_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

▪

IZRAELSKIE WYBORY A KONFLIKT Z

PALESTYŃCZYKAMI W LATACH 1992 –2003.

______________________________________________________________________________

Joanna Dyduch - Doktor Nauk Humanistycznych. Absolwentka kierunku
Stosunki Międzynarodowe i Politologii, Uniwersytet Wrocławski. Stypen-
dystka programu rządowego państwa Izrael. Specjalistka z zakresu sto-
sunków polsko-izraelskich. Członkini założycielka Towarzystwa Polsko-
Izraelskiego "Nadzieja-Hatikvah" i przewodnicząca tego stowarzyszenia.

Artykuł ukazał się w publikacji zbiorczej pt. „Izrael i Autonomia Palestyń-
ska. Wybrane aspekty polityczne i prawne” pod redakcją Bernarda J. Al-
bina i Grzegorza Tokarza, Wrocław 2007

J

J

O

O

A

A

N

N

N

N

A

A

D

D

Y

Y

D

D

U

U

C

C

H

H

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

„Izrael jest jednym z ok. 30 krajów, które uznane

został za stabilne demokracje, pomimo to izraelska demo-
kracja, jest daleka od bycia idealną.”

1

WSTĘP

I

zrael, obok krajów Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych, Kanady,

Australii, Nowej Zelandii i Japonii, zaliczony jest przez Freedom House

2

do gru-

py krajów demokratycznych, zaś badacze tematu często idą dalej, pisząc o Izraelu
jako o demokracji skonsolidowanej. Zakwalifikowanie Izraela do tej grupy ozna-
cza, że rozpoznany on został jako państwo, w którym od wielu lat (w przypadku
Izraela od momentu jego powstania) nieskrępowana rywalizacja polityczna umoż-
liwia alternację władzy i zapobiega groźbie narodzin autorytaryzmu. Trwałość
norm politycznych oparta jest na wysokim stopniu zinstytucjonalizowania mecha-
nizmów demokratycznych, w ramach powszechnie uznanych standardów.

Jednym z największych, jeśli nie największym zagrożeniem dla demokracji w

Izraelu jest brak akceptacji dla istnienia państwa w otaczającym go środowisku
międzynarodowym. Wszakże od momentu ogłoszenia Deklaracji Niepodległości
w 1948 roku Izrael znajduje się w stanie permanentnego konfliktu z sąsiadami

3

,

nie brak również konfliktów wewnętrznych, z których najpoważniejszy w skut-
kach jest konflikt palestyńsko-izraelski.

4

Celem tego artykułu będzie odpowiedź na pytanie, jaki wpływ na tamtejszą

demokrację ma konflikt izraelsko-palestyński. Ponieważ najważniejszym przeja-
wem demokracji jest alternacja władzy w drodze wolnych wyborów, szczególnie
interesować będzie nas korelacja między izraelskimi wyborami (w szerokim ro-
zumieniu), a rozwojem wypadków na linii Izrael – Palestyńczycy. Ramy czasowe
wyznaczają daty 1992-2005. Uzasadniając wybór tego okresu, trzeba zauważyć,

ż

e kwestia palestyńska jako autonomiczny problem, wyabstrahowana z kontekstu

konfliktu izraelsko – arabskiego, zaczęła żyć własnym życiem od konferencji w
Madrycie w 1991 roku. Natomiast przedmiotem kampanii wyborczej i polityki
rządowej w Izraelu, stała się od 1992 roku. Ponieważ konflikt nie znalazł swojego

1

A. Diskin, The Last Days of Jerusalem. Understanding the new Israeli democracy, London,

Portland, OR, 2002, s.10.

2

Freedom House, to niezależna pozarządowa organizacja, zajmująca się między innymi badaniem

poziomu demokratyzacji. Więcej o organizacji i realizowanych przez nią programach [w]:
http://www.freedomhouse.org, stan z 29.01.2006r.

3

Izrael podpisał traktat pokojowy z Egiptem w 1979 i Jordanią w 1994, jednak wciąż brak jest

porozumienia z Syrią i Libanem.

4

W tekście tym wychodzimy z założenia, że konflikt izraelsko – palestyński ma charakter we-

wnętrzny, jest tak z kilku przyczyn: Palestyńczycy nie posiadają własnego państwa a prawo do
samostanowienia Palestyńczyków uznane oficjalnie zostało przez Izrael dopiero w latach 90.,
wielu z aktywnie biorących udział w konflikcie Palestyńczyków to tzw. izraelscy Arabowie, po-
siadający obywatelstwo izraelskie, terytoria okupowane od 1967 roku takie jak Strefa Gazy i Za-
chodni Brzeg, pozostawały w znacznej mierze pod zwierzchnością Izraela.

1

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

kompleksowego rozwiązania i pojawia się po dziś dzień jako jeden z najważniej-
szych tematów izraelskiego dyskursu politycznego, warto przyjrzeć się zagadnie-
niu bliżej.

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA ZASAD IZRAELSKIEGO SYSTEMU

WYBORCZEGO.

Zanim przejdziemy do właściwej analizy wydarzeń z interesującego nas okresu,
trzeba zauważyć, że w omawianym przedziale czasowym izraelski system wybor-
czy trzykrotnie się zmienił. W 1992 roku Kneset zdecydował o reformie systemu,
nowelizując „Prawo Generalne Rząd”, „Prawo Generalne Kneset” oraz „Prawo w
wyborach do Knesetu” (w połączonej wersji 1969r.)

