkowy
             czyn, a w wyniku dowodów okazało się, że należy mu zarzucić inny czyn niż ten,

             który zarzucono w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów; również w postępo-
             waniu sądowym możliwa jest zmiana podstawy normatywnej odpowiedzialności,
             ale obowiązuje ostrzejsza reguła, art.399§1 k.p.k. stanowi, że sąd ma obowiązek
             uprzedzić nie tylko oskarżonego, ale wszystkie strony o możliwej zmianie kwalifi-
             kacji. Stronami tego postępowania oprócz oskarżonego jest oskarżyciel i pokrzyw-
             dzony jeżeli występuje w roli oskarżyciela posiłkowego. Przy czym ma obowiązek
             uprzedzać nie tylko o zmianie kwalifikacji na surowszą, ale o każdej zmianie kwali-
             fikacji. Bez  znaczenia jest to, czy ta zmiana wpływa na interes stron.
             Art. 399. § 1. Jeżeli w toku rozprawy okaże się, że nie wychodząc poza granice
             oskarżenia można czyn zakwalifikować według innego przepisu prawnego, sąd
             uprzedza o tym obecne na rozprawie strony.
             § 2. Na wniosek oskarżonego można przerwać rozprawę w celu umożliwienia mu
             przygotowania się do obrony.

2. Tożsamość czynu jest wyłączona :     (wg doktryny!)

gdy zachodzi zmiana osoby sprawcy (np. oskarżonym był Kowalski, a na rozprawie okaza-

ło się, że czyn popełnił Malinowski, który był świadkiem w tej sprawie i jako świadek był
przesłuchiwany w postępowaniu przygotowawczym. Rozprawa wykazała, że świadkiem był
Kowalski, a Malinowski popełnił czyn)

gdy zachodzi zmiana dobra prawnego (czyli przedmiotu ochrony) (np. jeżeli w postępowa-

niu przygotowawczym Kowalskiemu zarzucono zbrodnię zabójstwa, a w trakcie przesłu-
chania na te okoliczność okazało się, że przyszedł jak już dokonano włamania i zabójstwa.
Kowalski skradł tylko buty, nie miał ofiar śmiertelnych. Należy zarzucić mu kradzież, a nie
zabójstwo, bo zmieniło się dobro prawne)

gdy zachodzi zmiana osoby pokrzywdzonego i równocześnie wystąpienie przynajmniej

jednej różnicy dotyczącej miejsca czynu, czasu czynu, przedmiotu wykonawczego lub
ustawowych znamion czynu ( nie w Krakowie ale w Warszawie; nie w styczniu ale w lu-
tym; nie było to futro z norek, ale z królika)

gdy nie doszło do zmiany pokrzywdzonego, ale wystąpiły przynajmniej 3 różnice dotyczące

miejsca czynu, czasu czynu, przedmiotu wykonawczego lub ustawowych znamion czynu

Zdanie prof. Cieślaka na temat wyłączenia tożsamości czynu -> prof. Cieślak stwierdził, że gdyby
każde z w/w kryteriów było niewystarczające to, należy zastosować regułę pomocniczą, tzn. iden-
tyczność czynu jest wyłączona, jeżeli w porównywalnych jego określeniach (mamy jedną sytuację
i drugą sytuację) zachodzą różnice tak istotne, że wedle rozsądnej, życiowej oceny nie można ich
uznać za określenie tego samego znaczenia, czyli trzeba się kierować zdrowym rozsądkiem i logi-
ką.

2.  Proces zasadniczy – rozpatruje się w kwestii odpowiedzialności karnej

3.  Akcja cywilna w procesie karnym – to takie postępowanie, które zmierza do załatwienia
kwestii cywilistycznych, czyli odpowiedzialności cywilnej oskarżonego jaką powinien ponieść w
związku z tym, że w trakcie przestępstwa wynikła szkoda, a pokrzywdzony ma prawo dochodzić
tej szkody: odszkodowania tej szkody, ustalenia szkody w procesie karnym.
Pokrzywdzony może :

wnieść powództwo cywilne w toku procesu karnego,

Plusy tego rozwiązania:
= szybciej uzyska realizację roszczeń; sąd karny w wyroku skazującym rozstrzygnie również
kwestię cywilistyczną
= dowody przeprowadzone w postępowaniu karnym będą prowadzone na okoliczność popełnienia
czynu oraz w wysokości powstałej szkody
= ten sam świadek jest przesłuchiwany raz na okoliczność popełnionego czynu i wynikającego z
niej szkody
= w związku z powyższym proces jest szybszy, trwa krócej

zaczekać, aż do zakończenia procesu karnego prawomocnym wyrokiem skazującym i następ-

nie wnieść powództwo cywilne do sądu właściwego, jakim jest sąd cywilny.
Plusy tego rozwiązania:
= dysponując wyrokiem skazującym prawomocnym – podlegającym wykonaniu - sądu karnego,
mamy pewność, że sąd cywilny przyjmie sprawę, nie odrzuci tego powództwa
= warunkiem zakończenia roszczeń cywilnych jest wcześniejsze ukaranie i skazanie; może się
zdarzyć bowiem tak, że wnosimy powództwo cywilne, które musi spełniać wszystkie wymogi pi-
sma procesowego przewidziane w kodeksie postępowania cywilnego. Natomiast nigdy nie ma
pewności, że proces zostanie zakończony dla niego pozytywnie.

Minusy tego rozwiązania:
= sąd cywilny nie może przystąpić do rozpoznania sprawy o odszkodowanie związane z popełnio-
nym przestępstwem tak długo, dopóki nie uzyska odpisu wyroku skazującego oskarżonego przez
sąd karny, dlatego też w razie wniesienia powództwa cywilnego do sądu cywilnego musimy liczyć
się z tym, że postępowanie cywilne zostanie zawieszone na czas trwania procesu karnego ze
względu na przeszkodę.

Formy akcji cywilnej w procesie karnym:

1/ postępowanie adhezyjne – postępowanie toczące się w ramach procesu karnego w skutek
wniesienia powództwa cywilnego przez pokrzywdzonego;

Art.62 k.p.k., określa „Pokrzywdzony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie
głównej wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu
karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.”
W artykule tym jest podany termin do którego najpóźniej można wytoczyć powództwo, a jest nim
chwila rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (czyli przed sądem I instancji).
Wniesienia powództwa po rozpoczęciu przewodu sądowego skutkuje tym, iż sąd odmówi przyjęcia
przedmiotowego powództwa i wskaże drogę cywilną, która jest możliwa po uzyskaniu odpisu
prawomocnego wyroku skazującego. Pokrzywdzony powinien zadbać o to, żeby być nie tylko
stroną w postępowaniu przygotowawczym, ale również jurysdykcyjnym (tzn. złożyć oświadczenie,
że chce występować w roli oskarżyciela posiłkowego ubocznego) i pilnować tego, żeby doszło do
skazania (uczestniczyć w procesie, składać wnioski dowodowe, aktywnie działać w procesie)

2/ art.46 k.k. obowiązek naprawienia szkody
§ 1. „w razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko bezpieczeń-
stwu w komunikacji lub przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu,
sąd, na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej (np. może nią być prokurator, któ-
ry działając jako rzecznik interesu społecznego, może działać na korzyść pokrzywdzonego, a na-
wet powinien jeżeli pokrzywdzony nie jest aktywny ), orzeka obowiązek naprawienia wyrządzonej
szkody w całości albo w części (jeżeli w części to może różnicy dochodzić przed sądem cywil-
nym); przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia ren-
ty nie stosuje się.
§ 2. Zamiast obowiązku określonego w § 1 sąd może orzec na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę w
celu zadośćuczynienia za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, roz-
strój zdrowia, a także za doznaną krzywdę.

Art.49 k.k. obowiązek świadczenia pieniężnego
Art.52 k.k. zwrot korzyści majątkowej

WYKŁAD III

1. Tryby postępowania.

Pojęcie trybu postępowania występuje w dwojakim znaczeniu:
1/ trybów ścigania – od przestępstw zamieszczonych w kodeksie karnym, należy odróżnić prze-
stępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego od przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego.



Ze względu na sposób inicjowania, wyróżnia się przestępstwa ścigane z oskarżenia:



prywatnego

– niewiele – wśród przestępstw, które są wymienione w części szczególnej k.k.

są takie, gdzie ustawodawca wyraźnie przewiduje, że inicjatywa w zakresie ścigania leży w ręku
pokrzywdzonego, który może działać jak oskarżyciel prywatny np. art.216§5 k.k. (zniewaga),
art.212 §4 k.k. (pomówienie). Należy zauważyć, że jeżeli pokrzywdzony został np. pomówiony i
poszedł do najbliższej jednostki policji zgłosić popełnienie przestępstwa, to powinien zostać tam
pouczony, o tym że jest to przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego oraz o tym jak powi-
nien postąpić. Powinien zostać również pouczony, że w sprawie tej nie ma postępowania przygo-
towawczego, a zebrane dowody przez pokrzywdzonego stanowią podstawę do napisania aktu
oskarżenia przez niego. Oskarżyciel prywatny ponosi pewne ryzyko, ponieważ w przypadku prze-
grania sprawy, ponosi wszystkie koszty procesu.

Należy zauważyć, że mimo, iż uprawnionym oskarżycielem jest pokrzywdzony, nie zawsze  poja-
wia się w procesie; o oskarżeniu prywatnym traktuje Rozdział 52 (art. 485 k.p.k. i dalsze) i Roz-
dział 6 (art.60 k.p.k.-ingerencja prokuratora).
Ustawodawca przewidział 2 możliwości angażowania się prokuratora – jako rzecznika praworząd-
ności i interesu społecznego - w proces prywatnoskargowy:

      1) postępowanie wszczęte przez prokuratora:
           - jeżeli prokurator wszczyna postępowanie to toczy się normalne postępowanie
             przygotowawcze w trybie publicznoskargowym, a pokrzywdzony jest świadkiem;
             w takim przypadku prokurator mógł zostać poinformowany przez pokrzywdzonego
             o sprawie z oskarżenia prywatnego, ale uznał, że jego uczestnictwa w procesie,
             a co więcej ścigania tego przestępstwa wymaga interes społeczny. Wówczas
             prowadzone jest postępowanie przygotowawcze i wnoszony jest akt oskarżenia
             przez oskarżyciela publicznego (czyt. prokuratora).
           - prokurator może być uczestnikiem procesu lub oskarżycielem (patrz wyżej), a
             pokrzywdzony może być oskarżycielem posiłkowym ubocznym;
           - prokurator może uznać, że nie jest potrzebny w procesie i wycofa się (odstąpi od
             ścigania). W związku z tym sąd wyznaczy pokrzywdzonemu 2 tygodniowy termin,
             aby oświadczył się: czy popiera akt oskarżenia napisany przez prokuratora, czy też
             ma odmienne zdanie, co znajduje swój wyraz w akcie oskarżenia, który przedkłada
             sam sądowi (postępowanie wraca do prywatnego). Jeżeli nic nie zrobi to wówczas
             sąd umarza postępowanie. Sąd umarza postępowanie, ponieważ zachodzi nega-
             tywna przesłanka procesowa jaką jest brak skargi uprawnionego oskarżyciela
             (w tej sprawie prywatnego -> ponieważ prokurator napisał akt oskarżenia w
             sprawie prywatnoskargowej, a następnie wycofuje się, powoduje, że nie ma aktu
             oskarżenia właściwego oskarżyciela)

      2) postępowanie wszczęte przez oskarżyciela prywatnego:
           - prokurator włącza się (wstępuje) do postępowania w trakcie jego trwania; jeżeli
             prokurator wstąpił do postępowania w trakcie (czyli autorem aktu oskarżenia jest
             pokrzywdzony) trwania postępowania sądowego, to zaczyna się ono toczyć z
             oskarżenia publicznego, a dotychczasowy oskarżyciel prywatny przechodzi do roli
             oskarżyciela posiłkowego ubocznego automatycznie
           - natomiast jeżeli prokurator wstępuje do postępowania już trwającego, ale po
             przyjściu na rozprawę, stwierdza, że nie ma powodów, aby uczestniczył w tym
             procesie  oświadcza, iż odstępuje od ścigania. Wówczas postępowanie wraca do
             poprzedniego stanu (z publicznoskargowego na prywatnoskargowe; oskarżyciel
             prywatny uboczny staję się na powrót oskarżycielem głównym)



publicznego

(in. z urzędu).– oskarżycielem jest oskarżyciel publiczny, czyli prokurator;

  w ramach oskarżenia publicznego wyróżniamy dwa tryby ścigania:
+ tryb bezwarunkowy – większość spraw karnych jest inicjowana z urzędu, co związane
        jest z zasadą legalizmu, więc prokurator obowiązany jest z urzędu wszcząć śledztwo
        np. popełniono zbrodnię zabójstwa, ustalenie okoliczności pozwala na ustalenie, czy to
        było zabójstwo zwykłe czy kwalifikowane. Natomiast nie ma wątpliwości, że człowiek
        został zabity przez kogoś innego. Prokurator nie będzie czekał, aż ktoś przyniesienie
        zawiadomienie o przestępstwie, tylko z chwilą ujawnienia tego faktu z urzędu zostanie
        wszczęte postępowanie in rem (w sprawie o zabójstwo). Proces przekształci się
        w in personam, jeżeli dowody wskażą na to, że zarzuty można przedstawić Kowal-
        skiemu. Niemniej jednak jeżeli zawiadomiłby ktoś organ prokuratury, że ciało ofiary
        leży i wszystko wskazuje na to, że jest to zabójstwo to informacja taka będzie dobrze
   przyjęta przez organy ścigania, ale co do zasady istnieje obowiązek wszczynania
        postępowania z urzędu. Przestępstwami ściganymi z oskarżenia publicznego bezwa-
        runkowo są przestępstwa przeciwko mieniu

+ tryb warunkowy – jest uzależniony od warunku. Warunkiem może być wniosek
        pokrzywdzonego. Ustawodawca musi wyraźnie wyartykułować obowiązek wypełnienia
        warunku jakim jest złożenie wniosku; brak wniosku jest negatywną przesłanką proce-
        sową, która obliguje organ procesowy do umorzenia postępowania (przeszkoda trwa-
        ła), bądź odmowy wszczęcia postępowania;
        o warunku dowiadujemy się czytając do końca odpowiedni przepis kodeksu karnego
        określający znamiona czynu zabronionego, ponieważ najczęściej jest to ostatni para-
        graf (jeżeli nie jest to czyn ścigany bezwarunkowo z urzędu, to będzie w nim informa-

pokrzywdzony zawiadamia     organ procesowy odmawia      pokrzywdzony wnosi       zażalenie nie zostaje
o popełnieniu przestępstwa      wszczęcia postępowania       zażalenie na umorzenie       uwzględnione
                                               albo wszczęte umarza           (art.306§1 k.p.k)


pokrzywdzony odwołuje       sąd uznaje, że są podstawy           prokurator nadal nie znajduje podstaw do
     się do sądu                   do prowadzenia postępowania       wniesienia aktu oskarżenia (nie przychyla się
                                    i przekazuje sprawę prokuratorowi       do stanowiska sądu) i wydaje ponownie
                                                                                          postanowienie o umorzeniu postępowania
                                                                                        lub odmowie jego wszczęcia (art.330§2 zdanie 1)

pokrzywdzony nie został w ciągu 6 tyg.         prokurator nadrzędny utrzymuje         pokrzywdzony w terminie
powiadomiony o wszczęciu postępowania      w mocy zaskarżone postanowienie         miesiąca od doręczenia
wnosi zażalenie do prokuratora nadrzędnego              (art.330§2 k.p.k.)                      mu zawiadomienia
            (art .306§3 k.p.k)                                                                                     o postanowieniu, wnosi
                                                                                                                           akt oskarżenia do sądu
                                                                                                                                (art.55§1 k.p.k.)

        cja o sposobie ścigania) np. art.278 k.k. § 1. Kto zabiera w celu przywłaszczenia
        cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
         § 4. Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej (jest to przesłanka proce-
         sowa), ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

      [Przesłanka procesowa jest to okoliczność warunkująca dopuszczalność wszczęcia pro-
        cesu. Negatywna przesłanka procesowa jest przeszkodą do wszczęcia postępowania,
        a jeżeli już zostało wszczęte to konieczne jest umorzenie postępowania]

        Regułą jest, że wniosek złożony można cofnąć, ale należy pamiętać, iż ponowne zło-
        żenie wniosku jest niedopuszczalne, o czym stanowi art. 12 k.p.k. § 3:
        „Wniosek może być cofnięty :
        - w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a
        - w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na
          pierwszej rozprawie głównej(czyli przed sądem I instancji), chyba że chodzi o prze-
          stępstwo określone w art. 197 Kodeksu karnego (przestępstwo zgwałcenia).
        Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.”

         Należy zauważyć, że w przypadku przestępstwa zgwałcenia (art.197 k.k.), raz
         złożony wniosek nie może być cofnięty! Ratio legis tego rozwiązania jest takie,
         że osoby, którym zarzucano to przestępstwo naciskały, wywierały wpływ na pokrzyw-
         dzonego, aby cofnął wniosek.



Oskarżenie posiłkowe subsydiarne w postępowaniu publicznoskargowym.

Kodeks z 1969 r. mówił o oskarżeniu posiłkowym ubocznym, a kodeks z 1997 r. mówi o oskarże-
niu posiłkowym subsydiarnym , które należy odróżnić od oskarżenia prywatnego. Oskarżonym
posiłkowym subsydiarnym jest pokrzywdzony czynem, który co do zasady jest ścigany z oskarże-
nia publicznego, ale oskarżyciel publiczny odmówił wszczęcia postępowania, bądź sąd umorzył
postępowanie, a pokrzywdzony koniecznie chce doprowadzić do tego, aby postawiono przed są-
dem osobę, która dopuściła się danego czynu w charakterze oskarżonego.

Kodeks postępowania karnego wychodząc z założenia, że w sprawach publicznoskargowych
oskarżycielem jest oskarżyciel publiczny, daje szansę pokrzywdzonemu dochodzenia „sprawiedli-
wości” przed sądem przez możliwość wniesienia aktu oskarżenia, który musi spełniać szereg wy-
mogów formalnych, a ponadto musi być sporządzony przez adwokata (art.55§2 k.p.k. )(który
ponosi odpowiedzialność za treść sporządzonego przez siebie dokumentu). Jest to tzw. przymus
adwokacki (ustawodawca w sposób bezwzględny wymaga, aby czynność była dokonana przez
adwokata). Należy zaznaczyć, że jeżeli pokrzywdzonym jest prawnik, to również musi on skorzy-
stać z usług innego adwokata.

Żeby zrealizować instytucję, którą określono oskarżeniem posiłkowym subsydiarnym musi być
spełniony cały tok postępowania przewidziany w ustawie :

Oskarżenie posiłkowe subsydiarne daje możliwość postawienia osoby podejrzanej o popełnienie
przestępstwa przed sądem w wyniku tego, że prokuratura odmawia kontynuowania prowadzenia
postępowania, bądź w ogóle jego wszczynania.

Należy pamiętać o jednym warunku, jakim są dowody, które wskazują w sposób niezbity kogo
oskarżyć . W wielu przypadkach osoby pokrzywdzone czynem z oskarżenia publicznego zawiada-
miają o popełnieniu przestępstwa, ale nie są w stanie zebrać same, prywatnie dowodów, które
umożliwiłyby skierowanie postępowania przeciwko konkretnej osobie, bowiem nigdy nie powsta-
nie możliwość wniesienia oskarżenia posiłkowego subsydiarnego, bo nie ma kogo oskarżyć. Musi
być zebrany materiał dowodowy wskazujący na to, że to Kowalski popełnił czyn, a nie kto inny. W
zawiązku z tym należy wyjaśnić wszelkie wątpliwości, a to wyjaśnienie powinno nastąpić przed
sądem, dlatego, że oskarżyciel prywatny (w tym przypadku przekracza posiłkowy subsydiarny)
bierze na siebie ciężar udowodnienia winy. Ten ciężar, który w zwyczajnym procesie jest ścigany
z oskarżenia publicznego, obciąża oskarżyciela publicznego. Możliwe jest, że w procesie zainicjo-
wanym przez osobę prywatną w sprawie publicznoskargowej, prokurator wykaże jakieś zaintere-
sowanie i pojawi się w procesie.
Innymi słowy możliwe jest nie tylko dochodzenie roszczeń przez pokrzywdzonego przed sądem, w
tym znaczeniu, że dochodzi on sprawiedliwości, chce uzyskać wyrok skazujący, albo też wynikają
z niego roszczenia cywilne, które chciałby dochodzić przed sądem cywilnym. Istotne jest to, że
realizuje w ten sposób to, co obciąża prokuraturę tzn. prokurator nie chce ścigać, pokrzywdzony
doprowadza do postawienia przed sądem i w ten sposób czyni zadość poczuciu sprawiedliwości i
dochodzi sprawiedliwego wyroku.

W tym procesie istnieje jeszcze jedna możliwość jaką jest skarga na bezczynność - jeżeli zostaje
wniesione zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, a organ procesowy nie wykazuje żadnej
inicjatywy, to po upływie bezskutecznym 6 tygodni można do prokuratora nadzorującego złożyć
skargę na bezczynność.



Oskarżenie wzajemne w sprawach prywatnoskargowych

Oskarżenie wzajemne odbywa się w jednym postępowaniu, aby uniknąć ciągłego procesowania
się stron.



Od przestępstw publicznych, ale ściganych na wniosek odróżnić należy

przypadki ścigane za zezwoleniem właściwego organu – przedmiot tych przypadków do których
zaliczyć należy - uchylanie immunitetów (posła, senatora, urzędnika NIK-u, sędziego, członka TS,
prokuratora).
Przykład: Jazda posła po pijanemu -> należy wszcząć postępowanie i uruchomić procedury w
kierunku uchylenia immunitetu, jeżeli osoba, która się zasłania immunitetem sama nie zrezygnu-
je z niego dla tej sprawy. Zdarza się, że mimo przeprowadzenia procedury uchylenia immunitetu
nie zostaje on uchylony. Dana osoba dalej jest chroniona immunitetem na czas trwania kadencji.
W takim przypadku wszczęte postępowanie in rem należy zawiesić na czas trwania przeszkody,
należy liczyć się z tym, że może dojść do przedawnienia ścigania. Do czasu uchylenia immunitetu
nie można również wszcząć postępowania in personam, ponieważ osoba, której należałoby zarzut
przedstawić jest chroniona immunitetem. Jak długo immunitet nie jest uchylony, czy też nie na-
stąpi rezygnacja z niego, tak długo sprawa przeciwko tej konkretnej osobie prowadzona przed
odpowiednimi organami być nie może, co nie znaczy, że nie zabezpieczono, utrwalono dowodów
dla procesu, jeżeliby ten proces miał być kontynuowany.

2/ zróżnicowanego przebiegu procesu (in. postępowania szczególnego)

WYKŁAD IV

1. Fakty procesowe. – patrz schemat

ROC

Zasz

ło

ści

wieci

zew

ęt

ym,

ór

ymi

łą

czy

eś

roc

ór

leg

owan

cze

ces

tó

łą

czy

;

szł

ść

św

iecie

zewn

ęt

ynno

ści

oces

ceso

tó

ają

zach

est

cesu

;

raw

ąc

imi

ceso

ści

ceso

yć

ceso

ce-

ą,

ał

ych

est

cesu

;

zia

ł z

lę

oś

ci:

–

adan

gni

ęc

eś

–

zji

eks

(

aź

oś

proc

;

zje

aź

igd

klu

(!)

ż-

ię

zje

tó

prz

łu

śr

ode

zask

że

zje

któr

prz

łu

guj

śr

prz

zje

ór

prz

proc

stę

pne

pu;

)

klu

(

)

–

ach

ię

proc

(

sta

adli

ść

);

kie

ie-

adli

śc

klu

że

ach

ię

budz

ąt

pliw

oś

ętr

olę

(

zach

ię

aź

ać

to,

ła

za-

ię

rgan

ces

)

j z

ię

;

ró

żn

ię

zia

ła

yty

ole

gają

łan

)

egat

(

ole

gają

zan

proc

yli

oś

proc

któr

ró

żn

cje

prz

ape

cji

ło

że

prz

że

zasadn

gan

)

Podzi

lę

oś

św

proc

–

śla

aż

eś

ktu

proc

św

lą

ię

św

iadc

ze-

–

ętr

eś

ktu

prz

proc

prz

oś

(

ka,

opin

bie

gł

ego

yja

śn

żo

ego

)

prz

yto

proc

(

yli

dan

acji

zasa

dni

;

zal

icz

się

ego

każ

ładać

ię

ką

ę,

rgan

pro

zię

prz

eprow

adz

dow

aż

dą

zę

eż

zasa

dni

ać,

tą

lic

oś

ły

sta

prz

eds

taw

ion

prz

gan

pro

oż

ić.

odz

oż

liw

rgan

acji

prz

oprz

eprow

adz

odó

;

yli

io-

eż

prz

lic

oś

tó

ód

yć

oł

gum

cje

zasa

dni

oś

proto

ły

(

spra

dan

pro

;

ols

kim

ią

asada

otok

ola

śc

yli

oś

kte

pro

so-

prot

oł

astę

pni

pis

prz

proto

św

;

eż

prot

oł

dróż

ić

ędo

ej,

tó

ą-

prz

lic

ję

stę

pny

któr

śc

odo

ej,

oż

ać

dal

prz

ebie

pro

)

oli

stu

ją

–

ach

ą,

ię

iote

św

adr

stn

adr

zę

dnoś

;

adr

iąz

św

;

św

iadc

stu

ją

dle

zglę

dni

;

ęś

cie

św

.po

st.

ładaj

gan

tó

zglę

dni

zpatr

św

eż

;

zdar

się

że

św

kł

ada

sę

–

gan

proc

ył

ącz

sta

.p.

;

oś

.po

eż

elk

że

rat

–

ię

acz

pro

sie

;

oś

są

tos

drz

ędnoś

iotu

św

dre

sa-

;

adr

ią

zan

eś

cią

św

;

iote

św

gan

św

kie

dre

sat

któr

ią

zan

św

;

św

rat

lą

ię

(

ład

yda

ładn

;

gó

śc

acz

eta

pie

stę

prz

ygo

ego

;

ęś

cie

tę

puj

oli

cji

)

zje

(

gni

ęc

;

rat

gni

ęc

agadn

pra

sie

;

są

prz

eja

ładz

gan

ów

;

ią

żą

dre

ią

ste

etn

spra

sta

ię

ró

łe

pra

obo

ią

proc

lą

ię



ządz

(

yda

sti

ist

otn

)



(

ąd

yda

;

łada

ię

zę

śc

pis

cji

stn

ego

zasadn

)

sta

(

ydaje

ał

ład

kaj

ąc

zpra

stę

prz

oto

sdy

yjn

;

totn

acz

sta

ydan

faz

prz

tę

stę

pne

spo

str

że

proc

–

raż

eń

ło

;

że

łe

łu

prz

łu

glę

pis

ęś

cie

są

śc

ór

są

ilk

łó

prz

łu

św

ka,

dno

eś

patr

zach

oż

dno

pł

zł

oż

ań

;

oś

–

ją

fak

ej;

pro

zat

zan

ej,

elu

bądź

stw

rdz

toż

śc

bą

zabe

zpie

dla

dal

ego

pro

;

ór

oż

obę

ać

prz

duj

sty

cja

zia

ł cz

ści

(

asa

bra

yli

pro

sty

śc

asadz

aż

oś

zł

oż

egu

oś

ci)

zł

oż

WYKŁAD V, VI

ZARZĄDZENIA

ORZECZENIA

WYROKI

POSTANOWIENIA

wydawane są zarówno w toku postępowania przy-

gotowawczego, jak i w toku postępowania jurysdyk-

cyjnego.

* Treścią postanowień mogą być decyzja o tym, że

wszczyna się proces, śledztwo, dochodzenie. Przed-

stawienie zarzutów, zamknięcie śledztwa ma rangę

postanowienia (!).
* W toku postępowania przed sądem postanowienia

wydaje organ, który działa w trakcie postępowania

jurysdykcyjnego z reguły kolegialnie, ponieważ pre-

zes sądu, przewodniczący wydziału ma prawo wy-

dawania tylko zarządzeń. Natomiast prawo wydawa-
nia postanowień ma tylko sąd w składzie orzekają-

cym na rozprawie i na posiedzeniu w składzie prze-

widzianym przez kodeks dla danego sądu.

