KARNE PROCESOWE
Funkcje:
Oskarżenia - polega na wszczynaniu procesu, gromadzeniu środków dowodowych przeciwko osobie postawionej w stan oskarżenia, popieraniu i udowadnianiu oskarżenia przed sądem. Funkcję tą spełnia oskarżyciel.
Obrony - polega na zbieraniu i przedstawianiu dowodów korzystnych dla oskarżonego oraz udzielania mu innej pomocy prawnej w toku procesu. Funkcję tą spełnia zarówno oskarżony jak i obrońca.
Orzekania - obejmuje rozpoznawanie i wydawanie rozstrzygnięć postępowania karnego oraz kontrolę tychże poprzez instancję odwoławczą. Funkcję tą spełniają sądy.
Źródła prawa karnego procesowego:
Konstytucja RP.
Ustawy.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe.
Rozporządzenia (prezydenta, RM, Prezesa RM, ministra).
Rodzaje procesu karnego:
Postępowanie zwyczajne - prowadzone są na podstawie ogólnych przepisów regulujących przebieg procesu.
Postępowanie szczególne - są zmodyfikowane w stosunku do postępowań zwyczajnych. Polega to na odformalizowaniu tych postępowań w stosunku do postępowań zwyczajnych w zakresie przewidzianym przepisami prawa.
Postępowania odrębne - różnią się od postępowań zwyczajnych, najczęściej uregulowaniami innymi niż kpk przepisami prawa.
Proces pojedynczy - wobec jednego sprawcy o jeden czyn przestępny.
Proces złożony - wobec jednego sprawcy o wiele czynów, wielu sprawców o jeden czyn, wielu sprawców o wiele czynów.
Proces wypadkowy - dotyczy etapu postępowania przed sądem i polega na zarzuceniu oskarżonemu popełnienia dodatkowo innego przestępstwa nie objętego aktem oskarżenia.
Zasady procesowe:
Z. prawdy (prawdy materialnej lub prawdy obiektywnej) - rozstrzygnięcia organów procesowych powinny być oparte na prawdziwych ustaleniach faktycznych. W procesie karnym powinno się dążyć do tego, aby obraz minionej rzeczywistości jaki ustalany jest poprzez materiały dowodowe uzyskane w procesie, był zgodny z przebiegiem i charakterem badanych zdarzeń, które miały miejsce w przeszłości.
Z. obiektywizmu - zobowiązuje organy procesowe do obiektywnego stosunku do sprawy i jej uczestników, pozbawionego stronniczości i uprzedzeń oraz osobistego nastawienia. Organ działający w procesie karnym ma obowiązek uwzględniania zarówno okoliczności przemawiających na korzyść, jak i niekorzyść oskarżonego.
Z. domniemania niewinności - podejrzanego należy uważać za niewinnego dopóki wina jego nie zostanie stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu.
Z. tłumaczenia wątpliwości na korzyść podejrzanego - nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego. Wątpliwości co do prawa należy usunąć w drodze interpretacji prawa, a także poprzez odwołanie się do wykładni Sądu Najwyższego. Wątpliwości co do ustaleń faktycznych powinny być wyjaśniane i usunięte poprzez wszechstronną inicjatywę dowodową organu procesowego i gruntowną analizę całego materiału dowodowego.
Z. swobodnej oceny dowodów - polega na tym, że organ procesowy ocenia dowody i wyciąga z nich wnioski według swego wewnętrznego przekonania i nie jest krępowany regułami prawnymi.
Z. legalizmu - nakazuje organowi uprawnionemu do prowadzenia postępowanie przygotowawczego bezwzględne wszczynanie i kontynuowanie ścigania karnego każdego przestępstwa, jeżeli ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne. Celem zasady legalizmu jest doprowadzenie do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej każdego sprawcy przestępstwa.