5

Pierwsze zmiany weszły z

ż

ycie już przy okazji wyborów w 1992 roku, podwyższono, bowiem klauzulę za-

porową z 1 do 1,5%, a cztery najbardziej liczące się partie wprowadził tzw. pri-
maries ( wybory wewnątrzpartyjne) w wyniku, których partie wyłaniały kandyda-
tów na swoje listy wyborcze. Wyroby w 1996 roku miały charakter podwójny,
izraelscy obywatele głosowali na kandydatów do izraelskiego parlamentu – Kne-
setu oraz w bezpośrednich wyborach na premiera. Kolejna ostania zmiana, przy-
wracająca niemalże w całości zasady wyborcze sprzed 1992 roku nastąpiła przy
okazji wyborów w 2003 roku.

Izraelski system wyborczy jest oparty o sześć przymiotników, wybory są: po-
wszechne, narodowe, bezpośrednie, równe, tajne i proporcjonalne

6

. Podobnie jak

wiele innych krajów demokracji parlamentarnej, Izrael odwołuje się w konstrukcji
system politycznego do tak zwanej ‘reprezentacji proporcjonalnej’, zestawiając ją
z systemem list partyjnych w wyborach parlamentarnych. Proporcjonalność sys-
temu oznacza, że po spełnieniu odpowiednich legislacyjnych warunków, niemalże
każda grupa społeczna może posiadać swoją reprezentację w Knesecie. Głosowa-
nie na listy wyborcze oznacza zaś, że wyborca nie ma bezpośredniego wpływu na
personalny skład reprezentacji partii, jaką wybiera. Innymi słowy głosuje on na
partie, nie zaś na indywidualnego kandydata. Ma to swoje korzenie w okresie,
kiedy terytorium dzisiejszego Izraela było Brytyjskim Mandatem. Interesy ludno-

ś

ci żydowskiej wówczas reprezentowane były przez organizacje o charakterze

partii politycznych. Owe quasi partie uczestniczyły w życiu społeczności żydow-
skiej, towarzysząc jej i pomagając w realizacji interesów. Alokacja i dystrybucja
dóbr odbywała się, na zasadzie proporcjonalnego podziału, w zależności o wiel-
kości i siły reprezentowanej grupy.

System nie zakłada podziału kraju na okręgi wyborcze, co koresponduje z ideą
centralizacji władzy i zapobiegać na fragmentaryzacji społecznej i tworzeniu się
silnych lokalnych centrów politycznych. Służy to ochronie zasady o żydowskim

5

A Diskin, Elections and Voters in Israel, New York 1991, pp. 15-20.

6

Czytaj więcej [w]: J. Dyduch, Polityczne konsekwencje reformy izraelskiego systemu wyborczego

z 1992 r, [w:] E. Rudnik [red.], Państwo Izrael - analiza politologiczno – prawna Wydawnictwo
TRIO, Warszawa 2006.

2

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

charakterze państwa, na terenie Izraela istnieją, bowiem obszary zamieszkiwane
głównie przez Arabów, na przykład w Galilei.

Powszechność tak jak w innych krajach, odnosi się stworzenia ustawowych wa-
runków partycypacji politycznej obywatelom. Najkrócej mówiąc każdy obywatel
może wybierać i może zostać wybrany. Oczywiście powszechność posiada pewne

ś

ciśle określone granice, odnoszące się np. do cenzury wieku, zasady nie łączenia

stanowisk czy ograniczenie czynnego prawa wyborczego skazanym prawomoc-
nymi wyrokami sądów.

Tyle w skrócie o zasadach izraelskiego systemu wyborczego. Przejdźmy, zatem
do analizy korelacji między zachowaniami wyborczymi i wynikami wyborów a
faktem trwania konfliktu między śydami i Palestyńczykami, na przestrzeni ostat-
nich 14 lat.

WYBORY W 1992 ROKU.

23 czerwca 1992 roku, odbyły się ostatnie wybory przy użyciu starej formuły

głosowania. Kampania wyborcza, koncentrowała się na kwestiach programowych
z jednej strony, zaś z drugiej, oparta ona była o symbole i slogany, mające przy-
ciągnąć zniechęconych politycznym bałaganem wyborców.

Tabela 1. Główne zagadnienia kampanii wyborczej 1992 roku.

Partia

Rozmowy

pokojowe

Przyszłość terytoriów oku-

powanych

Polityka osad-

nicza

Służba woj-

skowa studen-

tów religijnych

szkół „Jesziw”

Bezpośrednie

wybory Pre-

miera

Partia Pracy

za

autonomia; kompromis tery-

torialny; sprzeciw wobec

idei Państwa Palestyńskiego

Wzmocnienie

„osadnictwa”

tylko w strate-

gicznych miej-

scach

Za

Za

Likud

za

Tymczasowa autonomia

Strefy Gazy; Izrael posiadać

miał zwierzchność nad

Zachodnim Brzegiem

Więcej

Przeciwko

Przeciwko

Meretz

za

Terytorialny kompromis;

powstanie Państwa Palestyń-

skiego

Powstrzymanie

osadnictwa;

„osadnictwo,

przeszkodą do

dla pokoju”

Za

Za

Moledet

przeciwko Aneksja; „dobrowolny”

transfer ludności arabskiej

Więcej

Przeciwko

Przeciwko

3

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

4

Narodowa Par-

tia Religijna

za

Tylko jedno państwo – Izrael

- między Morzem Śródziem-

nym a rzeką Jordan.

Więcej

Za

Przeciwko

Tehiya

przeciwko Aneksja, zachęcanie Arabów

do emigracji

Więcej

Przeciwko

Przeciwko

Tsomet

przeciwko Aneksja

Więcej

Za

Za

Ź

ródło:

Israel Year Book and Almanac 1994; s.70.