* Postanowienia należy uzasadniać, co do zasady na

piśmie. Należy uzasadniać :

- postanowienie o dopuszczeniu dowodu, jeżeli

druga strona sprzeciwiła się uwzględnieniu dowo-
du

- jeżeli przysługuje środek zaskarżenia; jeżeli

przysługuje zażalenie na postanowienie to decyzja

musi być uzasadniona

Sentencja

– jest pisemna; napisana i podpisana przez cały skład

orzekający; w sentencji podaje się :

 sygnaturę sprawy
 skład orzekający, wymieniony z imienia i nazwiska oraz stanowi-

ska (sędzia, ławnik
 imię i nazwisko prokuratora (art.40, podlega wyłączeniu na

zasadach takich jak sędzia; jeżeli powinien się wyłączyć a nie wyłą-

czył się to jest to podstawa do uchylenia wyroku; przepisy dotyczą-

ce sędziego stosuje się również do prokuratora); rola prokuratora
w procesie karnym zmienia się w zależności od etapu postępowania

karnego:
-- postępowanie przygotowawcze – występuje jako organ proceso-

wy, który albo prowadzi, albo nadzoruje postępowanie przygoto-

wawcze;

-- postępowanie sądowe – z chwilą wniesienia aktu oskarżenia do

sądu w sprawach publicznoskargowych oraz prywatnoskargowych,

w których prokurator objął oskarżenie, występuje jako oskarżyciel

procesowy, a więc już nie jako organ procesowy (jak to miało miej-

sce w post.przyg.), tylko jako czynna strona procesowa. Popiera

wniesione oskarżenie i to na nim spoczywa ciężar udowodnienia

winy. Prokurator pełni rolę rzecznika wymiaru sprawiedliwości,
interesu społecznego, powinien reprezentować interesy pokrzyw-

dzonego. Zwłaszcza w sytuacji, gdy pokrzywdzony nie podejmuje

czynnej działalności w postępowaniu jurysdykcyjnym;); W wielu

przypadkach przepisy k.p.k. przewidują obligatoryjną obecność

prokuratora na rozprawie, więc jego nieobecność stanowi uchybie-

nie procesowe i podstawę do zaskarżenia wyroku; Natomiast, gdy
obecność prokuratora nie była obowiązkowa, to jego obecność

należy odnotować w protokole i wyroku; prokurator w toku procesu

może się zmieniać; w sprawach skomplikowanych dba się o to, aby

jeden prokurator występował w sprawie, bo zna akta sprawy; nie

ma uchybienia procesowego, jeżeli prokurator się zmienia; do pro-
kuratora; do prokuratury wysyła się wokandę a nie wezwanie;
 imię i nazwisko protokolanta (podlega on wyłączeniu na zasadach

podobnych jak sędzia (na podstawie art.40 k.p.k. res in habilis oraz

art.41 k.p.k.); w sytuacji, gdy protokolant powinien się wyłączyć, a

nie zrobił tego, to zachodzi wówczas podstawa do uchylenia wyroku

w drodze apelacji; nie wyłączenia się protokolanta stanowi

bezwzględną przyczynę odwoławczą, którą sąd odwoławczy powi-

nien wziąć z urzędu pod uwagę;
 w treści wyroku są odnotowani z imienia i nazwiska prokuratorzy,

ławnicy, sędziowie, protokolant, terminy rozpraw, ogólne dane
oskarżonego, podaje się znamiona czynu (z aktu oskarżenia) i kwa-

lifikację prawną czynu (również z aktu oskarżenia), a następnie
podaje się rozstrzygnięcie sądu;
 po przeprowadzeniu narady i głosowania nad wyrokiem, sąd

przystępuje do napisania sentencji wyroku
 promulgacja wyroku – jest to ogłoszenie wyroku i podanie go do

wiadomości’
 co do zasady wyrokuje się na rozprawach, ale na gruncie k.p.k.

dopuszczalne jest wyrokowanie na posiedzeniu;
 w sentencji wyroku skazującego następuje przypisanie czynu

oskarżonemu
 forma wyroku - art. 414 k.p.k. ściśle określa wymogi formalne

wyroku (art.414§ 1)

1/ oznaczenie sądu, który go wydał, oraz sędziów, ławników,
oskarżycieli i protokolanta,

2/ datę oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku, 3/
imię, nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego,

4/ przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popeł-

nienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu,

5/ rozstrzygnięcie sądu,

6/ wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej.); jeżeli

wymogi formalne nie zostaną spełnione, jeżeli nie zostaną spełnio-

ne mogą stanowić podstawę do podniesienia zarzutu odwoławcze-

go;

 w treści sentencji wyroku musi być wyraźnie zazna-

czone rozstrzygnięcie, tzn. czy sąd uniewinnia z zarzutu,

czy sąd przypisuje, uznając winnym popełnienia zarzu-

canego czynu; wskazane środki karne, czy zaliczany jest

areszt tymczasowy na poczet kary; ważne jest również

rozstrzygnięcie co do kosztów (składają się one z opłaty

sądowej i kosztów postępowania – jeżeli proces z oskar-
żenia publicznego ponosi jest skazany w przypadku, gdy

zapadł wyrok skazujący. Natomiast, w przypadku wyroku

uniewinniającego koszty ponosi Skarb Państwa; jeżeli

powołani zostali biegli stosuje się zasadę j.w.).

Uzasadnienie

– jest ustne co do zasady (przewodni-

czący przedstawia ustnie motywy tzn. czym się kierował

przy wyrokowaniu), ale są sytuacje kiedy uzasadnienie

wyroku jest obligatoryjnie pisemne; uzasadnienie jest

publiczne (co do sentencji następuje wyłączenie publicz-

ności jeżeli rozprawa jest prowadzona z wyłączeniem

jawności); w ciągu 7 dni strona może złożyć wniosek o
pisemne uzasadnienie, co traktowane jest jako zapo-

wiedź apelacji;

Art. 108
§ 1. Przebieg narady i głosowania nad orzeczeniem jest tajny, a zwolnienie od zachowania
w tym względzie tajemnicy nie jest dopuszczalne.
§ 2. Podczas narady i głosowania oprócz członków składu orzekającego może być obecny jedynie

protokolant, chyba że przewodniczący uzna jego obecność za zbędną

Art. 109.
§ 1. Naradą i głosowaniem kieruje przewodniczący, a jeżeli co do porządku i sposobu narady oraz
głosowania podniesione zostaną wątpliwości, rozstrzyga je skład orzekający.
§ 2. Po naradzie przewodniczący zbiera głosy poczynając od najmłodszego, najpierw od

ławników

według ich wieku

, następnie od

sędziów według ich starszeństwa służbowego

, a

sam głosuje

ostatni

Sprawozdawca

, jeżeli nie jest przewodniczącym,

głosuje pierwszy

Art. 110.
Narada i głosowanie nad wyrokiem odbywają się osobno co do winy i kwalifikacji prawnej czynu,
co do kary, co do środków karnych oraz co do pozostałych kwestii.

Art. 111.
§ 1. Orzeczenia zapadają większością głosów.
§ 2. Jeżeli zdania tak się podzielą, że żadne z nich nie uzyska większości, zdanie najmniej ko-
rzystne dla oskarżonego przyłącza się do zdania najbardziej doń zbliżonego, aż do uzyskania
większości.

D E C Y Z J E O R G A N Ó W P R O C E S O W Y C H

- narada i głosowanie nad orzeczeniem w świetle k.p.k. :

Typowy skład orzekający:
1 sędzia + 2 ławników

Nietypowy skład orzekający:
1 sędzia zawodowy bez ławników
W Sądzie Rejonowym – 3 sędziów zawodowych
W Sądzie Okręgowym – 5 sędziów zawodowych + I instancja ławnicy
II instancja bez ławników

Sędzia sprawozdawca

, występuje w sądzie odwoławczym, w którym to nie ma odczytania aktu

oskarżenia jak w sądzie I instancji, tylko następuje sprawozdanie sędziego sprawozdawcy, dlate-
go też sędzia sprawozdawca najlepiej zna sprawę, zarzuty podniesione w apelacji. Jego obowiąz-
kiem jest zwrócenie uwagi na te przyczyny, które sąd musi wziąć pod uwagę z urzędu (czyli tzw.
bezwzględne przyczyny odwoławcze). Ustawodawca dał prawo do głosowania jako pierwszemu
sędziemu sprawozdawcy, ponieważ zna on sprawę najlepiej. Natomiast zakazując mu oddania
głosu jako pierwszemu w wypadku, gdy jest przewodniczącym sugerował się tym, iż ławnicy mo-
gą kierować się jego zdaniem.

Wyrok

Postanowienie Nakazy karne

Zarządzenie

ją

Sąd

Prezes sądu;

Przewodniczący wy-

działu;

Upoważniony sędzia;

Przewodniczący skła-

du;

Organ prowadzący

postępowanie

przygotowawcze

Forum

rozprawa / posiedzenie

rozprawa /

posiedzenie

rozprawa /

posiedzenie

Uzasadnienie z urzędu

- z zasady na wniosek

- zawsze przy apelacji

- czł. skł. votum separatum

- sąd wojskowy

zawsze na piśmie

art. 504

jeżeli podlega

zaskarżeniu

Doręczenie z urzędu

z zasady ustnie

gdy wydane poza rozprawą

wydane z

uzasadnieniem

art. 505

gdy wydane poza

rozprawą

Art. 112.
Sędzia, który głosował przeciwko uznaniu oskarżonego za winnego, może wstrzymać się od gło-
sowania nad dalszymi kwestiami; wówczas głos tego sędziego przyłącza się do zdania najprzy-
chylniejszego dla oskarżonego.

Art. 113.
Orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego, nie wyłączając przegłosowanego,
chyba że orzeczenie zamieszczono w protokole.

Art. 114.
§ 1. Przy składaniu podpisu członek składu orzekającego ma prawo zaznaczyć na orzeczeniu swoje

zdanie odrębne

podając, w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje orzeczenie.

§ 2. Zdanie odrębne może dotyczyć również samego uzasadnienia orzeczenia; wówczas zdanie to
zaznacza się przy podpisywaniu uzasadnienia.
§ 3. Jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie
zgłoszenia zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wyda-
nia orzeczenia, a

składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie

;

obowiązek ten nie dotyczy ławnika.

Art. 115.
§ 1. Uzasadnienie orzeczenia podpisują osoby, które orzeczenie wydały, nie wyłączając osoby
przegłosowanej.
§ 2. W sprawach rozpoznawanych w składzie sędziego i dwóch ławników uzasadnienie podpisuje
tylko przewodniczący, chyba że zgłoszono zdanie odrębne. W sprawach rozpoznawanych w skła-
dzie dwóch sędziów i trzech ławników uzasadnienie podpisują obaj sędziowie, chyba że zgłoszono
zdanie odrębne.
§ 3. Jeżeli nie można uzyskać podpisu przewodniczącego lub innego członka składu orzekającego,
jeden z podpisujących czyni o tym wzmiankę na uzasadnieniu z zaznaczeniem przyczyny tego fak-

tu.

votum separatum (art.114 k.p.k)

5 przy podpisywaniu wyroku członek składu orzekającego może zaznaczyć, że ma zdanie odręb-

ne;

5  opinia inna niż podzielana przez większość może dotyczyć każdego elementu orzeczenia;
5  zdanie odrębne jest zaznaczane przy podpisywaniu wyroku;
5  w razie zgłoszenia zdania odrębnego konieczne jest pisemne uzasadnienie wyroku przez sę-

dziego, który zgłasza zdanie odrębne; art. 114 § 3 k.p.k.

5 ławnicy nie zgłaszają zdania odrębnego;

UWAGA!! Jeżeli zgłoszono zdanie odrębne ławnik również musi podpisać uzasadnienie.
Je żeli sędzia zgłasza zdanie odrębne to są wówczas są dwa uzasadnienia: wyroku i zdania od-
rębnego (na piśmie). Przy podpisywaniu sentencji wyroku, jeżeli zgłoszono zdanie odrębne, przy
nazwisku sędziego jest zaznaczane to, iż zgłosił zdanie odrębne.

- prawomocność orzeczenia jest to sytuacja prawna, która charakteryzuje się niepodważalno-
ścią decyzji procesowej, bo ma moc normy prawnej i jest wiążąca; Wyróżnia się prawomocność w
aspekcie :

+

formalnym

– jest to sytuacja, gdy:

.. decyzja nie podlega zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków odwoławczych (należą do nich
apelacja na wyrok, zażalenie na postanowienie); zwykłe środki odwoławcze przysługują od decy-
zji, które nie są prawomocne formalnie; jeżeli decyzja nie polega już zaskarżeniu w trybie zwy-
kłego środka odwoławczego to mówimy, że staje się ona prawomocna;
.. decyzja staje się prawomocna, gdy upłynie czas do zaskarżenia decyzji np. wydano wyrok ska-
zujący, oskarżony chce zaskarżyć wyrok, to w ciągu 7 dni od daty ogłoszenia wyroku powinien
złożyć wniosek o pisemne uzasadnienie wyroku. Następnie po otrzymaniu pisemnego uzasadnie-
nia powinien w ciągu 14 dni złożyć apelację, jeżeli nie uczyni tego w tym terminie wówczas upra-
womocnia się wyrok formalnie i nie można go już zaskarżyć. Jest to termin zawity, więc podlega
przywróceniu;

.. staje się prawomocna również, gdy upłynął tok instancji np. został wydany wyrok przez sąd I
instancji, została wniesiona apelacja, a sąd odwoławczy utrzymał wyrok w mocy;

  +

materialnym

– nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie od nowa procesu, które zostało

zakończone, jest prawomocne formalnie; Ne bis in idem – nie sądzi się 2 x w tej samej sprawie;

2. Odwoływalność decyzji procesowej.

Wyróżniamy odwoływalność:

in foro interno (wewnętrzna) – nawet cała decyzja procesowa może być zniesiona, ale warun-

kiem jest, że nie została udostępnioną osobom postronnym, że jej treść jest znana tylko oso-
bom, które ją wydały. Dopuszczalność zmiany projektu, a nawet już napisanej decyzji proce-
sowej jest dopuszczalne po spełnieniu dwóch warunków, jakimi są:

1/ jeżeli większość wyraża zgodę na jej zmianę
2/ treści decyzji procesowej nie zna nikt, poza osobami uczestniczącymi w jej wydawaniu

in foro externo (zewnętrzna) - w nauce prawa występuje zasada stałości orzeczeń, czyli nie-

podważalności decyzji procesowej. W związku z tym powołuję się regułę, że co do zasady jest
niedopuszczalna odwoływalność orzeczeń i postanowień nawet nieprawomocnych, chyba że
przepis szczególny wyraźnie na to zezwala. Do zmiany orzeczenia (jego odwoływalności) może
dojść :

1/ na mocy art. 463 k.p.k. tzw. dewolutywność :

2/ w przypadku wniosku dowodowego, który został wniesiony i oddalony; oddalenie wniosku do-
wodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszego jego dopuszczenia, nawet jeżeli nie zaistniała
żadna nowa okoliczność (art. 170 § 4 k.p.k.). Na oddalenie wniosku dowodowego nie przysługuje
zażalenie (!), istnieje możliwość ponownego złożenia wniosku dowodowego. Ponadto bez złożenia
wniosku organ procesowy może mimo, że oddalił wniosek dowody, ten dowód przeprowadzić.
Oddalenie wniosku dowodowego następuje w postaci postanowienia.

3/ w przypadku postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego. Muszą istnieć podstawy,
aby zastosować środek zapobiegawczy, które należy ustalić w momencie podejmowania decyzji o
zastosowania środka, jak też należy je przeanalizować w trakcie jego stosowania. Może być, bo-
wiem taka sytuacja, że w momencie zastosowania środka takie podstawy istniały, a w trakcie
stosowania już ustały. Przede wszystkim musi zachodzić podstawa ogólna, że materiał dowodo-
wy, który został zebrany w sprawie, wskazywał niezbicie na to, że osoba wobec, której ma być
zastosowany środek zapobiegawczy rzeczywiście popełniła zarzucane jej przestępstwo. Środek
zapobiegawczy musi być zastosowany w procesie in personam, czyli po wydaniu postanowienia o
przedstawieniu zarzutów, musi być określony podejrzany, ale ustawodawca wymaga, że organ
procesowy, który stosuje środek zapobiegawczy nie może uczynić tego pochopnie. Powinien usta-
lić, czy materiał dowodowy wskazuje na to, że rzeczywiście ta osoba a nie inna popełniła prze-
stępstwo. Jeżeli dowody na to pozwalają to wtedy zachodzi podstawa ogólna, do tego musi zajść
choćby jedna z podstaw szczególnych wymienionych w kodeksie np. zachodzi obawa, że podej-
rzany będzie się ukrywał i utrudniał postępowanie, albo nakłaniał świadków do składania fałszy-
wych zeznań. Jeżeli podstawa ogólna lub szczególna ustała należy uchylić środek, albo zamienić
go na łagodniejszy. Obecny k.p.k. zawiera zmianę regulacji dotyczącej czasu trwania aresztu
tymczasowego w toku postępowania przygotowawczego i wtoku postępowania do wydania wyro-
ku. Ponadto wprowadza obowiązek sądowego sprawdzania zasadności kontynuowania aresztu
tymczasowego wobec danej osoby;

sąd wydał            złożono zażalenie
postanowienie         na postanowienie

sąd uwzględnia je, jeżeli orzeka w tym samym

składzie, w którym wydał zaskarżone postanowienie

(dewolytywność względna)

w innych wypadkach prezes sądu przekazuje zaża-

lenie niezwłocznie, wraz z aktami lub niezbędnymi

odpisami z akt sprawy, sądowi powołanemu do roz-

poznania zażalenia (dewolutywność bezwzględna)

4/ możliwość odwołania decyzji niekorzystnej dla strony, jeżeli druga strona się temu nie sprze-
ciwia. Chyba, że można wnieść środek odwoławczy, a decyzją jest postanowienie, które może
zostać zaskarżone w drodze zażalenia, a ono uwzględnione przez sąd, jeżeli działa w tym samym
składzie.

5/ zarządzenia można zawsze odwołać, jeżeli straciły ona zasadność. Zarządzenia wydaje np.
przewodniczący składu orzekającego zarządza 5- minutową przerwę, a następnie zmienia na 15 –
minutową.

3. Odwoływalność oświadczeń procesowych.

oświadczenia procesowe są to czynności procesowe, które są dokonywane w toku przebiegu

procesu, czyli są elementem konstrukcji procesu

w związku z tym, że oświadczenia procesowe są elementem konstrukcji procesu, to wynikają

dalsze czynności procesowe. Jako zasadę przyjęto, że strona nie może odwołać swojego
oświadczenia. Ratio legis tego założenia jest takie, że chodzi o zapewnienie poczucia bezpie-
czeństwa uczestników procesu w trakcie procesu. Zasadą jest, że raz złożone oświadczenie nie
może być cofnięte. Od tej zasady są wyjątki:

       a/ art. 431 § 1 k.p.k. mówi o dopuszczalności cofnięcia środka odwoławczego, ale z artykułu
           tego wnikają pewne ograniczenia, które są zawarte w §2 Oskarżony może cofnąć
           wniesiony na jego korzyść środek odwoławczy, chyba że wniósł go oskarżyciel publiczny
           lub zachodzi wypadek przewidziany w art. 79. [art.79§1 W postępowaniu karnym oskar-
           żony musi (obrona obligatoryjna)mieć obrońcę, jeżeli:
                  1) jest nieletni,
                  2) jest głuchy, niemy lub niewidomy,
                  3) zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.
                  4) (uchylony).]
          Oskarżyciel publiczny (prokurator) może wnosić środki odwoławcze zarówno na niekorzyść
          co wynika z funkcji oskarżyciela, jak i na korzyść co wynika z funkcji rzecznika wymiaru
          sprawiedliwości.
          § 3 Środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego nie można bez jego zgody
          cofnąć.

       b/ odstąpienie od oskarżenia, (ale nie cofnięcia aktu oskarżenia !), czyli od popierania
          wniesionego aktu oskarżenia.
            - Jeżeli oskarżyciel publiczny wniósł akt oskarżenia, a w toku postępowania sądowego
              odstępuje od oskarżenia i oświadcza to sądowi, to sąd nie jest związany oświadczeniem
              oskarżyciela publicznego, że nie popiera aktu oskarżenia (art.14§2 k.p.k.).
            -  Natomiast sąd jest związany odstąpieniem od oskarżenia, oskarżyciela prywatnego
               (Art.491 k.p.k., art. 496 k.p.k. – co jest podstawą do umorzenia postępowania).
            - Jest również możliwość odstąpienia oskarżyciela prywatnego od oskarżenia przed
              prawomocnym zakończeniem postępowania za zgodą przeciwnika procesowego, czyli
              oskarżonego.

      c/ akcja cywilna w procesie karnym – powództwo cywilne można wnieść najpóźniej do chwili
       rozpoczęcia przewodu sądowego. Jeżeli zostaje wniesione powództwo, a następnie cofnięte
       to jest to podstawa do tego, aby sąd karny nie zajmował się sprawą cywilną i pozostawił ą
       bez rozpoznania.

d/ przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego na wniosek pokrzywdzonego – brak wniosku
       stanowi negatywna przesłankę procesową, czyli przeszkodę do prowadzenia postępowania,
       do wszczęcia procesu i podstawę do jego umorzenia. Natomiast ustawodawca przewiduje
       możliwość cofnięcia wniosku o ściganie. W postępowaniu przygotowawczym za zgodą prok-
       uratora prowadzącego postępowanie i nadzorującego jego przebieg, a w postępowaniu
       sądowym za zgodą sądu do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie
       głównej. Z tym, że od tego jest wyjątek, który stanowi przestępstwo zgwałcenia (art.197
       k.k.)

  e/ postępowanie nakazowe i wydawanie wyroku nakazowego – wyrok nakazowy może być
      zaskarżony przez wniesienie sprzeciwu. Ustawodawca w art. 506 § 5 k.p.k. przewiduje
      dopuszczalność cofnięcia sprzeciwu od wyroku nakazowego do chwili rozpoczęcia przewodu
      sądowego na pierwszej rozprawie i wtedy następuje odwołanie oświadczenia procesowego.

Wyrok nakazowy się uprawomocnia i podlega wykonaniu.

4. Niewadliwość czynności procesowych.

Czynność procesowa jest dokonana niewadliwie, gdy są spełnione następujące warunki:

Organ procesowy spełni pozytywnie przesłanki czynności procesowych np. aktu oskarżenia –

spełni prawidłowo wymogi formalne.

Uczestnik procesu ma zdolność do czynności procesowych (tylko wtedy może składać skutecz-

ne oświadczenia procesowe i wykonywać czynności realne). Np. jeżeli toczy się postępowanie
przeciwko osobom, które już odpowiadają karnie, czyli ukończyły 17 lat w chwili czynu i nie
została wyłączona sprawa nieletniego do odrębnego postępowania, to muszą być spełnione
pewne wymogi, aby ten nieletni miał szansę również działać w procesie. Obrona jest obligato-
ryjna w stosunku do nieletniego. Obrońca działa na zasadzie pełnomocnictwa udzielonego
przez przedstawiciela ustawowego nieletniego, bowiem posiada on ograniczoną ą zdolność do
czynności prawnych, albo na podstawie decyzji wydanej przez sąd.

Zdolność procesowa powstaje, gdy uczestnik procesu jest stroną procesu, w stosunku do
nieletniego ma to miejsce na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Powinna być zachowana forma przewidziana przez ustawę, termin do dokonania czynności i

miejsce określone przez ustawę i zgodnie z ustawą; [art. 120 k.p.k. uzupełnienie braków for-
malnych pisma procesowego i 118 k.p.k. znaczenie czynności określamy, nie wg nazwy a tre-
ści; bez znaczenia jest, jaki nadaliśmy tytuł czynności procesowej zwłaszcza, jeżeli jest to pi-
semne oświadczenie, istotne jest to, co się kryje w treści tej czynności]

Przykład z egzaminu (!) 1/Jeżeli jest wydany wyrok, to ten wyrok jest zaskarżalny, ale żeby
go zaskarżyć musi być zrealizowany pewien porządek czynności i pewna procedura zachowa-
na i czynności procesowe muszą być określone. Poucza się strony procesowe, że normalna
drogą do zaskarżania wyroku jest następująca: po ogłoszenia wyroku następuje pouczenie o
sposobie odwołania - poucza się, że zaczyna biec termin siedmiodniowy do złożenia wniosku o
pisemne uzasadnienie wyroku. Następnie po otrzymaniu pisemnego uzasadnienia wyroku za-
czyna biec termin czternastodniowy do wniesienia apelacji. Natomiast, gdyby oskarżony wy-
słuchał tego pouczenia, a następnie na korytarzu napisał i wniósł apelację w ciągu siedmiu
dni, to organ procesowy potraktuje to jako wniosek o pisemne uzasadnienie wyroku, a nie ja-
ko apelację, mimo, że w tytule zawarł słowo „apelacja”. Dopiero po upływie terminu czterna-
stodniowego, potraktuje już złożone pismo jako apelację, ale tylko wówczas jeżeli nie ma
przymusu adwokackiego.

2/ Apelacja wpływa do niewłaściwego funkcjonalnie sądu do rozpoznania sprawy, to ten sąd
przekazuje sprawę do organu właściwego i wówczas uznaje się, że termin został zachowany

Istnienie woli uczestnika składającego oświadczenie procesowe (wykluczony przymus fizyczny,

psychiczny oraz błąd co treści oświadczenia woli).

Od uczestnika procesu nie można oczekiwać złożenia oświadczenia woli pod warunkiem (musi

być złożone bezwarunkowo)

Konsekwencje wad czynności procesowych :

Nieważność czynności procesowej (W OBECNYM USTAWODAWSTWIE NIE MA TEJ INSTYTUCJI

!!!!!!!!!!). Zlikwidowano ją w 2003 r. Istniała w kodeksie postępowania karnego z 1928 r.,
brak w k.p.k. z 1969 r., natomiast była w ustawie z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego.
Nieważność czynności procesowej b y ł a to sytuacja, uchybienie procesowe, które było na ty-
le poważne, że prowadziło do nieważności. Wyróżniało się nieważność bezwzględną, która po-
wstawała ex tunc – od momentu powstania wadliwości, a nie od momentu stwierdzenia nie-
ważności; orzeczenie nigdy nie wywoływało skutków prawnych, potrzebne było jedynie dekla-
ratoryjne stwierdzenie nieważności orzeczenia.

WYKŁAD VII

1.Terminy.

W toku procesu karnego czynności prawne dokonywane są w czasie. Niekiedy ustawodawca ocze-
kuje, że czynność procesowa zostanie dokonana w ściśle określonym czasie.

Przez pojęcie t e r m i n rozumiemy:
a/ określony upływ czasu w ciągu którego mamy dokonać określonej czynności np. 7 dni, miesiąc

b/ punkt czasowy – wskazanie dnia i godziny w której ma być dokonana czynność np. wezwanie
osoby, przesłuchanie świadka (wskazane miejsce, dzień, godzina, sala)
c/ wskazanie fazy postępowania – ustawodawca przewiduje, że czynność możę być dokonana
najpóźniej do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego

Wyróżniamy terminy:
a/ maksymalne (ad quem)- czyli do których należy dokonać czynności; np. do chwili rozpoczęcia
przewodu sądowego; związane są z postulatem szybkości procesu np. ustawodawca przewiduje
wniesienia odpowiedzi oskarżonego na akt oskarżenia, a jednocześnie przewiduje na to termin 7-
dniowy
b/ minimalne (ad guo) – muszą one upłynąć, aby czynność mogła być dokonana ; mają na celu
lepsze przygotowanie się do czynności procesowej np. ustawodawca biorąc pod uwagę ten cel
przewiduje termin minimalny między datą doręczenia wezwania na rozprawę oskarżonemu a datą
terminu rozprawy, który wynosi co najmniej 7 dni. (art.353 k.p.k.)

Terminy procesowe - podział ze względu na następstwa nie zachowania terminu :

ZAWITE

INSTRUKCYJNE

PREKLUZYJNE

- po upływie, których dokonana
czynność jest bezskuteczna,
czyli nie wywołuje skutków
prawnych (art.122 §1 k.p.k.);
- Art.122§2 k.p.k. zawite są
terminy do wnoszenia środków
zaskarżenia oraz inne, które
ustawa za zawite uznaje
- nie może być przedłużony;
- możliwość przywrócenia ter-
minu zawitego, warunki przewi-
duje art. 126 §1 k.p.k.

