plywaczewski swiadek koronny jako instrument

wiadek koronny jako instrument zwalczania przest

pczo

ci…

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010

Emil W. Pływaczewski

wiadek koronny jako instrument zwalczania

przest

pczo

ci zorganizowanej

Streszczenie

W artykule zaprezentowano zarówno teoretyczne, jak i praktyczne aspek-

ty instytucji

wiadka koronnego w jej formie karnoprocesowej. Autor m.in.

nawi

zuje do dyskusji poprzedzaj

cej nowelizacj

ustawy o

wiadku koron-

nym, w której eksponowane były zarówno zalety, jak i wady zawartych w niej
unormowa

, sygnalizuje zasadnicze rozwi

zania nowej regulacji, jak równie

prezentuje wyniki bada

kryminologicznych, dotycz

ce efektywno

ci funk-

cjonowania omawianej instytucji. Oceniaj

c dotychczasowe efekty stosowa-

nia instytucji

wiadka koronnego w zwalczaniu przest

pczo

ci zorganizowa-

nej, autor konkluduje,

e czarne scenariusze prezentowane przez przeciwni-

ków tej regulacji nie znalazły przeło

enia na rzeczywisto

ść

, przedstawiciele

organów

cigania i wymiaru sprawiedliwo

ci (policjanci, prokuratorzy

i s

dziowie) jednoznacznie podkre

laj

jej zalety.

I. Uwagi ogólne

Zagro

enie społecze

stwa przez przest

pczo

ść

zorganizowan

i nara-

staj

cy – za spraw

rodków masowego przekazu – l

k przed przest

pczo-

, bardzo silnie eksponowany przez wielu polityków, skłoniły w poprzed-

nim dziesi

cioleciu ustawodawc

do wypracowania w polskim prawie szero-

kiej gamy dowodów niekonwencjonalnych, w tym w szczególno

wiadka

koronnego

. Poza sporem bowiem pozostawał fakt, i

w okresie tym,

Niniejsze opracowanie stanowi znacznie rozszerzon

i cz

ęś

ciowo zmienion

polsk

wersj

artykułu autora pt. „Das polnische Kronzegegesetz in Theorie und Praxis“, opublikowanego
w pracy zbiorowej: Vergleichende Strafrechtswissenschaft. Frankfurter Festschrift für Andrzej
J. Szwarc zum 70. Geburtstag, Herausgegeben von J. C. J o e r d e n, U. S c h e f f l e r,
A. S i n n und G. W o l f, Duncker & Humblot, Berlin 2009.

Zob. S. W a l t o

, Proces karny. Zarys systemu, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, War-

szawa 2003, s. 396 i nast.; W. J a s i

s k i, D. P o t a k o w s k i ,

wiadek koronny – nowy in-

strument w walce z przest

pczo

zorganizowan

, Monitor Prawniczy 1998, nr 7, s. 254

i nast.; E. K o w a l e w s k a - B o r y s,

wiadek koronny w uj

ciu dogmatycznym, Kantor Wy-

dawniczy Zakamycze, Kraków 2004. Na temat modelowych rozwi

w innych ustawodaw-

stwach – zob. zwłaszcza T. T o m a s z e w s k i,

wiadek koronny w

wietle rozwi

amery-

E. W. Pływaczewski

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2010

a szczególnie w pierwszej połowie lat 90. ubiegłego wieku wyst

pował ewi-

dentny niedostatek

rodków prawnych, które umo

liwiałyby skuteczne wy-

krywanie przest

pstw zorganizowanych, co stwarzało klimat destabilizacji

i braku poczucia bezpiecze

stwa.

Instytucj

wiadka koronnego wprowadzono do polskiego ustawodaw-

stwa karnego zarówno w formie karnomaterialnej (rozwi

zania przewidziane

w przepisach art. 60 § 3 i 60 § 4 obowi

zuj

cego k.k.

, okre

lane mianem

tzw. małego

wiadka koronnego), jak i w formie karnoprocesowej, któr

przewiduje ustawa o

wiadku koronnym. Ustawa ta została uchwalona

25 czerwca 1997 r.

jako ustawa czasowa, a rozpocz

ła obowi

zywa

skich, Pa

stwo i Prawo 1995, nr 10–11; W. S m a r d z e w s k i, Kilka uwag o włoskiej

przest

pczo

ci zorganizowanej i roli „pentito” w jej zwalczaniu, Prokuratura i Prawo 1995,

nr 1; E. K o w a l e w s k a, Wybrane problemy

wiadka koronnego ze szczególnym uwzgl

nieniem rozwi

niemieckich, Przegl

d Policyjny 1997, nr 3; A. L a c h, Kształtowanie si

instytucji

wiadka koronnego w prawie angielskim, Czasopismo Prawno-Historyczne 2001,

nr 2; J. K. P a

k i e w i c z, Instytucja

wiadka koronnego w ustawodawstwie ameryka

skim,

włoskim i niemieckim, Wydawnictwo „Dom Organizatora”, Toru

2006; J. B r y l a k, Zagad-

nienie oceny wiarygodno

ci zezna

wiadka koronnego w aspekcie włoskiego systemu pra-

wa karnego procesowego, Prokuratura i Prawo 2007, nr 10.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r., Dz. U. z 1997 r., Nr 88 z po

n. zm. Art. 60 § 3. S

d stosuje

nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet mo

e warunkowo zawiesi

jej wykonanie w stosun-

ku do sprawcy współdział

cego z innymi osobami w popełnieniu przest

pstwa, je

eli ujawni

on wobec organu powołanego do

cigania przest

pstw informacje dotycz

ce osób uczestni-

cych w popełnieniu przest

pstwa oraz istotne okoliczno

ci jego popełnienia. § 4. Na

wniosek prokuratora s

d mo

e zastosowa

nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warun-

kowo zawiesi

jej wykonanie w stosunku do sprawcy przest

pstwa, który, niezale

nie od wy-

nie

zło

onych w swojej sprawie, ujawnił przed organem

cigania i przedstawił istotne

okoliczno

ci, nieznane dotychczas temu organowi, przest

pstwa zagro

onego kar

powy

5 lat pozbawienia wolno

ci. Zob. te

E. W. P ł y w a c z e w s k i, Rechtliche Regelungen des

neuen StGB bezüglich der modernen Erscheinungsformen der Tatbeteiligung mehrerer wie
auch krimineller Aktivitäten von Organisationen, (in:) A. E s e r, K. Y a m a n a k a (Hrsg.), Ein-
flüsse deutschen Strafrechts auf Polen und Japan. Zweites Deutsch-Polnisch-Japanisches
Strafrechtskolloquium 1999 in Osaka, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden–Baden 2001.

Dz. U. z 1997 r., Nr 114, poz. 738. Szerzej na temat rozwi

prawnych zawartych w tej

ustawie oraz pierwszego projektu ustawy o

wiadku koronnym – zob. S. W a l t o

, Spór

wiadka koronnego w Polsce, (w:) H. J. H i r s c h, P. H o f m a

s k i, E. W. P ł y w a c z e w -

s k i, C. R o x i n (red.), Prawo karne i proces karny wobec nowych form i technik przest

pczo-

ci, Wydawnictwo Temida 2, Białystok 1997, s. 429 i nast.; B. K u r z

p a,

wiadek koronny –

geneza instytucji – komentarz do ustawy, Wydawnictwo TNOiK, Toru

2005; T. G r z e g o r -

c z y k , Kodeks post

powania karnego wraz z komentarzem do ustawy o

wiadku koronnym,

wyd. III rozszerzone i uzupełnione, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003; A. G a -
b e r l e , Dowody w s

dowym procesie karnym. Teoria i praktyka, wyd. 2, Wydawnictwo Wol-

ters Kluwer, Warszawa 2010, s. 185 i nast. Warto przypomnie

, i

w pracach Podkomisji Par-

lamentarnej ds. przygotowania projektu ustawy o

wiadku koronnym, która prowadziła swoje

prace w latach 1995–1997,

rodowisko karnistyczne reprezentowali Profesorowie: Andrzej

Gaberle (Uniwersytet Jagiello

ski), Stanisław Walto

(Uniwersytet Jagiello

ski) i Emil

W. Pływaczewski (Uniwersytet w Białymstoku).

wiadek koronny jako instrument zwalczania przest

pczo

ci…

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010

1 wrze

nia 1998 r. Zgodnie z nowel

z dnia 6 grudnia 2000 r.

cowy ter-

min obowi

zywania tego aktu prawnego został okre

lony na dzie

1 wrze-

nia 2006 roku

. Ze wzgl

du na podkre

lan

wielokrotnie skuteczno

ść

sto-

sowania ustawy o

wiadku koronnym w zwalczaniu przest

pczo

ci zorgani-

zowanej oraz wynikłymi w trakcie jej stosowania problemami konieczne stało
si

podj

cie prac nad zmianami w jej tre

ci, z zało

eniem, i

w nowej regu-

lacji ustawa straci swój czasowy charakter i na stałe wejdzie do karnopraw-
nego systemu zwalczania przest

pczo

ci zorganizowanej.

Przygotowanie zmian w obowi

zuj

cych przepisach reguluj

cych instytu-

wiadka koronnego stało si

dzy innymi celem prac interdyscyplinar-

nego zespołu funkcjonuj

cego w ramach zamawianego projektu badawcze-

go pt. „Rozwi

zania prawne i organizacyjno-techniczne w zwalczaniu prze-

pczo

ci zorganizowanej oraz terroryzmu ze szczególnym uwzgl

dnieniem

problematyki dowodów procesowych i

wiadka koronnego”

. Projekt ten –

kierowany przez pisz

cego te słowa i koordynowany przez dr. Z. Rau –

obejmował zakrojone na szerok

skal

badania dotycz

ce w szczególno

problematyki przest

pczo

ci zorganizowanej, terroryzmu oraz instytucji

wiadka koronnego. Zasadniczo badania były prowadzone w ramach wyod-

bnionych czterech zespołów problemowych:

1) do spraw problematyki

wiadka koronnego oraz dowodów procesowych

w zwalczaniu przest

pczo

ci zorganizowanej;

2) do spraw problematyki terroryzmu i prania brudnych pieni

dzy;

3) do spraw zagadnie

korupcji, w tym w szczególno

ci korupcji b

cej

udziałem zorganizowanych struktur przest

pczych, oraz

4) do spraw problematyki penitencjarnej w kontek

cie przest

pczo

ci zor-

ganizowanej.
W realizacji tego projektu, usytuowanego na Wydziale Prawa Uniwersyte-

tu w Białymstoku, uczestniczyły tak

e inne o

rodki akademickie (m.in. Uni-

wersytet Gda

ski i Uniwersytet Łódzki) oraz liczne grono urz

dów i instytucji

funkcjonuj

cych w systemie

cigania i wymiaru sprawiedliwo

ci (Minister-

stwo Spraw Wewn

trznych i Administracji, Centralne Biuro

ledcze Komen-

dy Głównej Policji, Komenda Wojewódzka Policji w Poznaniu, Wy

sza Szko-

ła Policji w Szczytnie, Centralny Zarz

d Słu

by Wi

ziennej, Okr

gowy In-

spektorat Słu

by Wi

ziennej w Białymstoku, Prokuratury Apelacyjne w Po-

znaniu, Gda

sku i Białymstoku, S

d Apelacyjny i Okr

gowy w Poznaniu,

d Okr

gowy w Łodzi, Prokuratura Rejonowa w Szczytnie, S

d Apelacyjny

w Białymstoku oraz S

d Najwy

szy). W swej ostatecznej fazie projekt sku-

piał ponad 120 uczestników (pocz

tkowo było ich około 40). Byli to pracow-

Dz. U. z dnia 24 stycznia 2001 r., Nr 5, poz. 40.