Zgodnie z oczekiwaniami wielu, wybory w 1992 roku, miały przynieść

duże zmiany na scenie politycznej. Na postulacie zmiany oblicza sceny politycz-
nej, swoją kampanię wyborczą oparła Partia Pracy, jednym z jej sloganów stało
się hasło wyborcze, Ludzie zmęczeni są Likudem. Lejburzyści podkreśli, że po 15
latach u sterów władzy, aktywiści Likudu są skorumpowani, a biurokracja obsa-
dzona członkami bądź sympatykami Likudu, jest skostniała. Na dowód, czego
przywoływali raport Kontrolera Państwowego – Miriam Ben Porath, z kwietnia
1992 roku.

7

Złotym środkiem na wszystkie izraelskie bolączki miał być Icchak

Rabin ówczesny lider Partii Pracy. Na plakatach wyborczych Izraelczycy widzieli
lekko uśmiechniętego Rabina, a na banerach wyborczych widniały hasła: Partia
Pracy prowadzona przez Rabina lub Izrael czeka na Rabina. Plakaty wyborcze z
wizerunkiem Rabina – i tylko Rabina, pojawiały się wszędzie. Mówiło się o jego
doświadczeniu w polityce, ale również o Rabinie jako o człowieku Armii

8

, który

będzie potrafił rozmawiać z Arabami, tak by nie został naruszony interes narodo-
wy Izraela.

Szczególne miejsce w trakcie kampanii wyborczej miała kwestia izrael-

skiej polityki wobec Arabów, w szczególności zaś problem palestyński. Likud,
podkreślał potrzebę politycznego masowego osadnictwa na terytoriach okupowa-
nych. Często odwoływano się do wizji Icchaka Szamira, że jeżeli proces osadni-
czy będzie prowadzany konsekwentnie w Judei, Samarii i Gazie, a setki tysięcy

ś

ydów się tam osiedli, za kilka lat nikt nie będzie mówił już Państwie Palestyń-

skim.

Partia Pracy natomiast chciała osadnictwa jedynie na potrzeby bezpieczeń-

stwa, głównie w Jerozolimie i w niektórych punktach Zachodniego Brzegu
(wzdłuż rzeki Jordan), oskarżając Likud o polityczną propagandę kosztem intere-
su państwa. W kampanii Likud ostrzegał, że zwycięstwo Partii Pracy będzie zie-
lonym światłem dla Państwa Palestyńskiego, którego granice sięgać będą Jerozo-
limy.

9

Istotnym, szeroko omawianym w mediach wydarzeniem była telewizyjna

debata 16 czerwca 1992 roku, pomiędzy Szamirem i Rabinem. W trakcie spotka-
nia lider Likudu, zapytał Rabina wprost: Czy chce Państwa Palestyńskiego, na co

7

N. Greenwood, L. Scharmm, [ed.]; Israel Year Book and Almanac 1994; vol. no. 48, s. 171.

8

Szczególnie ważne było użycie mitu „Rabina- Przywódcy”, w czasie oswobodzenia Jerozolimy

w 1967 roku.

9

D. J. Elazar, S. Sandler, Israel at the Polls, Jerusalem 1995, s. 47.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

Rabin odpowiedział: odrzucam ideę Państwa Palestyńskiego pomiędzy Izraelem a
Jordanią, ale nie chcę też, by 1,7 miliona Palestyńczyków stało się obywatelami
Izraela”. Jednocześnie podkreślił on trzy główne założenia swojej polityki w sto-
sunku do problemu arabskiego: (1) „nie” dla Państwa Palestyńskiego, (2) „nie”
dla powrotu do granic sprzed 1967 roku; (3) Utrzymanie zjednoczonej Jerozolimy
pod zwierzchnictwem Izraela, i potwierdzenie jej statusu jako wiecznej stolicy
Państw śydowskiego. W kwestii przyszłej polityki koalicyjnej oświadczył, że nie
widzi w sformowanym przez niego rządzie miejsca dla silnie lewicujących partii:
Abdulaha Darawshe (Demokratycznej Partii Arabskiej) oraz Hadasz (obie partie
arabskie), ale również partii ultra prawicowych jak Tehiyi i Moledet.

10

To

oświadczanie zostało odczytane jako chęć zajęcia politycznego centrum, przez
ugrupowanie Rabina. W odpowiedzi aktywiści Likudu podkreśli, że ani Partia
Pracy, ani jej lider nie jest wiarygodny i nie zapewni Izraelowi bezpieczeństwa na
dowód, czego przypominali czasy, gdy Rabin jako minister obrony nie potrafił
zapobiec wybuchowi I Intifady (powstania palestyńskiego) w 1987 roku.

W rozgrywce przedwyborczej mniejsze partie koncentrowały się na okre-

ś

leniu swojego miejsca na scenie politycznej. Meretz, jedna z partii lewicy, w

przedwyborczym oświadczeniu ogłosiła, że udzieli poparcia lewicowemu rządowi
pod wodzą Partii Pracy, jednakże jak głosił jeden ze sloganów: głos na nas jest
głosem na Partię Pracy, ale głos na Partię Pracy w następnych wyborach może
pomóc Likudowi.

Drugą partią obok Meretz, atrakcyjną dla młodych wyborców był, Tsomet,

który podobnie jak Meretz opowiadał się za laicyzacją polityki i państwa, ale w
przeciwieństwie do niej, osadzał się po prawej stronie sceny politycznej szczegól-
nie, jeśli chodzi o politykę zagraniczną.

Narodowa Partia Religijna (NPR) natomiast, od kiedy w 1977 roku po raz

pierwszy weszła do rządu prawicowego, zakomunikowała, że może zostać partne-
rem koalicyjnym tylko w rządzie wiedzionym przez Likud, a tym samym, że nie
dołączy do rządu lewicy, ewentualnie utworzonego przez Rabina.