Z. prawa do obrony
Z. skargowości
Z. informacji prawnej
Z. jawności
Z. ciężaru dowodowego
Przesłanki procesowe:
Czynu nie popełniono albo brak jest danych ostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia - brak podstawy faktycznej do ścigania karnego, czyn o którym organy ścigania uzyskały informacje w ogóle nie miał miejsca i fakt ten ustalono bezsprzecznie. Odmowa wszczęcia dochodzenia.
Czyn nie zawiera znamion czyny zabronionego - tylko sprawca wypełniający wszystkie znamiona przestępstwa może odpowiadać przed sądem karnym. Ustawowe znamiona przestępstwa - podmiot przestępstwa, przedmiot przestępstwa, strona podmiotowa, strona przedmiotowa.
Ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa - okoliczności wyłączające bezprawność czynu (kontratypy), okoliczności wyłączające winę. Umarzamy postępowanie.
Społeczna szkodliwość czynu jest znikoma - znikomość społecznej szkodliwości powoduje, że czyn zabroniony nie stanowi przestępstwa. Sprawca może odpowiadać dyscyplinarnie.
Ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze - dobrowolne odstąpienie od dokonania lub zapobieganie skutkowi przestępnemu, dobrowolne odstąpienie od przygotowania, ukrywanie osoby najbliższej, dobrowolne naprawienie szkody przed wszczęciem postępowania karnego, itp. O tym, czy sprawca nie podlega karze decyduje sąd.
Oskarżony zmarł - jeżeli przed wszczęciem postępowania, to odmawia się wszczęcia, jeżeli po wszczęciu, to umarza się postępowanie przygotowawcze.
Przedawnienie karalności - karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od jego popełnienia upłynęło: 30 lat - zbrodnia zabójstwa, 20 lat - inna zbrodnia, 10 lat - występek zagrożony karą powyżej 3 lat, 5 lat - występek do 3 lat pozbawienia wolności, 3 lata - ograniczenie wolności lub kara grzywny.
Postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone - wyłączenie zagrożenia podwójną odpowiedzialnością karną.
Postępowanie karne co do tego samego czyny w tej samej osoby ... wcześniej wszczęte toczy się - oskarżycielowi przysługuje tylko jedna skarga przeciwko osobie o ten sam czyn oraz, że dopuszczalne jest tylko jedno postępowanie przygotowawcze.
Sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych - wyłączenia podmiotowe - immunitety materialne - bezwzględne (nie mogą być uchylone) - prezydent RP, immunitet dyplomatyczny, konsularny, parlamentarny, adwokacji i radcowski, prokuratorski.
Brak skargi uprawnionego oskarżyciela - związana z zasadą skargowości, wdrożenie postępowania po jego umorzeniu na takich samych materiałach jest niedopuszczalne. Zmiana oskarżyciela na uprawnionego powoduje wdrożenie nowego procesu.
Brak wymaganego zezwolenia na ściganie - problem immunitetów procesowych względnych (mogą być uchylone) - immunitety formalne - poseł senator, sędziowie trybunału konstytucyjnego, sędziowie trybunału stanu, funkcjonariusze NIK, immunitet sędziowski, immunitet prokuratorski, RPO.
Brak wymaganego ... wniosku o ściganie pochodzącego do osoby uprawnionej - złożenie wniosku o ściganie powoduje, że postępowanie toczy się jak z urzędu, brak takiego wniosku jest negatywną przesłanką procesową.
Zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie - wynikają z innych ustaw lub umów międzynarodowych, np. abolicja (ustawowy zakaz wszczynania i nakaz umarzania wszczętych postępowań - puszcza się w niepamięć i przebacza), amnestia.
Uczestnicy procesu karnego:
Strony procesowe - są to uczestnicy postępowania procesowego, którzy działają w procesie we własnym imieniu, mając interes prawny w określonym rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.
Strony procesowe dzielą się na :
czynne - pokrzywdzony, oskarżyciel publiczny, oskarżyciel prywatny, oskarżyciel posiłkowy, powód cywilny.
bierne - podejrzany, oskarżony, skazany, pozwany cywilnie.