Zob. B. K u r z

p a,

wiadek koronny – Co dalej z ustaw

, Prokuratura i Prawo 2006, nr 5,

s. 82 i nast.

Projekt nr PBZ–MIN–004/TOO/2002. Badania zaprogramowane były do ko

ca grudnia 2006 r.

E. W. Pływaczewski

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2010

nicy naukowo-dydaktyczni oraz wysoko wykwalifikowani praktycy organów

cigania i wymiaru sprawiedliwo

ci, reprezentuj

cy wymienione wy

ej urz

i instytucje, którzy na co dzie

zajmuj

zwalczaniem przest

pczo

ci zor-

ganizowanej i terroryzmu: głównie policjanci, funkcjonariusze słu

by wi

zien-

nej, prokuratorzy oraz s

dziowie. W projekcie tym została stworzona pewna

nowa w tym zakresie jako

ść

, która mo

e potwierdza

pewn

ogóln

, niepisa-

reguł

e praktyka bez teorii jest

lepa, a teoria bez praktyki bezcelowa.

Zespół ds. problematyki

wiadka koronnego oraz dowodów procesowych

w zwalczaniu przest

pczo

ci zorganizowanej współpracował z dwoma in-

nymi gremiami prowadz

cymi własne prace w tym zakresie, tj. z Zarz

dem

III Centralnego

ledczego Komendy Głównej Policji oraz Zespołem prokura-

torów powołanym Zarz

dzeniem Zast

pcy Prokuratora Generalnego z dnia

24 czerwca 2004 r. Prokuratorzy powołani do tego Zespołu aktywnie uczest-
niczyli tak

e – w ró

nej formie i skali osobistego zaanga

owania – w pra-

cach pozostałych gremiów. Taka współpraca i b

ce jej nast

pstwem

przenikanie racji i argumentów pozwoliły, z jednej strony, na wypracowanie
konsensusu co do niezb

dnych kierunków zmian ustawy o

wiadku koron-

nym, z drugiej za

na wyartykułowanie rozbie

ci w postrzeganiu rozwi

szczegółowych.

Projektowanie rozwi

w zakresie nowelizacji wspomnianej ustawy od-

bywało si

na organizowanych cyklicznie zamkni

tych spotkaniach z udzia-

łem osób zajmuj

cych si

zawodowo t

tematyk

, tj. przedstawicieli policji,

prokuratury, s

downictwa i nauki, na których prezentowane były tak

e wyniki

bada

spraw karnych z udziałem

wiadka koronnego. Warto bowiem pod-

kre

, i

podczas realizacji projektu, dzi

ki specjalnie przygotowanemu

elektronicznemu stanowisku archiwizacji akt

, poddano szczegółowej anali-

zie kilka tysi

cy tomów akt spraw karnych przeciwko członkom zorganizo-

wanych grup przest

pczych we wszystkich fazach post

powania karnego:

pracy operacyjnej, post

powania przygotowawczego oraz s

dowego, jak

równie

wykonania orzeczonych kar (w szczególno

ci pozbawienia wolno-

ci)

. Dzi

ki temu mo

liwe było skonfrontowanie wyników tych bada

z oce-

praktyków, co pozwoliło na diagnoz

istniej

cych oraz ocen

propono-

wanych rozwi

prawnych słu

żą

cych zwalczaniu tych zjawisk

. Szcze-

Zob. J. S z y m a n i a k, R. K u c z e k, Wsparcie informatyczne projektu na przykładzie pro-

gramu archiwizacji akt oraz programu analizy ankiet, (w:) E. W. P ł y w a c z e w s k i (red.),
Przest

pczo

ść

zorganizowana,

wiadek koronny, terroryzm – w uj

ciu praktycznym, Kantor

Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2005, s. 625 i nast.

Zob. zwłaszcza E. W. P ł y w a c z e w s k i, G. B. S z c z y g i e ł, Zachowania korupcyjne osa-

dzonych (wst

pne wyniki bada

), Archiwum Kryminologii 2007, t. XXVIII 2005–2006, s. 299

i nast.

Szczegółowo opisał je Z. R a u, Instytucja

wiadka koronnego w

wietle wyników przepro-

wadzonych bada

, (w:) E. W. P ł y w a c z e w s k i (red.), Przest

pczo

ść

zorganizowana,

wiadek koronny, terroryzm…, s. 559 i nast.

wiadek koronny jako instrument zwalczania przest

pczo

ci…

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010

gólny za

nacisk poło

ono na efektywne wykorzystanie w procesie karnym

instytucji

wiadka koronnego oraz zagadnienia implementacji materiału uzy-

skanego w trakcie czynno

ci operacyjnych do procesu karnego

Jednym z najwa

niejszych tematów dyskusji w okresie poprzedzaj

cym

nowelizacj

ustawy

wiadku koronnym były kwestie dowodowe, w szczegól-

ci warto

ść

dowodowa instytucji

wiadka koronnego. Przede wszystkim

zwracano uwag

na fakt, i

, i

dowód z zezna

wiadka koronnego ma cha-

rakter szczególny. Oznacza to, i

ocena wiarygodno

ci zezna

wiadka ko-

ronnego nie mo

e by

oparta na innych kryteriach ni

ocena konkretnego

innego

wiadka, który nie jest uczestnikiem przest

pstwa. Przeciwnie, kryte-

ria takiej weryfikacji powinny by

bardziej zaostrzone z racji splotu interesów

procesowych i pozaprocesowych

wiadka koronnego

Z dotychczasowych do

wiadcze

zwi

zanych ze stosowaniem przepisów

ustawy

wiadku koronnym wynikało te

e przy ocenie zezna

tego

wiadka

nale

y kierowa

kszym krytycyzmem. Jak trafnie podkre

lali przed-

stawiciele Centralnego Biura

ledczego, „prowadz

cy post

powanie winien

cały czas pami

e wyja

nienia składa przest

pca, którego podstawo-

wym celem jest uzyskanie bezkarno

ci za popełnione czyny oraz zapewnie-

nie sobie ochrony. Przedstawia on przebieg czynów w sposób najdogodniej-
szy dla siebie. Mo

e równie

prowadzi

sobie tylko znan

”

. Doskonał

ilustracj

tego rodzaju taktyki mo

e by

gło

na na

sku sprawa

wiadka

koronnego Macieja G. ps. „Gruby”, który pomawiaj

c wiele – tak

e niezna-

nych mu wcze

niej – osób zr

cznie manipulował prokuratorem, a jednocze-

nie uczynił z instytucji

wiadka koronnego dochodowe przedsi

wzi

cie.

Ostatecznie zatrzymano go na gor

cym uczynku, kiedy przejmował haracz

za zmian

zezna

obci

ąż

cych pomówione wcze

niej osoby

. Dlatego te

prowadz

cy post

powanie powinien przez cały czas pami

e wyja

nie-

nia składa przest

pca, którego podstawowym celem jest uzyskanie bezkar-

ci za popełnione czyny oraz zapewnienie sobie ochrony, st

d nie nale

bezkrytycznie podchodzi

do jego wyja

nie

”.

Jednocze

nie zarówno zdecydowania wi

kszo

ść

naukowców, jak i prak-

tyków wyra

ała opini

e same zasady weryfikacji tych zezna

musz

Szeroko na ten temat zob. T. G r z e g o r c z y k, Wykorzystywanie i przekształcanie materia-

łów operacyjnych w materiał dowodowy w post

powaniu karnym, (w:) E. W. P ł y w a -

c z e w s k i (red.), Przest

pczo

ść

zorganizowana,

wiadek koronny, terroryzm…, s. 221

i nast.

Zob. zwłaszcza A. G a b e r l e, Dowody w s

dowym procesie karnym, Warszawa 1997,

s. 162 i nast.; S. O w c z a r s k i,

wiadek koronny – uwagi krytyczne, Przegl

d S

dowy

1993, nr 11–12, s. 95.

M.in. R. P i e c h u r a, Wokół problematyki materiału dowodowego w post

powaniu ze

wiad-

kiem koronnym, (w:) E. W. P ł y w a c z e w s k i (red.), Przest

pczo

ść

zorganizowana,

wia-

dek koronny, terroryzm…, s. 503.

Bli

ej zob. P. P y t l a k o w s k i, Argumenty koronne, Polityka 2006, nr 14 (2549), s. 36 i nast.

E. W. Pływaczewski

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2010

takie same, jak w odniesieniu do innych tego rodzaju dowodów. Jako pre-
tekst do powy

szych rozwa

posłu

yły polemiki medialne oraz dyskusje

naukowe, w których podnoszono, i

oparcie aktu oskar

enia, a nast

pnie

całego post

powania jedynie na dowodzie w postaci zezna

wiadka koron-

nego to za mało. W tym wzgl

dzie powoływano si

m.in. na tradycj

procesu

kontynentalnego, wyra

w paremii unus testis – nullus testis est

(„jeden

wiadek to

aden

wiadek”)

. Trzeba zatem dokona

wszechstron-

nej procesowej weryfikacji dowodu z zezna

wiadka koronnego i w miar

liwo

ci potwierdzi

innymi dowodami, tak aby sprawca przest

pstwa

został wykryty i poci

gni

ty do odpowiedzialno

ci karnej, a osoba niewinna

jej nie poniosła

Wypada tak

e przypomnie

, i

okres w którym wypracowywane były no-

we rozwi

zania w przedmiotowym zakresie był równie

znamienny ró

nego

rodzaju atakami na instytucj

wiadka koronnego, znajduj

cymi swój wyraz

w tendencyjnych relacjach medialnych. Jak wskazywał w 2004 r. P. Pytla-
kowski, „obalenie tego narz

dzia prawnego le

y w interesie

wiata przest

czego i reprezentuj

cych ich adwokatów. Wiedza

wiadków koronnych jest

dla nich gro

na. Nawet ta, która nie zostanie przedstawiona w formie dowo-

dowej podczas procesów s

dowych, pozostanie przecie

w głowach poli-

cjantów i prokuratorów”

. Wypowied

– w odniesieniu do dyskusji w tym

wzgl

dzie – niejako uzupełnia, uczestnicz

cy w pracach nad now

regulacj

wiadka koronnego, s

dzia G. Wasi

ski, który trafnie zauwa

a, i

„za cz

tzw. głosów doktryny kryj

okre

lone grupy interesów, którym bar-

dzo zale

y na pozbawieniu organów

cigania mo

liwo

ci, które stwarza in-

stytucja

wiadka koronnego”

Głównym efektem prac ww. Zespołu ds. problematyki

wiadka koronnego

oraz dowodów procesowych w zwalczaniu przest

pczo

ci zorganizowanej

było uchwalenie w dniu 22 lipca 2006 r. ustawy o zmianie ustawy o

wiadku

koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych

. Tym samym

ustawodawca ostatecznie przes

dził o bezterminowym przedłu

eniu obo-

zywania zmienionej ustawy o

wiadku koronnym

Z. R a u , Przest

pczo

ść

zorganizowana w Polsce i jej zwalczanie, Kantor Wydawniczy Za-

kamycze, Kraków 2002, s. 199 i nast.