Inna prawicowa partia, licząca się w sondażach przedwyborczych, Tehiya

w przeciwieństwie do Likudu i NPR, była przeciwna jakiemukolwiek porozumie-
niu z Arabami, podkreślając, że jest ona alternatywą dla lojalnych wyborców
prawicy, zniechęconych korupcją i niejasną polityką Likudu.

Partia Moledet, zajmująca najbardziej oddalone od centrum miejsce w

prawym skrzydle sceny politycznej, chcąca przyciągnąć wyborców zdyskwalifi-
kowanej partii Kach, propagowała min.: ideę ”dobrowolnego transferu” Arabów z
Izraela, odmawiając uczestniczenia w jakiejkolwiek koalicji, która planowałaby
negocjacje z Arabami.

Nie sposób pominąć w przedwyborczej analizie relewantnych ugrupowań–

partii SZAS, która systematycznie od momentu pojawienia się na scenie politycz-
nej w 1984 roku, zyskiwała na popularności. Elastyczna w kwestii negocjacji z
Palestyńczykami, miała bardzo jasny program, jeśli chodzi o edukację, politykę

10

N. Greenwood, L. Scharmm, [ed.]; Israel Year.., op.cit., s. 75.

5

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

absorpcyjną (‘wchłanianie w struktury państwa i społeczeństw nowoprzybyłych

ś

ydów), i sprawy wewnętrzne.

Podsumowując zagadnienie bezpieczeństwa i przyszłości „terytoriów oku-

powanych”, choć bardzo istotne, nie były głównym tematem kampanii. Niemalże
równorzędne były sprawy polityki zagranicznej i poprawy wizerunku Izraela na
arenie międzynarodowej, kwestia emigracji do Izraela z Europy Wschodniej oraz
sprawy związane z gospodarką.

11

Mimo wszystko łatwo zauważyć, że wyżej wy-

mienione elementy kampanii w znaczny sposób na siebie wpływały i wzajemnie
się kształtowały.

Wybory, odbyły się 23 czerwca 1992 roku, przebiegały bez zakłóceń i by-

ły zdaniem policji „wyjątkowo spokojne”.

Zgodnie z izraelską tradycją, tuż po godzinie dwudziestej drugiej publicz-

na stacja telewizyjna przedstawiła pierwsze prognozy wyników wyborczych.
Zgodnie z nimi, lewica (Partia Pracy, Meretz i partie arabskie), miała uzyskać 64
mandatów. Ostateczne rezultaty wyborów jednak skorygowały ten wynik, reduku-
jąc blok lewicy do 61 miejsc w Knesecie, co skazywało Likud na pozostanie w
opozycji.

Tabela 2. Wyniki wyborów do Knesetu z 23 czerwca 1992 roku.

Ugrupowanie / Partia

Liczba waż-

nych głosów

Liczba głosów w

procentach (%)

Liczba mandatów Liczba mandatów w

poprzednim parla-

mencie

Partia Pracy

906,810

34,7

44

41

Likud

651,229

24,9

32

29

Meretz

250,000

9,6

12

12

Tsomet

166,366

6,4

8

5

Narodowa Partia Religij-

na

129,663

5,0

6

6

SHAS

129,347

4,9

6

5

Yahadut Hathora/ Zjed-

noczony Judaizm Tory

86,167

3,3

4

4

Hadash(Demokratyczny

Front dla Pokoju i Rów-

ności)

62,549

2,4

3

3

Moledet

62,269

2,4

3

1

Arabska Partia Demokra-

tyczna

40,788

1,6

2

2

Agudat Yisrael

-

-

0

2

Degel Hathora

-

-

0

2

Trzecia Droga

-

-

0

2

11

D. J. Elazar, S. Sandler, Israel at the Polls… op.cit, s.49.

6

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

7

Gesher

-

-

0

2

He’atid*

-

-

0

2

Yi’ud*

-

-

0

1

Yamin Yisrael

-

-

0

1

Yossef Aztran Niezależ-

ny poseł

-

-

0

1

Ephraim Gur Niezależny

poseł

-

-

0

1

Nava Arad

Niezależny poseł

-

-

0

1

Yossef Ba-Gad Niezależ-

ny poseł

-

-

0

1

Ź

ródło: www.knesset.gov.il , Central Bureau of Statistics.

* Trzech członków Tsomet, odłączyło się od partii i założyło Yi’ud, by później 2 z nich zerwało z
Yi’ud i założyło He’atid.

W literaturze przedmiotu wybory 1992 roku nazwane zostały mahapakh

(hebrajskie słowo oznaczające: zmianę kierunku, zwrot). Izraelczycy chcieli od-
miany w polityce ekonomicznej, ale także w kwestiach związanych z bezpieczeń-
stwem. Ogromne sumy pieniędzy szły na projekt finansowania osadnictwa na
Zachodnim Brzegu, nie inwestowano natomiast w programy tworzące miejsca
pracy dla osadników i nie tylko osadników, ale również dużej liczby nowych imi-
grantów. W efekcie bezrobocie osiągnęło poziom 12% dorosłej populacji, z czego
bezrobotnych było 50% nowych emigrantów. Po drugie Szamir pozostawał w
konflikcie z administracją prezydenta Stanów Zjednoczonych Georga Bush’a, nie
ustępując w sprawie negocjacji z państwami arabskimi.