Strony procesowe:
W postępowaniu przygotowawczym - pokrzywdzony, podejrzany.
W postępowaniu sądowym - oskarżyciele, powód cywilny, oskarżony.
Inni uczestnicy - obrońca, przedstawiciel ustawowy, rzecznik interesu publicznego, świadek, biegły.
Oskarżyciel publiczny - to organ państwowy, który we własnym imieniu wnosi lub popiera oskarżenie w sprawach o przestępstwa, które ustawa nakazuje lub zezwala ścigać skargą publiczną (ściganie w trybie publiczno-skargowym, z oskarżenia prywatnego). Oskarżyciel działa jak strona, która nie reprezentuje w postępowaniu swojego interesu prywatnego lecz interes publiczny. Dąży do sprawiedliwego rozstrzygnięcia w przedmiocie sporu. Oskarżycielami publicznymi są: prokurator, w postępowaniu uproszczonym - państwowa inspekcja handlowa, państwowa inspekcja sanitarna, z mocy innych ustaw - straż leśna, państwowa straż łowiecka, urzędy celne, dyrektorzy parków narodowych.
Oskarżyciel posiłkowy - jest to pokrzywdzony, który w sprawie o przestępstwo publiczno-skargowe, występuje z oskarżeniem obok prokuratora albo, gdy ustawa przewiduje zamiast niego. Należy złożyć wniosek (oświadczenie), że pokrzywdzony będzie działał w tym charakterze.
Uprawnienia oskarżyciela posiłkowego:
Wyłącznie popierać akt oskarżenia.
Zaskarżać każde rozstrzygnięcie lub ustalenie naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom.
Zaskarżać wyrok w całości, za wyjątkiem, gdy w sprawach o wykroczenia sprawę rozpatrywał sąd jako instancja odwoławcza.
Nie brać udziału w postępowaniu sądowym. Jego nieobecność nie tamuje biegu sprawy, chyba, że wnioskuje o nieprzeprowadzaniu rozprawy bez jego obecności, a nieobecność należycie jest usprawiedliwiona.
Korzystać z pomocy pełnomocnika.
Wnosić o ustanowienie przed sądem pełnomocnika.
Może odstąpić od oskarżenia.
Obowiązki oskarżyciela posiłkowego:
Ponosić koszty procesu jako oskarżyciel prywatny.
Ponosić koszty postępowania odwoławczego, jeżeli nie zostało ono uwzględnione.
Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania, może jednak spowodować zawieszenie postępowanie lub umorzenie postępowania. Osoba najbliższa może wstąpić w prawa zmarłego oskarżyciela posiłkowego w terminie 3 miesięcy od dnia śmierci.
Oskarżyciel prywatny - jest pokrzywdzony, który w sprawach w przestępstwa prywatno-skargowe wnosi do sądu i popiera przed nim akt oskarżenia. Akt taki może wnieść ustawowy przedstawiciel (małoletni lub ubezwłasnowolniony), a także strony zastępcze jeżeli pokrzywdzony zmarł. Jeżeli wymaga tego interes społeczny prokurator wszczyna z urzędu postępowanie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.
Warunki aby stać się oskarżycielem prywatnym:
Przestępstwo może być ścigane w takim trybie.
Prokurator nie objął ściganiem tego przestępstwa postępowaniem z urzędu.
Wniesienie akty oskarżenia.
Złożenie oświadczenia o przyłączeniu się do toczącego się już procesu karnego w takiej sprawie.
Złożenie oświadczenia o podtrzymaniu oskarżenia - wniesionego przez prokuratora, gdy ten odstąpił od oskarżenia.
Złożenie oświadczenia o wstąpienie w prawa zmarłego oskarżyciela prywatnego.
Oskarżyciel prywatny może też wytoczyć powództwo cywilne, wówczas może pełnić rolę powoda cywilnego.