Zob. K. C e s a r z, Dowód z zezna

wiadka koronnego na tle prawa do s

du, Przegl

dowy 2004, nr 4, s. 65.

P. P y t l a k o w s k i,

wiat według

wiadka, „Polityka” z dnia 21 sierpnia 2004 r., nr 34

(2466), s. 27.

G. W a s i

s k i, Wybrane aspekty specyfiki przewodu s

dowego z udziałem

wiadka koron-

nego, (w:) E. W. P ł y w a c z e w s k i (red.), Przest

pczo

ść

zorganizowana,

wiadek koronny,

terroryzm…, s. 705.

Dz. U. z dnia 22 sierpnia 2006 r., Nr 149, poz. 1078.

Tekst jedn. Dz. U. z 2007 r., Nr 36, poz. 232; powoływana dalej jako „ustawa o

wiadku

koronnym” albo „u.

.k.”.

wiadek koronny jako instrument zwalczania przest

pczo

ci…

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010

II. Zakres stosowania przepisów ustawy

wiadku koronnym

Na pocz

tku nale

y podkre

, i

ustawa o

wiadku koronnym w jej zno-

welizowanym kształcie ma słu

z jednej strony zapewnieniu wi

kszego

poszanowania prawa i konsekwencji w stosunku do osoby samego

wiadka

koronnego, z drugiej za

jej rozwi

zania powinny podnie

ść

rzeczywist

sku-

teczno

ść

i efektywno

ść

procesow

podczas wykorzystywania tego tak

szczególnego instrumentu procesowego.

W obecnym brzmieniu ustawy o

wiadku koronnym (art. 1) jej przepisy

stosuje si

w sprawach:

1. o przest

pstwo lub przest

pstwo skarbowe popełnione w zorganizowanej

grupie albo zwi

zku maj

cym na celu popełnienie przest

pstwa lub prze-

pstwa skarbowego (ust. 1), jak równie

– zgodnie z ust. 2 – w spra-

wach:

2. o przest

pstwo okre

lone w art. 228 § 1 i 3–6 k.k. (sprzedajno

ść

pełni

cego funkcj

publiczn

), w tym zwi

zane z:

−

przyj

ciem korzy

ci za zachowanie stanowi

ce naruszenie przepisów

prawa,

−

uzale

nieniem wykonania czynno

ci słu

bowej od otrzymania korzy

maj

tkowej lub osobistej albo

żą

dania tej korzy

ci,

−

przyj

ciem korzy

ci maj

tkowej znacznej warto

ci lub jej obietnicy,

−

przyj

ciem korzy

ci maj

tkowej lub osobistej albo jej obietnicy,

żą

dania

takiej korzy

ci albo uzale

nienia wykonania czynno

ci słu

bowej od jej

otrzymania, w zwi

zku z pełnieniem funkcji publicznej w pa

stwie obcym

lub w organizacji mi

dzynarodowej;

3. o przest

pstwo okre

lone w art. 229 § 1 i 3–5 (przekupstwo); w tym:

−

działanie w celu skłonienia osoby pełni

cej funkcj

publiczn

do naru-

szenia przepisów prawa albo obiecanie takiej osobie korzy

ci maj

tkowej

lub osobistej za naruszenie przepisów prawa,

−

udzielenie lub obiecanie osobie pełni

cej funkcj

publiczn

korzy

ci ma-

tkowej znacznej warto

ci, w zwi

zku z pełnieniem tej funkcji,

−

udzielenie lub obiecanie udzielenia korzy

ci maj

tkowej lub osobistej

osobie pełni

cej funkcje w pa

stwie obcym lub organizacji mi

dzynaro-

dowej, w zwi

zku z pełnieniem tej funkcji;

4. o przest

pstwo okre

lone w art. 230 § 1 k.k. (płatna protekcja bierna);

5. o przest

pstwo okre

lone w art. 230a § 1 k.k. (płatna protekcja czynna);

6. o przest

pstwo okre

lone w art. 231 § 1 i 2 k.k. (nadu

ycie uprawnie

przez funkcjonariusza publicznego, w tym tak

e w celu osi

gni

cia ko-

rzy

ci maj

tkowej lub osobistej);

7. o przest

pstwo okre

lone w art. 250a § 1 i 2 k.k. (bierne i czynne łapow-

nictwo wyborcze);

E. W. Pływaczewski

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2010

100

8. o przest

pstwo okre

lone w art. 258 k.k. (udział w zorganizowanej gru-

pie lub zwi

zku przest

pczym);

9. o przest

pstwo okre

lone w art. 296a § 1, 2 i 4 k.k. (czynne i bierne

łapownictwo zwi

zane z wykonywaniem działalno

ci gospodarczej);

10. o przest

pstwo okre

lone w art. 296b § 1 i 2 k.k. (czynne i bierne ła-

pownictwo przy organizacji zawodów sportowych).

Przedstawione wy

ej uj

cie ró

ni si

tym od poprzedniej regulacji,

e do-

tychczasowy zamkni

ty katalog przest

pstw w post

powaniach, w których

liwe jest wykorzystywanie dowodu z zezna

wiadka koronnego, zast

piony został katalogiem otwartym. Wskazany został bowiem tylko jeden wy-
znacznik dopuszczalno

ci stosowania tego dowodu – polegaj

cy na popeł-

nieniu przest

pstwa lub przest

pstwa skarbowego w zorganizowanej grupie

albo zwi

zku maj

cym na celu popełnienie przest

pstwa

. Jest to najwa

niejsza modyfikacja o szczególnym znaczeniu dla stosowania tej instytucji
w praktyce. Pozostawiono natomiast art. 1 ust. 2 poprzedniej regulacji jako
podstaw

do stosowania instytucji

wiadka koronnego w sprawach o prze-

pstwa korupcyjne, z jej jednoczesnym uzupełnieniem o wprowadzone do

kodeksu karnego nowe typy tego rodzaju przest

pstw w sektorze gospodarki

i profesjonalnych zawodów sportowych. Najdobitniejszym tego przykładem
s

ujawnione w ostatnich latach zjawiska tzw. „ustawiania” meczów piłkar-

skich, czy innych popularnych imprez sportowych przez przekupstwa s

dziów i zawodników. Tego rodzaju zdarzenia szczególnie bulwersowały opi-
ni

publiczn

. Niemniej gro

ne s

tzw. przest

pstwa menad

erskie. Oma-

wiany zapis pozwala tak

e na wykorzystanie dowodu z zezna

wiadka ko-

ronnego w sprawach o wszystkie przest

pstwa maj

ce charakter terrory-

styczny, popełnione przez zorganizowane grupy przest

pcze.

Wyra

anie obaw, i

nowe uj

cie przepisu art. 1 ust. 1 spowoduje nad-

ywanie instytucji

wiadka koronnego, nie wydaje si

zasadne. Przyj

bowiem system kontroli wniosku w tym przedmiocie przez prokuratora nad-
rz

dnego i pozostawienie decyzji w przedmiocie dopuszczenia dowodu

w gestii niezawisłego s

du pozwala na skuteczne eliminowanie wniosków

niezasadnych.

III. Definicja i zasady przyznawania statusu

wiadka koronnego

Definicj

wiadka koronnego okre

la art. 2 ustawy o

wiadku koronnym.

Zgodnie zawartym tam zapisem „

wiadkiem koronnym jest podejrzany, który

Na potrzeb

rozszerzenia przywileju bezkarno

wiadka koronnego tak

e o inne przest

stwa popełnione w ramach zorganizowanej grupy przest

pczej lub zwi

zku przest

pnego

wskazywała m.in. A. M i c h a l s k a - W a r i a s, Przest

pczo

ść

zorganizowana i prawnokarne

formy jej przeciwdziałania, Oficyna Wydawnicza Verba, Lublin 2006, s. 376.

wiadek koronny jako instrument zwalczania przest

pczo

ci…

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010

101

został dopuszczony do składania zezna

w charakterze

wiadka na zasa-

dach i w trybie okre

lonym niniejsz

ustaw

”. Dla doprecyzowania tej defini-

cji konieczne jest nawi

zanie do tre

ci przepisów art. 3, 4 i 9 u.

.k.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 u.

.k. status

wiadka koronnego mo

e uzyska

podejrzany, który:
1. do chwili wniesienia do s

du aktu oskar

enia w swoich wyja

nieniach

przekazał organowi prowadz

cemu post

powanie informacje, które mog

przyczyni

do ujawnienia okoliczno

ci przest

pstwa, wykrycia pozo-

stałych sprawców, ujawnienia dalszych przest

pstw lub zapobie

enia im,

2. ujawnił maj

tek swój oraz znany mu maj

tek innych sprawców przest

stwa lub przest

pstwa skarbowego okre

lonego w art. 1 ustawy;

3. zobowi

zał si

do zło

enia przed s

dem wyczerpuj

cych zezna

doty-

cych osób uczestnicz

cych w przest

pstwie lub przest

pstwie skar-

bowym oraz pozostałych okoliczno

ci dotycz

cych popełnienia przest

stwa lub przest

pstwa skarbowego okre

lonych w art. 3 ust. 1 pkt 1 lit. a

.k.

Przyznanie statusu

wiadka koronnego mo

na uzale

tak

e od zobo-

zania si

podejrzanego do zwrotu korzy

ci maj

tkowej odniesionej

z przest

pstwa lub przest

pstwa skarbowego oraz naprawienia szkody nimi

wyrz

dzonej (art. 3 ust. 2 u.

.k.).

Powy

sze rozwi

zania realizuj

funkcj

kompensacyjn

prawa karnego,

a ponadto ułatwiaj

faktyczn

identyfikacj

maj

tkowych składników stanu

posiadania sprawcy. Pokrzywdzonym za

zapisy te mog

istotnie ułatwi

dochodzenie materialnych roszcze

wobec sprawców popełnianych na ich

szkod

przest

pstw, w tym tak

e wobec

wiadków koronnych.