2 lipca 1992 roku, prezydent Herzog powierzył przewodniczącemu Partii

Pracy misję utworzenia rządu. Zadanie to wbrew pozorom nie było łatwe, Rabin
miał nadzieję na koalicję, w skład której weszłyby wszystkie partie akceptujące
ogólne zasady programu Partii Pracy. Miał na myśli Meretz i trzy partie religijne
(NPR, Tsomet, Zjednoczony Judaizm Tory), w sumie dawałoby mu poparcie 72
członków Knesetu. Alians z Tsomet, zapewniałby Rabinowi i jego gabinetowi,
ochronę przed atakiem ze strony prawicy. Do porozumienia jednak nie doszło,
lider Tsomet - Rafael Eitan, odmówił przyłączenia się do rządu, który miał w pla-
nach rozmowy z Palestyńczykami, nie przyjął on propozycji objęcia resortu obro-
ny lub alternatywnie ministerstwa edukacji i kultury. W tej sytuacji Ministrem
Edukacji została Shulamit Aloni z Meretz – opowiadająca się głośno za separacją
państwa i religii. Liderzy partii religijnych nie mogli zaakceptować pani Aloni w
rządzie. Jedyną partią religijną, jaka ostatecznie weszła do koalicyjnego rządu,
była partia SZAS, jej wystarczył dostęp do funduszy i możliwość decydowania o

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

losie ultra ortodoksyjnej ludności (heredim). Koalicja, która powstał była koalicją
minimalnie zwycięską.

12

13 lipca 1992 roku, Rabin zaprezentował publicznie skład rządu. Stworzo-

ny on został przez Partię Pracy, Meretz oraz SZAS, co dawało rządowi poparcie
62 członków Knesetu. Dodatkowo, w pozakoalicyjnych pertraktacjach Rabin za-
pewnił rządowi poparcie, deputowanych niewielkich partii lewicy: Demokratycz-
nego Frontu na Rzecz Pokoju i Równości oraz Demokratycznej Partii Arabskiej.
Arabowie, którzy nigdy nie byli brani pod uwagę w procesie tworzenia rządu,
tradycyjnie jednak popierali rządy lewicowe, tym razem stało się podobnie. W
zamian za poparcie polityki rządu, Rabin obiecał partiom arabskim przeznaczenie
specjalnych funduszy na rozwój arabskiego sektora publicznego. Izraelscy polito-
logowie - Shamir i Arian, podkreślają doniosłość zmiany pozycji partii arabskich,
które z ugrupowań alienowanych, stały się jednym z filarów wsparcia dla polityki
rządu.

13

Przemiany te, z jednej strony, związane były z dostrzeżeniem problemu

palestyńskiego jako autonomicznej kwestii i uznanie reprezentacji Palestyńczy-
ków. Z drugiej zaś strony, istotną zmianą była zmiana stosunku liderów Organi-
zacji Wyzwolenia Palestyny, (ale także Jordańczyków i Syryjczyków) wobec
Państwa śydowskiego.

W expose Rabin obiecywał, kontynuowanie procesu pokojowego zgodnie

z wytycznymi Konferencji Madryckiej, stawiając ów proces w centralnym miej-
scu polityki swojego rządu. Oświadczył także, że zaproponuje Palestyńczykom
autonomię na obszarze Judei, Samarii i Gazy. W tekście expose znalazło się za-
proszenie delegacji palestyńsko – jordańskiej na rozmowy do Jerozolimy. Jedno-
cześnie podkreślając, determinację rządu w ochronie izraelskiej państwowości,
odnosząc się min. do problemu Jerozolimy mówił, że: Zjednoczona Jerozolima
była i na zawsze będzie stolicą dla Narodu śydowskiego.

14

Już w sierpniu 1992 roku, rząd rozpoczął wypełnianie przedwyborczych

obietnic. Polityczne osadnictwo na Zachodnim Brzegu Jordanu, zostało zamrożo-
ne.

15

Wybitni izraelscy badacze: Elazar i Sandlar

16

zwracają jednak uwagę, że

politycy Partii Pracy nie widzieli w owym czasie, różnicy między osadnictwem
będącym produktem nacjonalistycznej ideologii partii Likud i jej prawicowych
sprzymierzeńców, a inicjowanym przez samą Partię Pracy osadnictwem realizo-
wanym na potrzeby bezpieczeństwa wzdłuż Zielonej Linii.

17

Wznowione zostały rozmowy z Palestyńczykami, Libanem, Jordanią i Sy-

rią. Z niewielkimi problemami utworzono w Jerycho na Zachodnim Brzegu i w
Stresie Gazy w mieście Gaza, Palestyńskie Jednostki Administracyjne. Ustalono

12

O minimalnie zwycięskiej koalicji czytaj więcej [w]: A. Antoszewski i R. Herbut [red.], Demo-

kracje zachodnioeuropejskie – analiza porównawcza, Wrocław 1997, s.306.

13

A. Arian, M. Shamir, The elections in Israel 1996, New York, Jerusalem, 1999, s.52-53.

14

Tekst expose Rabina: “Address to the Knesset by PM Rabin Presenting his Government; 13 July

1992;, [w]: www.mfa.gov.il/mfa/go.asp?MFAH0je40 stan z : 03.05.2002).

15

D. J. Elazar, S. Sandler, Israel at the Polls, op.cit., s. 323.

16

Ibidem.

17

Zielona Linia, wyznaczała granice między terytorium Izraela uznanym przez społeczność mię-

dzynarodowa a ziemiami okupowanymi od 1967 roku.

8

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

również plan stopniowego wycofywania się izraelskiego wojska z miast na Za-
chodnim Brzegu i przekazania pełnej kontroli nad nimi władzom palestyńskim (w
ramach tak zwanych porozumień Oslo I i Oslo II). Wznowiono rozmowy z Syrią
na temat Wzgórz Golan. Natomiast już w 1994 roku Jordańczycy poszli w ślady
Egiptu i podpisali traktat pokojowy z Izraelem.