Powód cywilny - jest podmiot dochodzący od oskarżonego, zgodnie z prawem karnym procesowym, roszczeń majątkowych wynikających z popełnienia przestępstwa. Tym uprawnionym jest pokrzywdzony. W roli powoda cywilnego może wystąpić: zakład ubezpieczeń, państwowe organy kontroli, przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny, prokurator. Zgłoszenie powództwa cywilnego następuje w formie pozwu na piśmie. Musi być złożony w odpowiedniej liczbie egzemplarzy i najpóźniej do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Można dochodzić tylko roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z przestępstwa.
Sąd odmawia przyjęcie powództwa, gdy:
Powództwo jest z mocy prawa niedopuszczalne.
Roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia.
Powództwo złożyła osoba nieuprawniona.
Roszczenie cywilne jest już przedmiotem innego postępowania lub w tej sprawie zapadło prawomocne orzeczenie.
Pozew nie odpowiada warunkom formalnym, jeżeli mimo wezwania przez sąd do poprawienia nie zostały usunięte.
Po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne, np. sprawa może toczyć się przeciwko kilku osobom.
Sąd mino przyjęcia powództwa może pozostawić je bez rozpoznania, gdy:
Ujawnione zostały po jego przyjęciu okoliczności skutkujące jego odmową.
W przypadku śmierci powoda, podmioty uprawnione nie wstąpiły w jego prawa, a prokurator także na rzecz ich nie wytoczył powództwa.
Niestawiennictwo powoda cywilnego na rozprawę sądową, a nie wnosił o rozpoznanie sprawy pod jego nieobecność.
Wyrok sądu nie jest skazujący lub warunkowo umorzono postępowanie.
Mimo skazania, materiał dowodowy nie pozwalał na rozstrzygnięcie powództwa cywilnego.
W sytuacji, gdy sąd rozstrzygną o powództwie cywilnym nakazem karnym, a złożono na powyższe sprzeciw. Nakaz karny w tej kwestii traci moc, a sąd na posiedzeniu pozostawia powództwo bez rozpatrzenia.
Uprawnienia powoda:
Dowodzić istnienia tych okoliczności, na których opiera oskarżenie.
Połączyć swoją funkcję z funkcją oskarżyciela posiłkowego.
Zadawać w trakcie rozprawy osobom przesłuchiwanym jako ostatni z pytających.
Jako ostatnia ze stron czynnych wypowiada się w ramach głosu stron.
Zaskarżać wyrok sądu.
Żądać wznowienia postępowania po spełnieniu prawem warunków.
Wnieść kasację.
Pokrzywdzony - jest osoba fizyczna lub prawna, a także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, chociażby nie miała osobowości prawnej, której dobro prawem chronione zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
Uprawnienia pokrzywdzonego:
Prawo do złożenia wniosku o ściganie przestępstwa ściganego na wniosek.
Prawo do wnioskowania o dopuszczenie do udziału w postępowaniu sądowym w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
Prawo do wnoszenia i popierania oskarżenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego.
Prawo do wniesienia powództwa cywilnego w procesie karnym.
Prawo do posiadania pełnomocnika.
Prawo do składania wniosków dowodowych.
Prawo do brania udziału w czynnościach postępowania przygotowawczego.
Prawo wnioskowania o spisanie protokołu z każdej czynności dowodowej.
Prawo do poinformowania go o głównych decyzjach organu procesowego, np. o wszczęciu, o odmowie, umorzeniu.
Prawo do składania zażalenia na postanowienia, zarządzenia i inne czynności procesowe.
Prawo przeglądania akt, wykonywania odpisów uwierzytelnionych za zgodą prowadzącego postępowanie.
Prawo do pierwszeństwa zaspokojenia roszczeń wynikających z przestępstwa na ulegających przepadkowi przedmiotach przestępstwa lub ściąganych sumach poręczenia majątkowego.