Ustawa zawiera tak

e wył

czenie osób, które nie mog

uzyska

statusu

wiadka koronnego. Zgodnie z przepisem art. 4 ustawy o

wiadku koronnym

dotyczy to podejrzanego, który w zwi

zku z przest

pstwem lub przest

stwem skarbowym okre

lonym w art. 1:

1) usiłował popełni

albo popełnił zbrodni

zabójstwa lub współdziałał

w popełnieniu takiej zbrodni,

2) nakłaniał inn

osob

do popełnienia czynu zabronionego okre

lonego

w art. 1, w celu skierowania przeciwko niej post

powania karnego,

3) kierował zorganizowan

grup

albo zwi

zkiem maj

cym na celu popeł-

nienie przest

pstwa lub przest

pstwa skarbowego.

W odniesieniu do pkt. 3 nale

ałoby zaznaczy

, i

zrezygnowano tu

z pierwotnego zapisu,

e przepisów ustawy o

wiadku koronnym nie stosuje

do podejrzanego, który zakładał zorganizowan

grup

przest

pcz

Zmiana ta ma na celu rozszerzenie mo

liwo

ci stosowania ustawy na podej-

rzanych, którzy wprawdzie zorganizowan

grup

zakładali, ale w chwili

ewentualnego stosowania ustawy faktycznie ni

nie kieruj

. Niejednokrotnie

bowiem – zwłaszcza przy eliminacji lidera – grupa przest

pcza działa dalej

E. W. Pływaczewski

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2010

102

pod przewodnictwem innej osoby. Ponadto z praktycznego punktu widzenia
bardzo trudno jest jednoznacznie okre

, kto imiennie zało

ył zorganizowa-

grup

przest

pcz

W zwi

zku z powy

szymi warunkami w praktyce działalno

ci grup prze-

pczych nie jest wykluczone celowe „wi

zanie” członków grupy we współ-

udział w zabójstwie. Zabezpiecza to struktur

przest

pcz

przed ewentual-

nym przyst

pieniem takiego członka grupy do programu ochrony

wiadka

koronnego. Problem ten wielokrotnie podnosili funkcjonariusze Centralnego
Biura

ledczego w czasie spotka

conych opracowaniu projektu no-

welizacji omawianej ustawy.

Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z zezna

wiadka koronnego

wydaje s

d okr

gowy wła

ciwy dla miejsca prowadzenia post

powania

przygotowawczego na wniosek prokuratora prowadz

cego lub nadzoruj

ce-

go post

powanie przygotowawcze, zło

ony po uzyskaniu zgody Prokuratora

Krajowego (art. 5 ust. 1 u.

.k.). Bior

c pod uwag

zawiło

ść

spraw zwi

za-

nych ze

wiadkiem koronnym, problemy organizacyjne wyst

puj

ce przy ich

rozpatrywaniu, jak równie

zapewnienie bezpiecze

stwa wszystkich uczest-

ników procesu wskazywany wy

ej Zespół ds. problematyki

wiadka koron-

nego oraz dowodów procesowych w zwalczaniu przest

pczo

ci zorganizo-

wanej optował za zmian

dotychczasowej regulacji, st

d zwrot „s

d wła

ci-

wy do rozpoznania sprawy” zast

piony został zapisem „s

d okr

gowy wła-

ciwy dla miejsca prowadzenia przygotowawczego”, co eliminuje ewentualne

spory kompetencyjne, zapewnia jasno

ść

i przejrzysto

ść

zapisu ustawy oraz

podnosi rang

procedury nadania statusu

wiadka koronnego, która pozo-

stawa

dzie w gestii instancji s

dowej o wi

kszym do

wiadczeniu orzecz-

niczym.

Podejrzany, któremu przyznano status

wiadka koronnego, nie podlega –

zgodnie z art. 9 ust. 1 u.

.k. – karze za przest

pstwa lub przest

pstwa skar-

bowe okre

lone w art. 1 ustawy, w których uczestniczył i które jako

wiadek

koronny ujawnił w trybie przewidzianym ustaw

. Nale

ałoby w zwi

zku z tym

przyj

ąć

, i

immunitet bezkarno

wiadka koronnego obejmuje wył

cznie

przest

pstwa wymienione w art. 1 omawianej ustawy. Za popełnienie innych

przest

pstw, pozostaj

cych poza zakresem tego unormowania,

wiadek

koronny powinien odpowiada

na zasadach ogólnych

Postanowienie o umorzeniu post

powania w sprawie przest

pstw lub

przest

pstw skarbowych okre

lonych w art. 1 ustawy, w których sprawca

uczestniczył i które jako

wiadek koronny ujawnił w trybie przewidzianym

ustaw

, podejmuje prokurator w ci

gu 14 dni od uprawomocnienia si

orze-

Zob. uchwał

du Najwy

szego z dnia 21 grudnia 1999 r., sygn. I KZP 44/99, OSNKW

2000, nr 1–2, poz. 2. Aprobuj

co w tej kwestii wypowiedziała si

K. T a r k o w s k a, Glosa do

uchwały S

du Najwy

szego z dnia 21 grudnia 1999 r., sygn. I KZP 44/99, Prokuratura

i Prawo 2000, nr 6, s. 104 i nast.

wiadek koronny jako instrument zwalczania przest

pczo

ci…

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010

103

czenia ko

cego post

powanie przeciwko tym sprawcom, których udział

w przest

pstwie

wiadek koronny ujawnił oraz przeciwko którym zeznawał

(art. 9 ust. 2 u.

.k.). Do tego czasu post

powanie w sprawie, w której

wia-

dek koronny wyst

puje jako podejrzany, jest zawieszone. Przypomnijmy,

poprzednie uj

cie art. 9 uprawniało prokuratora do umorzenia post

powania

dopiero w momencie uzyskania wyroków skazuj

cych wobec wszystkich

sprawców przest

pstwa, niezale

nie od tego, czy

wiadek koronny miał wie-

na temat ich udziału w przest

pstwie, czy te

tej wiedzy nie miał.

Nie ulega w

tpliwo

ci, i

zbyt długie oczekiwanie na postanowienie pro-

kuratora umarzaj

ce post

powanie przeciwko

wiadkowi koronnemu nie jest

żą

dane zarówno z uwagi na interes wymiaru sprawiedliwo

ci, jak i same-

wiadka koronnego, który w mo

liwie najkrótszym czasie powinien uzy-

ska

stabilizacje procesow

. Post

powanie mo

e zosta

podj

te, gdy zajd

okoliczno

ci zawarte w art. 10 ustawy o

wiadku koronnym. W praktyce

oznacza to uchylenie statusu

wiadka koronnego.

IV. Uchylenie statusu

wiadka koronnego. Wznowienie post

powania

Uchylenie statusu

wiadka koronnego mo

e mie

charakter obligatoryjny

lub fakultatywny. Zgodnie z art. 10 pkt 1 u.

.k. post

powanie wobec

wiadka

koronnego podejmuje si

obligatoryjnie, gdy

wiadek ten w toku post

powa-

nia:
1) zeznał nieprawd

lub zataił prawd

co do istotnych okoliczno

ci sprawy

albo odmówił zezna

przed s

dem,

2) popełnił nowe przest

pstwo lub przest

pstwo skarbowe, działaj

c w zor-

ganizowanej grupie albo zwi

zku maj

cych na celu popełnienie przest

stwa lub przest

pstwa skarbowego,

3) zataił maj

tek swój lub znany mu maj

tek pozostałych sprawców prze-

pstwa lub przest

pstwa skarbowego, o którym mowa w art. 3 ust. 1

pkt 1 lit. b u.

.k.

Obligatoryjne podj

cie post

powania nast

puje tak

e wówczas, gdy okazało

, i

nadano status

wiadka koronnego podejrzanemu, w stosunku do któ-

rego wył

czone jest stosowanie przepisów o

wiadku koronnym na podsta-

wie art. 4 u.

.k.

Ratio legis przesłanki, o któr

statuuje powołany wy

ej art. 10 pkt 1 ust. 3

.k., stanowi zwi

kszenie rygoryzmu w stosunku do

wiadka koronnego,

na którym ci

ąż

y dodatkowy obowi

zek w postaci ujawnienia informacji nie

tylko na temat swojego maj

tku, ale tak

e na temat maj

tku innych prze-

pców. Taki zabieg ma z jednej strony prowadzi

do szerszego pozbawia-

nia korzy

ci maj

tkowych uzyskanych w sposób nielegalny, a z drugiej jesz-

E. W. Pływaczewski

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2010

104

cze bardziej uwiarygodni

wiadka koronnego, który ujawniaj

c takie infor-

macje, niejako potwierdza swoje intencje, a tym samym staje si

wiarygod-

niejszym

ródłem dowodowym.

Zgodnie z art. 10 ust. 4 ustawy o

wiadku koronnym mo

na podj

ąć

za-

wieszone post

powanie, je

eli

wiadek koronny popełnił nowe przest

pstwo

umy

lne lub umy

lne przest

pstwo skarbowe, albo nie wykonał w oznaczo-

nym przez s

d terminie lub w oznaczony sposób zobowi

zania do napra-

wienia szkody lub zwrotu korzy

ci uzyskanych z przest

pstwa. Na postano-

wienie s

du o podj

ciu zawieszonego post

powania

wiadkowi koronnemu

przysługuje za

alenia do s

du okr

gowego wła

ciwego dla miejsca prowa-

dzenia post

powania przygotowawczego.

W przypadku niewypełnienia zobowi

wynikaj

cych z zapisów ustawy

wiadku koronnym art. 11 u.

.k. okre

la dodatkowe podstawy wznowienia

prawomocnie umorzonego – na podstawie tej ustawy – post

powania przy-

gotowawczego. Post

powanie wznawia si

(obligatoryjnie)

lub mo

wznowi

(fakultatywnie)

w ci

gu 5 lat od uprawomocnienia si

postano-

wienia o umorzeniu post

powania na podstawie art. 9 ust. 2 u.

.k. Obecnie

wiadek koronny musi mie

wiadomo

ść

e wznowienie post

powania

w stosunku do niego mo

e nast

nawet do 5 lat od uprawomocnienia si

postanowienia o umorzeniu post

powania, je

li w tym czasie popełni nowe

przest

pstwo lub przest

pstwo skarbowe b

ujawnione zostan

inne oko-

liczno

ci pozostaj

ce w zwi

zku z uzyskaniem przez niego tego statusu.

Wydłu

enie tego okresu z roku (przewidzianego w pierwotnej regulacji) do

okresu 5 lat jest wi

c kolejnym obostrzeniem i swego rodzaju weryfikacj

rzeczywistych pobudek kieruj

cych osob

, która uzyskała status

wiadka

koronnego.