[wniesienie

środka zaskarżenia jest terminem zawi-

tym, więc można go przywrócić w spo-

sób następujący wniosek o przywróce-

nie terminu + zaświadczenie ze szpitala,

że choroba uniemożliwiała oskarżonemu

dokonanie czynności w terminie + wnio-

sek o pisemne uzasadnienie wyroku]

- terminy zawite nigdy nie od-
noszą się do organów proceso-
wych;

- odnoszą się do organów pro-
cesowych, które obligują organy
procesowe do dokonania pew-
nych czynności w określonym
terminie; ma on zapobiec prze-
wlekłości np. termin do wniesie-
nia aktu oskarżenia 331§1
k.p.k.; uzasadnienie wyroku
423§1 k.p.k.
- po upływie tego terminu czyn-
ność jest skuteczna

- czynność dokonana po upływie
tego terminu nie wywołuje
skutków prawnych
- terminy z reguły bardzo długie
np. 6 m-cy (Prokurator Gene-
ralny może uchylić prawomocne
postanowienie o umorzeniu po-
stępowania przygotowawczego
w stosunku do osoby, która wy-
stępowała w charakterze podej-
rzanego, jeżeli stwierdzi, że
umorzenie postępowania było
niezasadne. Nie dotyczy to wy-
padku, w którym sąd utrzymał
w mocy postanowienie o umo-
rzeniu.(art.328 §1 k.p.k,)

Terminy wprowadzone pod wpływem orzecznictwa SN do k.p.k. to:
a/ roszczenie odszkodowawcze od Skarbu Państwa (art.555 k.p.k.) – roczny termin do docho-
dzenia roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie, w wypadku tymczasowego aresztowania -
od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w razie zaś za-
trzymania - od daty zwolnienia.
[najpierw muszą być spełnione warunki z art.552 k.p.k.]

zasadnicze

szczególne

czynne

ofensywne

bierne

defensywne

karne

powód

cywilny

prywatny

oskarżony

pokrzywdzony

oskarżyciele

publiczny

posiłkowy

uboczny

subsydiarny

Jest nim organ państwowy po-

wołany przez przepisy pr. do

pełnienia określonej roli w proc;

powołanie musi wynikać z usta-
wy; org. Proc. (sąd) należy
odróżnić od osoby reprezentują-

cej org. proc. (Jan Kowalski

sędzia)

Wyróżniamy organy: kierujące

(kierownicze) i pomocnicze

Podmioty posiadające interes praw-

ny w korzystnym dla nich rozstrzy-

gnięciu o przedmiocie procesu.

Osoby działające za

stronę w jej imieniu

na mocy

odpowiedniego tytułu

prawnego.

Osoby niezależne od

stron procesowych,

działające na rzecz

interesu społecznego

w procesie.

Osoby wezwane

przez organ proce-

sowy do dostar-

czenia śr.

dowodowego.

Osoby ułatwiające

organowi proceso-

wemu wykonywa-

nie jego funkcji.

Sąd

Zespół osób lub

osoba wyposażone

w atrybut niezawi-

słości, powołane do

sprawowania wymia-

ru sprawiedliwości

w imieniu RP oraz

w szczególnej proce-

sowej formie.

Sąd

Najwyższy

Sądy

Powszechne

1 apelacyjne

2 okręgowe

3 rejonowe

Sądy

szczególne

1 wojskowe

2 Trybunał

Stanu

podmiot pociągnięty

do odpowiedzialności

posiłkowej

quasi-

pozwany

cywilnie

interwenient

rodzice lub

opiekun

nieletniego

obrońca

pełnomocnik

przedstawiciel

ustawowy

Rzecznik Praw

Obywatelskich

przedstawiciel

społeczny,

czyli przedstaw.

Org.społecznej

dopuszczonej na

jej wniosek do

udziału w post.

sądowym

podmiot upraw.

do wnoszenia

kasacji „nad-

zwyczajnej”

1. Minister

Spraw.

– Prok. Gen.
2. Naczelny

Prok. Wojskowy

w sprawach

wojsk.

prokurator

w postępowaniu

adhezyjnym

oskarżony

- dostarcza

ś.d. w post

wyjaśnień

osoba podda-

na oględzinom

lub badaniom

ciała

zawodowy

kurator

sądowy

- dostarcza

ś.d. w post

wyniku wy-

wiadu środo-

wiskowego

świadek

- dostarcza

ś.d. w post

zeznań

specjalista,

os. wykonują-

ca czynności

tech. w czasie

np. oględzin,

ekspertyzy

itp. (fotograf,

technik)

Biegły - do-

starcza ś.d.

w post opinii

protokolant,

os. powołana

do spisania

protok.

stenograf,

os. wykonują-

ca stenogram

czynności

niezależnie od

spisania pro-

tok.

tłumacz,

os. wzywany

do przesłu-

chania głu-

chego, nie-

mowy i os. nie

władającej j.

polskim – w

określonych

syt.

konwojent

Policji

Prokurator

Policja

I UOP

Organy

procesowe

Strony procesu

karnego

Reprezentanci

stron proc.

(przedst.. procesowi)

Rzecznicy

interesu

społecznego

Osobowe

źródła

dowodowe

Pomocnicy

organów

procesowych

Uczestnik procesu

jest to podmiot biorący udział w procesie karnym w roli określonej przez prawo procesowe . Nie staje się uczestnikiem procesu publiczność.

Policja sesyjna – jest to uprawnienie sądu do ukarania osoby z publiczności, która narusza powagę sądu.

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO

WYKŁAD VIII

1.Sąd:

a/ Nazwa S ą d jest pojęciem wieloznacznym.

W języku prawniczym sąd jest to zespół osób, które są wyposażone w :
- atrybut niezawisłości,
- powołane są do sprawowania wymiaru sprawiedliwości w imieniu RP, wydając orzeczenia w
imieniu RP,

b/ sądy szczególne dotyczące prawa karnego:
- sąd wojskowy
- Trybunał Stanu

c/ właściwości sądów:
- miejscowe:
Właściwym miejscowo jest sąd, w którym popełniono przestępstwo. Jeżeli sprawa wpłynęła do
niewłaściwego sądu to ten sąd przekaże sprawę właściwemu sądowi.
Sąd sam sprawdza swoją właściwość z urzędu!!!
Jeżeli nie można ustalić sądu właściwego miejscowo to stosuje się reguły pomocnicze zawarte w
k.p.k.

- rzeczowe:
Ustawodawca wylicza, które sprawy dotyczą sądu okręgowego. Natomiast, jeżeli coś nie jest wyli-
czone, to rozpatruje sąd rejonowy.
Oceniając, czy sąd jest właściwy rzeczowo, sprawdza się:

.: czy nie zaszła niewłaściwość rzeczowa bezwzględna, czyli sytuacja w której sprawa podle-
gała sądowi okręgowemu, a rozpoznał ją sąd rejonowy. Wówczas powstaje uchybienie pro-
cesowe, które należy do najpoważniejszych i jest to tzw. bezwzględna przyczyna odwoław-
cza. W przypadku wniesienia apelacji sąd odwoławczy powinien z urzędu wziąć pod uwagę
to uchybienie, co wyraża się w uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpa-
trzenia do sądu właściwego (art. 439 § 1 pkt. 4 k.p.k.)
.: czy nie zaszła niewłaściwość rzeczowa względna, czyli sprawa trafiła do sądu okręgowego,
a właściwym był sąd rejonowy. W tym przypadku nie zachodzi uchybienie procesowe
.: zmianę kwalifikacji prawnej czynu – może nastąpić w trakcie postępowania sądowego -
coś było przestępstwem, ale stało się występkiem (w sprawach o wykroczenia orzekają sądy
grodzkie)

- funkcjonalne:
Sąd jest właściwy do dokonania czynności ze względu na sprawowaną funkcję np. sąd rejonowy
jest upoważniony tylko do wydawania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu

d/ Łączność spraw.
Zachodzi w przypadku zmian sądów:
- podmiotowa –> podmiot łączy sprawy - 1 osobie zarzuca się kilka przestępstw
- przedmiotowa –> przedmiot łączy sprawy – kilku sprawców, 1 czyn
- przedmiotowo - podmiotowa –> różni sprawcy, różne czyny

e/ W procesie karnym może dojść do p r z e ł a m a n i a z a s a d y w ł a ś c i w o ś c i s ą d u
ze względu na:

 ekonomię procesu (oszczędność kosztów procesu) – jeżeli większość świadków mieszka w

jednym okręgu, a przestępstwo popełniono, gdzie indziej to istnieje możliwość przekazania
sprawy sądowi, gdzie jest większość

 dobro wymiaru sprawiedliwości art.37 k.p.k. – Sąd Najwyższy może z inicjatywy właści-

wego sądu przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wy-
maga tego dobro wymiaru sprawiedliwości; Np. Jeżeli osoba przeciwko, której jest prowa-
dzony proces jest osobą publiczną to zachodzi prawdopodobieństwo braku bezstronności
sądu ze względu na bliskie środowisko. Wówczas dany sąd może wystąpić do SN o to, aby
kto inny prowadził proces.
Iudex suspektus – art.31 k.p.k (może być wykorzystana do chwili rozpoczęcia przewodu
sądowego; wówczas nie jest konieczne wytykanie sędziemu szczegółowych przyczyn, któ-
re mogą powodować brak bezstronności)

 nieletni – sąd rozpatruje sprawę ze względu na miejsce zamieszkania rodziców, a nie ze

względu na miejsce popełnienia czynu

 nieletni popełnił przestępstwo z dorosłymi – prokurator może zdecydować, że nie wyłączy

sprawy nieletniego i skieruje akt oskarżenia do sądu właściwego miejscowo. Akt oskarże-
nia obejmie zarówno nieletniego jak i dorosłego. Sąd, który będzie właściwy miejscowo
może poinformować sąd właściwy do rozpoznania sprawy nieletniego o popełnionym przez
niego czynie.

S K Ł A D Y S Ą D Ó W P O W S Z E C H N Y C H

2.Prokuratura.



W toku postępowania karnego działa prokurator, a nie prokuratura.



Prokuratura jest tylko instytucją w skład, której wchodzą prokuratorzy.



Prokuratura jest oparta w Polsce na 3 zasadach:

- niezależności prokuratorów
- hierarchicznego podporządkowania
- niepodzielności i jednolitości prokuratury



Struktura Prokuratury - organy prokuratury:

- Prokuratura Krajowa
- Prokuratury Apelacyjne
- Prokuratury Okręgowe
- Prokuratury Rejonowe



Na czele stoi Prokurator Generalny (Minister Sprawiedliwości)



Prokuratura zorganizowana jest o kilka zasad procesowych, które są charakterystyczne tylko

dla niej:

- h i e r a r c h i c z n e p o d p o r z ą d k o w a n i e – dyrektywa w myśl, której prokurator jest
zobowiązany wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego prokuratora.
Polecenie dotyczące treści czynności procesowej prokurator przełożony wydaje na piśmie, a na
żądanie prokuratora - wraz z uzasadnieniem. W razie przeszkody w doręczeniu polecenia w for-
mie pisemnej dopuszczalne jest przekazanie polecenia ustnie, z tym że przełożony jest obowiąza-
ny niezwłocznie potwierdzić je na piśmie. (art.8.ust.2 ustawy o prokuraturze)
Nowela z 1996 r. wprowadziła 2 reguły:
- tylko prokurator bezpośrednio przełożony ma prawo wydawania wszelkich poleceń służbowych;
- jeżeli w postępowaniu sądowym ujawniają się nowe okoliczności, to prokurator może samo-
dzielnie podejmować decyzje co do danego postępowania, nie musi mieć zgody przełożonego;

I instancja

Sąd rejonowy

Sąd okręgowy

Rozprawa

Posiedzenie

Rozprawa

Posiedzenie

1 sędzia

uproszcz, wykr

1 sędzia

post. uproszcz

1 sędzia

List żelazny

1 sędzia 2 ław.

1 sędzia 2 ław

3 sędziów

szczeg. zawiłość

3 sędziów

szczeg. zawiłość

2 sędz. 3 ław

II instancja

Sąd rejonowy

Sąd okręgowy

Rozprawa

Posiedzenie

Rozprawa

Posiedzenie

3 sędziów

1 sędzia

art. 476 kpk

3 sędziów

Hierarchiczne podporządkowanie wyraża się w 2 szczególnych regułach organizacyjnych, typo-
wych dla prokuratury:

.. Zasada substytucji- dyrektywa w myśl, której przełożony ma prawo zlecić prokuratorowi
podwładnemu dokonanie czynności procesowej;
Substytucja NIE JEST dozwolona, gdy:

- przepis prawa zastrzega dokonanie czynności przez prokuratora odpowiedniego
stopnia np. wnieść kasację może tylko Prokurator Generalny
- nie wolno przekazywać prokuratorowi podwładnemu kontroli nad prokuratorem
przełożonym
- przepis prawa nie zezwala określonym osobom (np. asesorowi prokuratorskiemu)
dokonywania niektórych czynności; prawo do dokonywania czynności musi wynikać z
ustawy;

.. Zasada dewolucji – dyrektywa w myśl, której prokurator przełożony może przejąć do
wykonania czynności prokuratora podwładnego, ale w granicach wyznaczonych przez pra-
wo. Jest odwrotnością zasady substytucji.

- zasada n i e z a l e ż n o ś c i p r o k u r a t o r ó w - została im przyznana nowelizacją ustawy
o prokuraturze w roku 1996. Na jej podstawie prokurator ma prawo do własnego zdania i jego
obrony. Wprowadzenie tej zasady ma na celu przyznanie mu samodzielności do działania, zacho-
wania się w niektórych sytuacjach. Prokurator uzyskał również prawo do samodzielności w proce-
sie;

- zasada j e d n o l i t o ś c i i n i e p o d z i e l n o ś c i p r o k u r a t u r y (zasada indyferencji-
braku różnicy) – prokurator zawsze reprezentuje prokuraturę w całości, a prokuratura może po-
służyć się każdym prokuratorem do wykonania swych zadań.

Gwarancje niezależności prokuratora: (art.16a ustawy o prokuraturze)
a/ jest nieusuwalny

b/ chroniony immunitetem
c/ ma ustawowe prawo do swojego zdania
d/ ma prawo do tego, aby nie był przenoszony na inne stanowisko służbowe

WYKŁAD IX

1. Teoria dowodowa.



Decyzja procesowa – imperatywne oświadczenie woli w procesie, pomiędzy podmiotem oświad-

czenia a adresatem zachodzi stosunek podporządkowania. Decyzja procesowa jest rezultatem
postępowania, w którym należy przedstawić przesłanki rozstrzygnięcia (ustalenie stanu faktycz-
nego, podciągnąć przepis pod stan faktyczny i wyciągnąć konkluzję)
Powiązany zespół czynności procesowych - postępowanie rozpoznawcze (pojęcie szersze), to nie
postępowanie dowodowe, bo stanowi tylko część postępowania rozpoznawczego.



Etapy postępowania dowodowego

1/ wykrycie, zbieranie, wydobywanie dowodów
2/ zabezpieczenie dowodów
3/ wprowadzenie ich do postępowania rozpoznawczo-decyzyjnego
(z urzędu, bądź na wniosek)
4/ przeprowadzenie dowodu
5/ ocena dowodu i ustalenie stanu faktycznego



Poznawanie dowodowe zawsze dotyczy zdarzeń przeszłych

Ślad » przedmiot badania organu procesowe np. badania DNA, fotografia, wypowiedź, odciski
palca, miejsce zdarzenia, treść dokumentów

Organ procesowy odtwarza obraz zdarzenia, które było w przeszłości » często powoduje mylne
wyobrażenie przebiegu zdarzenia (odczytanie dowodów osobowych lub rzeczowych)

Dowodowa rekonstrukcja zdarzeń przeszłych jest procesem twórczym, gdzie należy brać pod
uwagę omylność ludzką

czynności
zbiorowe



Musi być wysokie prawdopodobieństwo przebiegu zdarzenia z zachowaniem logiki i zdrowego

rozsądku oraz rozumowanie jakie przyjąłby każdy przeciętny człowiek



Pojęcia:

a/ DOWÓD  występuje w kilku znaczeniach, jako:
- dowodzenie procesowe (proces myślowy)
- postępowanie dowodowe (tok czynności)
- świadek (źródło dowodowe)
- zeznania świadka (środek dowodowy)

b/ ŚRODEK DOWODOWY :
- fakt, z którym osoba przeprowadzająca dowód styka się bezpośrednio i za pomocą którego po-
znaje fakt udowadniany
- zeznania świadków, wyjaśnienia stron, opinia biegłych, treść dokumentów, właściwości podda-
nych oględzinom miejsc, rzeczy i ludzkiego ciała

c/ŹRÓDŁO DOWODOWE:
- osoba lub rzecz, która dostarcza środka dowodowego
- osoby, przedmioty materialne

Sposoby przeprowadzania dowodów:
a/ przesłuchanie :w formie ustnej lub oświadczenia pisemne. Może dotyczyć osoby, które jest
zobowiązana do złożenia zeznań, ale i tej osoby, która ma składać wyjaśnienia
b/ odczytanie: dotyczy dokumentów
c/ oględziny: zawsze jest sporządzony protokół

Sposoby uzyskiwania dowodów:
- przeszukanie
- zatrzymanie lub odebranie rzeczy
- sekcja zwłok
- badania biegłych
- eksperyment dowodowy

Sposoby kontrolujące przeprowadzenia dowodów i ustalenia dowodów:
- konfrontacja dotyczy tylko świadków i nie dotyczy świadka anonimowego
- porównanie np. dokumentów

d/ PRZEDMIOT DOWODU – okoliczność, której istnienie lub nieistnienie ma być wykazane w pro-
cesie dowodowym; najczęściej jest to całe zdarzenie, jako wycinek zachowania ludzkiego, który
podlega ocenie i wartościowaniu

e/ FAKT GŁÓWNY :
– to okoliczność, która w ramach określonego postępowania dowodowego jest jego ostatecznym
celem
- zestaw znamion przestępstwa widzianego w aspekcie postępowania dowodowego
- jest to ostateczny cel procesu

f/ FAKT DOWODOWY:
- okoliczność stanowiąca przedmiot dowodzenia, ale ujęta cząstkowo
- nie jest ostatecznym celem procesu dowodzenia, ale stanowi przesłankę w rozumowaniu dowo-
dowym faktu głównego
- o tym, czy istnieje lub nie wyciąga się wniosek, czy istnieje fakt główny

g/ POSZLAKA – fakt dowodowy (nie jest to dowód niepewny!)

Wyróżniamy poszlakę:
- pozytywną (potęguje prawdopodobieństwo istnienia faktu głównego)
- negatywną (osłabia prawdopodobieństwo istnienia faktu głównego np. alibi)
Oparcie procesu na poszlakach - na podstawie jednej poszlaki nie może dojść do skazania – 3
warunki:

1/ łańcuch poszlak – musi prowadzić do rozwikłania faktu głównego (aby dokonywać ustalenia na
podstawie faktu dowodowego)
2/ łańcuch poszlak nierozerwalny
3/ wszystkie poszlaki muszą być wiarygodne (poszlaka może być wiarygodna, co prowadzi do jej
przyjęcia lub odrzucona ze względu na niską wiarygodność)

Poszlaki dzielą się na :
a/ dowody bezpośrednie – dotyczące faktu głównego
b/ dowody pośrednie – dotyczą faktu ubocznego

PROCES POSZLAKOWY – brak dowodów bezpośrednich (które wprost wskazują na fakt główny);
wnioskowanie o fakcie głównym opiera się na szeregu faktów dowodowych (poszlak)

WYKŁAD X

1.Dowody.

 Podział ze względu na kryterium:

A/ Rodzaj źródła dowodowego:

- osobowe : zeznania świadków, wyjaśnienia stron procesowych, opinie biegłych, właściwości cia-
ła, które jest poddane oględzinom
- rzeczowe – miejsce poddane oględzinom, właściwości rzeczy poddanych oględzinom, treści do-
kumentów, odłączone od organizmu tkanki ludzkie (np.krew), zwierzęta, zwłoki ludzkie poddane
oględzinom

[oględzin dokonuje prokurator z udziałem biegłego (tak stanowi przepis k.p.k., w praktyce oglę-
dzin dokonuje jedynie biegły)]

B/ Treść dowodu

- pojęciowe – wyrażają treść pojęciową np. zeznania świadka, opinia biegłego, treść dokumentu
- zmysłowe – są to wartości dowodowe, które wyrażają się ze zmysłowej percepcji np. miejsce,
rzeczy poddane oględzinom, których właściwości docierają do naszych zmysłów

[każdy dowód ma być utrwalony, np. protokołem, który jest najprostszym sposobem)

C/ Forma dowodu:

- ustna
- pisemna
- symboliczna (wyrażona w innych znakach niż pisemny) np. szyfr, znaki gestykulacyjne

D/ Mający na względzie genezę źródła dowodowego:

- przypadkowa (naturalna) – występują najczęściej
- z przeznaczenia (np. przeszukanie mieszkania)

E/ Inny podział na:

- oryginalne (pierwotne) – z pierwszego źródła, z pierwszej ręki np. zeznanie naocznego świadka
(między podmiotem dowodu a organem przeprowadzającym dowód istnieje tylko jedno źródło
dowodowe np. oskarżony, naoczny świadek, oryginalny dokument)
- pochodne – pochodzące z dalszych źródeł np. świadek ze słuchu

 Słownik pojęć z zakresu problematyki dowodowej:

Warunki, jakie mają być spełnione, aby dowód był udowodniony
w znaczeniu procesowym:

a/ w a r u n e k o b i e k t y w n y – fakt musi być obiek-
tywnie przekonywalny. Dowód, który został przeprowadzony
jest na tyle mocny, że przekonał każdego normalnie rozu-
mującego człowieka do swojej obiektywności, prawdziwości;
b/ w a r u n e k s u b i e k t y w n y – chodzi o stworzenie
takiej sytuacji, aby przekonać organ procesowy o prawdzi-
wości dowodzonego faktu

W procesie karnym udowodnione mają być faktu obciążające
oskarżonego, ale nie muszą być udowodnione okoliczności dla
oskarżonego korzystne. Chodzi tutaj o spełnienie 2 zasad proce-
sowych: in dubio pro reo i domniemania niewinności.
Jeżeli jest podnoszona okoliczność korzystna w procesie, to nie
musi być prowadzony szczegółowy tok na udowodnienie tej oko-
liczności, ale może być ta okoliczność brana przy orzekaniu.

Na jednej ze stron spoczywa ciężar dowodu – normy prawa na-
kładają na strony obowiązek udowodnienia, że to jej twierdzenia
są prawdziwe. Z reguły ciąży on na oskarżycielu, który ma udo-
wodnić swoje twierdzenia za pomocą dowodu przekonać organ
procesowy o istnieniu faktu, że tak a nie inaczej przebiegało
zdarzenie, że oskarżony popełnił zarzucany mu czyn.

Oznacza przeprowadzenie dowodów, które dają wysoki stopień
prawdopodobieństwa istnienia pewnego faktu, ale nie stwarzają
pełnej obiektywnej przekonywalności i nie wymagają całkowite-
go przekonania organu procesowego. Wyznaczają pewne mini-
mum wymagań ustawowych.

Art.168 k.p.k.
Wyróżniamy:
a/ n o t o r y j n o ś ć  p o w s z e c h n ą – występuje, gdy fakt
jest znany powszechnie (czyli właśnie notoryjny)
b/ n o t o r y j n o ś ć   u r z ę d o w a (sądowa) – dany fakt jest
znany, ale tylko na podstawie działalności urzędowej. Fakty no-
toryjne muszą być znane stronom procesowym, aby były pod-
stawą faktyczną.

Najwyższy stopień notoryjności. Jest to coś więcej niż notoryj-
ność;

Mówimy o domniemaniu, jeżeli na podstawie jednego faktu -
już ustalonego - wyciągniemy wniosek o istnieniu innego faktu
powiązanego z nim przyczynowo. Uzasadniające wnioskowanie
oparte na wnioskowaniu probabilistycznym (rachunku prawdo-
podobieństwa).

Udowodnić

Oczywistość

Uprawdopodobnić

Notoryjność

Domniemanie

Wyróżniamy domniemanie:
a/ f a k t y c z n e – wnioskowanie o fakcie, który stanowi na-
stępnik domniemania, następuje na podstawie więzi przyczyno-
wej, który łączy następnik z poprzednikiem; są wzruszalne
(można je podważyć)

b/ p r a w n e – ustawa nakazuje przyjąć fakt B (następnik),
jeżeli istnieje fakt A (poprzednik); nie można ich wzruszyć; są
wyjątkowo względne (dopuszczalne jest wnioskowanie przeciw-
ne pod warunkiem, że przeprowadzi się przeciwdowód);

 Etapy postępowania dowodowego:

1 etap

- wykrycie, zbieranie, wydobywanie dowodów (obciążają przede wszystkim policję. K.p.k.

czynności wykrywacze i zabezpieczające zawiera w przepisach o przebiegu postępowania przygo-
towawczego. Należy podkreślić, że w wielu przypadkach czynności tych Policja dokonuje przed
wszczęciem postępowania przygotowawczego, aby sprawdzić czy są podstawy do rozpoczęcia
procesu)

2 etap

- dochodzenie wstępne (należy odróżnić od dochodzenia właściwego) - w jego ramach

dokonuje się dwóch rodzajów czynności, które to objęte są regulacją k.p.k., a mianowicie:
- czynności sprawdzające (art.307 § 2 k.p.k.) – wyjaśnienie zwrotu „czynności wymagające spi-
sania protokołu” - są to czynności o charakterze dowodowym, które mogą być dokonane w proce-
sie.
- czynności niecierpiące zwłoki (art. 308 k.p.k.) – chodzi tu o czynności, których dokonanie jest
niezbędne, gdyż późniejsze ich dokonanie albo będzie nieskuteczne, albo niemożliwe. Należą tu
każde czynności zabezpieczające.

 Strony procesowe mają inicjatywę dowodową i mogą zgłaszać wnioski dowodowe.

WYKŁAD XI

1. Opinie biegłych :


ich opinii zasięga się w trybie art. 193 k.p.k. [wiadomości specjalne] § 2 instytucja naukowa,

specjalistyczna, §3 opinia kompleksowa (kombinowana)



powoływanie biegłych w procesie :

- decyzja w zakresie o powołanie biegłych musi mieć formę POSTANOWIENIA
- POSTANOWIENIE o dopuszczeniu biegłego wydaje prokurator w postępowaniu przygotowaw-
czym, a w postępowaniu sądowym – sąd
- niedopuszczenie wniosku dowodowego również następuje to formie POSTANOWIENIA
- NA POSTANOWIENIE O ODDALENIU WNIOSKU DOWODOWEGO NIE PRZYSŁUGUJE ZAŻALE-
NIE. POSTANOWIENIE TO NIE WYMAGA UZASADNIENIA.
Natomiast ten sam wiosek dowody można złożyć ponownie.



biegłego powołuje się, gdy zachodzą okoliczności mające (art.193 k.p.k.):

- istotne znaczenie (czyli nie mogą mieć charakteru marginalnego)
- wymagane są wiadomości specjalne (są to takie okoliczności, które wykraczają
poza normalną wiedzę posiadaną przez organ procesowy. Miernikiem jest poziom
wiedzy człowieka wykształconego o odpowiednim doświadczeniu. Do wiadomości
specjalnych nie należy wiedza na temat obowiązującego prawa)



SN wypowiada się, kiedy powoływać biegłych:

- w razie ustalenia charakteru i stopnia uszkodzenia ciała
- ruch pojazdów mechanicznych (badanie stanu technicznego pojazdu, stanu zdro-
wia kierowcy, odtworzenie wypadku)
- zaburzenia w sferze popędu seksualnego
- ocena stopnia rozpoznania czynu
- stopień nadużycia alkoholu
- potrzebne posiadanie informacji ponadprzeciętnych

ląd

ecz

ict

lit

erat



Sąd ma obowiązek powołać biegłych ! Nie można dowodu z biegłego zastąpić innym dowodem !

Biegli nie rozstrzygają żadnych zagadnień faktycznych i nie uzasadniają faktycznych okoliczności.
Art.8 k.p.k. Sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest
związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu.



Biegły ma z sądem podzielić się :

- swoją wiedzą specjalistyczną
- sporządzić opinię, która stanowi podstawę do rozstrzygnięcia



opinia biegłego może być kwestionowana, podważana. Zawsze istnieje możliwość powołania

nowego biegłego. W przypadku kilku opinii mogą one być ze sobą sprzeczne. W tym wypadku sąd
musi oprzeć się na wybranej opinii i uzasadnić dlaczego tą a nie inną wybiera.

SN stanął na stanowisku, że niedopuszczalne jest odrzucenie wszystkich opinii biegłych i podjęcia
rozstrzygnięcia przez sąd. Sąd musi liczyć się z wydaną opinią.
Sąd jest najwyższym biegłym.



wyróżniamy opinię:

- kompleksową (kombinowaną) – wspólna opinia i badania dokonane przez kilku biegłych, bądź
każdy z nich prowadzi badania samodzielnie i wydaje swoją opinię.
W przypadku wątpliwości sądu, co do wydawanych opinii przez biegłych, powinien powołać innych
biegłych.



Sąd NIE JEST związany opinią biegłego ! Dokonuje on jedynie oceny opinii biegłego! Sąd kieruje

się własnym doświadczeniem



opinia wydawana przez instytucję naukową (art.192§3 k.p.k.):

- ma taką samą wartość jak dowodową jak opinia biegłego
- opinia instytucji naukowej jest bardziej kosztowna



na tej samą okoliczność może być powołanych kilku biegłych lub instytucji naukowych. Ich licz-

ba zależy od organu procesowego.



opinia wydawana przez biegłego dziedziny pokrewnej od dziedziny badanej ma taką samą war-

tość.



opinia prywatna w rozumieniu art.193 k.p.k. nie jest opinią specjalistyczną, ponieważ nie jest

wydana przez osobę indywidualną. Może stanowić jedynie dowód w sprawie, jako dokument !