Prawo do wniesienia aktu oskarżenia o przestępstwo publiczno-skargowe, po spełnieniu wymogów.
Strony szczególne i quasi strony:
W postępowaniu karno-skarbowym:
Interwenient - osoba, która nie jest oskarżonym, a zgłasza podmiotowi roszczenia do przedmiotów ulegających przepadkowi.
Odpowiedzialny posiłkowo - podmiot, który wezwano do postępowania z uwagi na możliwość nałożenia na niego odpowiedzialności za grzywnę sprawcy za przestępstwo skarbowe.
Quasi strona - podmiot, co do którego prokurator wnosi o zobowiązanie do zwrotu skarbowi państwa korzyści uzyskanej z przestępstwa sprawcy lub pokrzywdzony w postępowaniu sądowym z racji samego pokrzywdzenia, lecz bez występowania w roli strony.
Przedstawiciel ustawowy - uprawniony jest do wykonywania prawa pokrzywdzonego, gdyż on sam nie ma uprawnień do podejmowania czynności procesowo skutecznych (nieletni, ubezwłasnowolniony).
Przedstawiciel ustawowy może:
Złożyć wniosek o ściganie.
Zaskarżyć postanowienia wydanie w postępowaniu przygotowawczym.
Wytoczyć oskarżenie prywatne i powództwo cywilne.
Wystąpić w roli oskarżyciela.
Ustanowić pełnomocnika w toczącym się procesie.
Działanie przedstawiciela ustawowego oskarżonego nie jest działaniem za niego lecz obok niego i wyłącznie w kierunku korzystnym.
Przedstawiciel procesowy - podmiot, który działa z woli reprezentowanej strony, w jej imieniu i na jej rzecz. Przedstawicielem strony biernej (oskarżonego) jest obrońca, strony czynnej (pokrzywdzonego) pełnomocnik.
Obrońca - nie może:
Fałszować dowodów.
Wymuszać określonych zeznań.
Usuwać określonych dowodów rzeczowych lub do działań takich nakłaniać inne osoby.
Korzystać z dowodów, o których wie, że zostały sfałszowane.
Kontaktować się ze świadkami obrony, udzielać im porad i pouczać osoby najbliższe o prawie do odmowy zeznań.
Dopuszczalne są działania:
przewlekające postępowanie.
Udzielanie odpowiedzi klientowi o tym aby odmówił składania wyjaśnień lub nie przyznawał się do winy lub aby zmienił złożone wcześniej wyjaśnienia.
Obrońca z urzędu ma miejsce w następujących okolicznościach:
Oskarżony wnosi o ustanowienie obrońcy, a udowodnił, że nie jest w stanie pokryć kosztów obrony.
Oskarżony wnosi o ustanowienie obrońcy i skazanie go bez postępowania dowodowego.
Obrona jest obligatoryjna, a oskarżony nie posiada ustanowionego obrońcy.
Oskarżony musi mieć obrońcę, gdy (obrona obligatoryjna):
Jest nieletni.
Jest głuchy, niemy, niewidomy.
Gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.
Nie zna języka polskiego.
Gdy sprawa toczy się przed sądem okręgowym jako sądem I instancji.
Przed sądami wojskowymi.
Pełnomocnik - przedstawiciel procesowy z pomocy którego korzysta inna strona niż oskarżony oraz osoba, która w procesie nie jest stroną. Może nim być adwokat albo radca prawny. Może mieć formę pisemną albo zgłoszone do protokołu z określonej czynności. Może mieć charakter ogólny lub do spełnienia określonej czynności procesowej. Pełnomocnik w odróżnieniu od obrońcy nie jest samodzielny w prowadzeniu - reprezentacji interesów mocodawcy. Pełnomocnik korzysta z immunitetu materialnego.
Rzecznicy interesu społecznego - działają w procesie nie będąc stroną, a także nie występując w jej imieniu i nie realizując jej spraw. Reprezentują interes publiczny. Zaliczamy do nich:
Przedstawiciela społecznego.