V. Zakres i formy pomocy

wiadkom koronnym

Sama realizacja zada

zwi

zanych z ochron

wiadków i ich rodzin na-

str

cza wiele bardzo istotnych problemów prawnych, logistycznych i organi-

zacyjnych, których prawna regulacja była swego rodzaju novum. O koniecz-
no

ci wypracowania tego rodzaju rozwi

prawnych nikogo nie trzeba

przekonywa

. Pa

stwo, godz

c si

na wprowadzenie instytucji

wiadka ko-

ronnego, przyj

ło jednocze

nie na siebie zobowi

zanie do zapewnienia

wiadek koronny popełnił nowe przest

pstwo, działaj

c w zorganizowanej grupie albo

zwi

zku maj

cych na celu popełnienie przest

pstwa lub przest

pstwa skarbowego, lub zo-

stały ujawnione okoliczno

ci uniemo

liwiaj

ce nadanie mu statusu

wiadka koronnego, nie-

zale

nie od zwyczajnych podstaw wznowienia post

powania przygotowawczego (art. 11

ust. 1 u.

.k.).

wiadek koronny popełnił nowe przest

pstwo umy

lne lub umy

lne przest

pstwo skar-

bowe albo nie wykonał obowi

zku naprawienia szkody (art. 11 ust. 2 u.

.k.).

wiadek koronny jako instrument zwalczania przest

pczo

ci…

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010

105

bezpiecze

stwa skruszonym przest

pcom i ich rodzinom. Poza samym za-

pewnieniem fizycznego bezpiecze

stwa nale

wiadkowi zapewni

mate-

rialne podstawy dalszego

ycia, zadba

o jego zdrowie, wykształcenie dzie-

ci, zatarcie

ladów przeszło

ci. Innymi słowy, system ochrony jest realn

gwarancj

skuteczno

ci ustawy o

wiadku koronnym, wzmocnion

tzw. zu-

pełnym zakazem dowodowym, tj. zakazem podejmowania jakichkolwiek
czynno

ci dowodowych, które mogłyby zmierza

do ujawnienia okoliczno

udzielenia ochrony osobistej i pomocy

wiadkowi koronnemu lub osobie mu

najbli

szej, np. ustalania ich nowej to

samo

ci. miejsca pobytu itp.

. Do-

dajmy, i

najwa

niejsz

zach

do zostania

wiadkiem koronnym jest za-

zwyczaj unikni

cie odpowiedzialno

ci karnej, a na tym najbardziej zale

osobom wybieraj

cym takie rozwi

zanie.

Pierwszym aktem prawnym odnosz

cym si

do kwestii zwi

zanych

z ochron

wiadka i jego najbli

szych było rozporz

dzenie Rady Ministrów

z dnia 30 grudnia 1998 r. w sprawie szczególnych warunków, zakresu i spo-
sobu udzielania oraz cofania ochrony i pomocy

wiadkom koronnym i innym

osobom

. Po ponad 8 latach do

wiadcze

w realizacji tych zło

onych

i kosztownych przedsi

wzi

ęć

, a tak

e na podstawie oceny dotychczasowych

rozwi

zawartych w rozporz

dzeniu, przyj

to nowe przepisy zawarte

w rozporz

dzeniu Rady Ministrów z dnia 18 pa

dziernika 2006 r. w sprawie

udzielania ochrony i pomocy

wiadkom koronnym i innym uprawnionym oso-

bom

Organem wła

ciwym do wykonywania postanowie

o zastosowaniu

ochrony b

pomocy

wiadkom koronnym i ich rodzinom jest Komendant

Główny Policji. W zakresie wykonywania ochrony wobec osób przebywaj

cych w zakładach karnych lub aresztach

ledczych jest Dyrektor Generalny

Słu

by Wi

ziennej.

Na podstawie przytoczonych powy

ej przepisów

wiadkowi koronnemu

lub jego rodzinie przysługuj

ró

ne wymienione formy ochrony osobistej

i pomocy. Je

li chodzi o ochron

osobist

, to polega ona na stałej obecno

policjantów w pobli

u osoby chronionej albo dostosowaniu przez Dyrektora

Generalnego Słu

by Wi

ziennej warunków tymczasowego aresztowania lub

odbywania kary pozbawienia wolno

ci do wymogów zapewniaj

cych osobie

chronionej osobistego bezpiecze

stwa w areszcie

ledczym lub zakładzie

karnym. Mo

e tak

e wchodzi

tu w gr

czasowa obecno

ść

policjanta lub

policjantów w pobli

u osoby chronionej, czasowa obserwacja osoby chro-

nionej i otoczenia, w którym przebywa, wskazywanie osobie chronionej bez-
piecznego miejsca przebywania oraz czasu i sposobu przemieszczania si

Na temat zakazów dowodowych w tym przedmiocie – zob. A. B a j, Zakazy dowodowe doty-

wiadka koronnego, Prokuratura i Prawo 2008, nr 1, s. 111 i nast.

Dz. U. z 1998 r., Nr 165, poz. 1196.

Dz. U. z 2006 r., Nr 201, poz. 1480.

E. W. Pływaczewski

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2010

106

Przewiduje si

równie

okre

lanie zakresu, warunków i sposobu kontakto-

wania si

osoby chronionej z innymi osobami.

W przypadku konieczno

ci zapewnienia długotrwałej ochrony lub stwier-

dzenia,

e ochrona osobista nie wystarczy do skutecznego przeciwdziałania

zagro

eniu

ycia lub zdrowia osoby chronionej,

wiadkowi koronnemu mo

udzielona pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu. Ten rodzaj pomocy

polega na podejmowaniu przedsi

wzi

ęć

o charakterze organizacyjnym lub

finansowym, umo

liwiaj

cych osobie chronionej pobyt w miejscu innym ni

dotychczasowe. W szczególno

ci przedsi

wzi

cia te mog

polega

na: udo-

pnieniu tymczasowego lokalu mieszkalnego, zapewniaj

cego podstawo-

we potrzeby bytowe, pomocy w wynaj

ciu lub zakupie mieszkania, pomocy

w przeprowadzce lub zagospodarowaniu, pomocy w umieszczeniu dziecka
w szkole, przedszkolu lub

łobku. Mog

równie

podejmowane czynno-

ci niezb

dne w celu: ochrony mieszkania i mienia pozostawionych w po-

przednim miejscu pobytu, roztoczenia opieki nad pozostawion

osob

nie-

doł

ęż

lub chor

, któr

osoba chroniona si

opiekowała, oraz załatwienia

innych niezb

dnych spraw

yciowych zwi

zanych z miejscem pobytu. Nale-

y jednak podkre

, i

osoba chroniona ma obowi

zek pokrywania ze

rod-

ków uzyskanych w ramach pomocy finansowej kosztów u

ytkowania lokalu

mieszkalnego i szkód przez ni

wyrz

dzonych w lokalu.

li nie ma mo

liwo

ci zapewnienia

wiadkowi koronnemu i jego najbli

szym

wiadcze

opieki zdrowotnej w ramach powszechnego ubezpieczenia

zdrowotnego, osobom tym mo

e by

przyznana pomoc finansowa na pokry-

cie kosztów uzyskania

wiadcze

opieki zdrowotnej. Komendant Główny

Policji mo

e wskazywa

lekarzy i placówki medyczne, od których osoba

chroniona powinna uzyskiwa

wiadczenia opieki zdrowotnej, a osoba chro-

niona obowi

zana jest stosowa

do warunków korzystania z tej pomocy.

Specyficzn

form

pomocy medycznej jest pomoc polegaj

ca na przepro-

wadzeniu zabiegu chirurgicznego usuwaj

cego charakterystyczne elementy

wygl

du lub operacji plastycznej. Udzielana jest ona, gdy jest niezb

dna

w celu zapewnienia bezpiecze

stwa osobie chronionej i pozwoli na istotn

zmian

wygl

du tej osoby.

Kolejn

istotn

forma pomocy jest pomoc w zakresie zmiany miejsca za-

trudnienia. Mo

e ona by

udzielona, gdy zagro

enie dla

ycia i zdrowia oso-

by chronionej jest zwi

zane z dotychczasowym miejscem zatrudnienia oraz

w razie konieczno

ci zapewnienia

ródła utrzymania osobie chronionej, któ-

ra zmieniła miejsce pobytu.

W zakresie zmiany miejsca zatrudnienia udzielona pomoc mo

e polega

na uzyskiwaniu i przekazywaniu informacji o mo

liwo

ciach zatrudnienia,

czyli swoistym po

rednictwie pracy oraz na umo

liwieniu uzyskania nowych

kwalifikacji lub podniesienia poziomu wykształcenia. Poza ewentualnym
wsparciem finansowym zwi

zanym z pokryciem kosztów

wiadcze

zdro-

wiadek koronny jako instrument zwalczania przest

pczo

ci…

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010

107

wotnych

wiadek koronny mo

e te

uzyska

pomoc finansow

. Mo

e ona

przyznana w razie niemo

ci zatrudnienia

wiadka koronnego lub

osoby dla niego najbli

szej oraz zagro

enia dla

ycia i zdrowia

wiadka ko-

ronnego, jakie mo

e si

z podj

ciem przez niego pracy. Pomoc ta

powinna by

w szczególno

ci przeznaczona na pokrycie kosztów utrzymania.

Pomoc finansowa mo

e by

przyznana w zasadzie do wysoko

ci prze-

tnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale ogłaszanego przez Prezesa

ZUS-u, a osobom małoletnim do 50% tej kwoty. Wypłata tej pomocy nast

puje w gotówce za pokwitowaniem, przekazem, przelewem lub w inny spo-
sób uzgodniony z osob

chronion

rodowisko przest

pcze nigdy nie ukrywało pogardy i nienawi

ci dla

wiadków koronnych, o czym

wiadczy chocia

by zachowanie oskar

onych

podczas rozpraw z ich udziałem. Niejednokrotnie padaj

tam jawne gro

zarówno wobec samych

wiadków, jak i ich najbli

szych. Tote

w razie za-

gro

enia dla

ycia lub zdrowia

wiadka koronnego lub osoby dla niego naj-

bli

szej konieczne staje si

udzielenie pomocy w zakresie wydania nowych

dokumentów. W szczególnie uzasadnionych wypadkach wymienionym oso-
bom mo

na wyda

dokumenty umo

liwiaj

ce u

ywanie innych ni

własne

danych osobowych, w tym uprawniaj

ce do przekroczenia granicy pa

stwo-

wej. Wydanie takich dokumentów mo

e nast

równie

wtedy, gdy inne

formy ochrony lub pomocy nie s

wystarczaj

ce dla zapewnienia bezpie-

cze

stwa osoby chronionej, gdy ochrona lub pomoc b

miały charakter

długotrwały

Dokumenty umo

liwiaj

ce u

ywanie innych ni

własne danych osobo-

wych, uprawniaj

ce do przekroczenia granicy pa

stwowej, mog

ponad-

to wydane, je

eli ze wzgl

du na rodzaj zagro

enia opuszczenie terytorium

kraju przez osob

chronion

jest niezb

dne dla zapewnienia skutecznej

ochrony, wyjazd osoby chronionej jest niezb

dny ze szczególnie wa

nych

wzgl

dów osobistych, jak równie

wówczas, gdy wzgl

dy bezpiecze

stwa

wymagaj

posługiwania si

takimi dokumentami w kraju.