Art.195 k.p.k. stanowi, że do pełnienia czynności biegłego jest obowiązany nie tylko biegły są-

dowy (który znajduje się na liście), lecz także każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią
wiedzę w danej dziedzinie, tzw. biegły ad hoc (spoza listy)



Obowiązki biegłych:

- przeprowadzanie badań           są to obowiązki prawne !! Dopiero z chwilą nałożenia na daną
- złożenie opinii                        osobę tych obowiązków staje się ona biegłym, a nie poprzez
                                               złożenie przyrzeczenia

Do biegłego stosuje się przepisy o świadku, ze wskazaniem odrębności:
- kary procesowe – jeżeli nie wykona w/w obowiązków stosuje się areszt do 30 dni lub karę pie-
niężną do 3 tyś
- obowiązek stawiennictwa na wezwanie sądu (wyjątkowo można zastosować przymusowe do-
prowadzenie)

Biegły może uwolnić się od obowiązków, jeżeli :
- nie posiada odpowiedniej wiedzy
- nie posiada odpowiedniej aparatury
- jest obciążony innymi obowiązkami i nie zdąży przedstawić odpowiedniej opinii w wyznaczonym
czasie



Koszty opinii biegłego wchodzą w koszty postępowania



Opinia biegłego jest pisemna!



Biegłym NIE może być (art.196 k.p.k. wyłączenie biegłego):

- świadek czynu
- osoba, która jest biegłym
- świadek (art.178 k.p.k.)
Nie wolno przesłuchiwać jako świadków:
1) obrońcy lub adwokata działającego na podstawie art. 245 § 1 co do faktów, o których dowie-
dział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,
2) duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.
- wyłączenie sędziego z mocy prawa art.40 k.p.k.



Biegły odpowiada za :

- składanie fałszywych zeznań (należy go pouczyć o tej odpowiedzialności)
- zatajanie prawdy
- złożenie fałszywej opinii


art.198 k.p.k. – biegłemu należy udostępnić akta, dowody rzeczowe



Sposoby postępowania z biegłym:

- powołuje się go postanowieniem w postępowaniu przygotowawczym, które zawiera termin i ob-
owiązki
- opinia biegłego jest sporządzana na piśmie z podopisem biegłego
- sąd może wyjątkowo wezwać biegłego na rozprawę w celu dosłuchania opinii
- w sądzie odwoławczym biegli mogą zostać ponownie powołani



art.199 k.p.k. -- Złożone wobec biegłego albo wobec lekarza udzielającego pomocy medycznej

oświadczenia oskarżonego, dotyczące zarzucanego mu czynu, NIE MOGĄ stanowić dowodu. Zaka-
zu wyrażonego przez ten artykuł nie można uchylić.



art.199a – badania wariograficzne -- Stosowanie w czasie badania przez biegłego środków

technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu badanej osoby możliwe
jest wyłącznie za jej zgodą.
Korzystać z wariografu może jedynie biegły za zgodą osoby badanej. Organ procesowy NIE może
korzystać z wariografu. W trybie tego artykułu biegły może stosować wariograf do świadka i
oskarżonego. Ekspertyza wariograficzna NIE JEST przesłuchaniem!!! Zgoda na badanie wariogra-
ficzne może być w każdym czasie cofnięta.



zarzuty stawiane biegłym:

- opinia niepełna (wniosek o uzupełnienie opinii, można go składać już w trakcie postępowania
przygotowawczego)
- opinia niejasna (dosłuchanie biegłego)
- opinia sprzeczna wewnętrznie (biegły musi je wyjaśnić, ewentualnie sąd wzywa innego biegłe-
go)
- kilku biegłych – sprzeczność opinii – sąd dokonuje wyboru opinii



opinia psychiatryczna (art.202 k.p.k.) :

- minimum 2 psychiatrów nie pozostających ze sobą w stosunku bliskości
- decyzję o powołaniu biegłych psychiatrów wydaje sąd w postępowaniu sądowym, a prokurator
w postępowaniu przygotowawczym

Obserwacje w zakładzie psychiatrycznym (art.203 k.p.k.):
- poprzedzone wnioskiem o umieszczeniu w zakładzie psychiatrycznym
- obserwacja może trwać max 6 tyg. okres obserwacji może zostać przedłużony na czas nieozna-
czony

2. Specjaliści:



powoływani w celu ograniczenia biegłych



nie są osobowymi źródłami dowodowymi (w odróżnieniu biegłych)



są fachowymi pomocnikami organów procesowych



przeprowadzają oględziny jako organ pomocniczy organu procesowego



mogą być funkcjonariusze organów procesowych (policjant) lub inne osoby będące specjali-

stami (w takim przypadku składają przyrzeczenie zgodnie z art.205§2 k.p.k.)



w celu powołania wydaje się zarządzenie, a nie postanowienie jak to ma miejsce w przypadku

biegłych


specjaliści nie wydają opinii (ani pisemnie ani ustnie)



można przesłuchać specjalistę w charakterze świadka



specjalistami najczęściej są funkcjonariusze i i stanowią pomocników organów procesowych

(np.przy oględzinach)


jeżeli posiadają wiadomości służbowe, to należy ich zwolnić z tajemnicy

2. Oględziny:
- są środkiem dowodowym
- co do zasady przeprowadzane są po wszczęciu postępowania, ale można w trybie art.308 k.p.k.
przyśpieszyć
- z oględzin należy sporządzić protokół
- przedmiotem oględzin może być miejsce

3. Wizja lokalna:


służy sprawdzeniu wiarygodności dowodów z innych źródeł



ma na celu skontrolowanie czy dowody z przesłuchania oskarżonego są wiarygodne

4. Czynności niepowtarzalne:

Oględziny rzeczy – muszą być dokonywane natychmiast, ponieważ już nie będzie możliwości ich
ponownie przeprowadzić

Art. 410 k.p.k. – nakaz dokonywania dowodów bezpośrednio przed sądem, Nie jest uchybieniem
dokonywanie oględzin wcześniej i przeczytanie protokołu na rozprawie.

Eksperyment procesowy – zmierza do zweryfikowania uzyskanych wcześniej dowodów przez uzu-
pełnienie pewnych okoliczności eksperymentem. Częste w procesach poszlakowych.

[Poszlaka - fakt dowodowy, okoliczność, która pozwoli sądowi na pełniejszą ocenę]

Przeprowadzane przez organ procesowy w toku postępowania przygotowawczego lub procesowe-
go. Sporządza się protokół i włącza do akt sprawy.

5. Oględziny w celach dowodowych:
- pokrzywdzony
- świadek
- oskarżony

WYKŁAD XII

1. Przeszukanie. Art.221 k.p.k.

Mieszkania:

- Przeszukania może dokonać prokurator albo na polecenie sądu lub prokuratora, Policja, a w
wypadkach wskazanych w ustawie - także inny organ. (art.220'1 k.p.k.)
- czynność procesowa, która narusza prawo do nietykalności mieszkania, prawo do wolności oso-
bistej
- art. 221 k.p.k. Przeszukania zamieszkałych pomieszczeń można dokonać w porze nocnej tylko
w wypadkach nie cierpiących zwłoki; za porę nocną uważa się czas od godziny 22 do godziny 6.
- Przeszukania można dokonać za pomocą środków przymusu procesowego. Należy stosować się
wówczas do ścisłych reguł, w szczególności:
: minimalizacji dolegliwości
: umiaru w zakresie przebiegu przeszukania

Osoby:

- k.p.k. reguluje przeszukanie osób w art. 223
- w wypadkach nie cierpiących zwłoki jest możliwe przeszukanie danej osoby przez osobę innej
płci

Tryb przeszukania:

- wymagana obecność osoby dorosłej, która jest wzywana do dobrowolnego wydania przedmiotu.
W przypadku, gdy dobrowolnie tego nie uczyni przystępuje się do czynności, które w miarę moż-
liwości zachowując zasadę minimalizacji dolegliwości i umiaru, doprowadziłyby do wykrycia
przedmiotów poszukiwanych
- w trakcie przeszukania właściciel mieszkania ma prawo być obecnym oraz ś w i a d e k
p r z y b r a n y (art.224§2 zd.2) (wskazany przez właściciela) (jest przybrany, aby świadczył w
przebiegu danego procesu o prawidłowości przeszukania)

- z przeszukania sporządza się protokół, który podpisuje:

Osoba dokonująca przeszukania
Osoba u której jest przeszukanie
Świadek przybrany

Postępowanie ze znalezionymi pismami, dokumentami znalezionymi w trakcie przeszukania:

- szczególnie chroni się dokumenty, które objęte są tajemnicą obrończą np. przeszukanie prze-
prowadzane w kancelarii adwokackiej może doprowadzić do naruszenia tajemnicy obrończej (na-
ruszenie art. 8 ust.1 Konwencji Europejskiej oraz konstytucyjnego prawa do prywatności). Doku-
menty takie nie mogą być wykorzystane w procesie ze względu na art.178 k.p.k.
- podobnie jak dokumenty objęte tajemnicą obrończą chroniona jest dokumentacja psychiatrycz-
na. Różnicą jest możliwość ich ujawnienia. Decyzja o ujawnieniu dokumentów objętych dokumen-
tacją lekarską zależy od prokuratora prowadzącego postępowanie przygotowawcze.

Cele przeszukania i podstawa prawna przeszukania:

- art.41 ust.1 Konstytucji RP Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Po-
zbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w
ustawie.
- art.50 Konstytucji RP Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, po-
mieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób
w niej określony.
- art.8 Konwencji Europejskiej – [Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego]
1 Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania
i swojej korespondencji.
2 Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem
przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z
uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju,
ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw
i wolności osób.

- przeszukanie jest czynnością dowodową
- przeszukanie może być prowadzone tylko w ramach postępowania przygotowawczego, a wyjąt-
kowo w ramach czynności dokonywanych w niezbędnym zakresie (nie cierpiących zwłoki). Nato-
miast nie wolno dokonywać przeszukania w ramach tzw. czynności sprawdzających
- jeżeli w trakcie przeszukania znaleziono korespondencję, dokumenty, to wzywa się osobę do
dobrowolnego ich wydawania przez właściciela, w innym przypadku dopuszcza się sankcję wymu-
szającą
- jeżeli czynność dokonana przez Policję następuje w sytuacji nie cierpiącej zwłoki (czyli bez de-
cyzji sądu), to należy wystąpić niezwłocznie o podstawę prawną do organu uprawnionego, a naj-
później w ciągu 14 dni

2. Art. 218 k.p.k. reguluje wydawanie korespondencji, przesyłek i bilingów. Nie stoi również na
przeszkodzie, aby organ procesowy (sąd, prokurator) wystąpił o udostępnienie korespondencji
przesyłanej pocztą elektroniczną. Na postanowienie o wydanie w/w dokumentów przysługuje za-
żalenie.

3. Podsłuch telefoniczny art.237 i następne k.p.k :
– są to rozwiązania prawne, które mają zastosowanie tylko w procesie. Natomiast podsłuch ope-
racyjny, telefoniczny, który bardzo często stosowany jest przez Policję jeszcze przed formalnym
wszczęciem postępowania przygotowawczego, jest regulowany przez ustawę o Policji i rozporzą-
dzenia wykonawcze i nie wymaga zatwierdzenia, informowania prokuratora i sądu
- art.237 k.p.k. – po wszczęciu postępowania s ą d na wniosek prokuratora może zarządzić kon-
trolę i utrwalanie treści rozmów telefonicznych w celu wykrycia i uzyskania dowodów dla toczące-

go się postępowania lub zapobieżenia popełnienia nowego przestępstwa. Wyjątkowo prokurator w
wypadkach nie cierpiących zwłoki.
- jedną z gwarancji praw jest gwarancja prywatności telekomunikacyjnej (zgodne z art.47 Kon-
stytucji i art.8 Europejskiej Konwencji i ustawą o telekomunikacji), ale nie jest to prawo bez-
względne, bo ustawa może ograniczyć to prawo, dopuszczając możliwość ingerencji, jeżeli istnieje
prawdopodobieństwo przestępczości zorganizowanej, ale pod warunkiem precyzyjnego określenia
granic tej ingerencji
- podsłuch dopuszczalny jest w postępowaniu in rem, ale nie wolno utrwalać treści rozmów!
- Podsłuch może być zastosowany wobec osoby podejrzanej, oskarżonej, pokrzywdzonej oraz
wobec innej osoby, z którą kontaktuje się oskarżony, a która może mieć związek ze sprawą
- Prawo odtwarzania zapisów ma sąd lub prokurator, a w wypadkach nie cierpiących
zwłoki, za zgodą sądu lub prokuratora, także Policja - art. 237§6 k.p.k.- w literaturze przyjmuje
się, że artykuł ten ma charakter gwarancyjny
- podsłuch telefoniczny jest zakładany na pewien czas :
Kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych mogą być wprowadzone najwyżej na okres 3 mie-
sięcy, z możliwością przedłużenia, w szczególnie uzasadnionym wypadku, na okres najwyżej dal-
szych 3 miesięcy. (art. 238 k.p.k.)
- art. 239 k.p.k. – przewiduje możliwość odroczenia ogłoszenia postanowienia o kontroli i utrwa-
laniu rozmów telefonicznych osobie, której ono dotyczy, na czas niezbędny ze względu na dobro
sprawy, lecz nie później niż do czasu prawomocnego zakończenia postępowania

4. Świadek jako osobowe źródło dowodowe:

Art.177§1 k.p.k. – obowiązek (procesowy) stawiennictwa i złożenia z e z n a ń

Obowiązek stawiennictwa obwarowany jest środkami przymusu procesowego :

- za nieusprawiedliwione stawiennictwo na przesłuchanie można nałożyć na świadka karę pienięż-
ną w wysokości do 3 tyś zł (art. 285 '1 k.p.k.)
- świadek po stawieniu się i złożeniu zeznań zostaje zwolniony. Nie może sam się zwolnić, jeżeli
to uczyni to może zostać na niego nałożona kara pieniężna w wysokości do 3 tyś (art. 285'1
k.p.k.)
- art.285§2 k.p.k. przewiduje możliwość zatrzymania i przymusowego doprowadzenia świadka do
siedziby organu procesowego. Zarządzenie o przymusowym doprowadzeniu wydaje organ proce-
sowy. Natomiast zatrzymania i doprowadzenia dokonuje Policja.
Przymusowo można doprowadzić ponadto biegłego, tłumacza i specjalistę, aby zapobiec przewle-
kłości postępowania spowodowanej nieobecnością tych uczestników procesu
- art. 286 k.p.k. kara pieniężna zostaje uchylona, gdy ukarany dostatecznie usprawiedliwi swe
niestawiennictwo lub samowolne oddalenie się. Usprawiedliwienie musi nastąpić w ciągu tygodnia
od daty doręczenia postanowienia wymierzającego karę pieniężną.

Obowiązek złożenia zeznań:

- wobec świadka, który uchyla się od tego obowiązku można stosować sankcje wymuszające wy-
pełnienie tego obowiązku - art. 287 k.p.k. - art.285 k.p.k. stosuje się odpowiednio:

> kara pieniężna nie może przekroczyć 3 tyś zł.
> można stosować areszt na czas 30 dni – nie więcej. Areszt należy uchylić, jeżeli
świadek wykaże chęć złożenia zeznań lub kiedy zakończono postępowanie. Areszt mo-
że być stosowany również zgodnie z art.287§2 k.p.k. do biegłego, specjalisty i tłuma-
cza.

Sankcje wymuszające organ procesowy stosuje tylko wówczas, gdy dysponuje dowodami, że
świadek posiada niezbędną wiedzę, a bezpodstawnie i uporczywie uchyla się od tego obowiązku.
Istnieje możliwość zażalenia na postanowienie o zastosowanie sankcji wymuszającej. Rozpatruje
go sąd rejonowy.

Można obciążyć kosztami osobę, która - nie wypełniając obowiązków procesowych - spowodo-

wała np. odroczenie rozprawy

W charakterze świadka może być przesłuchany:

- Ogólnie można powiedzieć, że k a ż d y może być świadkiem
-

nieletni

[art.189 pkt.1 k.p.k]

małoletni

[nie ukończył 15 r.ż] [art.185a k.p.k.]

osoba co do, której istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego, jej stanu rozwoju umysłowe-

go, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez nią postrzeżeń

[art.192§2 k.p.k.] [nie odbiera

się przyrzeczenia od świadka, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że z powodu zaburzeń psy-
chicznych nie zdaje on sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia - art.189 pkt.2 k.p.k.]

osoba niema i głucha

[art.188§3 k.p.k. - składają one przyrzeczenie przez podpisanie tekstu

przyrzeczenia] [art. 204 §1 pkt.1 k.p.k. Należy wezwać tłumacza, jeżeli zachodzi potrzeba prze-
słuchania głuchego lub niemego, a nie wystarcza porozumienie się z nim za pomocą pisma]
-

osoba niewystarczająco władająca językiem polskim

[art. 204 §1 pkt.2 k.p.k. wówczas należy

wezwać tłumacza]
-

specjalista

[art.206 §2 k.p.k.]

osoba, która dostarczyła informacji w ramach wywiadu środowiskowego

[art.214§6 k.p.k.]

osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem postępowania

[art.189

pkt.3 k.p.k] [nie odbiera się od takiej osoby przyrzeczenia, ale poucza się ją o odpowiedzialności
karnej za składanie fałszywych zeznań]
-

osoba, która była wcześniej prawomocnie skazana za fałszywe zeznania lub oskarżenia

[art.189 pkt.4 k.p.k.]

5. Zakazy dowodowe w stosunku do świadków.

» Zakazy dowodowe powodują zakaz przeprowadzenie dowodu w określonych warunkach, al-

bo stwarzają ograniczenie do przeprowadzenia dowodu.

» Trzy zakazy dowodowe:

1/ zakaz dowodzenia za pomocą pewnych dowodów [jest on bezwzględny]

Bezwarunkowe (bezwzględny)

obowiązuje w każdych okolicznościach;
takiego źródła wykorzystać nie wolno
np. przesłuchani duchownego na oko-
liczność, o której dowiedział się przy
spowiedzi, przesłuchanie obrońcy lub
adwokata działającego na podstawie
art. 245 § 1 co do faktów, o których
dowiedział się udzielając porady praw-
nej lub prowadząc sprawę, (art.178),
przesłuchanie lekarza udzielającego
pomocy medycznej

Warunkowe (względne)

obowiązuje pod określonymi warunkami
np. przesłuchanie osoby zobowiązanej do
zachowania tajemnicy państwowej
(art.179)

2/ zakazy dowodowe określonych faktów
3/ zakazy stosowania określonych metod dowodzenia

WYKŁAD XIII

1. Świadek anonimowy – incognito - [art.184 k.p.k.]

Instytucja świadka anonimowego (incognito) wprowadzona została do kodeksu postępowania

karnego nowelą do tegoż kodeksu z 1995 roku w związku ze znacznym wzrostem przestępczo-
ści (zwłaszcza zorganizowanej). Celem jej wprowadzenia było umożliwienie utajnienia danych
osobowych świadka, aby mógł on złożyć wyczerpujące i bezstronne zeznania bez obawy przed
mogącym mu grozić niebezpieczeństwem ze strony podejrzanych.

Status świadka anonimowego nadaje prokurator w postępowaniu przygotowawczym, a sąd w

postępowaniu sądowym

Świadkiem anonimowym jest osoba, której dane osobowe ze względu na jego ochronę lub

osoby dla niego najbliższej pozostać mają w tajemnicy. Choć przepis wyraźnie mówi o danych
osobowych, to przyjmuje się w tym przypadku szeroką interpretację, która obejmuje wszelkie
dane dotyczące osoby świadka, których ujawnienie mogłoby doprowadzić do jego dekonspira-
cji.

  Postępowanie z udziałem świadka anonimowego prowadzone jest bez udziału stron
  Informacje o świadku anonimowym objęte są tajemnicą państwową
  O utajnieniu danych decyduje w formie p o s t a n o w i e n i a w postępowaniu przygotowaw-

czym prokurator, a w postępowaniu jurysdykcyjnym sąd, i tylko od oceny tych organów zale-
ży, czy zachodzą przesłanki do zastosowania art.184 kpk.

Utajnienie danych może nastąpić w każdej fazie postępowania – zarówno w fazie in rem (w

sprawie), jak i w fazie in personam (przeciwko określonej osobie), a także niezależnie od for-

my prowadzonego postępowania (śledztwo czy dochodzenie), stadium postępowania (przygo-
towawcze czy sądowe) oraz rodzaju lub wagi przestępstwa.

W postępowaniu przygotowawczym świadka przesłuchuje prokurator. Natomiast sąd może na-

kazać przesłuchanie świadka w postępowaniu przygotowawczym przy udziale sędziego wyzna-
czonego ze swojego składu – w miejscu i w sposób uniemożliwiający ujawnienia okoliczności,
o których mowa w art.184 § 1 k.p.k.. W przesłuchaniu świadka przez sąd lub sędziego wyzna-
czonego mają prawo wziąć udział prokurator, oskarżony i jego obrońca.

Istnieje możliwość przesłuchania świadka anonimowego przy pomocy środków technicznych.

Wówczas specjaliści muszą być oznaczeni przez sąd

Możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie o zachowaniu anonimowości świadka. Rozpo-

znaje go sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Przysługuje ono świadkowi jak i oskarżonemu
(a w postępowaniu przygotowawczym podejrzanemu). W przypadku uwzględnienia zażalenia
(czyli sąd uzna, że nie było podstaw do utajnienia świadka) protokół tak przeprowadzonego
przesłuchania ulega zniszczeniu

Oskarżony i jego obrońca uczestniczący w przesłuchaniu świadka anonimowego nie mogą mu

zadawać pytań bezpośrednio, ale mogą to czynić za pośrednictwem sądu lub prokuratora

Protokoły przesłuchania świadka udostępnia się oskarżonemu i jego obrońcy, lecz tylko w taki

sposób, by uniemożliwiło to ujawnienie tożsamości przesłuchiwanego.

Z oczywistych względów niedopuszczalna jest konfrontacja świadka anonimowego.
Świadkiem incognito nie powinna być osoba pokrzywdzona oraz współoskarżony z uwagi na

łatwą dekonspirację takich osób w oparciu o treść ich wypowiedzi.

2.Świadek koronny:

  Instytucja świadka koronnego jest uregulowana w ustawie o świadku koronnym
  Jest instytucją wyjątkową
  Potocznie nazywany świadkiem głównym
  Świadek koronny - w języku prawniczym - jest to sprawca, który zaakceptował propozycję

korzystną dla niego w zakresie ścigania lub ukarania za popełniony czyn, poczynioną mu przez
właściwy organ procesowy, w zamian za ujawnienie przez niego wiedzy o pozostałych uczest-
nikach przestępstwa i jego okolicznościach.

Świadek koronny jest produktem procesu angielskiego (kings witness). Był to sprawca, który

za obietnicę darowania mu kary składał zeznania obciążające innych przestępców, znacznie
groźniejszych.

Podejrzany, aby być dopuszczonym do składania zeznań w charakterze świadka koronnego,

musi spełnić dwa obligatoryjne warunki i jeden fakultatywny:
1) do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach:

a) przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić
się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia
dalszych przestępstw lub zapobieżenia im,
b) ujawnił majątek swój oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub
przestępstwa skarbowego, o których mowa w art. 1;

2) podejrzany zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących
osób uczestniczących w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym oraz pozostałych okolicz-
ności, o których mowa w pkt 1 lit. a, popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego
określonego w art. 1.
3) warunek fakultatywny: można uzależnić dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego
także od zobowiązania się podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowych odniesionych z prze-
stępstw oraz naprawienia szkody nim wyrządzonej (art. 3 ust. 2 u.ś.k.).

Nie wolno przyznać statusu świadka koronnego (art. 4 u.ś.k.):

1) usiłował popełnić albo popełnił zbrodnię zabójstwa lub współdziałał w popełnieniu takiej
zbrodni;
2) nakłaniał inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, określonego w art. 1 u.ś.k, w celu
skierowania przeciwko niej postępowania karnego;
3) kierował zorganizowaną grupą albo związkiem mającymi na celu popełnienie przestępstwa
lub przestępstwa skarbowego.

Może być nim ten, kto zorganizował grupę przestępczą

Świadek koronny lub osoba dla niego najbliższa w razie zagrożenia życia lub zdrowia mogą

(art. 14):
a) być objęci ochroną osobistą (jest czasowa!)

b) uzyskać pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu lub zatrudnienia, a w szczególnie uza-
sadnionych wypadkach mogą uzyskać dokumenty umożliwiające używanie innych niż własne
danych osobowych, w tym uprawniające do przekroczenia granicy państwowej, inną formę
pomocy, a nawet przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego usuwającego charakterystyczne
elementy wyglądu lub operacji plastycznej,
c) w razie niemożności zatrudnienia mogą otrzymać pomoc finansową na pokrycie kosztów
utrzymania.

Najczęściej organ procesowy stosuje wobec świadka koronnego nadzwyczajne złagodzenie

kary, do rzadkości zdarzają się sytuacje, gdzie nie wszczyna się w ogóle wobec niego postępo-
wania karnego. Wobec świadka koronnego można również umorzyć postępowanie. W każdym
przypadku istotna jest waga złożonych przez świadka koronnego zeznań oceniana w świetle
całokształtu przeprowadzonych dowodów

Świadek koronny składając oświadczenia dowodowe w gruncie rzeczy składa WYJAŚNIENIA !
Świadek koronny ma obowiązek mówić prawdę, ale nie może skorzystać z prawa do odmowy

zeznań przewidzianych w przepisach k.p.k.

Ustawa o świadku koronnym z 25 VI 1997 r. jest ustawą czasową, obowiązującą przez okres 3

lat. [Bieg terminu rozpoczął się we wrześniu 1998 r. i obowiązywała do dnia 1 września 2006 r.
Następnie znowelizowana w 2006 r.]

Informacje udzielane świadkowi oraz jego ochrona jest objęta tajemnicą
Ustawa o świadku koronnym ma ściśle określony zakres obowiązywania, który wylicza enume-

ratywnie art.1. Przepisy ustawy stosuje się w sprawach o:

- przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w zorganizowanej grupie albo
związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.
- przestępstwo określone w art. 228 § 1 i 3-6 [sprzedajność], art. 229 § 1 i 3-5 [przekup-
stwo], art. 230 § 1 [płatna protekcja], art. 230a § 1 [płatna protekcja], art. 231 § 1 i 2
[nadużycie funkcji], art. 250a § 1 i 2 [nakłanianie do głosowania], art. 258 [zorganizowa-
na grupa i związek przestępczy], art. 296a §1,2 i 4 [przekupstwa menadżer-
skie] oraz w art. 296b § 1 i 2 [przekupstwo sportowe] Kodeksu karnego.

3. Tajny agent policji.
- instytucja ta odgrywała istotną rolę. Obecnie tajny agent policji nie jest uregulowany ustawowo
- tajny agent policji nie jest sprawcą przestępstwa. Nie zakłada się, że będzie on aktywny w śro-
dowisku przestępczym tj. będzie popełniał przestępstwa, ale wchodzi on w kontakt z tym środo-
wiskiem i niekiedy będzie zmuszony do złamania prawa, aby zdobyć zaufanie, przejść pozytywnie
etap „sprawdzania”.
- informatorzy (tzw. konfidenci) nie są tajnymi agentami policji

4. Sprzedaż kontrolowana:
- służy wykrywaniu przestępstw popełnianych przez zorganizowane grupy przestępcze
- dotyczy to m.in. wykrywaniu handlu narkotykami

5. Prowokacja policyjna.

WYKŁAD XIV, XV, XVI

1. Normy celowościowe – rodzą ciężar procesowy (czyli powinność względem samego siebie).
Nie tworzą one przymusu procesowego.

2. Przymus procesowy:
Stosując przymus, czy też taką możliwość, można uzyskiwać dowody, zabezpieczać dowody prze-
stępstwa, zabezpieczać stawiennictwo osób, które zostały wezwane.

[Wezwanie należy odróżnić od zawiadomienia, które nie pociąga za sobą obowiązku zastosowania
środków przymusu procesowego w razie nie stawienia się]

W drodze ś r o d k ó w  p r z y m u s u można także wyegzekwować powagę sądu, zabezpieczyć
postępowanie przygotowawcze podejrzanego, czy postępowanie jurysdykcyjne oskarżonego dla
celów wymiaru sprawiedliwości.

Środki przymusu – w literaturze podkreśla się, że cechą wszystkich środków jest p r z y m u s,
czyli działanie wbrew woli osoby, której ten środek dotyczy.