Rzecznika Praw Obywatelskich.
Ministra Sprawiedliwości.
Prokuratora nie działającego jako oskarżyciel publiczny.
Instytucja państwowe, samorządowe.
Terminy porządkowe - są terminami ustawowymi, a ich celem jest przyśpieszenie postępowania.
Terminy zawite - to terminy nieprzekraczalne, ale przywracalne. Czynność procesowa wykonana po tym terminie jest prawnie bezskuteczna, np. termin do wnoszenia środków zaskarżania, terminy, które ustawa w swej treści za takie uznaje.
Terminy prekluzyjne - są terminami nieprzekraczalnymi i nieprzywracalnymi. Czynność procesowa wykonana po tym terminie jest bezskuteczna, np. termin cofnięcia wniosku o ściganie, przyłączenia się do postępowania w roli oskarżyciela posiłkowego, wytoczenie powództwa cywilnego.
Terminy pozaustawowe - są terminami nie określonymi w ustawach, albo też określonymi w nich, lecz organ procesowy może je określić sam w ramach ustawowych granic.
Warunki prawidłowości czynności procesowych:
Wykonana być musi w toczącym się postępowaniu.
Wykonana musi być przez uprawniony podmiot procesu.
Musi mieć odpowiednią formę.
Wykonana musi być w określonym terminie.
Wykonana musi być w określonej kolejności.
Wykonana musi być w określonej porze doby.
Wykonana musi być w określonym miejscu.
Musi być prawidłowo udokumentowana.
Cele postępowania przygotowawczego:
ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo.
Wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy.
Zebranie danych (tożsamość, wiek, stosunek sprawcy do czynu)
Wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie rozmiarów szkody.
Zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów.
Formy postępowania przygotowawczego - śledztwo lub dochodzenie, decyduje o tym:
Rodzaj i kategoria przestępstwa.
Podmiot uprawniony do prowadzenia postępowania.
Czas trwania postępowania przygotowawczego.
Środki przymusu:
Zatrzymanie.
Środki zapobiegawcze.
Poszukiwanie oskarżonego i list gończy.
List żelazny.
Kary porządkowe.
Zabezpieczenie majątkowe.
Środki zapobiegawcze (celem jest zabezpieczenie prawidłowego toku procesu lub wyjątkowo prewencyjne, jeżeli zachodzi obawa, że podejrzany może popełnić ciężkei przestępstwo):
Tymczasowe aresztowanie.
Poręczenia.
Dozór policji.
Dozór przełożonego wojskowego.
Warunki materialne stosowania środków zapobiegawczych:
Istnienie dowodów wskazujących, że podejrzany popełnił przestępstwo.
Tymczasowe aresztowanie może nastąpić, gdy istnieje uzasadniona obawa ucieczki, ukrywania się, niemożność ustalenia tożsamości, nakłanianie do składania fałszywych zeznań.
Istnienie danych, które pozwalają wybrać właściwy środek zapobiegawczy.
Warunki formalne stosowania środków zapobiegawczych:
Uprawnienie organu - w pp środki zapobiegawcze stosuje prokurator, w postępowaniu sądowym sąd.
W formie postanowienia.
W stosunku do kogo stosujemy - podejrzanego (przedstawienie zarzutów).
Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego organ wydający postanowienie musi osobiście przesłuchać podejrzanego.
Nie stosuje się tymczasowego aresztowania, jeśli górna granica za popełnione przestępstwo nie przekracza 1 roku. Wyjątki - niemożność ustalenia tożsamości, ukrywania się.
Poręczenia:
majątkowe - kaucja
niemajątkowe - indywidualne (przez osobę godną zaufania)
- społeczne - kierownictwa (zakładu pracy, szkoły, uczelni)
- organizacji społecznej
- zespołu (pracowniczego, szkolnego, uczelnianego, żołnierskiego)