Szczególnie istotnym elementem ochrony jest zapewnienie

wiadkowi ko-

ronnemu bezpiecze

stwa podczas dojazdu do miejsca wykonywania czyn-

ci procesowych i w trakcie ich trwania. Wi

ąż

e si

to tak

e z zapewnie-

niem bezpiecze

stwa na sali rozpraw w wyniku odpowiedniego ich wyposa-

enia. Na marginesie nale

y jednak zauwa

, i

czynnikiem zwi

kszaj

cym

bezpiecze

stwo

wiadków koronnych, a jednocze

nie zmniejszaj

cym kosz-

ty ochrony, staj

stosowane coraz cz

ęś

ciej przesłuchania na odległo

ść

Zob. w tej kwestii Z. W r o n a, Ochrona

wiadka koronnego a administracyjnoprawna sytu-

acja osoby, (w:) Zasady procesu karnego wobec wyzwa

współczesno

ci. Ksi

ga ku czci

profesora Stanisława Waltosia, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2000, s. 429
i nast.

E. W. Pływaczewski

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2010

108

przy zastosowaniu urz

dze

audiowizualnych, któr

to form

przesłuchania

dy stosuj

na podstawie przepisu art. 177 § 1a k.p.k.

Przedstawione formy ochrony i pomocy to ramy post

powania policjan-

tów sprawuj

cych bezpo

redni

ochron

. S

one wypełnione codziennym

kontaktami z osobami chronionymi, rozwi

zywaniem ich najró

niejszych

problemów natury ekonomicznej, socjalnej, psychologicznej

i zdrowotnej.

VI. Wyniki bada

praktyki

Z bada

ankietowych przeprowadzonych w

ród policjantów i prokurato-

rów wyłaniaj

charakterystyczne cechy polskiej zorganizowanej grupy

przest

pczej. Otó

33% respondentów – policjantów wskazywało na jej hie-

rarchiczno

ść

, przy wskazaniach na t

cech

11% prokuratorów, 28% poli-

cjantów i 26% prokuratorów wskazywało na brutalno

ść

, 28% policjantów

i 23% prokuratorów na bezwzgl

dno

ść

, 26% policjantów na hermetyczno

ść

przy wskazaniu na te cech

tylko przez 2% prokuratorów, wreszcie 14%

policjantów przy a

40% wskaza

prokuratorów (!) wymieniało powi

zania

z legalnymi strukturami pa

stwa. Inne z wymienionych cech to nieprzewidy-

walno

ść

, zajmowanie si

przez członków grup wszystkim, co przynosi zysk,

gdy

grupy te nie s

, poza nielicznymi wyj

tkami,

le wyspecjalizowane

w jakiej

konkretnej działalno

. W zakresie ocen nowych

rodków praw-

nych pomocnych w zwalczaniu przest

pczo

ci zorganizowanej wskazywano

na znaczn

skuteczno

ść

instytucji

wiadka koronnego i przesyłki nie-

jawnie nadzorowanej

Najbardziej interesuj

ce s

wszak

e dotychczasowe efekty procesowe

stosowania instytucji

wiadka koronnego. Według informacji prasowej Mini-

sterstwa Sprawiedliwo

ci z dnia 31 sierpnia 2006 r., zatytułowanej „Stoso-

wanie instytucji

wiadka koronnego w okresie od dnia 1 wrze

nia 1998 r. do

dnia 14 lipca 2006 r.

, w okresie tym „w

ledztwach prowadzonych przez

prokuratorów zostało dopuszczonych do składania zezna

w charakterze

wiadka koronnego 87 osób. W oparciu o zeznania i wyja

nienia

wiadków

koronnych ujawniono 9213 przest

pstw i postawiono zarzuty 3096 osobom.

Wylicza si

, i

koszt wideotransmisji w przypadku przesłuchania trwaj

cego 3 godziny na

terenie kraju wynosi około 65 zł, z zagranicy za

– około 800 zł. Zob. w tej kwestii J. Ł y

w i

s k i, Odst

pstwa od zasady jawno

ci rozprawy w

wietle ustawy o

wiadku koronnym,

(w:) E. W. P ł y w a c z e w s k i (red.), Przest

pczo

ść

zorganizowana,

wiadek koronny, terro-

ryzm…, s. 451–452.

Wskazuje na nie zwłaszcza B. H o ł y s t, Psychologia kryminalistyczna, Wydawnictwa Praw-

nicze LexisNexis, Warszawa 2006, s. 1273.

Szerzej na ten temat – zob. Z. R a u, Cechy polskiej zorganizowanej grupy przest

pczej,

Prokurator 2002, nr 1, s. 61 i nast.

Z. R a u, Przest

pczo

ść

zorganizowana w Polsce…, s. 383.

Informacja ta została opublikowana na stronie internetowej MS (www.ms.gov.pl).

wiadek koronny jako instrument zwalczania przest

pczo

ci…

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010

109

Post

powania zako

czono skierowaniem aktu oskar

enia wobec 2295 osób

w 320 sprawach. Wobec 1196 oskar

onych na podstawie wyja

nie

i ze-

zna

wiadka koronnego s

dy wydały prawomocne wyroki skazuj

ce. Insty-

tucja

wiadka koronnego przyczyniła si

równie

do zabezpieczenie mienia

znacznej warto

ci. W toku post

powa

prowadzonych z wykorzystaniem

dowodu z zezna

wiadka koronnego zabezpieczono maj

tek w kwocie

9 804 156 zł. Wobec 30 osób rozpocz

to procedur

zmierzaj

do dopusz-

czenia ich do składania zezna

w charakterze

wiadka koronnego, ale

z powodu zaistnienia przesłanek negatywnych odst

piono od dalszego pro-

cesowania”.

Istotnym rozszerzeniem tej informacji s

kompleksowe dane na temat do-

tychczasowej efektywno

ci omawianej instytucji uzyskane przez autora

w Centralnym Biurze

ledczym Komendy Głównej Policji w 2007 r. Przy-

toczmy zatem najistotniejsze wnioski wynikaj

ce z przeprowadzonej w tym

zakresie analizy.

Po pierwsze, uzyskane dane pozwalaj

na okre

lenie przeci

tnej struktu-

ry zorganizowanej grupy przest

pczej. Okazało si

e jej najliczniejsza gru-

stanowi

członkowie, zwani potocznie „

ołnierzami” (84,51%). Kapitano-

wie (

rednia kadra kierownicza) oscyluj

w granicach 11,27%, ksi

gowi

(specjali

ci od spraw finansowych) – 1,41%, za

jej kierownictwo, stanowi

ce „praw

bossa” – 2,82%.

Po drugie, badania dotycz

ce wieku wykazały,

e ponad połow

badanej

grupy

wiadków koronnych (57,14%) stanowiły osoby, które przekroczyły 30

rok

ycia, a nie uko

czyły lat 40. Kolejny przedział czasowy stanowi

wiad-

kowie pomi

dzy 40 a 50 rokiem

ycia (31,86%). Trzeci

, zdecydowanie

mniej liczn

grup

, stanowili

wiadkowie koronni plasuj

cy si

w grupie wie-

kowej pomi

dzy 20 a 30 rokiem

ycia (8,57%). Zdecydowanie najmniejsz

grup

stanowiły osoby, które przekroczyły 50 rok

ycia (2,86%).

Po trzecie, z uzyskanych danych wynika, i

dzi

ki zeznaniom

wiadków

koronnych przedstawiono 109 zarzutów o kierowanie grup

przest

pcz

1677 o członkostwo takiej grupy, 105 o zabójstwo, kolejnych 314 – o doko-
nanie przest

pstw przeciwko

yciu i zdrowiu. W pozostałych kategoriach

przest

pstw dominuj

zarzuty dotycz

ce kradzie

y – w tym kradzie

z włamaniem (2190), przest

pstw narkotykowych (1457), rozbojów i wymu-

sze

rozbójniczych (1207), przest

pstw gospodarczych (769), u

ywanie

materiałów i urz

dze

wybuchowych (463), oraz fałszerstw

rodków płatni-

czych i dokumentów (605) i porwa

dla okupu (121)

Do interesuj

cych wniosków prowadza te

wyniki bada

dotycz

ce wy-

kształcenia

wiadków koronnych przed obj

ciem ich programem ochrony.

Szeroko na temat tego procederu – zob. J. K a r c z m a r e k, M. K i e r s z k a, Porwania dla

okupu, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2008.

E. W. Pływaczewski

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2010

110

Otó

najliczniej reprezentowan

grup

były osoby z wykształceniem zawo-

dowym (46,15%). Kolejne dwie zbli

one do siebie procentowo grupy stano-

wili

wiadkowie z wykształceniem podstawowym (26,92%) oraz wykształce-

niem

rednim (25,64%). Tylko 1,28% badanej populacji stanowiły osoby

z wykształceniem wy

szym. Po skonfrontowaniu tych danych z wykształce-

niem respondentów po zako

czeniu programu ochrony okazało si

, i

zmniejszyły si

grupy osób z wykształceniem podstawowym (21,79%) i za-

wodowym (42,3%) na rzecz grup z wykształceniem

rednim (26,92) i wy

szym – tu wzrost był najwi

kszy (8,97%).

Proporcje te pozwalaj

pozytywnie oceni

skuteczno

ść

oddziaływa

re-

socjalizacyjnych podejmowanych w ramach realizacji programów ochrony.
Trzeba bowiem zaznaczy

, i

w przewa

cej liczbie do programu trafiaj

rednio inteligentni przest

pcy, traktuj

cy okres bycia w nim jedynie jako

etap w swoim

yciu, który musz

przej

ść

; nie zastanawiaj

oni nad zmia-

trybu

ycia, nie my

w ogóle o resocjalizacji. Sporadycznie zdarzaj

osoby inteligentne, z góry wiedz

ce, co chc

osi

ąć

i staraj

ce si

mak-

symalnie wykorzysta

zaistniałe okoliczno

ci. Tak wi

c w zale

ci od sa-

mozaparcia

wiadków koronnych, wsparcia rodziny, silnej woli poprawy swo-

jego

ycia i skorzystania z dobrodziejstwa ustawy, a tak

e mo

liwo

ci inte-

lektualnych, kontynuuj

oni nauk

na ró

nych szczeblach, ko

studia,

rozpoczynaj

prac

, zakładaj

rodziny i normalnie funkcjonuj

w społecze

stwie

Z do

wiadcze

funkcjonariuszy policji zajmuj

cych si

ochron

wiadków

koronnych wynika ponadto,

e w pierwszym okresie ochrony osoby chronio-

ne do

ść

le stosuj

do zasad i zalece

okre

lonych w programie

ochrony. Z czasem jednak rozpoczynaj

starania o poszerzenie otrzymywa-

nej pomocy, szczególnie finansowej. Przyzwyczajeni do poziomu

ycia osi

ganego dzi

ki nielegalnym dochodom, z trudno

dostosowuj

do po-

ziomu socjalnego wyznaczonego przez obowi

zuj

ce przepisy

Z bada

wiadków koronnych przeprowadzonych w 2009 r. przez

Z. Rau

wynika m.in.,

e szefowie grup przest

pczych maj

wpływ na lokal-

ny szczebel władzy: burmistrzów i wójtów. Blisko połowa oceniła go jako
bardzo du

y lub du

y. Na dalszych miejscach

wiadkowie koronni wskazy-

wali na łapówkarzy w

ród celników i pracowników banków. Wi

cej ni

Bli

ej w tej kwestii zob. P. M a j e w s k i, Kilka uwag na temat praktyki stosowania

wiadka

koronnego, (w:) E. W. P ł y w a c z e w s k i (red.), Przest

pczo

ść

zorganizowana,

wiadek ko-

ronny, terroryzm…, s. 453 i nast.