18

Pojawiły się jednak trudności w rozmowach pokojowych z Palestyńczy-

kami, gdy zaczęto rozmawiać o detalach, tak oponenci polityczni Rabina, jaki i
Palestyńczycy, z którymi rozmawiał, zastanawiali się głośno jak miałoby wyglą-
dać i funkcjonować porozumienie między stronami. Niemniej jednak, z pomocą
dwóch partii arabskich Rabin i Peres, główni architekci podpisanej w Oslo, 13
września 1993 roku, z przedstawicielami Autonomii Palestyńskiej

19

, „Deklaracja

Zasad”, przeforsowali w Knesecie pierwsze znaczące porozumienie pokojowe z
Palestyńczykami. Deklaracja była bardzo pragmatyczna w swoich postanowie-
niach, pozostawiając kontrowersyjne kwestie, takie jak losy osadnictwa na terenie
Autonomii, plany utworzenia Państwa Palestyńskiego, czy statut Jerozolimy,
„nowej” administracji izraelskiej, związanej z premierem wybranym w zbliżają-
cych się bezpośrednich wyborach.

W tym samym czasie wizerunek Izraela na świecie, znacznie się popra-

wiał, Rabin i Peres cieszyli się niezwykle pozytywną opinią na arenie międzyna-
rodowej. Nawet w państwach arabskich obserwowano zmianę nastrojów wobec
Państwa śydowskiego. I choć Rabin i jego polityka wzbudzały wiele podziwu i
szacunku, miał on również zaciętych wrogów. Opozycji parlamentarnej nie podo-
bała się ugodowa polityka wobec Arabów, alarmował ona, że poczynania Rabina
doprowadzą do oddania Arabom (przede wszystkim Palestyńczykom) „serca
Ziemi Izraela”, podnoszono problem 100,000 żydowskich obywateli Izraela, któ-
rzy zamieszkiwali terytoria okupowane. Zawracano uwagę na wrogość Arabów, i
nie ustające mimo porozumieniom ataki przemocy i terroru wobec Izraelczyków.
Bardziej radykalne środowiska, głównie osadników organizowały demonstracje
uliczne, w czasie których oskarżano Rabina i Partię Pracy o zdradę narodową. O
niebezpieczeństwie, jakie wiązało się z radykalizacją nastrojów wśród śydów,

ś

wiadczyła między innymi masakra dokonana na modlących się muzułmanach w

meczecie w Hebronie, przez B. Goldstaina 2 lutego 1994 roku. śydowski terrory-
sta sam poniósł wówczas śmierć, a miejsce jego pochówku stało się celem piel-
grzymek żydowskich ekstremistów.

Czegokolwiek by nie powiedzieć o rządzie Icchaka Rabina, był on najdłu-

ż

ej działającym w historii izraelskiej demokracji rządem mniejszościowym (z

oficjalnym poparcie 56 członków Knesetu), a mimo to działał dość sprawnie.
Kres rządu Rabina był, szokujący i niespodziewany. Wydarzenie, które zakończy-
ło urzędowanie premiera wstrząsnęło izraelską opinią publiczną, 4 listopada 1995
roku, jeden z najpopularniejszych polityków w historii Izraela – Icchak Rabin,

18

G. Doron, and D. Peretz; The Government and Politics of Israel, Westview Press 1997. s. 269.

9

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

został zastrzelony w Tel Aviv’iev, przez młodego żydowskiego ekstremistę, stu-
denta Uniwersytetu Bar – Ilan, działacza ultraprawicowej organizacji, Yigala
Amir’a.

Podsumowując okres rządów Rabina, profesor Abraham Diskin przyznaje,

ż

e podejście do arabskich sąsiadów i kwestii terytorialnych w Izraelu stopniowo

ewaluowało i stawało się coraz bardziej kompromisowe, a okres od 1992 do 1994
roku był czasem przełomu.

20

Wydaje się, że najważniejszym dokonaniem Rabina

było przekonanie izraelskiego społeczeństwa, że Palestyńczycy są partnerem. Był
w końcu pierwszym izraelskim liderem, który oficjalnie rozmawiał z przedstawi-
cielami Organizacji Wyzwolenia Palestyny, co do czasu objęcia przez niego urzę-
du było zakazane prawem izraelskim.

W wypadku śmierci premiera, czy jak w konkretnym omawianym przypadku,

morderstwa, izraelskie prawo stanowi, że cały rząd winien podać się do dymisji.
Jednakże w listopadzie 1995 roku, na prośbę prezydenta Weizman’a, który po
konsultacji z wszystkimi frakcjami parlamentu (oprócz Moledet i Yemin Yisra-
ele), poprosił Szymona Peresa, sukcesora Rabina na stanowisku lidera Partii Pra-
cy, by ten sformował rząd.

21

W rzeczywistości niewiele partii reprezentowanych w Knesecie, naprawdę

chciało Peresa na stanowisku premiera, ale atmosfera, jaka wytworzyła się po
tragicznej śmierci Icchaka Rabina nie była korzystną dla partii opozycyjnych.

22

Lider Likudu Beniamin Natanyahu, wyjaśniając swoje poparcie dla inicjatywy
prezydenta stwierdził, że jest tak nie dlatego, że popieramy Partię Pracy, lecz
dlatego, że ufamy izraelskiej demokracji, która zapewni zmianę rządu w drodze
wyborów, a nie przez kulę zamachowca.