Stosowanie przymusu zawsze łączy się z ingerencją w sferę elementarnych praw jednostki, gwa-
rantowanych przez konstytucję np. prawo do wolności.
O środkach przymusu traktuje rozdział VI k.p.k. (art. 243-296 k.p.k.), którego przepisy dotyczą:
- zatrzymania
- środków zapobiegawczych
- listu żelaznego
- zabezpieczenia majątkowego
- poszukiwania oskarżonego i listu gończego
- kar porządkowych

Nie ma w doktrynie jednoznacznego stanowiska, że zawarte w tym rozdziale środki są środkami
przymusu.
Jedno ze stanowisk mówi, iż funkcje tych środków są zbieżne ze środkami przymusu, ale nimi nie
są. I tak uważa się (w doktrynie!), że środkiem przymusu nie jest:
- list gończy
- list żelazny
-

Należy również zwrócić uwagę, że k.p.k. w sowich przepisach posiada również środki przymusu,
inne niż te wymienione w rozdziale VI . Takim środkiem jest np. przymusowe skazanie oskarżo-
nego. Doktryna zalicza jeszcze : podsłuch telefoniczny, uprawnienia przewodniczącego składu
orzekającego w ramach policji sesyjnej (jest ono objęte regulacją zawartą w ustawie o ustroju
sądów powszechnych).

Rozwiązania przyjęte w k.p.k. są tak skonstruowane, że organy, które mogą stosować te środki
wobec uczestników były jak najmniej dolegliwe. Ponadto zwraca się też uwagę, że w sposób zde-
cydowany zwiększa się gwarancję procesowe osób wobec których mogą być one stosowane. W
związku z ty, twierdzi się, że na gruncie obecnego stanu prawnego środki przymusu mają cha-
rakter mniej dolegliwy, niż to było na gruncie poprzedniego k.p.k.

Organem uprawnionym do stosowania środków przymusu polegających na pozbawieniu wolności
jest niezawisły sąd. Rozwiązanie to zostało wprowadzone do k.p.k. już w 1995 r. (ze względu na
ratyfikowanie przez Polskę Europejskiej Konwencji).

W literaturze wyróżnia się 4 kategorie środków przymusu procesowego:

ŚRODKI

ZAPOBIEGAWCZE

ŚRODKI

ZAPOBIEGAWCZE

c.d.

są to środki przymusu procesowego stosowane wobec oskarżo-
nego (rozumianego szeroko) w celu zabezpieczenia jego obec-
ności w procesie oraz należytych warunków postępowania do-
wodowego; stosowane w procesie in personam! (ponieważ tu
mamy do czynienia z przestawieniem zarzutów).

Na gruncie k.p.k. dzieli się środki zapobiegawcze na:

Izolacyjne

środki zapobiegawcze:

Nieizolacyjne

środki zapobiegawcze:

- areszt tymczasowy
- zatrzymanie procesowe
(niektórzy autorzy go zali-
czają np. prof. Cieślak,
Waltoś)

- zawieszenie oskarżonego w czyn-
nościach lub wykonywania zawodu
- nakaz powstrzymywania się od
wykonywania określonej czynności
- nakaz prowadzenia określonego
pojazdu
- zakaz opuszczania przez oskarżo-
nego kraju
- zatrzymanie paszportu lub innego
dokumentu uprawniającego prze-
kroczenie granicy
- możliwość zatrzymania paszportu
na czas nie dłuższy niż 7 dni
- poręczenie majątkowe (na gruncie
k.p.k. nie ma kaucji!) i niemajątko-
we (np.społeczne)
- dozór policji

W literaturze mówi się, że środki zapobiegawcze pełnią pewne
funkcje w procesie:
-

p r e w e n c y j n ą

(określana jako funkcja zasadnicza), wyni-

ka ona z treści art.249 in principe. Zasadniczym celem wszyst-
kich środków zapobiegawczych jest prewencja, czyli stosowane
są w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, któ-
re polega albo na zabezpieczeniu osoby, wobec której toczy się
postępowanie dla celów procesu, albo też uniemożliwieniu lub
utrudnieniu oskarżonemu naruszenie przebiegu procesu przez
zacieranie dowodów, śladów, nakłanianiu świadków do składania
fałszywych zeznań.
Funkcje akcesoryjne nigdy nie mogą być stosowane w oderwa-
niu od funkcji prewencyjnej. Przede wszystkim należy kierować
się prewencją! Funkcjami akcesoryjnymi są (art.249 k.p.k):
funkcja represyjna – ma miejsce wtedy, gdy areszt tymczasowy
jest reakcją na czyn. W ten sposób antycypuje się karę pozba-
wienia wolności. W literaturze prezentuje się stanowisko, że
areszt tymczasowy nigdy nie może być środkiem represji. Po-
nadto niedopuszczalne jest stosowanie środków zapobiegaw-
czych, tylko wyłącznie w oparciu o funkcje akcesoryjne.
funkcja ochronna – wyraża ją zdanie „wyjątkowo także w celu
zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkie-
go przestępstwa” - w związku z tym jest to działanie w celu
uniemożliwienia oskarżonemu ponownego wejścia na drogę kon-
fliktu z prawem.

ŚRODKI WYMUSZAJĄCE

SPEŁNIENIE OBOWIĄZKÓW

PROCESOWYCH

kary porządkowe, przymusowe doprowadzenie

ŚRODKI WYMUSZAJĄCE

PORZĄDEK

W CZASIE ROZPRAWY

tzw. policja sesyjna

ZABEZPIECZENIE

MAJĄTKOWE

zabezpieczenie kar majątkowych z roszczeń o naprawienie szkody jesz-
cze w trakcie trwania rozprawy, ale może ono nastąpić także w postę-
powaniu przygotowawczym; dba się, aby roszczenie o naprawienie
szkody było roszczeniem realnym

3. Środki przymusu:

A/ środki zapobiegawcze

a/ izolacyjne

zatrzymanie i jego rodzaje:

ujęcie – art.243 k.p.k. upoważnia każdego do ujęcia osoby, ale po spełnieniu warunków,

tzn. ujęcie musi nastąpić:
- na gorącym uczynku przestępstwa (in flagranti)
- w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu

przestępstwa

Następnie osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce
Policji.

zatrzymanie procesowe – jest to krótkotrwałe pozbawienie wolności. Celem zatrzymania

procesowego jest:
- zastosowanie środka zapobiegawczego,
- przymusowe doprowadzenie do organu procesowego

Zatrzymanie osoby – art. 244§1 k.p.k. - Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli:
- istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo,
- zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa
- bądź też nie można ustalić jej tożsamości
- albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przy-
spieszonym.
Muszą wystąpić przynajmniej 2 kumulatywnie warunki, aby zastosować zatrzymanie osoby.

Osoba zatrzymana ma prawo zażalić się na zatrzymanie do sądu – art.246 k.p.k.

z a ż a l e n i e  jest to zwykły środek zaskarżenia. Jego cechą charakterystyczną jest skargowość
na wydana decyzję procesową. Zażalenie przysługuje na postanowienia (które zamykają drogę do
wydania wyroku, w kwestii stosowania środków przymusu procesowego oraz na te środki które
wskazuje ustawa) i zarządzenia. Termin do złożenia zażalenia wynosi 7 dni i liczy się go od daty
ogłoszenia, a jeżeli przewidziano doręczenie to od daty doręczenia postanowienia. Cechą charak-
terystyczną środków odwoławczych jest również dewolutywność , czyli zażalenie jest rozpozna-
wane przez organ wyższy nad tym który wydał zaskarżoną decyzję. WYJĄTEK! Zastosowano za-
trzymanie procesowe, od którego wniesiono zażalenie – nie będzie ono rozpatrywane przez poli-
cjanta wyższego rangą,tyko przez sąd! W niektórych przypadkach następuje przełamanie dewolu-
tywności w ten sposób, że organem uprawnionym do rozpatrzenia zażalenia jest inny organ niż
ten, który wydał zaskarżoną decyzję, czy też dokonał zaskarżonej czynności. Jest to przypadek,
gdzie kontrola dokonywanych czynności została przekazana sądowi.

Z zatrzymania należy sporządzić protokół - 244 § 3k.p.k. – w którym należy zawrzeć wszystkie
wskazane przez przepis wymagań. Jest to szczegółowy obowiązek Policji, którego niedopełnienie
może stanowić podstawę do wniesienia zażalenia.

Policja w trakcie zatrzymania ma zebrać dane o osobie zatrzymanej i niezwłocznie zawiadomić o
zatrzymaniu prokuratora – art.244§4 k.p.k.

Zatrzymanemu przysługuje prawo:
- do kontaktu z adwokatem – art.245 k.p.k. Prawo do kontaktu z adwokatem i działanie adwoka-
ta w trakcie zatrzymania ma istotne znaczenie, ponieważ treść rozmowy nie może zostać ujaw-
niona, ponieważ adwokata obowiązuje tajemnica (bez względu na to czy otrzymał pełnomocnic-
two, czy też jest z urzędu, a organ procesowy ma bezwzględny zakaz dowodowy w postaci prze-
słuchiwania adwokata, co do informacji, o których dowiedział się w trakcie kontaktu).
- domagać się, aby zawiadomiono osobę najbliższą, albo wskazaną przez zatrzymanego, zakład
pracy, szkołę, uczelnię

K.p.k. w art. 248 § 3 przewiduje zakaz zatrzymywania osoby podejrzanej na podstawie tych sa-
mych faktów i dowodów po raz drugi.

ale tylko wówczas, gdy:
zachodzi obawa ukrycia się tej osoby

lub nie można ustalić jej tożsamości.

Policja w trakcie zatrzymania dokonuje dowodowych czynności niecierpiących zwłoki i bardzo czę-
sto dochodzi do przesłuchania osoby zatrzymanej w trybie art. 308 k.p.k. Wówczas przesłuchiwa-
na jest w charakterze podejrzanego. Zatem przysługują jej wszystkie prawa podejrzanego w pro-
cesie.

Zatrzymanie nie jest przez część doktryny traktowane jako środek zapobiegawczy. Wykazuje du-
że podobieństwo do środka izolacyjnego, jakim jest aresztu tymczasowy.

Przepisy o zatrzymaniu procesowym były wielokrotnie nowelizowane na gruncie przepisów k.p.k.
Wprowadzono zmiany w stosunku do zakresu uprawnień Policji, praw zatrzymanego, aby były
zgodne ze standardami UE.

Zatrzymanie porządkowe – nie jest uregulowane w k.p.k., ale w ustawie o Policji- wyróżnia

się:

- p r e w e n c y j n e - przysługuje Policji w oparciu art.15 ust.1 pkt.3 ustawy o Policji. Poli-
cja może prewencyjnie zatrzymać osobę, która w sposób oczywisty stanowi zagrożenie dla
życia, zdrowia, mienia innych osób, bądź sama znajduje się w takim zagrożeniu. Dokonując
zatrzymania na podstawie przepisów ustawy o Policji funkcjonariusz zobowiązany jest poin-
formować osobę o zatrzymaniu i jego przyczynach oraz uprzedzić ją o obowiązku zastoso-
wania się do wydawanych poleceń. Zatrzymanie nie może trwać dłużej niż 48 godzin. Po do-
prowadzeniu osoby zatrzymanej do jednostki policji, policjant powinien sporządzić protokół i
wręczyć jego kopię zatrzymanemu. Osoba zatrzymana ma prawo wniesienia do sądu zażale-
nia na zatrzymanie.
- p e n i t e n c j a r n e - art.15 ust.1 pkt.2a ustawy o Policji. Policjanci mają prawo zatrzy-
mywania penitencjarnego osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia, wła-
ściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie
powróciły do niego. Podejmuje się poszukiwania takiej osoby, a następnie zatrzymuje i
przymusowo doprowadza w celu wykonania reszty kary.

- m i ę d z y i n s t a n c y j n e - obecnie nie występuje - stosowane było obligatoryjnie
bądź fakultatywnie przez sąd orzekający w I instancji. Nazywane było międzyinstancyjne,
ponieważ chodziło o zabezpieczenie osoby w celu wykonania kary, która czekała na miejsce
w areszcie. Areszt międzyinstancyjny stosowany był po ogłoszeniu wyroku skazującego w
zależności od wysokości orzeczonej kary.

Zatrzymanie administracyjne :

- d o w y t r z e ź w i e n i a - podstawę stanowią przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i
przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Nie każdy nietrzeźwy może być zatrzymany administracyjnie i dowieziony do izby wytrzeźwień
przez policję. Art. 40 ust. 1 ustawy wymaga, aby doprowadzenie danej osoby do izby było wyni-
kiem jej zachowania dającego powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub zakładzie pracy.
Inną podstawą zatrzymania jest znajdowanie się osoby nietrzeźwej w okolicznościach zagrażają-
cych jej życiu lub zdrowiu. Jako przykład można podać sytuację, w której osoba nietrzeźwa zasy-
pia na drodze, torach kolejowych, itp. Ostatnią podstawą zatrzymania osoby nietrzeźwej jest fakt
stwarzania przez nią zagrożenia dla życia i zdrowia innych. Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy za-
wartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila.
Czas pobytu w izbie wytrzeźwień lub jednostce policji nie może być dłuższy niż 24 godziny .

Areszt tymczasowy :

Cechą tymczasowego aresztowania jest prowizoryczne pozbawienie wolności w celu zabezpiecze-
nia prawidłowego przebiegu procesu. Można go stosować wyłącznie w stosunku do osoby, wobec
której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów (czyli jest osobą podejrzaną).



Podstawa prawna stosowania aresztu tymczasowego:

- o g ó l n a – wynika z art. 249 § 1 k.p.k. – jest to zespół okoliczności, które muszą zaistnieć
w każdej sprawie, aby dopuszczalne był zastosowanie środka zapobiegawczego. W związku z
tym należy zebrać dowody, które wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony po-
pełnił przestępstwo (każdy realnie rozumujący człowiek biorąc pod uwagę przeprowadzone
dowody sądzi, iż jest wyższa realność wydania wyroku skazującego, a nie uniewinniającego).
Powinny być to dowody

.. ścisłe, tzn. takie które zostały wprowadzone w formie przewidzianej przez k.p.k. w prawie
dowodowym.
.. oparte na materiale dowodowym, który jest bezwzględnie wymagany jako podstawa roz-
strzygnięcia o winie i karze, a więc utrwalone w formie protokołu (wykluczona notatka urzę-
dowa!)

- s z c z e g ó l n a – do podstawy szczególnej sięgamy wówczas, gdy jest zrealizowana pod-
stawa ogólna! Podstawa szczególna została zawarta w ustawie w formie przesłanek, a zawiera
je art.258 k.p.k., który stanowi, że:

tymczasowe aresztowanie może nastąpić, jeżeli:

1) zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wte-
dy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca poby-
tu,
2) zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych
zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.

3) oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozba-
wienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat,

albo

gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata,
potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego
toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.

4) tymczasowe aresztowanie może wyjątkowo nastąpić także wtedy, gdy
zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub
umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu
powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

Podsumowanie:
Jeżeli zachodzi podstawa ogólna i szczególna, nie oznacza to że TRZEBA zastosować areszt
tymczasowy. Areszt tymczasowy nie jest obligatoryjny, jest najsurowszym środkiem, ale na-
leży go stosować tylko wówczas gdy zastosowanie innego środka byłoby nieskuteczne. W każ-
dym indywidualnym przypadku należy rozstrzygnąć zasadność stosowania środka izolacyjne-
go.



Procedura postępowania w kwestii aresztu tymczasowego:

- w postępowaniu przygotowawczym areszt tymczasowy stosuje sąd rejonowy w okręgu, w
którym prowadzone jest postępowanie
- w postępowaniu jurysdykcyjnym – sąd, przed którym sprawa się toczy. Art. 248 § 2 k.p.k.
przewiduje, że sąd ma do dyspozycji 24 godziny od przekazania podejrzanego do jego dyspo-
zycji na wydanie postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania.

1/ areszt tymczasowy z reguły poprzedza zatrzymanie – Policja powinna w trakcie zatrzyma-
nia ustalić tożsamość, przesłuchać osobę zatrzymaną, zebrać dowody. W okresie 48 godzin
prokurator powinien uzyskać wniosek Policji o wystąpienie do sądu o zastosowanie tymczaso-
wego aresztowania.
Przed wystąpieniem o wniosek prokurator powinien jeszcze przesłuchać osobę podejrzaną,
której przedstawiono zarzut, napisać wniosek, a następnie napisać zarządzenie o przetrans-
portowaniu podejrzanego do sądu
2/ sędzia sądu rejonowego ma 24 h na zapoznanie się z aktami, przesłuchanie jeszcze raz po-
dejrzanego, spisanie protokołu.



Zakres uprawnień osoby aresztowanej:

- ma możliwość wniesienia z a ż a l e n i a (art. 252 k.p.k.) na zasadach ogólnych, z wyjąt-
kiem postanowienia prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego, gdzie zażalenie
przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie. Zażalenie na
postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje niezwłocznie.

Zażalenie jest zwykłym środkiem zaskarżenia. Należy go wnieść w terminie 7 dni (jest to ter-
min zawity). Jeżeli wydano postanowienie o przedłużeniu aresztu tymczasowego, to należy go

liczyć od dnia jego zastosowania. Jeżeli sąd wydał postanowienie o tymczasowym aresztowa-
niu, wówczas zażalenie przysługuje do sądu odwoławczego. Natomiast, jeżeli areszt tymcza-
sowy zastosował sąd odwoławczy, wówczas organem uprawnionym do rozpatrywania zażale-
nia jest ten sam sąd, ale w innym składzie. Jest to tzw.

instancja pozioma

(dewolucja)

(art.426 § 3 k.p.k.).

W przypadku wniesienia kasacji na niekorzyść oskarżonego, Sąd Najwyższy może zastosować
środek zapobiegawczy, chyba że oskarżony był uniewinniony (art.533 k.p.k).

Prawo do wniesienia zażalenia ma nie tylko oskarżony, ale również jego obrońca, ponadto
prokurator oraz pokrzywdzony (jeżeli po jego stronie istnieje interes prawy).

W posiedzeniu MOŻE brać udział prokurator i obrońca, jeżeli został ustanowiony. W związku z
tym, jeżeli się nie stawią, to sąd wyda orzeczenie i nie stanowi to uchybienia. Inna sytuacja,
gdy ich się nie zawiadomi.

- art.254 k.p.k. przewiduje, że oskarżony może składać w każdym czasie wniosek o uchylenie
lub zmianę środka zapobiegawczego. Ustawodawca nie określa przyczyny wniesienia wniosku,
ponieważ w każdym przypadku może być ona inna. Natomiast wprowadza regulację, że w
przedmiocie wniosku rozstrzyga, najpóźniej w ciągu 3 dni, prokurator, a po wniesieniu aktu
oskarżenia do sądu - sąd, przed którym sprawa się toczy. W przedmiocie wniosku na posta-
nowienie oskarżonemu przysługuje z a ż a l e n i e do sądu, tylko wtedy, gdy wniosek został
złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie
tymczasowego aresztowania dotyczącego tego samego oskarżonego. Zażalenie na postano-
wienie sądu rozpoznaje ten sam sąd w składzie trzech sędziów.



Obowiązki organu stosującego areszt:

Organem uprawnionym do stosowania aresztu tymczasowego jest wyłącznie sąd!, co wynika z
treści art. 250 § 1 k.p.k.
[Natomiast nieizolacyjne środki zapobiegawcze ma prawo stosować obok sądu także prokura-
tor]



Czas trwania aresztu tymczasowego:

- Ustawodawca określa w postępowaniu przygotowawczym maksymalny czas trwania aresztu
tymczasowego, który wynosi 3 miesiące. (art. 263 § 1 k.p.k.)

Uregulowanie to jest zgodne z art.6 ust.1.zd.1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka :
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym
terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego
prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wy-
toczonej przeciwko niemu sprawie karnej.”

Każde postanowienie o zastosowaniu aresztu tymczasowego musi w swojej treści zawierać
określenie czasu trwania aresztu oraz oznaczać termin końcowy trwania aresztu tymczasowe-
go. Obowiązek każdorazowego podawania czasu trwania aresztu tymczasowego, trwa aż do
czasu uprawomocnienia się wyroku.

Czas trwania aresztu tymczasowego przybiera szczególną rolę w przypadku jego przedłużenia.
I tak, tymczasowe aresztowanie m o ż n a przedłużyć:
a/ na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy, co następuje w przypadku
gdy wystąpiły szczególne okoliczności, które nie pozwoliły na ukończenie postępowania przy-
gotowawczego w ciągu 3 miesięcy. (art.263 § 2 zd.1). Sąd rejonowy lub okręgowy (w zależ-
ności, który jest w danej właściwy jako sąd I instancji) - właściwość rzeczowa.
b/ na okres oznaczony, przekraczający 12 miesięcy i 2 lata. (odstępstwo od § 2 i 3).
O taki okres można przedłużyć areszt tymczasowy, ale tylko wyjątkowo, jeżeli konieczność
taka powstaje w związku z:
.: zawieszeniem postępowania karnego,
.: przedłużającą się obserwacją psychiatryczną oskarżonego,
.: przedłużającym się opracowywaniem opinii biegłego,
.: wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granica-
mi kraju,

.: celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego,
Właściwym jest sąd apelacyjny – właściwość funkcjonalna ! (Artykuł 263 § 4 k.p.k.)

Ustawodawca określił maksymalny czas trwania tymczasowego aresztowania w postępowaniu
przygotowawczym o czym stanowi § 3 art.263 k.p.k., a który mówi, iż łączny okres stosowa-
nia tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej in-
stancji

nie może

przekroczyć 2 lat.

Jednak §7 art.263 k.p.k. daje możliwość stosowania tymczasowego aresztowania po wydaniu
pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji, jeżeli zachodzi potrzeba, a każdorazowe je-
go przedłużenie może następować na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy.

Należy zaznaczyć, iż każde postanowienie o przedłużeniu jest zaskarżalne, ale tylko raz!
(zażalenie – patrz wyżej)

- Art.339 § 3 pkt.6 k.p.k.
W każdym przypadku wniesienia aktu oskarżenia do sądu w sprawie w której jest zastosowa-
ny areszt tymczasowy przed upływem oznaczonego terminu w postanowieniu sąd obligatoryj-
nie powinien wyznaczyć posiedzenie i na nim rozważyć czy zasadne jest dalsze stosowanie
aresztu tymczasowego.
- areszt tymczasowy liczy się OD daty ZATRZYMANIA
- wykonany areszt tymczasowy liczy się na poczet zasądzonej kary



Pokrzywdzony ma prawa strony i jest zawiadamiany o:

- uchyleniu aresztu tymczasowego
- przedłużeniu aresztu tymczasowego
- zamianie aresztu tymczasowego na łagodniejszy środek



Zakazy sięgania do zastosowania aresztu tymczasowego

- w z g l ę d n y

c/ środki zapobiegawcze nieizolacyjne:

Poręczenie :



Społeczne - art.271 k.p.k. – można przyjąć na wniosek:

- pracodawcy, u którego oskarżony jest zatrudniony,
- kierownictwa szkoły lub uczelni, których oskarżony jest uczniem lub studentem,
- zespołu, w którym oskarżony pracuje lub uczy się,
- organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem,
Poręczają oni, że:
- oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał po-
stępowania;

Jeżeli oskarżony jest żołnierzem, można przyjąć poręczenie od zespołu żołnierskiego,
zgłoszone za pośrednictwem właściwego dowódcy.



Poręczenie od osoby godnej zaufania - art.272 k.p.k. :

- że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał
postępowania



Majątkowe :

- obecnie NIE MA kaucji !

- art.266 k.p.k. – poręczenie majątkowe może złożyć oskarżony albo inna osoba, jeżeli
jest ono w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki
- w postanowieniu określa się wysokość, rodzaj i warunki poręczenia majątkowego, a w
szczególności termin złożenia przedmiotu poręczenia, mając na względzie sytuację mate-
rialną oskarżonego i składającego poręczenie majątkowe, wysokość wyrządzonej szkody
oraz charakter popełnionego czynu.

Dozór policji – art.275 k.p.k.:

- oskarżonego można oddać pod dozór Policji tytułem środka zapobiegawczego, a oskarżo-
nego żołnierza - pod dozór przełożonego wojskowego.
- Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu
sądu lub prokuratora (przeważnie jest to zakaz opuszczania miejsca zamieszkania, stawiania

się na każde wezwanie, bądź w określonych wcześniej terminach, zamiarze opuszczania
miasta i terminie powrotu)

Zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakaz

powstrzymywania się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego
rodzaju pojazdów – art.276 k.p.k.
- ma to związek z zarzutem ocenianym indywidualnie

Zakaz opuszczania kraju – art.277 k.p.k.:

- stosuje się go, gdy zachodzi uzasadniona obawa ucieczki
- zakaz ten który może być połączony z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu
uprawniającego do przekroczenia granicy albo z zakazem wydania takiego dokumentu.
- do czasu wydania postanowienia organ prowadzący postępowanie może zatrzymać doku-
ment, jednakże na czas nie dłuższy niż 7 dni.
- najczęściej zakaz opuszczania kraju stosowany jest wobec osób, którym orzeczono porę-
czenie. Te środki najczęściej będą się kumulować.

c/ UWAGA! Poszukiwanie NIE jest środkiem zapobiegawczym, może jedynie stanowić podsta-
wę do zastosowania środka zapobiegawczego!
Od poszukiwania należy odróżnić list gończy art.279

- stosowany jest w stosunku do oskarżonego, co do którego wydano postanowienie o tym-
czasowym aresztowaniu, albo jeżeli ukrywa się. Wówczas sąd (postępowanie jurysdykcyjne)
lub prokurator (postępowanie przygotowawcze) może wydać postanowienie o poszukiwaniu
listem gończym.
[Oskarżony – regulacje odnoszą się także do podejrzanego]
- jeżeli postanowienie o tymczasowym aresztowaniu nie było wydane, można postanowienie
takie wydać bez względu na to, czy nastąpiło przesłuchanie podejrzanego
- art.280 k.p.k. ściśle określa wymogi formalne listu gończego
- w liście gończym można wyznaczyć nagrodę za ujęcie lub przyczynienie się do ujęcia po-
szukiwanego, a także udzielić zapewnienia o utrzymaniu tajemnicy co do osoby informują-
cej.
- list gończy rozpowszechnia się, zależnie od potrzeby, przez rozesłanie, rozplakatowanie lub
opublikowanie, w szczególności za pomocą prasy, radia i telewizji.

4. Legitymowanie:
- prawo de legitymowania ma:

Policja i ABW (na podstawie ustawy o Policji)
Strażnicy Miejscy (na podstawie ustawy o Strażnikach miejskich)
Kontrolerzy biletów NIE MAJĄ prawa do legitymowania i stosowania przymusu legitymo-
wania, mają prawo wezwać w tym celu policję!