Szerzej na ten temat zob. W. M

d r z e j o w s k i, Przest

pczo

ść

zorganizowana. System

zwalczania, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 128–129.

Bli

relacj

na temat wyników tych bada

zawieraj

artykuły G. Z a w a d k i („

wiadkowie

koronni: jak kupi

ludzi władzy” oraz „Polskie gangi oczami koronnych”), jak równie

Jej roz-

mowa ze Z. R a u, Mieszka

czy willi z basenem policja skruszonym przest

pcom nie kupu-

je, „Rzeczpospolita” z dnia 5 sierpnia 2009 r., nr 182, s. 1 oraz A4 i A5.

wiadek koronny jako instrument zwalczania przest

pczo

ci…

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010

111

trzeci odpowiedział,

e spotkał skorumpowanych przedstawicieli władzy:

posłów, senatorów, wojewodów i ministrów. W porównaniu jednak do wyni-
ków bada

uzyskanych w 2001 r.

widoczny jest spadek (o około 20%)

wskaza

na korupcyjne wpływy przest

pczo

ci zorganizowanej na samo-

dy oraz na wy

szy szczebel władzy i administracji pa

stwowej. A

93%

wiadków koronnych potwierdziło,

e grupy przest

pcze maj

swoich zaufa-

nych konsultantów

. Zdaniem 72% badanych s

to głównie adwokaci. Po-

nad połowa respondentów wskazywała na przedstawicieli organów

cigania,

a co pi

ty z nich – na wy

szych urz

dników pa

stwowych.

85% respondentów twierdziło,

e ich grupa miała na swoich usługach

skorumpowanego policjanta, co jednak oznacza 11% spadek w porównaniu
z wynikami bada

uzyskanymi przez Z. Rau w 2001 r. Ponad połowa bada-

nych

wiadków koronnych twierdziła,

e na „drug

stron

barykady” zapro-

wadziła ich ch

ęć

zerwania ze

wiatem przest

pczym i troska o rodzin

Z drugiej jednak strony nale

y zauwa

, i

aden ze

wiadków nie zgłosił

na policj

sam, a decyzja o współpracy – powodowana głownie strachem

(na wielu z nich grupa wydała wyrok

mierci) i ch

ucieczki przed kar

–

podejmowana była dopiero po zatrzymaniu. Ankietowani nie wyra

ali raczej

obawy zemsty zdradzonych liderów

wiata przest

pczego. Najbardziej do-

kucza im za

niepewno

ść

, czy poradz

sobie w nowym

yciu. Aktualnie trzy

czwarte respondentów pozytywnie oceniło instytucj

wiadka koronnego.

VII. Próba podsumowania

Na gruncie polskiego porz

dku prawnego instytucja

wiadka koronnego

nie pozostaje w sprzeczno

ci z konstytucyjnymi zasadami: proporcjonalno-

ci, równo

ci wobec prawa, prawa do s

du, prawa do obrony i prawa do

rzetelnego procesu

. Dodajmy, i

podobne rozwi

zania przyj

te w art. 60

§ 3 i 4 obowi

zuj

cego k.k.

równie

nie zostały zakwestionowane jako

sprzeczne z Konstytucj

Szczegółow

relacj

na temat pierwszych bada

przeprowadzonych w

ród

wiadków ko-

ronnych Z. R a u zawarł w monografii: Przest

pczo

ść

zorganizowana…, s. 205 i nast.

Szerzej na temat konsultantów w zorganizowanych grupach przest

pczych pisze Z. R a u,

wiadek koronny jako instytucja dowodowa…, s. 323 i nast.

Szeroko i przekonywuj

co argumentuje to L. K. P a p r z y c k i, Instytucja

wiadka koronnego

wiadka incognito w

wietle Konstytucji RP i Europejskiej konwencji praw człowieka, Pale-

stra 2008, nr 5–6, s. 23 i nast. Zob. tak

e B. N i t a , Ustawa o

wiadku koronnym w

wietle

postanowie

konstytucyjnych, Palestra 2002, nr 3–4, s. 14 i nast.

Zob. przypis 3. Istotne niedostatki obu tych przepisów ł

z tym, i

art. 60 § 3 k.k.

zapewnia oskar

onemu obligatoryjne nadzwyczajne złagodzenie kary, ale nie uzale

nia te-

go przywileju – tak jak to czyni art. 60 § 4 k.k. – od ujawnienia okoliczno

ci nieznanych do-

tychczas organowi

cigania. Ostateczny kres patologiom polegaj

cym na ujawnianiu przez

oskar

onych faktów ju

znanych organom

cigania i oczekiwaniu w zamian dobrodziejstwa

E. W. Pływaczewski

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2010

112

Dowód ze

wiadka koronnego spełnia te

standard rzetelnego procesu,

okre

lony w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, przy zało

eniu speł-

nienia w tym wzgl

dzie okre

lonych przesłanek. Zdaniem L. K. Paprzyckiego

one nast

puj

ce: s

d orzekaj

cy w sprawie musi by

w pełni

wiadomy,

jakie korzy

ci uzyskał

wiadek koronny w zamian za składanie zezna

;

oskar

onemu i jego obro

cy nale

y zapewni

liwo

ść

zadawania pyta

wiadkowi i podwa

ania jego wiarygodno

ci ze wzgl

du na motywy, jakimi

kierował si

, przyjmuj

c rol

wiadka koronnego; s

d powinien z nale

ostro

ocenia

zeznania takiego

wiadka, daj

c wyraz tej szczególnie

ostro

nej ocenie w uzasadnieniu wyroku; dowód z zezna

wiadka nie mo

stanowi

jedynego dowodu, w oparciu o który dokonano skazania oskar

nego

Nale

y te

pami

o generalnej regule dotycz

cej posługiwania si

do-

wodami niekonwencjonalnymi. Jak trafnie wskazuje S. Walto

w rozwa

niach na temat uwarunkowa

ustawowych regulacji dowodów niekonwen-

cjonalnych, posłu

enie si

takim dowodem powinno by

dopuszczalne pod

warunkiem przestrzegania zasady subsydiarno

ci: gdy inne

rodki okazały

bezskuteczne albo gdy zachodzi wysokie prawdopodobie

stwo,

e b

nieskuteczne lub nieprzydatne dla

cigania karnego

Nawet pobie

na analiza orzecznictwa s

dów powszechnych prowadzi –

zdaniem L. K. Paprzyckiego – do wniosku, i

dowód z zezna

wiadka ko-

ronnego jest w praktyce oceniany z nale

ostro

, czemu s

dy daj

wyraz w uzasadnieniach wyroków z udziałem tego

wiadka

. Podobne kon-

kluzje formułowano te

wcze

niej w oparciu o gł

bsze analizy spraw s

do-

wych dotycz

cych przest

pczo

ci zorganizowanej z udziałem

wiadków

koronnych

nadzwyczajnego złagodzenia kary poło

yła dopiero uchwała składu siedmiu s

dziów SN

z dnia 29 pa

dziernika 2004 r. (I KZP 24/04, OSNÓW 2004, nr 10, poz. 92). Szerzej na ten

temat – zob. C. K a m i

s k i, Mały

wiadek koronny, (w:) E. W. P ł y w a c z e w s k i (red.),

Przest

pczo

ść

zorganizowana,

wiadek koronny, terroryzm…, s. 311 i nast.

L. K. P a p r z y c k i, Instytucja

wiadka koronnego…, op. cit., s. 35–36. Por. te

B. G r o -

n o w s k a,

wiadek koronny i

wiadek anonimowy – polskie rozwi

zania prawne w kontek-

cie europejskich standardów ochrony praw człowieka, (w:) Nowe prawo karne procesowe.

Ksi

ga ku czci profesora Wiesława Daszkiewicza, T. N o w a k (red.), Pozna

1999, s. 259–

260; oraz M. S z e w c z y k, Prawno-karne

rodki zwalczaj

ce przest

pczo

ść

zorganizowana,

(w:) Nauka wobec przest

pczo

ci. Ksi

ga ku czci Profesora Tadeusza Hanauska, Kraków

2001, s. 237–238; J. K. P a

k i e w i c z, Wybrane zagadnienia instytucji

wiadka koronnego

wietle Konstytucji RP i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Czasopismo Prawa Kar-

nego i Nauk Penalnych 2004, nr 1, s. 131.

S. W a l t o

, Proces karny. Zarys systemu, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009,

s. 409–410. Dzieło to zawiera te

pełen wyka

literatury w odniesieniu do prezentowanych

w niniejszym opracowaniu kwestii (s. 410 i nast.).

L. K. P a p r z y c k i, Instytucja

wiadka koronnego…, op. cit., s. 30.

Zob. w szczególno

ci H. P a w l a k, Ogólne uwagi dotycz

ce sprawno

ci post

powania

w sprawach z udziałem

wiadka koronnego, (w:) E. W. P ł y w a c z e w s k i (red.), Przest

wiadek koronny jako instrument zwalczania przest

pczo

ci…

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010

113

Oceniaj

c dotychczasowe efekty stosowania instytucji

wiadka koronne-

go w zwalczaniu przest

pczo

ci zorganizowanej, mo

na powiedzie

, i

czarne scenariusze prezentowane przez mniej lub bardziej zagorzałych
przeciwników tej regulacji nie znalazły przeło

enia na rzeczywisto

ść

, przed-

stawiciele za

organów

cigania i wymiaru sprawiedliwo

ci jednoznacznie

podkre

laj

jej zalety

. Dzi

ki tej instytucji mógł nast

, nierealny dot

przełom w zwalczaniu przest

pczo

ci zorganizowanej, jako

e zeznania

wiadków koronnych doprowadziły do rozbicia najwi

kszych zorganizowa-

nych grup przest

pczych. W

ród jej wad wskazuje si

na ogół powa

skutki finansowe dla bud

etu pa

stwa zwi

zane z funkcjonowaniem progra-

mu ochrony

wiadków

. Wydaje si

jednak, i

w stosunku do strat, jakie

ponosi Skarb Pa

stwa w wyniku działalno

ci zorganizowanych grup prze-

pczych, koszty programu ochrony

wiadków s

stosunkowo niewielkie

Istotna jest natomiast kwestia prawidłowego stosowania przepisów usta-

wy o

wiadku koronnym, który w zało

eniu ma by

rzetelnym współpracow-

nikiem pa

stwa, gwarantuj

cego mu bezkarno

ść

czynów, jakich si

dopu-

cił. Prawidłowo

ść

e w szczególno

ci zapewnia

wyczulanie prokura-

torów i policjantów na wyj

tkowy charakter tego unormowania prawnego,

które musi korelowa

z wag

sprawy i korzy

ciami do osi

gni

cia przez wy-

miar sprawiedliwo

ci. Instytucja

wiadka koronnego powinna by

bowiem

zastrze

ona tylko dla osób dysponuj

cych najwa

niejszymi informacjami.