23

Szymon Peres przedstawił Knesetowi swój rząd 21 listopada 1995 roku, jego

skład był prawie identyczny jak rządu Rabina. W expose Peres zapowiedział dal-
sze negocjacje pokojowe i implantację już osiągniętych porozumień, walkę z ter-
rorem, utrzymanie Jerozolimy jako niepodzielnej stolicy Izraela, politykę stymu-
lującą imigrację do Izraela oraz usprawnienie mechanizmów absorpcyjnych no-
wych imigrantów. Wytyczne programowe rządu Peresa zawierały również, za-
chowanie religijnego status quo.

24

Zaraz po ceremonii pogrzebowej Rabina, Peresowi zostały przedstawione

szczegóły tajnych rozmów z Syrią. Postanowił on kontynuować dialog z nadzieją
na rychłą jego finalizację. Brał pod uwagę wycofanie się ze Wzgórz Golan na

20

A. Diskin, The Last Days of Jerusalem. Understanding the New Israeli Democracy, Franc Class,

London Portland, OR; 2002, s.9.

21

N Greenwood, L. Scharmm [ed.], Israel Year Book and Almanac 1996; vol. no.50, s.177.

22

Dla przykładu, Lea Rabin – wdowa po Icchaku Rabinie, oskarżyła Beniamina Natanyahu – o

stworzenie i podżeganie atmosfery, będącej sprzyjającą dla zamordowania jej męża. Natanyahu
bowiem otwarcie popierał ekstremistyczne organizacje osadników, brał udział w masowych de-
monstracjach anty rządowych, w czasie, których skandowano hasła: Rabin jest zdrajcą, Rząd to
Judenrat, a plakaty przedstawiały I. Rabina w mundurze SS.

23

Ha’aretz, 15.11.1995.

24

Na temat roli religii w Izraelskim systemie politycznym oraz o porozumieniu „status quo” zo-

bacz między innymi [w]: A. Klugman, Izrael Ziemia Świecka, W-wa 2001; A. Dowty, The Jewish
State: A Century Later, 1998.

10

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

rzecz Syrii, za cenę stabilnego porozumienia pokojowego. Rozmowy posuwały
się naprzód bardzo wolno, a do realizacji postanowień niezbędna była silna legi-
tymacja, jaką Peres oraz Partia Pracy mogła uzyskać jedynie w drodze wyborów.
Premier postanowił, że poprosi Kneset o wyznaczenie daty wcześniejszych wybo-
rów. Badania opinii publicznej dawały Peresowi na pewną dozę spokoju o wyniki
wyborów, w których tym razem stawka była podwójna: urząd premiera i więk-
szość w Knesecie.

WYBORY W 1996 ROKU.

Jak już zostało wspomniane Szymon Peres cieszył się ogromnym społecznym

poparciem, co jasno wynikało z prowadzonych systematycznie badań opinii pu-
blicznej (niektóre sondaże pokazywał 30% przewagę Peresa nad Natanyahu). Już
od początku stycznia 1996 roku rozchodziła się plotka, że lewica rozważa możli-
wość wystąpienia z propozycją wcześniejszych wyborów. Wreszcie na konferen-
cji prasowej 11 lutego 1996 roku Szymon Peres oświadczył, że pragnie, by wybo-
ry odbyły się w najbliższym możliwym terminie.

25

Był to moment, kiedy rozpo-

częła się kampania wyborcza.

Partia Pracy - podobnie jak cztery lata wcześniej używając chwytliwego slo-

ganu: Izrael czeka na Rabina, tym razem niejako odwołując się do tego hasła,
promowała lidera partii, a hasłem stało się Silny Izrael z Peresem. Wizja silnego
Izraela w rozumieniu Peresa związana była ze sfinalizowaniem negocjacji poko-
jowych, przede wszystkim z Syrią i Palestyńczykami, dlatego też już w przedwy-
borczym programie partia zdecydowała się na zapalenia zielonego światła dla
powstania Państwa Palestyńskiego, poza tym w kwestii porozumienia z Syrią,
Peres zadeklarował, że po wyborach, jeśli to on zostanie premierem, gotów jest
wycofać się z zajętych w 1967 roku Wzgórz Golan za cenę pełnego porozumienia
pokojowego.

26

Zapowiedział, że lewicowy rząd ogłosi referenda narodowe w

sprawie zawartych porozumień pokojowych.

Mit Rabina został wykorzystany w kampanii by, jak się wydaje, stworzyć po-

czucie ciągłości i kontynuacji. Na plakatach wyborczych widniał wizerunek Rabi-
na i Peresa. Fotografia została zrobiona w wieczór 4 listopada 1995 roku, kiedy
Icchak Rabin uczestniczący razem z Peresem w wiecu propokojowym został za-
strzelony, pod spodem znajdował się napis: Pokój nie może być powstrzymywa-
ny... dla przyszłości, dla naszych dzieci - razem zaprowadzimy pokój.

Podobnie jak w poprzedniej kampanii starano się zdyskredytować konkurenta.

W reklamowych spotach Partii Pracy powtarzało się hasło Bibi nie pasuje, co
miało przypomnieć wyborcom, że główny konkurent Szymona Peresa nigdy nie
piastował, żadnego rządowego urzędu, a członkiem Knesetu był zaledwie od 1988

25

N .Greenwood, L Scharmm [ed.], Israel Year Book and Almanac 1997, vol. no., s.74.

26

„pełnym porozumieniem pokojowym„ nazwane zostało porozumienie regulujące niemalże

wszystkie kwestie obustronnych stosunków min.: bezpieczne granice, kwestie wody, swobodny
ruch turystycznych, otwarcie granic dla inwestycji, pełna normalizacja stosunków dyplomatycz-
nych.