WYKŁAD XVII

1. Zasady procesowe.
a/ pojęcie :

» Każdy proces jest skonstruowany wg pewnych zasad
» zasada procesowa należy odróżnić od pojęcia naczelnych zasad procesu.

o zasada procesowa :

- podkreśla, co w przebiegu procesu jest najważniejsze

- przy jej formułowaniu pomijamy szczegóły, wyjątki od reguł;
- wyróżniamy zasady:

o abstrakcyjne - nie są związane z żadnym konkretnym ustawodawstwem;
mają charakter krańcowy; są ideami od których nie ma wyjątków; np. za-
sada prawdy materialnej w znaczeniu abstrakcyjnym (tzn. w toku procesu
karnego dążymy do ustaleń opartych na prawdzie, zgodnych z rzeczywi-
stością)
o konkretne – jest to zasada abstrakcyjna ujęta w ramy konkretnego pra-
wa. Ogólna idea i szereg wyjątków przewidzianych przez ustawodawcę
np. zasada kontradyktoryjności

- pojęcie zasady procesowej jest pojęciem wieloznacznym. Możemy mówić o
zasadzie:

.: wtedy, gdy przeciwstawiamy coś typowego czemuś nietypowemu

(reguła – wyjątek)
.: jako swoista norma, która zobowiązuje, albo uprawnia do czegoś

o naczelna zasada procesu :

- formułowane jako swoiste normy ogólne, które stanowią syntezę poszczegól-
nych rozwiązań zawartych w ustawie
- wg Waltosia: to dyrektywy ogólne, społecznie ważne dla odpowiedniego ure-
gulowania najbardziej istotnych kwestii w procesie

b/ zawsze wyróżniamy zasady:
- przeważającą (inaczej dominującą) np. zasada jawności (ale są wyjątki)
- stanowiącą wyjątki (inaczej uzupełniającą)

c/ niektóre zasady zostały skodyfikowane – czyli wprost wskazane w jednym, ogólnym przepisie
ustawy np.:
- art.3 k.p.k. [czynnik społeczny – udział ławników] – przewiduje się od niej wyjątki m.i.n. w po-
staci orzekania w składzie wyłącznie zawodowym (co do zasady takim składzie orzeka SN i
wszystkie sądy odwoławcze)
- art.4 k.p.k. [obiektywizm]
- art.5 k.p.k. §1 [zasada domniemania niewinności]i §2 [zasada in dubio pro reo]

Istnieją również takie, które nie są wprost wskazane, ale które konstruuje się w zasadzie o wie-
lość przepisów.

c/ wyróżniamy zasady procesu:
- naczelne
- I stopnia (o charakterze zwykłym, tradycyjnym np. zasad pewności orzekania)
- II stopnia (o charakterze najogólniejszym)

d/ istotne są zasady związane z funkcjonowaniem przebiegu procesu, tzw. zasady funkcjonalne:

o  zasada skargowości
o  zasada legalizmu
o  zasada niezmienności przedmiotu postępowania
o  zasada niepodzielności przedmiotu postępowania
o  zasada kontradyktoryjności
o  zasada śledcza
o  zasada równouprawnienia stron (łączy się z zasadą kontradyktoryjności)
o  zasada prawa do obrony (w znaczeniu formalnym, materialnym)
o  zasada jawności
o  zasada publiczności

e/ zasady postępowania dowodowego:

o  zasada prawdy materialnej
o  zasada bezpośredniości
o  zasada swobodnej oceny dowodów
o  zasada ciężaru dowodowego
o  zasada prawnej oceny dowodów
o  zasada domniemania niewinności
o  zasada in dubio pro reo

2. Ciężar dowodu i obowiązek dowodzenia.

Ciężar dowodu :
a/ to powinność udowodnienia ze względu na swój własny interes. Innymi słowy działanie na wła-
sną korzyść, związane z dochodzeniem własnych interesów. Nie ma obowiązku dowodzenia, po-
nieważ jest to tylko powinność związana z ryzykiem nie doprowadzenia do czegoś.
b/ Łączy się z dwiema zasadami (domniemania niewinności i in dubio pro reo), które mają wyraz
w art. 6 ust.2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka , w art. 42 ust. 3 Konstytucji i w art. 5
k.p.k.
c/ Ciężar dowodu w znaczeniu :

- materialnym – powinność udowodnienia twierdzenia pod rygorem jego odrzucenia przez
organ procesowy (występuje w Polsce). Bez względu na to, kto wysunął twierdzenie. Głow-
nie na oskarżycielu publicznym, ciąży obowiązek udowodnienia, a w przypadku postępowa-

nia adhezyjnego na powodzie cywilnym. Nie można przerzucić ciężaru dowodowego na
oskarżonego. WYJĄTEK! To zniesławienie (art. 212 k.k.) i działanie w uzasadnionym intere-
sie społecznym (art.213 k.k.).
- formalnym – powinność udowodnienia twierdzenia przez osobę, która wysunęła dane
twierdzenie (inaczej mówiąc osoba, która wysunęła ma udowodnić); nie występuje w pol-
skim procesie;
- prakseologicznym – ogólna powinność udowodnienia twierdzenia, bo zostaje osłabiona
szansa przyjęcia twierdzenia

Obowiązek dowodzenia – powinność udowodnienia ze względu na cudzy interes. ustanowiony
jest przez prawo powinnością dowodzenia określonej tezy w cudzym interesie, nie we własnym.
Obciąża organy procesowe. Prawo nakłada obowiązki na podmioty działające w cudzym interesie
np. obowiązek dowodu po stronie oskarżyciela: publicznego, prywatnego, czy też prywatnego
posiłkowego. Jednak obowiązek ten nigdy nie obciąża oskarżonego, na którym spoczywa tylko
ciężar dowodu (zwłaszcza w znaczeniu prakseologicznym). Jedynym wyjątkiem jest zniesławienie,
gdzie oskarżony ma obowiązek dowodzenia!

3. Zasady, które mają znaczenie w przebiegu całego procesu (zarówno przygotowaw-
czego i jurysdykcyjnego).

» Dyrektywa w myśl, której

» Ustalenia faktyczne – są to stwierdzenia faktów dokonywane w procesie, mające znaczenie

dla decyzji procesowych;
Należy zaznaczyć, że nie można stanowić ustaleń faktycznych na podstawie notatek, zapi-
sków urzędowych, ale można przeprowadzić dowód na okoliczność potwierdzenia zdarzeń,
które zostały tam zawarte np. przesłuchać policjanta, który sporządził notatkę na okolicz-
ność zawartych w niej informacji (art. 393 § 1 i 3 k.p.k.).

Wyróżniamy ustalenia faktyczne:



procesowe – dochodzi się do nich w wyniku czynności procesowych; ustalane są w pro-

cesie;


pozaprocesowe – są ustalane przed formalnym wszczęciem procesu np. w trakcie

czynności operacyjno-rozpoznawczych Policji; najczęściej stanowią informacje, które mo-
gą mieć znaczenie, ale należy je ustalić raz jeszcze dla potwierdzenia

» organy procesowe obowiązane są do podejmowania wszelkich starań , aby ich ustale-

nia faktyczne były zgodne z prawdą, ponieważ błędne ustalenia faktyczne prowadzą do wy-
dania wyroku sprzecznego z prawdą materialną oraz stanowią bezwzględna przyczynę od-
woławczą.

» organ sprawujący kontrolę judykacyjną zobowiązany jest do sprawdzenia, czy organ

wcześniejszy poczynił prawdziwe ustalenia faktyczne (vide art. 438 pkt.3)

» poznawanie prawdy w procesie (dokonywanie ustaleń faktycznych) odznacza się cecha-

mi:

- charakter probabilistyczny
- dowodzenie w procesie jest redukcyjne (wynik jest zawsze prawdopodobny, nigdy pew-
ny)

NACZELNE ZASADY PROCESU

PODSTAWĘ wszelkich ROZSTRZYGNIĘĆ powinny stanowić

USTALENIA FAKTYCZNE zgodne z RZECZYWISTOŚCIĄ

(art. 2 § 2 k.p.k.)

ZASADA

PRAWDY MATERIALNEJ

- jest materialne ( to udowodnienie: konfrontacja ustaleń z dowodami; O udowodnieniu
mówimy, gdy spełniony jest:

~ warunek obiektywny- dowody na podstawie, których ustala się pewien fakt, two-
rzą tak wysokie prawdopodobieństwo zaistnienia tego faktu, że każdy obiektywnie
oceniający tę sytuacje człowiek uzna ten fakt za udowodniony. Dowody, które zo-
stały przeprowadzone w dostatecznym stopniu uzasadniają pogląd, że dany fakt
zaistniał
~ warunek subiektywny - organ, który prowadził postępowanie musi mieć stupro-
centowe przekonanie, że jego ustalenia odpowiadają prawdzie, są zgodne z rze-
czywistością)

- ma sens, gdy jest prawnie relewantne (w granicach poznania i w stopniu dokładności
wyznaczonym przez przedmiot procesu);
- dokonywane na podstawie swobodnej oceny dowodów

» realizuje ją całokształt przepisów k.p.k., ale fundamentalnymi gwarancjami są m.in.:

- obowiązek inicjatywy dowodowy organów procesowych
- kontradyktoryjność postępowania dowodowego (wyjątkowe przejawy w postępowaniu
przygotowawczym) [W Polsce realizacja kontradyktoryjności następuje, gdy sąd udziela
głos stronom – jest to jedyny moment w procesie, gdy zachodzi czysta kontradyktoryj-
ność]
- koncentracja czasowa i miejscowa procesu
- kontrola sądowa postępowania przygotowawczego
- kolegialność sądów i udział czynnika społecznego (ławników)
- system środków zaskarżania

» zasady, które prowadzą do przełamania (ale nie do zaprzeczenia!) zasady prawdy material-

nej:

- art. 388 k.p.k. – upoważnia organ procesowy do prowadzenia postępowania dowodowe-
go częściowo
- art. 355 k.p.k. – skazanie bez rozprawy
- art. 387 k.p.k. - rozprawa skrócona

Każda z w/w/ instytucji stanowi konsensualne zakończenie postępowania

» poznawanie prawdy mat. ulega natomiast ograniczeniom (z powodu ochrony innych dóbr):

- prawomocność orzeczeń (zasada ne bis in idem)
- humanitaryzm procesu
- kasacja zwyczajna i nadzwyczajna
- zakazy dowodowe
- immunitety procesowe
- uprawnienie Prokuratora Generalnego do uchylenia prawomocnego postępowania przy-
gotowawczego na tej podstawie, że jest niezasadne (art.328 k.p.k.) (niezgodne z zasadą
prawdy materialnej)
- zakaz reformationis in peius (nie można pogorszyć sytuacji)
- brak umiejętności przeprowadzenia dowodów przez organ procesowy

WYKŁAD XVIII

» Dyrektywa w myśl, której

ZASADA

DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI

OSKARŻONEGO NALEŻY TRAKTOWAĆ JAK NIEWINNEGO

DOPÓKI NIE ZOSTANIE MU UDOWODNIONA WINA W SPOSÓB

PRZEWIDZIANY PRZEZ PRAWO KARNE PROCESOWE

(art. 5 ' 1 k.p.k.)

»  Jest zasadą skodyfikowaną w :
a/ art. 6 ust. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
b/ art. 42 ust. 3 Konstytucji
c/ art. 5 § 1 k.p.k.
d/ art. 14 ust. 2 Międzynarodowego Paktu

»

»  Zasada domniemania niewinności zmusza oskarżyciela do poszukiwania i przedstawienia

dowodów, bo to na nim ciąży obowiązek dowodzenia.

» Dyrektywa w myśl, której

»  Mowa zarówno o wątpliwościach FAKTYCZNYCH,  jak i PRAWNYCH !
»  Zasada ta zakazuje tzw. ustaleń alternatywnych !

»  W k.p.k. zasada ta występuje w tzw. znaczeniu MATERIALNYM (następstwem jest obciąże-

nie; obojętnie kto) – spoczywa na oskarżycielu i powodzie cywilnym, (ale może też sąd lub
kto inny zwolnić samemu udowadniając oraz PRAKSEOLOGICZNYM (spoczywa na każdym
kto coś twierdzi, w przeciwnym przypadku wzmacnia twierdzenia przeciwnika)

» Nie można przerzucić dowodu prawdy (w zn. materialnym) na oskarżonego [wyjątek- ciężar

„dowodu prawdy” przy pomówieniu z art. 212 k.k.]

WYKŁAD XIX

» Dyrektywa w myśl, której

» Obiektywizm jest pojęciem szerszym od bezstronności. Bezstronność obejmuje niezawi-

słość sądu i brak uprzedniego nastawienia organu procesowego w stosunku do stron i in-
nych uczestników procesu. Natomiast obiektywizm zawiera w sobie cechy bezstronności,
ponadto brak kierunkowego nastawienia do samej sprawy, brak jednostronnego nastawie-
nia do stron oraz nie przesądzanie o treści wyroku (nie wydaje przedsądów). Aby organ
procesowy był obiektywny powinien być neutralny.

ZASADA

IN DUBIO PRO REO

WSZYSTKIE NIEDAJĄCE SIĘ ROZSTRZYGNĄĆ WĄTPLIWOŚCI

NALEŻY ROZSTRZYGAĆ NA KORZYŚĆ OSKARŻONEGO

(art. 5 ' 2 k.p.k.)

od przedstawienia

zarzutów

do prawomocności

wyroku

in personam

ZASADA

OBIEKTYWIZMU

ORGAN PROCESOWY POWINIEN MIEĆ BEZSTRONNY

STOSUNEK DO STRON I INNYCH UCZESTNIKÓW PROCESU

ORAZ NIE POWINIEN KIERUNKOWO NASTAWIAĆ SIĘ DO

JEDNEJ STRONY I SAMEJ SPRAWY

(art. 4 k.p.k.)

» Obiektywizmu wymaga się od wszystkich organów procesowych, zarówno prowadzących

postępowanie przygotowawcze, jak i jurysdykcyjne (sąd, ławnicy) oraz od uczestników
procesu, których działalność powinna wzbudzać zaufanie stron np. oskarżyciel publiczny,
biegły, tłumacz, protokolant, stenograf, zawodowy kurator sądowy, specjalista.

W przypadku bezstronności wszyscy oni podlegają wyłączeniu na mocy art. 41 k.p.k.

np. tłumacz podlegał wyłączeniu na mocy art. 41 k.p.k., ale tego nie zrobił sam, a wniosek
o wyłączenie nie został uwzględniony. Wydano orzeczenie w oparciu o wadliwie przepro-
wadzone tłumaczenie, przez osobę, która była subiektywnie nastawiona do sprawy. Co w
takim przypadku? Zachodzi względna przyczyna odwoławcza, co staje się przedmiotem za-
rzutu, co mogło mieć wpływ na wyrok.

» W literaturze wymienia się warunki, które muszą być spełnione, aby móc zrealizować za-

sadę obiektywizmu:

- niezawisłość organu procesowego (tylko sąd jest niezawisły!)
- szeroko pojmowana NIEZAWISŁOŚĆ sądu (iudex in hablis, iudex suspectus)
- sąd powinien wziąć pod uwagę CAŁY MATERIAŁ DOWODOWY (przemawiający na

korzyść każdej ze stron i wysłuchać ARGUMENTACJI wszystkich stron proceso-
wych;) (pominięcie jakiegoś dowodu stanowi względną przyczyną odwoławczą)

- minimalizacja działania czynników IRRACJONALNYCH na podejmowane decyzje

(m.in. poprzez doświadczenie życiowe i charakter oraz wiedzę sędziego („oso-
bowość”))

» Dyrektywa w myśl, której:

» Zasadzie swobodnej oceny dowodów przypisywano pierwotnie nazwę niekontrolowanej

oceny dowodów (organ procesowy nie musiał tłumaczyć się z motywów swojej decyzji).
Obecnie w literaturze wyróżnia się tzw. KONTROLOWANĄ ocenę dowodów:

a/ organ procesowy musi się wytłumaczyć się z uwzględnienia / nieuwzględnienia dowo-
dów, co następuje w drodze uzasadnień, rozstrzygnięć przesuwających proces do na-
stępnego etapu;
b/ organ rozpoznający środek odwoławczy kontroluje swobodną ocenę dowodów ( apela-
cje i zażalenia, bo w kasacji nie czyni się ustaleń faktycznych)

» Zasada swobodnej oceny dowodów przeciwstawiana jest prawnej ocenie dowodów.

prawo nie zawiera żadnych prawo zawiera reguły,
reguł oceny dowodów które dotyczą oceny dowodów

» Mówi się niekiedy o uwarunkowaniu sędziowskiej oceny dowodów przez świadomość

prawną i społeczną sędziego –-> każdy sędzia w indywidualnym przypadku nie może
oderwać się od swoich przekonań, poglądów, osobowości. Wpływ sędziego na indywidu-
alna sprawę istnieje. Chodzi jednak o to, że sędzia nie jest skrępowany sztywnymi Regu-
łami. Natomiast nie ulega wątpliwości, że jest związany pewnymi czynnikami, do których
należy:

- zasada PRAWIDŁOWEGO ROZUMOWANIA (reguły logiki formalnej)
- WSKAZANIE WIEDZY (stan nauki w danej dziedzinie)
- DOŚWIADCZENIE ŻYCIOWE SĘDZIEGO (tutaj znaczenie mają cenzusy wiekowe sę-
dziów i ławników)
- przeprowadzony DOWÓD

ZASADA

SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW

ORGANY PROCESOWE W OCENIE DOWODÓW, KIERUJĄ SIĘ SWOIM

PRZEKONANIEM NIESKRĘPOWANYM USTAWOWYMI REGUŁAMI

OCENY, UKSZTAŁTOWANYM NATOMIAST POD WPŁYWEM WSKAZAŃ

WIEDZY, DOŚWIADCZENIA ŻYCIOWEGO I ZASAD

LOGICZNEGO ROZUMOWANIA.

(art. 7 k.p.k.)

w/w czynniki tłumaczy się w UZASADNIENIU. W apelacji można podnieść zarzut, że nie

kierowano się powyższymi czynnikami. Autor apelacji powinien je w niej wskazać, ponie-
waż stanowią one uchybienie proceduralne i wykazać, że istotnie wpłynęły na treść orze-
czenia.

» Wyróżniamy ocenę dowodów:
a/ a p r i o r y c z n ą – dokonywana przed przeprowadzeniem dowodu; ma miejsce przy ba-
daniu przydatności dowodów dla procesu; można ją sformalizować;
b/ a p o s t e r i o r y c z n ą - dokonywana po przeprowadzeniu dowodu; stosowana w Polsce;
należy brać pod uwagę zakazy dowodowe; dzieli się na:

- ocenę jednostkową – każdy dowód jest oceniany z osobna, niezwłocznie po przeprowa-
dzeniu dowodu
- ocenę kompleksową – dokonywana na naradzie nad wyrokiem, kiedy oceniana jest
przydatność dowodów dla dokonania ustaleń, które będą stanowić podstawę do wydania
orzeczenia;

» Brak w k.p.k. reguł nakazujących uznania pewnych faktów za udowodnione lub za nieudo-

wodnione (nawet protokoły podlegają swobodnej ocenie dowodów), ale wyjątki:

- zakazy dowodowe bezwzględne (art. 178, 179, 180 k.p.k.)
- domniemania prawnie niewzruszalne (nie ograniczają zasady swobodnej oceny do-
wodów)

» W literaturze podkreśla się, że właściwie jedynym ograniczeniem zasady swobodnej oceny

dowodów jest decyzja procesowa (orzeczenie konstytutywne), która zapadła w innym pro-
cesie lub w danym procesie.

» Zapytania prawne sądu odwoławczego kierowane do SN -> każdy sąd odwoławczy może

zwrócić się z pytaniem, jeżeli ma wątpliwości co do interpretacji przepisów prawa. Od-
powiedz SN jest wiążąca dla sądu, który zwrócił się z pytaniem.

» Dyrektywa w myśl, której :

» Aby mogła być realizowana zasada kontradyktoryjności powinny zostać spełnione następu-
jące warunki:

- dokładne oznaczenie przedmiotu procesu (następuje w postanowieniu o wszczęciu po-
stępowania, w którym należy oznaczyć znamiona czynu i jego kwalifikacje prawną; nastę-
puje również w postanowieniu o przestawieniu zarzutów, w którym dodatkowo dokładanie
oznacza się stronę)
– istnienie dwóch przeciwstawnych stron procesowych
(w postępowaniu przygotowawczym są to: podejrzany – pokrzywdzony)
- równouprawnienie stron procesowych
- obie strony muszą posiadać niezbędne minimum dyspozycyjności, czyli możliwość wpły-
wania na przebieg postępowania

» Uprawnienie – prawo stron i osób niebędących stronami do:

- udziału w posiedzeniach [art.117 k.p.k.] (koniecznym jest wówczas zawiadomienie o
terminach tych posiedzeń); Art.96 §1 in fine k.p.k. z kolei daje uprawnienie stronie do
udziału w posiedzeniu jeżeli się stawi

» w postępowaniu jurysdykcyjnym i apelacyjnym rządzi zasada kontradyktoryjności, która

przejawia się poprzez:

ZASADA

KONTRADYKTORYJNOŚCI

STRONY PROCESOWE MAJĄ PRAWO

W PROCESIE KARNYM DO WALKI

O KORZYSTNE DLA SIEBIE ROZSTRZYGNIĘCIE

- możliwość pisemnej odpowiedzi oskarżonego na akt oskarżenia w ciągu 7 dni (jest to
fakultatywne - art.338 § 2 k.p.k.)

- obowiązkowy udział prokuratora na wszystkich posiedzeniach, ale mogą też inne strony
(lecz brak zawiadomienia, wyjątki to posiedzenie o warunkowym umorzeniu i skazaniu bez
rozprawy)
- przewodniczący składu czuwa nad porządkiem rozprawy , umożliwia stronom wypowie-
dzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu (art. 367 §1 k.p.k.)
- jeżeli głos w jakiejś kwestii zabiera jedna strona głos przysługuje również innym stronom
- dowody na poparcie oskarżenia w miarę możliwości przed dowodami na obronę
- przesłuchiwanie (kolejność zadawania pytań) na wezwanie przewodniczącego :

  osk. publiczny → oskarżony, członek składu (ci zawsze na końcu) na wniosek strony:
  zawsze  najpierw strona, która wezwała
- obowiązek wzywania stron:  powiadomienia o rozprawie (min. 7 dni) oraz obligatoryjna
  obecność oskarżonego
- jawność rozprawy (zasada jawności wobec stron i publiczności)
- prawo odpowiedzi na apelacje i kasacji drugiej strony (doprowadzenie + inne środki), ale
ustępstwa na rzecz z. inkwizycyjności
- inicjatywa dowodowa prezesa sądu (przewodniczący wydziału) oraz przewodniczącego
Składu (ograniczenie zasady kontradyktoryjności)
- aktywny udział sądu w przeprowadzaniu dowodów (jest ograniczeniem zasady kontra-
dyktoryjności)

» Dyrektywa w myśl, której :

» Polska – zasada legalizmu materialnego:

- wszczyna się postępowanie karne tylko wtedy, gdy społeczna szkodliwość czynu nie jest
znikoma
- jest prawnie zdefiniowana – art.10 § 1 k.p.k.

» wyjątki od zasady legalizmu :

1/ umorzenie absorpcyjne postępowania – gdyby orzeczenie kary byłoby oczywiście niece-
lowe
2/ umorzenie postępowania wobec świadka koronnego
3/ umorzenie postępowania wobec nieletniego

» problem konsensualnego zakończenia postępowania nie jest odstępstwem od zasady legali-

zmu:
- skazanie bez rozprawy [art. 335 k.p.k.]
- naprawienie szkody [art. 341 k.p.k.]
- porozumienie na gruncie k.k.
- postępowanie mediacyjne [art. 23a]

ZASADA

INKWIZYCYJNOŚCI

ORGAN PROWADZĄCY JAKO JEDYNY

POWINIEN BADAĆ SPRAWĘ

ZASADA

LEGALIZMU

ORGAN PROCESOWY JEST ZOBOWIĄZANY WSZCZĄĆ

I POPROWADZIĆ POSTĘPOWANIE KARNE

» Dyrektywa w myśl, której :

» Oportunizm faktyczny, tj. rezygnacja ze ścigania z innych względów np. znikoma szkodli-

wość czynu

WYKŁAD XX, XXI, XXII

WYRÓŻNIAMY 4 STADIA PROCESU KARNEGO:
a/ postępowanie przygotowawcze – przygotowanie materiału ułatwiającego wydanie de-
cyzji
b/ postępowanie główne – rozpoznanie sprawy i wydanie decyzji
c/ postępowanie apelacyjne – kontrola podjętej decyzji
d/postępowanie wykonawcze – wykonanie decyzji

1/ Postępowanie przygotowawcze – wiadomości ogólne :

Postępowanie przygotowawcze jest pierwszym stadium procesu karnego. Dotyczy wy-

łącznie przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego.

Zadania postępowania przygotowawczego (art. 297 k.p.k.) :

1. Ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo.

Postępowanie karne prowadzi się tylko co do przestępstw. Do wszczęcia wystarcza uzasadnio-
ne podejrzenie popełnienia przestępstwa. Gdy jest poparte dowodami, przeradza się
w przekonanie faktycznego popełnienia przestępstwa. Gdy nie zostanie potwierdzone postę-
powanie należy umorzyć.

2. Wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy.

Niewykrycie sprawcy prowadzi do umorzenia postępowania. Wykrycie, ale niemożliwość jego
ujęcia, prowadzi do zawieszenia postępowania

3. Zebranie danych stosownie do art. 213 i 214 k.p.k.

Zebranie odpowiednich danych o osobie podejrzanego.

PRZEBIEG PROCESU KARNEGO

POSTĘPOWAIE PRZYGOTOWAWCZE

ZASADA

OPORTUNIZMU

TZN. GDY ORGAN MOŻE NIE WSZCZYNAĆ POSTĘPOWANIA JEŚLI

ZE WZGLĘDU NA INTERES SPOŁECZNY BĘDZIE TO NIECELOWE!

(ORGAN WŁAŚCIWY – POZAPRAWNA NIECELOWOŚĆ /

NIEWŁAŚCIWY – BAGATELNOŚĆ SPRAWY)

akt

oskarżenia

I instancja

II instancja

prawomocność

wyroku

podejrzany

oskarżony

skazany

4. Wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów

szkody.

Chodzi o okoliczności wyjaśniające kwestię odpowiedzialności danej osoby za popełnione prze-
stępstwo (czas; miejsce; sposób; skutki; wina; forma popełnienia; okoliczności wyłączające
przestępstwo; itd.). Ważne jest ustalenie pokrzywdzonego- jest on stroną w postępowaniu
przygotowawczym oraz źródełem dowodowym.

5. Zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.

Chodzi o wszystkie dowody, w szczególności niepowtarzalne, których odtworzenie w
przyszłości będzie niemożliwe.

w postępowaniu przygotowawczym jest zbierany i utrwalany materiał dowodowy. Postępo-

wanie to spełnia funkcję profilaktyczną, prejudycjalną (np. wszczęcie postępowania dyscypli-
narnego)

art. 308 k.p.k. – mówi o tzw. czynnościach zabezpieczających, niecierpiących zwłoki

§1 możliwość zabezpieczenia dowodów przed wszczęciem śledztwa / dochodzenia

§2 możliwość przesłuchania osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego prze wydaniem
postanowienia o przestawieniu zarzutów (pod warunkiem posiadania dowodów pozwalających
na postanowienie o przedstawieniu zarzutów)

§3 zobligowanie organu procesowego do wydania decyzji procesowej w ciągu 5 dni:

1/ umorzenie lub

2/ wydanie postanowienia o przestawieniu zarzutów

Dochodzenie w niezbędnym zakresie - art. 308 k.p.k. – Istotny §3!

art. 307 k.p.k. – czynności sprawdzające :

- nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani wymagających sporządzenia protokołu

- nie można wykorzystać notatki jako dowodu

Przed nowelizacją w 2003 r. k.p.k. przewidywał następujące formy postępowania przygoto-

wawczego:
- śledztwo
- dochodzenie
- dochodzenie uproszczone

Po nowelizacji k.p.k. z 2003 r. przewiduje:
- śledztwo
- dochodzenie

postępowanie przygotowawcze w formie dochodzenia – odwołanie do przepisów dotyczą-

cych śledztwa:

- gdy kara nie przekracza 5 lat

- gdy szkoda nie przekracza 50 tyś zł

- wyliczone w ustawie

Wszczęcie dochodzenia:

- możliwość natychmiastowego przesłuchania po zawiadomieniu o popełnieniu
przestępstwa w charakterze świadka

Organy uprawnione do prowadzenia postępowania przygotowawczego:

- Policja – prowadzi wszelkie typy dochodzeń i śledztwo
- prokurator

Nowela z 2003 r. wprowadziła obowiązek niezwłocznego przesłania przez Policję - prokura-

torowi postanowienia o tym, że wszczęła śledztwo lub odmówiła wszczęcia śledztwa, bądź je-
go umorzeniu. W/w postanowienia zatwierdza prokurator.

W doktrynie zaznacza się, że przejawem zwiększenia uprawnień stron w postępowaniu

przygotowawczym jest obowiązek zawiadomienia podmiotu, który złożył zawiadomienie o po-
pełnieniu przestępstwa, jak też zawiadomienia pokrzywdzonego o wszczęciu, odmowie
wszczęcia lub umorzeniu śledztwa. Podmiotom które mogą zaskarżyć te postanowienia przy-
sługuje również prawo do przejrzenia akt (art.306§1 k.p.k.). Zażalenie wnosi się do prokura-
tora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził postanowienie– zgodnie z
zasadą dewolucji. Jeżeli prokurator nadrzędny nie przychyli się do zażalenia, kieruje je do są-
du.

2/ Proces karny inicjowany jest poprzez:

a/ wykrycie przestępstwa (z oskarżenia publicznego – obliguje organ ścigania do wszczęcia
postępowania)

b/ zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa

Każdy ma m o r a l n y obowiązek zawiadomić o przestępstwie, z wyjątkiem art. 240 k.k. –
p r a w n y obowiązek zawiadomienia mają także instytucje państwowe i samorządowe
(304§2 k.p.k.). Zawiadomienie może też pochodzić od pokrzywdzonego, którego dobro praw-
ne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 k.p.k.). Gdy
zawiadomienie jest anonimowe, należy je sprawdzić (art. 307 k.p.k.), aby stało się bardziej
wiarygodne. Zawiadomienia mogą przybierać różną postać (ustna, pisemna); w przypadku
ustnej należy sporządzić protokół, a w razie przesłuchania zawiadamiającego, tworzy się
wspólny protokół z przesłuchania i zawiadomienia (304a k.p.k.). Zawiadomienie może być w
formie samooskarżenia. Może odbyć się za pośrednictwem mediów. Fakt popełnienia prze-
stępstwa może być także ujawniony w drodze ustaleń własnych organów ścigania.

3/ postawa wszczęcia postępowania przygotowawczego:
Podstawą wszczęcia śledztwa lub dochodzenia jest uzasadnione podejrzenie popełnienia prze-
stępstwa (art. 303 i 325a k.p.k.).