Konsekwentna selekcja powinna zatem eliminowa

takie osoby, których

warto

ść

jako

ródła dowodowego jest w

tpliwa, upatruj

ce w programie

ochrony sposobu na zabezpieczenie swojej egzystencji materialnej, abstra-
huj

c od tego,

e zarówno ci

ęż

ar gatunkowy zarzucanych kandydatowi na

wiadka koronnego czynów zabronionych, jak i tych czynów zabronionych,

czo

ść

zorganizowana,

wiadek koronny, terroryzm…, s. 491 i nast.; G. W a s i

s k i, Wybra-

ne aspekty…, op. cit., s. 691 i nast.; A. W e s o ł o w s k a, Korupcja w wymiarze sprawiedli-
wo

ci – symptomy i kulisy, (w:) E. W. P ł y w a c z e w s k i (red.), Przest

pczo

ść

zorganizo-

wana,

wiadek koronny, terroryzm…, s. 707 i nast.; J. K o

c i e r z y

s k i,

wiadek koronny

wietle nowych regulacji, Prokuratura i Prawo 2007, nr 4, s. 58 i nast.

Zob. zwłaszcza P. K o r b a l,

wiadek koronny – instrument zwalczania przest

pczo

ci zor-

ganizowanej. Kilka refleksji z praktyki oraz R. P i e c h u r a , Wokół problematyki materiału do-
wodowego w post

powaniu ze

wiadkiem koronnym, (w:) E. W. P ł y w a c z e w s k i (red.),

Przest

pczo

ść

zorganizowana,

wiadek koronny, terroryzm…, s. 335 i nast. oraz s. 501

i nast. W szczególno

ci przekonywuj

cych argumentów w tym wzgl

dzie dostarcza synte-

tyczna oceny dotychczasowego funkcjonowania instytucji

wiadka koronnego w Polsce do-

konana przez L. K a r d a s z y

s k i e g o w opracowaniu:

wiadek koronny – 10 lat tradycji,

(w:) Praktyczne elementy zwalczania przest

pczo

ci zorganizowanej i terroryzmu. Nowo-

czesne technologie i praca operacyjna (pod red. L. K. P a p r z y c k i e g o i Z. R a u), Wydaw-
nictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2009, s. 459 i nast.

Por. E. G r u z a, Programy ochrony

wiadka, Prokuratura i Prawo 1998, nr 2, s. 81 i nast.

Wskazuje na to m.in. nadinsp. P. Szczerbak, b. zast

pca komendanta głównego Policji,

podkre

laj

c przy tym, i

argumenty o tym,

e podatników nie sta

na finansowanie progra-

mu ochrony

wiadków, s

nadu

yciem – P. P y t l a k o w s k i,

wiat według

wiadka, s. 26.

E. W. Pływaczewski

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2010

114

co do których dostarcza on dowodów, b

dzie pozostawa

w gestii niezawi-

słego s

du.

Niew

tpliwie dyskusj

na temat

wiadka koronnego nale

y prowadzi

nadal z perspektywy europeizuj

cego si

prawa karnego. Jak słusznie

wskazuje J. C. Joerden, wprawdzie porz

dki karnoprawne ci

gle jeszcze

stanowi

przede wszystkim element prawa krajowego, to jednak presja in-

ternacjonalizacji b

przynajmniej europeizacji istotnych zr

bów prawa

karnego stale si

zwi

ksza

. Pami

jednak przy tym nale

e instytucja

wiadka koronnego jest narz

dziem szczególnym, które mo

e by

yte

wobec najpowa

niejszych kategorii przest

pstw, szczególnie za

wobec

zorganizowanej przest

pczo

ci i przest

pstw o charakterze terrorystycznym.

Mimo niew

tpliwych walorów przydatno

ci instytucja

wiadka koronnego

budziła i zapewne nadal b

dzie budzi

tpliwo

ci w aspekcie ocen etycz-

nych, zarówno z punktu widzenia oceny post

powania samego sprawcy, jak

i w wymiarze zapewnianych mu przez pa

stwo gwarancji.

wiadek koronny

nie tylko staje si

zdrajc

swego

rodowiska, ale przede wszystkim przyjmu-

je niezwykle niebezpieczn

rol

denuncjatora. Zrywa on niepisan

, lecz na

ogół obowi

zuj

we wszystkich strukturach przest

pczych zasad

milcze-

nia. Za korzy

ci, jakie oferuje mu społecze

stwo, musi wyda

swoich do-

tychczasowych najbli

szych kolegów, z którymi ł

czyły go silne zwi

zki, nie-

jednokrotnie tak

e poza zakresem działalno

ci przest

pczej. Na szczególne

podkre

lenie zasługuje w tej kwestii stanowisko ksi

dza profesora Pawła

Bortkiewicza, specjalizuj

cego si

w zagadnieniach etyki i etyki społecznej,

który konstatuje, i

„pomimo wszelkich kontrowersji, przy uwzgl

dnieniu za-

sady,

e instytucja ta jest instrumentem ultima ratio, jest ona zasadna etycz-

nie. Oznacza bowiem wprowadzenie człowieka – przest

pcy z obszaru mo-

ralno

ci submarginalnej w sfer

moralno

ci granicznej. Umo

liwia zarazem

lub przynajmniej daje szans

pewnych regulacji społecznych na rzecz przy-

wrócenia ładu moralnego”

J. C. J o e r d e n, Moda na

wiadka koronnego w Europie, (w:) Europeizacja prawa karnego

w Polsce i w Niemczech – podstawy konstytucyjnoprawne, pod red. A. J. S z w a r c a i J. C.
J o e r d e n a, Wydawnictwo Pozna

skie, Pozna

2007, s. 288. Szeroko na temat do

wiad-

cze

niemieckich, zwłaszcza w zakresie stosowania ustawy o

wiadku koronnym w spra-

wach o czyny terrorystyczne – zob. W. G r o p p, (w:) H. J. H i r s c h, P. H o f m a

s k i, E. W.

P ł y w a c z e w s k i, C. R o x i n (red.), Prawnokarne…, op. cit., s. 405 i nast. Zob. tak

e E. W.

P ł y w a c z e w s k i, Sprawozdanie z Mi

dzynarodowej Konferencji na temat przest

pczo

zorganizowanej (Bruksela, 21–22 grudnia 2004 r.), Prokuratura i Prawo 2005, nr 7–8, s. 247
i nast.; oraz Dokument roboczy Komisji Wspólnot Europejskich w sprawie wykonalno

przepisów prawnych UE w zakresie ochrony

wiadków i osób współpracuj

cych z wymiarem

sprawiedliwo

ci, KOM (2007) 693, wersja ostateczna, Bruksela, dnia 13 listopada 2007 r.

P. B o r t k i e w i c z, Ocena etyczna nadzwyczajnych instrumentów władzy pa

stwowej

w zwalczaniu przest

pczo

ci zorganizowanej ze szczególnym uwzgl

dnieniem instytucji

wiadka koronnego, (w:) E. W. P ł y w a c z e w s k i (red.), Przest

pczo

ść

zorganizowana,

wiadek koronny, terroryzm…, s. 167.

wiadek koronny jako instrument zwalczania przest

pczo

ci…

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2010

115

Dopełnieniem tego interesuj

cego pogl

du mog

wypowiedzi s

dzi

A. Wesołowskiej, która stwierdziła, i

„musimy mie

wiadomo

ść

e cz

sto

to nie rozterki natury moralnej i zasada legalizmu s

podło

em krytyki

wiadka koronnego, ale przede wszystkim obawa przed ujawnieniem rze-

czywistego obrazu korupcji w Polsce, a

le mówi

c obawa przed ponie-

sieniem odpowiedzialno

ci karnej”

, oraz s

dziego G. Wasi

skiego, który

w okresie prac na nowelizacj

ustawy o

wiadku koronnym w perspektywie

„decyduj

cej batalii o jej dalszy byt” wyraził nadziej

, i

„zwyci

w tej

walce oka

e si

szeroko poj

ty interes społeczny i dobro ogółu”

. Mo

c powiedzie

, i

słowa te okazały si

„prorocze”, a ró

nej ma

ci „doktry-

nerstwo” musiało okaza

nieskuteczne w konfrontacji z wynikami prze-

prowadzonych na szerok

skal

bada

kryminologicznych.

Crown witness as an instrument against

organized crime

Summary

The article presents both theoretical and practical aspects of the crown

witness in terms of criminal law and proceedings. The author refers, among
others, to the discussion preceding the amendment of the Law on Crown
Witness, in which both advantages and disadvantages of the regulation con-
tained therein were exposed, he signals a fundamental solution to the new
regulations, as well as presents the results of criminological research con-
cerning the effectiveness of this institution. In assessing the effects of the
existing crown witness in the fight against organized crime, the author con-
cludes that the nightmare scenarios presented by the opponents of that leg-
islation were not passed through to reality, and representatives of law en-
forcement and judicial auhorities (police, prosecutors and judges) clearly
emphasize its advantages.

A. W e s o ł o w s k a, Korupcja…, op. cit., s. 708. Zob. tak

e W. M

d r z e j o w s k i, Korupcja

w działalno

ci zorganizowanych struktur przest

pczych, tam

e, s. 465 i nast.

G. W a s i

s k i, Wybrane aspekty…, op. cit., s. 705.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Promocja jako instrument marketingowy 1
Promocja jako instrument marketingowy
Grom jako instrument polityki zagranicznej i bezpieczeństwa RP
1. Reklama jako instrument komunikowania marketingowego
4 PRODUKT JAKO INSTRUMENT MARKETINGU
PPZ, Strategia jako instrument polityki państwa
Cena jako instrument marketingu mix, Nauka, marketing
DYSTRYBUCJA JAKO INSTRUMENT MARKETINGU MIX
Praca lic. REKLAMA INTERNETOWA JAKO INSTRUMENT MARKETINGU, Marketing
walutowe kontrakty futures jako instrumenty rynku walutowego, Bankowość i Finanse
REKLAMA INTERNETOWA JAKO INSTRUMENT MARKETINGU MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW, Prace licencjackie
Mniejszości narodowe jako instrument polityki międzynarodowej
Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa jako instrument zar HOAXED4XY2T6V5OBZCL4AMHPHTQBWXP3MLJIJKY
1 Reklama jako instrument komunikowania marketingowego
Wykorzystanie umiejętności i wiedzy siatkarskiej jako instruktor w

więcej podobnych podstron