4/ czynności sprawdzające
Zostały ujęte w art. 307 k.p.k. mają zapobiegać bezpodstawnemu wszczynaniu postępowań
przygotowawczych.
Czynności sprawdzające podejmowane są przed wszczęciem postępowania przygotowawcze-
go, gdyby nie potwierdziło się przypuszczenie popełnienia przestępstwa, to wydaje się decyzję
o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, a nie o jego umorzeniu.
Formy postępowania sprawdzającego:
1.  Żądanie uzupełnienia w określonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu o

przestępstwie (np.: dostarczenie określonych dokumentów).

2.  Uzupełnienie danych przez przesłuchanie w char. świadka osoby zawiadamiającej.
3.  Sprawdzenie faktów przez sam organ ( z reguły czynności operacyjno- rozpoznawcze)

Punktu 1 i 2 nie stosuje się gdy zawiadomienie jest anonimowe.

W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego, oraz czynno-
ści wymagających sporządzenia protokołu (art. 143 k.p.k.) z wyjątkiem art. 307§2 k.p.k. Po-
stępowanie sprawdzające nie powinno trwać dłużej niż 30 dni (termin instrukcyjny) od zawia-
domienia i być zakończone decyzją o wszczęciu postępowania przygotowawczego lub jego
odmowie.
Art. 306§3 k.p.k. - jeżeli decyzja nie zapadnie w 6 tyg. po zawiadomieniu, przysługuje zażale-
nie.
Organ może też własne informacje o popełnieniu przestępstwa. Odpada tu tylko możliwość
przesłuchania zawiadamiającego w charakterze świadka i 30 dniowy termin na przeprowadze-
nie czynności.

5/ dochodzenie wstępne – poprzedza dochodzenie właściwe, czy też śledztwo
Ma spowodować koncentrację procesu, jego przyśpieszenie.

6/ Formy postępowania przygotowawczego - porównanie

ŚLEDZTWO

[art. 309 k.p.k. i następne]

DOCHODZENIE

[art. 325a k.p.k. i następne]

W czasie postępowania przygotowawczego bardzo rygorystycznie przestrzegane są

decyzje procesowe, które decydują o przejściu do następnego etapu

Następujące po sobie czynności

śledztwa:

1/ Śledztwo inicjuje postanowienie o wszczę-
ciu śledztwa
2/ Następnie organ wydaje postanowienie o
przedstawieniu zarzutów (ma istotne znacze-
nie dla postępowania przygotowawczego,
ponieważ od tego momentu postępowanie
skierowane jest in personam)
3/ Organ wydający w/w postanowienie ma
obowiązek ogłosić jego treść, pouczyć podej-
rzanego o przysługujących mu prawach, a
następnie przesłuchać go (co w wyjątkowych
wypadkach może nie nastąpić)
4/ końcową czynnością jest wydanie przez
odpowiedni organ postanowienia o zamknię-
ciu śledztwa

Postępowanie przygotowawcze podporząd-

kowane jest zasadzie śledczej (przeciw-
stawiana zasadzie kontradyktoryjności - w
trakcie postępowania przygotowawczego są
dwie strony procesowe, które mają przeciw-
ne interesy. Każda ze stron zainteresowana
jest tym, aby osiągnąć zamierzony w proce-
sie cel). Na organie procesowym ciąży obo-
wiązek wykrycia, zabezpieczenia, przepro-
wadzenia dowodów i wykazania, że strona
przeciwko której prowadzone jest postępo-
wanie jest tą, którą należy osądzić.

W trakcie postępowania przygotowawcze-

go podejrzany ma wiedzę na temat czynu
jaki mu się zarzuca, stąd też może żądać
uzasadnienia. Natomiast o dowodach dowia-
duje się, gdy organ procesowy zdecyduje o
zasadności zamknięcia postępowania przy-
gotowawczego i przesunięcia go do następ-
nego etapu, jakim jest przygotowanie aktu
oskarżenia. W związku z czym istnieje moż-
liwość zapoznania się z zebranym materia-
łem przez podejrzanego i obrońcę. W trakcie
postępowania przygotowawczego należy
wręcz stworzyć sytuację, w której będą oni
mieli możliwość zapoznania się z aktami
sprawy. Natomiast, jeżeli tego nie uczynią
nie stanowi, to przeszkody do tego, aby za-
mknąć postępowanie przygotowawcze, napi-
sać i skierować akt oskarżenia do sądu (jest
to rozwiązanie wprowadzone nowelą z
2003r., które ma zapobiec powodowaniu
obstrukcji przez podejrzanego wyrażającej
się np. w lekceważeniu przez niego terminu
do przejrzenia akt)

Następujące po sobie czynności

dochodzenia:

1/ dochodzenie inicjuje postanowienie o jego
wszczęciu (nie musi zatwierdzać go prokura-
tor, Policja nie ma obowiązku w ogóle go za-
wiadamiać o tym) [Postanowieniem następu-
je również odmowa wszczęcia dochodzenia,
jego umorzenie i wpisanie do rejestru prze-
stępstw oraz zawieszenie dochodzenia – w
tych wypadkach postanowienie m u s i za-
twierdzić prokurator].
2/ Nie jest wymagane wydanie postanowie-
nia o przedstawieniu zarzutów. Przesłuchanie
osoby podejrzanej zaczyna się od wpisania
zarzutów do protokołu.
3/ dochodzenie można ograniczyć do ustale-
nia, czy istnieją podstawy do wniesienia aktu
oskarżenia lub innego zakończenia postępo-
wania [art.325h k.p.k.]
4/ Nie jest wymagane wydanie postanowie-
nia o zamknięciu dochodzenia

Osoba podejrzana ma możliwość przeglą-

dania akt i zapoznania się z zebranym mate-
riałem dowodowym

Istnieje możliwość spisania tzw. protokołu

ograniczonego, czyli najważniejsze informa-
cje dotyczące oświadczeń złożonych przez
podmioty, które były przesłuchiwane,
uczestniczyły w czynnościach

Co do zasady dochodzenie prowadzi się we

wszystkich sprawach należących do właści-
wości Sądu Rejonowego

W sprawach zagrożonych karą nie prze-

kraczającą 5 lat pozbawienia wolności, a
wartość przedmiotu nie przekracza 50 tyś zł
oraz wymienionych enumeratywnie w pkt.2 i
3 art.325b k.p.k.

W stosunku do osoby pozbawionej wolno-

ści oraz w przypadku obrony obligatoryjnej
NIE PROWAZI się dochodzenia a ŚLEDZTWO
!!

Powinno zostać ukończone w ciągu

2 miesięcy. Wyjątkowo 3 miesiące. W
przypadku, gdy przekracza 3 miesiące roz-
poczyna się śledztwo policyjne

Wnioski dowodowe podejrzanego,

który zapoznał się z zebranym materia-
łem dowodowym – dochodzi tu do głosu
nie tylko możliwość zgłoszenia wniosków
dowodowych, ale uczestniczenia w czynno-
ściach dowodowych. Jeżeli podejrzany i jego
obrońca zgłaszają wnioski dowodowe o uzu-
pełnienie postępowania przygotowawczego,
to nie ma przeszkód aby uczestniczyli oni w
czasie ich przeprowadzania (daje im to moż-
liwość zadawania pytań, pilnowania swoich
interesów w trakcie procesu). Tutaj do głosu
dochodzi przełamanie zasady śledczej i za-
sada kontradyktoryjności.

W toku śledztwa prokuratorskiego -

prokurator może zlecić pewne czynności do
wykonania Policji

Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3
miesięcy. W uzasadnionych przypadkach
może zostać przedłużony na dalszy czas o
z n a c z o n y (!), ale nie dłużej niż rok. Wy-
jątkowo od tego jest przewidziany jest kolej-
ny wyjątek w postaci przedłużenia na dalszy
czas o z n a c z o n y.

W dochodzeniu wydaje się

postanowienie o:

a/ wszczęciu dochodzenia
b/ zawieszeniu dochodzenia
c/ umorzeniu dochodzenia

Natomiast nie wydaje się postanowień o:

a/ przedstawieniu zarzutów
b/ zamknięciu dochodzenia

W dochodzeniu NIE MA podejrzanego JEST

o s o b a p o d e j r z a n a (!)

7/ czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym:
.: wydaje decyzje

- w postaci wyroku!

* o warunkowym umorzeniu postępowania przygotowawczego. Wydaje ją, gdy:

~ brak jest podstaw do kontynuowania postępowania, bo dowody zebrane w sprawie
nie są dostateczne, aby można było liczyć na wyrok skazujący. Jeżeli strony
(podejrzany i pokrzywdzony) są niezadowolone z wyroku mogą wnieść zażalenie –
art.306 k.p.k.

Pytanie: Dlaczego podejrzanemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na wyrok
warunkowo umarzający postępowanie przygotowawcze?
Przysługuje mu zażalenie, bowiem zgodnie z zasadą domniemania niewinności mo-
że liczyć na pozytywne rozstrzygnięcie swojej sprawy (tzn. liczy on na wyrok unie-
winniający) w etapie postępowania sądowego z braku dowodów. W swoim przeko-
naniu oraz w świetle materiału dowodowego brak jest podstaw do skazania, a wy-
rok warunkowo umarzający nie oczyszcza go społecznie z zarzutu. Dlatego też, dą-
ży do tego, aby sprawa przeniosła się do etapu następnego, licząc na uniewinnie-
nie.

- w postaci postanowienia o:

~ tymczasowym aresztowaniu [art. 250 k.p.k.]
~ o przedłużeniu tymczasowego aresztowania [art. 263 k.p.k.]
~ o przepadku przedmiotu poręczenia [art. 270 k.p.k.]
~ utrwalaniu i kontroli rozmów telefonicznych [art. 237 k.p.k.]
~ skierowaniu podejrzanego na obserwację psychiatryczną i jej przedłużeniu
[art. 203 §2 i 3 k.p.k.]
~ wydaniu i odwołaniu listu żelaznego [art. 281 i 283 k.p.k.] [SĄD OKRĘGOWY!]

.: 316§3 k.p.k. – wyjątkowy artykuł - możliwość zwrócenia się do sądu o przesłuchanie przez
niego świadka jeszcze na etapie postępowania przygotowawczego [wyjątek o zasady bezpo-
średniości np. świadek jest umierający]

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI (w skrócie)  W myśl rozwiązań przyjętych w polskim prawie
procesowym organ orzekający na rozprawie powinien zetknąć się z dowodami osobiście, a
dowody te powinny być dowodami pierwotnymi

.: za przejaw kontroli sądu nad postępowaniem przygotowawczym w literaturze procesu kar-
nego uważa się SKARGĘ NA BEZCZYNNOŚĆ art. 306§3 k.p.k.

8/ nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym – Rozdział 37

a/ Prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie,
w jakim go sam nie prowadzi. Może on także objąć nadzorem postępowanie prowadzone
przez Policję
b/ przejawy nadzoru:

- zaznajamianie się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie, wskazywanie
kierunków postępowania oraz wydawanie co do tego zarządzenia,
- żądać przedstawienia sobie materiałów zbieranych w toku postępowania,
- uczestniczenie w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie,
osobiście je przeprowadzać albo przejąć sprawę do swego prowadzenia,
- wydawanie postanowień, zarządzeń lub poleceń oraz zmienianie i uchylanie
Postanowień i zarządzeń wydanych przez prowadzącego postępowanie.

c/ 3 instytucje wyrażone w art.327 i 328 k.p.k. :

- podjęcie na nowo umorzonego postępowania przygotowawczego [art.327§1 k.p.k.]-
pojąć na nowo można w każdy czasie, brak terminu. Jedynie przedawnienie może
wyznaczyć granicę. Artykuł ten upoważnia prokuratora do podjęcia na nowo prawo-
mocnie umorzonego postępowania przygotowawczego pod warunkiem, że nie będzie
się toczyć przeciw osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charak-
terze podejrzanego. UWAGA! Dotyczy to sytuacji, gdy wydano postanowienie o
przedstawieniu zarzutów i pojawił się podejrzany, bowiem może być sytuacja, gdy
umorzono postępowanie, a podejrzanego nigdy nie było, ponieważ go nie wykryto,
sprawa nie przeszła z etapu in rem do in personam, upłynęły wszelkie możliwe ter-
miny i decyzja się uprawomocniła.

- wznowienie prawomocnych decyzji o umorzeniu postępowania przygotowawczego
[art.327§2 k.p.k.] - wznowić postępowanie przygotowawcze można w każdym czasie,
brak terminu. Jedynie przedawnienie może wyznaczyć granicę. Wznawia się przeciw-
ko osobie, która występowała w charakterze podejrzanego, tylko wtedy, gdy ujawnią
się nowe istotne fakty lub dowody nie znane w poprzednim postępowaniu albo gdy
zachodzi umorzenie absorpcyjne.
Tutaj jest odmienna sytuacja od poprzedniej. Otóż toczyło się postępowanie przygo-
towawcze in personam, ale umorzono to postępowanie. Postanowienie o umorzeniu
się uprawomocniło. Następnie pojawiły się nowe okoliczności, fakty w stosunku do
innej osoby, nie tej wobec której poprzednio prowadzone było postępowanie. Stąd
też prokurator nadrzędny nad tym, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umo-
rzeniu, może wznowić postępowanie.

- uchylenie prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowaw-
czego (uprawnienie Prokuratora Generalnego) [art.328 k.p.k.]
Prokurator Generalny m o ż e (a nie musi) uchylić prawomocne postanowienie o
umorzeniu postępowania przygotowawczego w stosunku do osoby, która występowa-
ła w charakterze podejrzanego, jeżeli stwierdzi, że umorzenie postępowania było
niezasadne. Brak w tym artykule wymienia przyczyn, stąd też, to czy zostanie uchy-
lone czy też nie zależy od uznania Prokuratora Generalnego. To do niego należy oce-
na zasadności. Jeżeli stwierdzi brak zasadności umorzenia postępowania, wówczas
uchyla postanowienie o jego umorzeniu.
Po upływie 6 miesięcy (termin materialno-prawny) od daty uprawomocnienia się po-
stanowienia o umorzeniu Prokurator Generalny m o ż e uchylić lub zmienić postano-
wienie albo jego uzasadnienie jedynie na korzyść podejrzanego. Wyznaczono tu ter-
min działania na niekorzyść, wyłącznie do 6 miesięcy.

9/ Zamknięcie postępowania przygotowawczego następuje poprzez napisanie aktu oskar-
żenia i skierowania go o sądu.

Umorzenie postępowania nie kończy d e f i n i t y w n i e

postępowania karnego, dlatego że zawsze istnieje możliwość

wzruszania decyzji o umorzeniu postępowania przygotowawczego

poprzez uruchomienie jednego z w/w środków.

AKT OSKRŻENIA:

  jest skargą zasadniczą
  Jest impulsem procesowym
  O skardze prawnie skutecznej mówimy wtedy gdy zawiera ona essentialia negotti (wyma-

gania formalne – nieodzowne składniki skargi) oraz gdy wniesiona zostaje przez upraw-
nioną osobę do właściwego sądu.

 Stanowi zbilansowanie całości postępowania przygotowawczego. To w akcie oskarżenia

następuje podsumowanie i wskazanie tych dowodów, które popierają oskarżenie.

 Funkcja informacyjna
 Wniesienie aktu oskarżenia do sądu kończy postępowanie przygotowawcze. Na fazę postę-

powania prowadzącego do wniesienia aktu oskarżenia do sądu składają się następujące
czynności:



Końcowe zaznajomienie podejrzanego z materiałami postępowania:

- na wniosek podejrzanego lub obrońcy prowadzący dochodzenie lub śledztwo po-
wiadamia podejrzanego i obrońcę o terminie końcowego zaznajomienia się z mate-
riałami postępowania
- termin zaznajomienia powinien być tak wyznaczony, aby od doręczenia zawiado-
mienia upłynęło 7 dni



Pouczenie stron:

- o prawie składania wniosków o uzupełnienie śledztwa lub dochodzenia w terminie
3 dni od daty zaznajomienia



Ewentualne uzupełnienie postępowania w kierunku wskazanym we wniosku podej-
rzanego, obrońcy lub pokrzywdzonego



Wydanie postanowienia o zamknięciu śledztwa



Sporządzenie aktu oskarżenia:

- w śledztwie – prokurator, oskarżyciel prywatny
- w dochodzeniu – Policja, ale prokurator ma go zatwierdzić i wnieść do sądu



Faktyczne wniesienie aktu oskarżenia

- w ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa (otrzymania aktu oskarżenia sporzą-
dzonego przez Policję w dochodzeniu) prokurator zatwierdza akt oskarżenia spo-
rządzony przez Policję w dochodzeniu i wnosi go do sądu lub wydaje postanowienie
o umorzeniu, o zawieszeniu albo o uzupełnieniu śledztwa/ dochodzenia;
UWAGA ! Jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany termin wynosi 7 dni.



Zawiadomienie oskarżonego i ujawnionego pokrzywdzonego

 Akt oskarżenia musi być sporządzony w formie pisemnej. Wymogi formalne aktu oskarże-

nia zawarte są w art.332 i 333 k.p.k.

UWAGA!! Obowiązkowo do aktu oskarżenia należy załączyć listę ujawnionych pokrzywdzo-
nych osób z podaniem ich adresów (tylko do wiadomości sądu)
Prokurator dodatkowo może załączyć:
- wniosek o zobowiązanie quasi-pozawanego cywilnie do zwrotu na rzecz Skarbu Państwa
uzyskanej korzyści majątkowej oraz zawiadomienie go o terminie rozprawy
- wniosek o skazanie i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego,
bez przeprowadzenia rozprawy

10/ W trakcie postępowania przygotowawczego są wydawane decyzje. Niektóre z nich są zaskar-
żalne. Należy zwrócić uwagę, który organ jest kompetentny do rozpatrzenia
zażalenia.

Cechą zażaleń jest d e w o l u t y w n o ś ć (przejście do instancji wyższej nad

organem, który wydał zaskarżoną decyzję)

np. decyzję wydał prokurator, to – co do zasady – rozpatrującym zażalenie
będzie prokurator wyższego stopnia, ale przewiduje się wyjątki, gdzie to sąd
będzie kompetentny

11/ Wyjątkowe rozwiązania kodeksowe na etapie postępowania przygotowawczego:
- art. 301 i 325a k.p.k. – obowiązek przesłuchania podejrzanego z udziałem obrońcy, jeżeli
wyrazi takie żądanie (zarówno w śledztwie jak i w dochodzeniu)
- art. 315 § 1 k.p.k. – prawo składania wniosków dowodowych
  art. 315 § 2 k.p.k. -  udział strony, obrońcy lub pełnomocnika w czynnościach zawnioskowanych
- art. 316 k.p.k. – czynności dowodowe, których powtórzyć już później nie można
  art. 316 § 2 k.p.k. – groźba utraty lub zniekształcenia dowodu
  art. 316 § 3 k.p.k. - wyjątkowe przesłuchanie świadka przez sąd
- art. 317 § 1 k.p.k. – dopuszczenie strony, obrońcy lub pełnomocnika na żądanie do udziału w
innych czynnościach śledztwa
- art. 318 k.p.k. – podejrzany ma prawo uczestniczyć w przesłuchaniu biegłego, jak również ma
  prawo zapoznać się z opinią biegłego wydaną w toku postępowania przygotowawczego
- art. 249 k.p.k. -  dopuszczenie obrońcy, prokuratora do udziału w posiedzeniu dotyczącym
przedłużenia stosowania aresztu tymczasowego

WYKŁAD XXIII

Postępowanie jurysdykcyjne jest podporządkowane zasadzie skargowości
[postępowanie przygotowawcze jest podporządkowane regule ścigania z urzędu]

» Dyrektywa w myśl, której:

» Zasada skargowości jest częściowo skodyfikowana w art. 14§1 k.p.k.- częściowo, ponieważ

jest odniesiona tylko do postępowania głównego

» W doktrynie są poglądy, gdzie zasada skargowości ujmowana jest w sposób:

a/ w ą s k i – zawężona jest tylko do rozstrzygnięcia sposobu inicjonowania procesu i po-
stępowania przed sądem I instancji
b/ s z e r o k i – każde postępowanie w obrębie postępowania karnego objęte jest zasię-
giem tej zasady (zwolennikiem jest np. Waltoś)

» Wyróżniamy następujące SKARGI ZASADNICZE:

- akt oskarżenia
- pozew cywilny (wnoszony przez pokrzywdzonego, jeżeli ucierpiał on w skutek przestęp-
stwa - apelacja
- kasacja

» SKARGI INSTRUMENTALNE:

- służą uruchomieniu poszczególnych etapów w obrębie stadiów procesowych, jak też sta-
diów incydentalnych.

- podział skarg instrumentalnych:
* etapowe – zażalenie na umorzenie postępowania przygotowawczego

* warunkujące kontrolę odwoławczą – wniosek o wznowienie postępowania przygotowaw-

czego, sądowego

* incydentalne – decyzja o zastosowanie środka zapobiegawczego

- funkcje skargi procesowej:

impulsu procesowego

– skarga wszczyna proces; wniesienie skargi przerywa termin

biegu przedawnienia; od momentu wniesienia skargi liczy się początek procesu;

obligująca

– wniesiona skarga z jednej strony zobowiązuje organ procesowy do

POSTĘPOWANIE JURYSDYKCYJNE

ZASADA

SKARGOWOŚCI

ORGAN PROCESOWY WSZCZYNA I PROWADZI POSTĘPOWANIE

TYLKO SKUTKIEM SKARGI WNIESIONEJ PRZEZ PODMIOT

BEZPOŚREDNIO ZAINTERESOWANY ROSTRZYGNIĘCIEM;

wszczęcia i kontynuowania postępowania, a z drugiej strony organ procesowy:
     a/ nie może wszczynać postępowania bez skargi
       b/ nie może wychodzić poza skargę (jest ograniczony granicami skargi)
  *

informacyjna –

każda skarga informuje organ procesowy o tym jaki jest pogląd

wnoszącego skargę na temat faktu jak też jakie są żądania strony

UWAGA!!
Akt oskarżenia spełnia w/w funkcje +

funkcję bilansową

» Postępowanie jurysdykcyjne r o z p o c z y n a się wniesioną skargą

WYJĄTKI od zasady skargowości! (na rzecz zasady ścigania z urzędu)
I/ Brak skargi przewidziany jest w:

postępowaniu w sprawach nieletnich

- sąd rodzinny wszczyna z urzędu postępowanie po-

prawcze (podporządkowane procedurze karnej, a mimo to nie wnosi się aktu oskarżenia) ; z
ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich odpowiada nieletni, który dopuścił się czynu
karalnego pomiędzy 13 a 17 rokiem życia (liczy się data popełnienia czynu);

W postępowaniu w sprawach nieletnich:
a/ brak postępowania przygotowawczego. Natomiast jest postępowanie wyjaśniające
podporządkowane procedurze cywilnej, do której trafiają zarówno sprawy o czyny karal-
ne jak i demoralizację
b/ brak aktu oskarżenia - sędzia podejmuje decyzję (w formie postanowienia) mówiącą o
tym do jakiego dalszego etapu przejdzie sprawa – do poprawczego (kierowana jest wte-
dy, gdy sędzia przewiduje orzeczenie zakładu poprawczego w stosunku do nieletniego)
czy opiekuńczo-wychowawczego (kierowana jest wtedy, gdy przewiduje zastosowanie
środków wychowawczych przewidzianych w ustawie) [następuje tu przełamanie zasady
niewinności, ponieważ już w momencie przekazywania sprawy do etapu rozpoznawcze-
go, jak gdyby z góry sędzia przewiduje, że uzna nieletniego za sprawcę czynu, który jest
przedmiotem postępowania] [ten sam sędzia wydaje decyzje i ten sam prowadzi postę-
powanie poprawcze, czy opiekuńczo-wychowawcze]
c/ brak postanowienia o przedstawieniu zarzutów
d/ brak orzeczenia o winie

zarządzenie odszkodowania cywilnego z urzędu

w procesie karnym na podstawie

art. 415 k.p.k. – jest to przypadek taki, że w wyniku przestępstwa powstała szkoda, któ-
rej nie dochodzi pokrzywdzony w procesie karnym – przez wniesienie powództwa cywilnego
- wówczas sąd skazujący wyrok może zasądzić odszkodowanie na rzecz pokrzywdzonego
(dotyczy to również wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, chyba że ustawa sta-
nowi inaczej)

II/ proces jest kontynuowany, mimo, że wniesiona wcześniej skarga została cofnięta:

1/ odstąpienie oskarżyciela publicznego od wniesionego oskarżenia nie wiąże sądu -
art.14§2 k.p.k.

2/ odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia po rozpoczęciu przewodu sądowego
powoduje umorzenie postępowania tylko za zgodą oskarżonego

3/ gdy został cofnięty środek odwoławczy złożony na korzyść, co może nastąpić tylko za
zgodą oskarżonego – art. 431 § 3 k.p.k. Natomiast §2 przewiduje że oskarżony nie może
cofnąć środka odwoławczego złożonego na korzyść, gdy wniósł go oskarżyciel publiczny, to
nie można go cofnąć

III/ Uprawnienia o przekroczenia granic skargi:

1/ przekroczenie granic skargi dotyczy przypadków, gdy sąd odwoławczy orzeka z urzędu
niezależnie od granic środka odwoławczego i podniesionych zarzutów (bezwzględne przy-
czyny odwoławcze - art. 439, art. 440 - rażąca niesprawiedliwość wydanego wyroku)
[należy zaznaczyć, że charakterystyczną cechą środków odwoławczych jest to, że musi być
wniesiona skarga !!]

»  Dyrektywa w myśl, której:

»  Jest zasadą p r z e c i w s t a w n ą  do zasady skargowości

»  Zasada ta jest skodyfikowana w art. 9 k.p.k. (w ten sposób skodyfikowana nawiązuje do

trybów ścigania - patrz wykład z 19.10.2006)

» Zasadzie działania z urzędu podporządkowane jest postępowanie przygotowawcze

Postępowanie przed sądem I instancji :

» Funkcje procesu głównego:

jurysdykcyjna

– polegająca na orzekaniu przez sąd I instancji, czy oskarżony jest winny

zarzucanego mu czynu i jeżeli tak, to jakie konsekwencje poniesie
-

wychowawczo – prewencyjna

– proces sądowy, który prowadzony jest zgodnie z literą

prawa, w sposób nie budzący żadnych zastrzeżeń z punktu widzenia procesowania i trakto-
wania uczestników procesu budzi respekt i dla porządku prawnego w państwie, uczy zasad
szanowania prawa i szacunku dla organu orzekającego;
-

satysfakcyjna

– polega na dążeniu do realizacji celu jakim jest zaspokojenie poczucia

sprawiedliwości społeczeństwa. Często toczący się proces budzi żywe zainteresowanie społe-
czeństwa, więc poprzez zaspokojenie ciekawości ludzi i odpowiedzi na nurtujące ich pytania
(dlaczego został skazany, uniewinniony, zastosowano wobec niego tymczasowe aresztowa-
nie etc. ) realizuje się niejako cel zaspokojenia poczucia sprawiedliwości.
-

profilaktyczna

– powzięcie czynności mających zapobiec popełnianiu kolejnych

przestępstw; nazywa się to poczynieniem n o t a t k i s y g n a l i z a c y j n e j (powinien
wykonywać ją organ procesowy prowadzący postępowanie przygotowawcze)

W każdym z wymienionych etapów dokonywane są czynności procesowe, które to przewidziane
są wyraźnie w kodeksie i które zmierzają do zrealizowania wszystkich zadań jakie powinien speł-
niać organ, któremu podporządkowany jest ten etap i bez dokonania tych czynności nie jest moż-
liwe uruchomienie kolejnego odcinka przebiegu procesu karnego w tym stadium.

ZASADA

DZIAŁANIA (ŚCIGANIA) Z URZĘDU

ORGAN PROCESOWY WSZCZYNA I PROWADZI

POSTĘPOWANIE NIEZALEŻNIE OD CZYJEJKOLWIEK SKARGI

POSTĘPOWANIE

PRZEJŚCIOWE

ROZPRAWA

GŁÓWNA

CZYNNOŚCI KOŃCOWE

POSTĘPOWANIA

GŁÓWNEGO

wywołanie

rozprawy

wniesienie aktu

oskarżenia

posiedzenie

odczytanie aktu

oskarżenia

głosy stron

zamknięcie

przewodu sądowego

ogłoszenie

wyroku

wniesienie apelacji lub

przekazanie wyroku do

wykonania

Jest to nazwa doktrynalna. Na tym etapie następuje:

* kontrola wymogów formalnych (tzw. kontrola formalna) aktu oskarżenia (dokonuje jej prezes sądu
czy też przewodniczący wydziału); termin do
uzupełnienia braków formalnych jest terminem INSTRUKCYJNYM !

* jeżeli akt oskarżenia spełnia wymogi formalne następuje doręczenie odpisu aktu oskarżenia oskar-
żonemu i pokrzywdzonemu (wymóg formalny dotyczący oskarżyciela -- oskarżyciel wnosząc do sądu
akt oskarżenia obowiązany jest dołączyć do aktu tyle odpisów ilu jest oskarżonych i pokrzywdzonych)

* oskarżonego poucza się o tym, że :
- może napisać odpowiedź na akt oskarżenia (ma na to 7 dni od doręczenie odpisu aktu oskarżenia)
- ma możliwość składania wniosków dowodowych (termin do wniesienia wniosku dowodowego jest
terminem INSTRUKCYJNYM)
- może być oskarżycielem posiłkowym ubocznym (wówczas uzyskuje uprawnienia strony w postępo-
waniu jurysdykcyjnym)

Postępowanie przejściowe

* kontrola merytoryczna aktu oskarżenia – jej celem jest uniknięcie oczywistej bezzasadności aktu
oskarżenia, czyli nie opuszczenie do procesu jeżeli wstępna kontrola aktu oskarżenia wskazuje, że
zachodzi np. negatywna przesłanka procesowa, wtedy należy wydać decyzje (w formie postanowie-
nia), która przekracza władzę prezesa sądu czy przewodniczącego wydziału ;

O d d a n i e p o d s ą d – szerokie pojęcie, które należy rozumieć, albo jako kontrolowanie z urzę-
du wszystkich wymogów, albo dokonywanie kontroli z inicjatywy sądu, albo z inicjatywy oskarżonego
w określonym kierunku. Jednym słowem w Polsce przyjęto, że kontrola merytoryczna dokonywana
jest z inicjatywy sądu (to prezes sądu ma inicjatywę kierowania sprawy na posiedzenie w przypad-
kach, gdy chodzi o rozważenie kwestii merytorycznych)

* Art. 439 k.p.k.

* Udział stron na posiedzeniu (art.339 k.p.k.):
- jest f a k u l t a t y w n a – oskarżony i jego obrońca może uczestniczyć w posiedzeniu, a pokrzyw-
dzony jeżeli przyjdzie (będzie obecny w sądzie) - organ procesowy nie ma obowiązku zawiadamiania
pokrzywdzonego o terminie posiedzenia (w przypadku, gdy ma prawo uczestnictwa w posiedzeniu i
wyrazi taką chęć, to ma taką możliwość; jego nieuczestnictwo w przypadku gdy ma taką możliwość a
nie został dopuszczony może stanowić przyczynę do skarżenia wyroku)
- jest o b l i g a t o r y j n a – są przypadki, gdy strony mają wręcz obowiązek uczestnictwa w posie-
dzeniu

* przedmiotem posiedzeń może być załatwienie spraw incydentalnych np. zastosowaniu, przedłuże-
nie, uchyleniu tymczasowego aresztowania, czy zamianie tymczasowego aresztowania na inny środek

* Techniczne przygotowanie rozprawy :
- ustalanie składu orzekającego wg. wpływu spraw do sądu (skład orzekający przez całość rozprawy
k.p.k.nie powinien ulec zmianie, gdy to nastąpi może to stanowić przyczyny odwoławczą)
- jak już jest ustalony przewodniczący składu orzekającego, to decyduje on o terminie rozprawy
(zgłasza termin prezesowi sądu).
- wydanie zarządzenia o sposobie wezwania/zawiadomienia uczestników procesu na termin rozprawy
(prokurator jest zawiadamiany wokandą, co wynika z zasady indyferencji; nieważne jest, który pro-
kurator przyjdzie na rozprawę – co nie jest naruszeniem przepisów prawa)

Rozprawa główna

wywołanie

sprawy

odczytanie aktu

oskarżenia

zamknięcie przewo-

du sądowego

sąd udaje się

na naradę

ogłoszenie

wyroku

rozpoczęcie

rozprawy

przewód

sądowy

przemówienia

stron

wyrokowanie

wywołanie sprawy

głosy stron

przewód sądowy

1/ Sprawę wywołuje  protokolant;
(wywołanie sprawy to ogłoszenie przeciwko
komu, o jaki czyn sprawa się toczy, następnie
wszyscy proszeni są na salę)
2/ przewodniczący sprawdza obecność osób,
które powinny uczestniczyć w rozprawie  (brak
strony procesowej może spowodować, że spra-
wa spadnie z wokandy, bo zachodzi potrzeba
odroczenia rozprawy i wyznaczenia następnego
terminu)
3/ przewodniczący odbiera od wezwanych
świadków przeczenie i może zrobić to na dwa
sposoby:

a/ odebrać od przyrzeczenie od wezwanych
zespołowo,
b/ odebrać przyczynie od każdego indywi-
dualnie

Następnie wyprasza świadków, na sali pozosta-
ją jedynie strony

1/ rozpoczyna się od odczytania aktu oskarżenia -
co czyni prokurator, a jeżeli go nie ma czyni to pro-
tokolant;
2/ przewodniczący pyta oskarżonego :

a/ czy zrozumiał treść aktu oskarżenia;
b/ czy przyznaje się do zarzutu;
c/ czy – pouczając go o prawie odmowy do
składania wyjaśnień – czy skała wyjaśnienia czy
korzysta z tego uprawnienia; jeżeli chce składać
wyjaśnienia to sąd wysłuchuje go najpierw w
swobodnej wypowiedzi, a później poprzez za-
dawanie pytań;

3/ przeprowadzenie dowodów w pełnym zakresie
(tzn. zarówno zawnioskowanych jak i tych które
zostały wprowadzone o procesu z urzędu);
4/ przewodniczący zamyka przewód sądowy udzie-
lając głosu stronom w kolejności ustalonej przez
ustawę)

Kolejność udzielania głosów :
a/ oskarżyciele główny i posiłkowy,
b/ obrońca oskarżonego,
c/ oskarżony (przysługuje mu prawo
ostatniego słowa – zawsze !)

(w kodeksie w dziale czynności procesowe!!)

Składa się z następujących czynności:
a/ narada nad wyrokiem (etap tajny; uczestniczy w
nim wyłącznie skład orzekający, niekiedy dopuszcza
się obecność protokolanta bez prawa głosu)
b/ głosowanie nad wyrokiem
c/ sporządzenie sentencji pisemnej wyroku
d/ podpisanie tej sentencji
e/ promulgacja wyroku (zgonie z konstytucją i
k.p.k. wyrok - jego sentencja -  jest ogłaszany pu-
blicznie zawsze ! nawet jeżeli rozprawa prowadzona
była przy drzwiach zamkniętych . Natomiast co do
uzasadnienia, to jeżeli sprawa była prowadzona
przy drzwiach zamkniętych to jest ono odczytywane
również  przy drzwiach zamkniętych.
f/ pouczenie stron o sposobie zaskarżenia – powin-
no być ono na tyle jasne, żeby strona nie miała
wątpliwości, że w ciągu 7 dni od daty ogłoszenia
wyroku rozpoczyna bieg termin zawity pisemne
uzasadnienie wyroku. następnie pouczyć, że biegnie
termin 14-dniowy do wniesienia apelacji, liczony o
daty doręczenia pisemnego uzasadnienia wyroku

WYKŁAD XXIV

W trakcie postępowania odwoławczego, do głosu dochodzi :

» Dyrektywa w myśl, której:

» Pojęcie „kontroli” - jest pojęciem wieloznacznym i może oznaczać zarówno :
- badanie zgodności z prawem czynności procesowych, jak też podejmowanie

  przewidzianych w prawie działań, których celem jest korygowanie wadliwie dokonywanych
  czynności
- badanie zgodności z prawem, jest to dokonywanie ustaleń na temat tego czy orzeczenie
  jest zasadne merytorycznie (czyli zgodne z zasadą prawdy materialnej)

» w trakcie przeprowadzania kontroli prawnej dochodzą do głosu zasady procesowe, które do-

tyczą funkcjonowania sądu:
- niezawisłość sędziowska (nie można nakazać sędziemu w trakcie postępowania odwoław-
czego dokonania zmiany w wydanej decyzji
- zasada stałości prawnej, wyroków sądowych (zapadła decyzja, która uprawomocniła się
formalnie – czyli upłynął termin do wniesienia zwykłego środka odwoławczego – to nie może
być ona skorygowana już przez zwykły środek odwoławczy. Wówczas należy uruchomić jeden
z nadzwyczajnych środków odwoławczych, jeżeli jest on dopuszczalny prawnie
- reguła oszczędnego sformalizowania kontroli (wszystkie środki odwoławcze muszą spełniać
wymogi formalne, które są ściśle ograniczone, nie można występować w trakcie sprawdzania
wymogów formalnych poza granice wyznaczone przez prawo)

  Wymogi formalne apelacji:
  - są sprawdzane dwukrotnie:

           a/  po raz pierwszy w sądzie I instancji (za pośrednictwem, której wnosi się

apelację), gdzie sprawdzane są 3 wymogi formalne:

1/ czy jest prawnie dopuszczalna

2/ czy została wniesiona przez osobę uprawnioną

3/ czy została wniesiona w terminie przewidzianym przez ustawę

UWAGA!!!! Powyższe wymogi muszą być spełnione łącznie !

- Brak spełnienia któregokolwiek powoduje, że prezes sądu wyda zarządzenie

o odmowie przyjęcia apelacji.

- jeżeli zostają spełnione wszystkie wymogi przechodzi o instancji odwoławczej

             b/ po raz drugi w sądzie odwoławczym, gdzie kontrola jest szersza, sprawdza się:

1/ czy jest prawnie dopuszczalna

2/ czy została wniesiona przez osobę uprawnioną

3/ czy została wniesiona w terminie przewidzianym przez ustawę

4/ sprawdza się czy zawiera wymogi, które musi spełniać pismo jakim jest

apelacja [różnicuje się wymogi ze względu na to, kto sporządził apelację

czy sam oskarżony (tzw. apelacja „rozluźniona”), czy adwokat, bądź

prokurator]

POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE

ZASADA

KONTROLI

WSZYSTKIE DECYZJE PROCESOWE I INNE

CZYNNOŚCI PROCESOWE PODLEGAJĄ KONTROLI

» Kontrola judykacyjna (instancyjna) – cechuje ją:
- skargowość (co do zasady)
- kontrola osądzająca (a nie interwencyjna) – jej celem jest sprawdzenie czy nie doszło do
uchybień, a jeżeli miały miejsce to wskazanie jakie i wyciągnięcie konsekwencji

ŚRODKI ZASKARŻENIA

ZWYCZAJNE

NADZWYCZAJNE

 SKRAGI są:

- korekturą decyzji
- dewolutywne (przeniesie-
nie do wyższej instancji pro-
blemów z rozpoznaniem
środka odwoławczego)

 Wyróżniamy skargi tj. :

- apelacja
- zażalenie



SPRZECIWY :

- są skargami
- nie są dewolutywne
- mają charakter kasatoryjny (a nie
reformacyjny)



Wyróżniamy sprzeciwy:

- wobec wyroku zaocznego

(art. 482§1 k.p.k.)

- wobec wyroku nakazowego

(art. 506 k.p.k.)

- wniosek ukaranego o uchylenie
nałożonej uprzednio kary pieniężnej

( art. 286 k.p.k.)

- odwołanie się od zarządzenia prze-
wodniczącego do całego składu orze-
kającego
- wniosek o przywrócenie terminu
zawitego
- wniosek o przeprowadzenie kontroli
z urzędu przez organ procesowy:

* wznowienie lub podjęcie na
nowo postępowania przygoto-
wawczego
* art. 521 k.p.k. wniosek o
wniesienie kasacji nadzwy-
czajnej
* wniosek do sądu lub do pro-
kuratora o uchylenie lub zmia-
nę środka zapobiegawczego
(art. 254 k.p.k.)
* nadzór prokuratora nad po-
stępowaniem przygotowaw-
czym (art.326 k.p.k.) polega
labo na osądzaniu prawomoc-
nie wydanej decyzji w ramach
nadzoru, albo przejęcia czyn-
ności o osobistego prowadze-
nia

 KASACJA

 WZNOWIENIE

POSTĘPOWANIA



QUASI – SPRZECIWY

- nie mają charakteru dewolu-
tywnego

- sprzeciw oskarżonego wobec
możliwości warunkowego umo-
rzenia postępowania (wówczas
sąd kieruje sprawę na rozprawę)
- sprzeciw pokrzywdzonego i
prokuratora wobec wniosku
oskarżonego o wydanie wyroku
na rozprawie skróconej (art. 387
k.p.k.) !!!!
- sprzeciw strony wobec odczy-
tania na rozprawie protokołu
przesłuchania w warunkach art.
392 §1 k.p.k.

» SŁOWNICZEK wyrażeń postępowania odwoławczego:

WZGLĘDNE

BEZWZGLĘDNE

PODSTAWA

PRAWNA

Art. 438 k.p.k.

Art. 439 k.p.k.
Art. 440 k.p.k.
Art. 455 k.p.k.

DEFINICJA

Uchybienia, które wywołują następstwa
procesowe, tylko wtedy, gdy zostały
podniesione w środku odwoławczym - w
formie zarzutu - przez autora skargi od-
woławczej

[Uchybienie przepisów prawa proceso-
wego, które miało istotny wpływ na treść
wyroku]

Uchybienia, które wywołują następstwa
procesowe, zawsze, bez względu na to,
czy były/ nie były podniesione w środku
odwoławczym w formie zarzutu i tylko
wtedy , gdy jest wniesiona apelacja !

[Jeżeli została wniesiona apelacja, to sąd
jest zobligowany przez ustawodawcę z
urzędu skontrolować orzeczenie z punk-
tu wystąpienia bezwzględnych przyczyn
odwoławczych.]

Procedura postępowania przed sądem I instancji (po ogłoszeniu wyroku), a następnie odwoław-
czym jest następująca:

1/ Sąd I instancji wydał wyrok i pouczył o sposobie odwołania od tego wyroku
2/ w ciągu 7 dni (termin zawity) od daty ogłoszenia wyroku należy wnieść wniosek o pisemne
uzasadnienie wyroku
3/ po otrzymaniu pisemnego uzasadnienia wyroku zaczyna biec 14-dniowy termin do wniesienia
apelacji, którą należy wnieść do sądu I instancji
4/ Prezes Sądu I instancji bada wymogi formalne apelacji:

    a. czy jest prawnie dopuszczalna
    b. czy została wniesiona przez osobę uprawnioną
    c. czy została wniesiona w terminie przewidzianym przez ustawę

5/ Po przyjęciu apelacji, przekazuje ją do sądu odwoławczego
6/ Prezes sądu odwoławczego ponownie bada wymogi formalne, ale już w szerszym zakresie:

    a. czy jest prawnie dopuszczalna
    b. czy została wniesiona przez osobę uprawnioną
    c. czy została wniesiona w terminie przewidzianym przez ustawę
    d. sprawdza się czy zawiera wymogi, które musi spełniać pismo jakim jest apelacja
      [różnicuje się wymogi ze względu na to, kto sporządził apelację czy sam oskarżony (tzw.
         apelacja „rozluźniona”), czy adwokat, bądź prokurator] [ w apelacji należy wskazać co
      zaskarżamy, apelacja co do winy, co do całości/części orzeczenia (muszą być
         skonstruowane zarzuty odwoławcze, które wyznaczają granice środka odwoławczego);
7/ kontrola prezesa sądu apelacji pod względem wystąpienia bezwzględnych przyczyn odwo-
ławczych   niezależnie o tego czy apelację wniesiono na korzyść czy na niekorzyść i w jakich
granicach.
8/ Jeżeli dopatrzył się wystąpienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej, wówczas kieruje
sprawę na posiedzenie, gdzie sąd:
    - uchyla wydany wyrok i albo

* umarza postępowanie albo
* przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania

[sędzia sprawozdawca po zapoznaniu się z aktami sprawy, ma określić czy dopatrzył się bez
względnych przyczyn odwoławczych]

Przyczynami odwoławczymi są wszelkie uchybienia sądu I instancji, które

mogą interesować z punktu widzenia kontroli odwoławczej i stanowić podstawę

do odpowiednich rozstrzygnięć Sądu Odwoławczego

materialne

(wywierają wpływ na odpowiedzial-

ność karnomaterialną , ale mogą być

realizowane tylko w toku procesu )

- art.17 KPK

formalne

(warunkują jedynie sam proces karny)

→ umorzenie

bezwzględne

(abstrakcyjne)

stany prawne warunku-

jące proces w każdym

układzie procesowym

względne

(konkretne)

stany prawne wa-

runkujące proces

tylko w określonym

układzie proceso-

wym

umorzenia

znikomy stopień społ.
szkodliwości czynu

brak karalności czynu

(np. przy czynnym żalu)

przedawnienie

karalno-

ści

abolicja lub amnestia

immunitety materialne

(adwokacki, prokuratorski, radcy
pr., parlamentarny)

karalność w obcym pań-
stwie czynu popełnionego
za granicą przez obywatela
polskiego lub obcego

POZYTYWNE

stany prawne, które

muszą zachodzić by

proces karny był

dopuszczalny

NEGATYWNE

stany prawne, które

wyłączają dopuszczal-

ność wszczęcia i dal-

szego biegu procesu

inne podziały przesłanek procesu
karnego:



res iudicata (powaga rzeczy osądzonej)



litis pendentio (zawisłość prawna sporu)



podsądność sądom karnym



właściwość sądu



skarga uprawnionego oskarżyciela



wniosek pokrzywdzonego (publicznoskargowe – wnioskowe;

dodatkowe wskazanie osoby najbliższej jeśli przeciw niej)



wymagane zezwolenie na ściganie



darowanie kary –prezydenckie prawo łaski



warunkowe zawieszenie wykonania kary przez sąd / Prezyden-

ta (korzystającego z prawa łaski)



formalne immunitety procesowe:

Prezydenta RP

parlamentarny

sędziowski

prokuratorski

sędziów Trybunału Konstytucyjnego

członków Trybunału Stanu

pracowników NIK

Rzecznika Praw Obywatelskich

Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych

dyplomatyczny

konsularny



istnienie stron procesowych



przeszkody wynikające ze stos. międzynarodowych

- status świadka / biegłego – obcokrajowca, który stawia się dobrowolnie

przed sądem ( zakaz ścigania, zatrzymania, tymczasowego aresztowania )

- przy wydaniu osoby ściganej przez inne państwo, tylko w granicach prze-

stępstw ( popełnionych przed przyjazdem ) przez nie zastrzeżonych

OGÓLNE

stany prawne, które

warunkują proces w

trybie zwyczajnym

SZCZEGÓLNE

(jako dodatkowe)

stany prawne, które

warunkują tryb

szczególny procesu

uniewinnienia

(potwierdzenie domnie-

mania niewinności)

1. „przesłanka faktycz-

na” czynu nie popeł-
niono

- brak danych dosta-

tecznie uzasadniają-
cych podejrzenie jego
popełnienia

2. brak przestępności

czynu

- czyn nie zawiera zna-

mion czynu zabronio-
nego

- ustawa stanowi, że

sprawca nie popełnia
przestępstwa

[ okoliczności wyłączające
bezprawność czynu (kontra-
typy) + okoliczności wyłącza-

jące winę]

układ procesowy:

1) osoba oskarżonego.

2) czyn oskarżonego w znaczeniu przedmiotowym.

3) element, którego brak stanowi negatywną prze-

słankę procesową.

PRZESŁANKA PROCESU / warunek dopuszczalności procesu

- stan prawny warunkujący dopuszczalność bądź wszystkich stadiów procesu, bądź tylko niektórych

1)nie ma przesłanek dotyczących tylko postępowania przygotowawczego
2)postępowanie apelacyjne jest dopuszczalne choćby nie wszystkie przesłanki postępowania

głównego były spełnione (f. kontrolna apelacji)

FUNKCJE systemu przesłanek:
- informacyjna: uporządkowanie wiedzy o dopuszczalności procesu
- gwarancyjna: ochrona przed ewentualnym bezzasadnym wciąganiem osób w proces,

wyraziste kryterium dopuszczalności;

» Apelacja prokuratora:
- może wnieść apelację zarówno na korzyść jak i na niekorzyść (jeżeli prokurator nie zazna-
czył, że wnosi środek odwoławczy na korzyść, należy uznać ją, za apelację wniesioną na nieko-
rzyść)

» Znaczenia pojęcia „kierunek orzeczenia odwoławczego” nie trzeba tłumaczyć w następują-

cych sytuacjach:

- gdy sąd odwoławczy poprawia błędną kwalifikację prawną czynu
- pozostawia środek odwoławczy bez rozpoznania
- uchyla wyrok np. sąd odwoławczy może uchylić wyrok w ten sposób, że została wniesio-
na apelacja na korzyść i na niekorzyść, a sąd odwoławczy uwzględnia apelację wniesioną
na korzyść i zmienia wyrok sądu I instancji ( „ Sąd I instancji skazał oskarżonego na 2 lata
i warunkowo umorzył postępowanie na okres 5 lat nakładając obowiązki xy oraz orzekł
zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych), w ten sposób, że orzeka bezwzględną karę
pozbawienia wolności w wysokości 2 lat i orzeka pozbawienia prawa jazdy na 6 lat. wów-
czas zmienia na niekorzyść

»  Definiuje się go następująco:

»  Przepisy regulujące tą instytucję to art. 443 k.p.k. i art. 434  §1 k.p.k.

»  Zakaz reformationis in peius wiąże się ściśle z realizacją prawa do obrony i gwarancją wy-

miaru sprawiedliwości

» Zakaz reformationis in peius gwarantuje oskarżonemu, że wnosząc środek odwoławczy nie

pogorszy swojej sytuacji

» Zakaz reformationis in peius obowiązuje w 2 sytuacjach :

o W postępowaniu odwoławczym – art.434 § 1 k.p.k.
o W postępowaniu przed sądem I instancji po uchyleniu wyroku – art. 443 k.p.k.

W czyim interesie (na czyją korzyść) został wniesiony środek odwoławczy

Ma istotne znaczenie wówczas, gdy sąd odwoławczy uchyla wyrok i przekazuje sprawę

do ponownego rozpoznania, bo wówczas jest zobligowany

do wskazania kierunku orzeczenia

ZAKAZ

REFORMATIONIS IN PEIUS

ZAKAZ POGARSZANIA SYTUACJI PROCESOWEJ

OSKARŻONEGO W PROCESIE W RAZIE ZASKARŻENIA

ORZECZENIA NA KORZYŚĆ OKARŻNEGO

»  Prof. Doda o zasadzie reformationis in peius

„Wśród rozmaitych związanych z kontrolą odwoławczą ograniczeń co do możliwości orzekania
na niekorzyść oskarżonego zupełnie szczególną rolę odgrywają te, których racje stanowi obo-
wiązywanie zakazu reformationis in peius. Założone w ustawie funkcje tego zakazu sprowadzają
się do zapewnienia oskarżonemu swobody zaskarżania orzeczeń, a więc do nadania realnego
charakteru uprawnienia do inicjonowania kontroli odwoławczej mającemu doniosłe znaczenie
dla realizacji prawa do obrony. Unormowanie przesłanek z zakresu i sposobu funkcjonowania
zakazu  reformationis in peius w k.p.k. z 1997 r. świadczy o tym, że ustawodawca dostrzegł i
należycie ocenił fakt, iż zakaz ten odgrywa pozytywną role także z punktu widzenia właściwie
pojmowanego interesu wymiaru sprawiedliwości.”

„Sprawy obowiązywania zakazu  reformationis in peius unormowano w nowym k.p.k. w nastę-
pujący sposób. Przepisy o postępowaniu odwoławczym zawarte w dziale 9 określają przesłanki,
zakres i zasięg działania zakazu w związku z apelacją i zażaleniem. Przepisy zaś dotyczące ka-
sacji i wznowienia postępowania odsyłają do tej regulacji. Odrębnie i wyraźnie unormowano
kwestie podstawowe zakresu obowiązywania zakazu w razie stwierdzenia nieważności orzecze-
nia (przyp. nieważność usunięto nowelą z 2003!!) . Nowy k.p.k. sprzęga funkcjonowanie zaka-
zu wyłącznie ze środkami odwoławczymi : zwyczajnymi i nadzwyczajnymi. Nie wchodzi on w ra-
chubę w postępowaniu uruchomionym w drodze wniesienia sprzeciwu”

„W postępowaniu przed instancją kontrolną zakaz reformationis in peius obowiązuje wtedy, gdy
rozpoznaje ona środek odwoławczy wniesiony na korzyść oskarżonego. Należy przyjąć, że zakaz
ten obowiązuje niekiedy także w razie wniesienia przeciwstawnych tj. na korzyść i na niekorzyść
oskarżonego środków odwoławczych. Jeżeli mianowicie granice zaskarżenia określono w środku
odwoławczym na niekorzyść oskarżonego węziej niż w środku odwoławczym wniesionym na ko-
rzyść oskarżonego, to główną rację niedopuszczalności zmiany  na niekorzyść oskarżonego tych
rozstrzygnięć, które zostały zaskarżone jedynie na korzyść stanowi właśnie zakaz reformationis
in peius”

„W fazie dalszego postępowania (przyp. art.443 k.p.k) toczącego się po uchyleniu zaskarżonego
orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpatrzenia, zakaz reformationis in peius obo-
wiązuje wtedy, gdy uchylone orzeczenie było zaskarżone jedynie na korzyść oskarżonego (ar-
gument a contrario z art. 443 zdanie pierwsze k.p.k). W takim układzie zakaz obowiązuje także
wtedy, gdy do ponownego rozpoznania sprawy dojdzie po uprzednim uzupełnieniu postępowa-
nia przygotowawczego. Jeżeli sprawę przekazano do ponownego rozpoznania po uchyleniu
orzeczenia zaskarżonego  na korzyść i na niekorzyść  oskarżonego zakaz reformaionis in peius
nie obowiązuje jedynie w takim zakresie w jakim orzeczenie zostało (czy też mogło być w ogóle
uchylone) także w wyniku rozpoznania środka odwoławczego wniesionego na niekorzyść oskar-
żonego.”

„Na gruncie nowego k.p.k. zakaz reformationis in peius wyłącza możliwość jakiegokolwiek po-
gorszenia sytuacji oskarżonego w postępowaniu odwoławczym. Dotyczy to w zasadzie przypad-
ku obowiązywania zakazu w toku dalszego postępowania. W tym wypadku jednak dopuszczalne
jest orzeczenie o zastosowaniu środka zabezpieczającego o którym mowa w art. 293 k.p.k. i
294 k.p.k. Niekiedy będzie to równoznaczne z wydaniem orzeczenia surowszego niż uchylone.”

„W świetle rozwiązań przyjętych w nowym k.p.k. zakaz reforamtionis in peius obowiązuje w
sposób trwały. Jeżeli w określonym postępowaniu zaktualizują się przesłanki obowiązywania te-
go zakazu, to chroni on oskarżonego przed pogorszeniem sytuacji w dalszym zwyczajnym i
nadzwyczajnym postępowaniu choćby zostało ono uruchomione zaskarżeniem na niekorzyść
oskarżonego orzeczenia wydanego w warunkach obowiązywania zakazu”

!!!!!!!!!  [przyp. raz powstały zakaz wiąże w sposób trwały – np. został wydany wyrok, za-
skarżono go na korzyść , powstał zakaz reformationis in peius, sąd uchyla wyrok i przekazuje
sprawę do ponownego rozpoznania, sąd po ponownym rozpatrzeniu dochodzi do wniosku, że
trzeba było orzec karę surowszą niż poprzednio. Niestety jest związany zakazem i może orzec
tylko taką samą karę jak poprzednio. Ten wyrok zaskarża prokurator, uważając, że w świetle
dowodów należało orzec surowej (wnosi więc apelację na niekorzyść). Sąd odwoławczy rozpo-
znaje apelacje prokuratora wniesioną na niekorzyść przyznając mu rację, że należało orzec su-
rowej , ale mimo to nie możę zmienić wyroku, bowiem w dalszym ciągu wiąże sąd zakaz refor-
mationis in peius]

UWAGI dot. zakazu reformationis in peius:
1/ w razie wniesienia sprzeciwu, oskarżony musi mieć świadomość, że zakaz reformationis in
peius nie jest skuteczny. Innymi słowy musi się liczyć z tym, że jego sytuacja może się pogor-
szyć
2/ Sąd odwoławczy uwzględni apelację wniesioną na niekorzyść, a nie uwzględni wniesionej na
korzyść - wówczas zakaz reformatio in peius nie powstaje, bo nie została uwzględniona .
3/ Sąd odwoławczy może:

- odmówić przyjęcia apelacji na korzyść z powodu nie zachowania wymogów
formalnych ,
- może pozostawić apelację bez rozpoznania

4/ Sąd odwoławczy uwzględnia obie apelacje: korzystną i niekorzystną – apelacja na korzyść
jest w szerszych granicach, a na niekorzyść w węższych granicach; tylko w zakresie, gdy ape-
lacja na korzyść wykracza poza granice wniesionej na niekorzyść powstaje zakaz reformatio-
nis in peius

» Wg Waltosia przez „zakres zaskarżenia” należy rozumieć, które elementy wyroku zostają

zakwestionowane i kierunek apelacji

» Inne poglądy - przez „zakres zaskarżenia” należy rozumieć elementy wyroku, które zo-

stają zakwestionowane oraz zarzuty i wnioski odwoławcze

granice środka odwoławczego wyznaczają

zakres zaskarżenia i kierunek apelacji

Zakaz reformationis

in peius:

nie powstaje