11

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

roku.

27

Partia Pracy chciała stworzyć wrażenie istnienia w Izraelu dwóch obozów

politycznych: ‘obozu narodowego’ na czele z Natanyahu oraz ‘obozu pokoju’ –
wiedzionego przez liderów lewicy.

28

Obóz ‘narodowy’ miał być żywiołowy, źle

postrzegany w świecie (przede wszystkim w Europie i USA), nieobliczalny
(zwłaszcza środowisko osadników), a tym samym mógł doprowadzić Izrael do
wojny z sąsiadami, chaosu wewnętrznego i alienacji międzynarodowej.

Tymczasem Likud z Beniaminem Natanyahu na czele, starał się zmniejszyć

dystans poparcia między nimi, a lejburzystami, również korzystając z wyników
sondaży nastrojów przedwyborczych. Odnosząc się do porozumień z Palestyń-
czykami (Oslo i Waszyngton), Natanyahu oświadczył, że jego rząd uzna podpisa-
ne porozumienia, ale zrobi wszystko by zredukować niebezpieczeństwa, jakie one
ze sobą niosą. Ogłoszenie koncepcji bezpiecznego pokoju, miało zbliżyć Likud do
centrum sceny politycznej, poprzez uznanie przez lidera prawicy podpisanych
uzgodnień z Palestyńczykami. Z drugiej strony Natanyahu dał sygnał, że pertrak-
tacje z Arabami będą za jego rządów prowadzone w inny sposób, niż za czasów
Rabina i Peresa.

Niektórzy z obserwatorów podkreślali, że sloganem, jaki przesądził o wyni-

kach wyborów było hasło Likudu, Peres podzieli Jerozolimę. Wygenerowanie
przez sztab wyborczy Natanyahu takiego hasła, było umiejętnym posłużeniem się
wynikami badań opinii publicznej. Jednym z argumentów jakiem miały potwier-
dzać tezę Likudu o ewentualnej możliwości podziału Jerozolimy przez ekipę Pe-
resa miał być fakt, że Peres pozwolił na otwarcie jednostki organizacyjnej Auto-
nomii Palestyńskiej zajmującej się sprawami zagranicznymi, w Orient House we
Wschodniej Jerozolimie. Kwestia ta została podjęta przez Natanyahu w telewizyj-
nej debacie przedwyborczej na trzy dni przed wyborami 26 maja 1996 roku. Po-
mimo, że debata owa okazała się najsłabiej oglądaną debatą przedwyborczą to
sondaże wskazywały, że 47% oglądających uważało, że Natanyahu ją wygrał a
jedynie 22% twierdziło, że to Peres wyszedł zwycięsko z tego pojedynku.

W kampanii wyborczej czynny udział brały nie tylko izraelskie ugrupowania

polityczne, starające się o miejsce w Knesecie. Seria zamachów terrorystycznych
w Tel – Avivie i Jerozolimie

29

, za które odpowiedzialni byli palestyńscy ekstremi-

ś

ci z islamskiego Dżihadu i Hamasu, dała im ‘status’ niekonwencjonalnego

uczestnika kampanii. Swego rodzaju przedwyborczą prawidłowością była korela-
cja między spadkiem poparcia dla Partii Pracy po aktach terroru, a w tym samym
czasie wzrostem poparcia dla opozycyjnego Likudu oraz partii ulokowanych na
prawej stronie sceny politycznej. Jednym z najbardziej prowokacyjnych spotów
reklamowych Likudu, była scenka, w której Arafat i Peres przechadzają się ręka
w rękę, z uśmiechem na ustach, tłem dla Panów były ‘krajobraz’ po zamachach

27

A. Diskin, The Last Days of Jerusalem… Op.cit, s. 114.

28

D.J. Elazar, S. Sandler, Israel at the polls 1996, London 1998, s.39.

29

A. Diskin, The Last Days of Jerusalem… Op.cit, s. 102.

12

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

terrorystycznych przeprowadzonych w lutym i styczniu 1996 roku przez palestyń-
skich fundamentalistów.

30

Wydarzeniem o ogromnym znaczeniu dla przebiegu kampanii była operacja

Winogrona Gniewu (Grapes of Wrath). W ostatni dzień święta Paschy, 9 kwiet-
nia ponad 200 domów w miejscowości Kiriat Shmona, zostało uszkodzonych w
wyniku ataków przeprowadzonych przez Hezbollah z terytorium Południowego
Libanu, 36 osób zostało rannych. Wieczorem tego dnia ostrzelaną miejscowość
odwiedził Natanyahu, gdzie został bardzo serdecznie przyjęty. W tym samym
czasie rząd Peresa zdecydował się na akcję odwetową, przeprowadzoną 11 kwiet-
nia. Partia Pracy ogłosiła zawieszenie kampanii wyborczej na czas trwania akcji
militarnej, media izraelskie spekulowały, że ta decyzja rządu miała służyć intere-
sowi politycznemu bardziej niż militarno - strategicznemu. Faktycznie w pierw-
szym tygodniu od rozpoczęcia akcji, poparcie dla Peresa wzrosło. Szybko jednak
operacja zaczęła przynosić niezamierzone efekty, czego kulminacja nastąpiła 18
kwietnia 1996 roku, gdy pociski armii izraelskiej zabiły 102 libańskich cywili w
miejscowości Kafr Qana, którzy w obozie UNIFIL chcieli uzyskać status uchodź-
ców. Reakcja ze strony politycznych liderów izraelskich Arabów, była łatwa do
przewidzenia. Członek Knesetu, Abdullah Darawshe z Demokratycznej Partii
Arabów wyraził wątpliwość, czy po tragicznej w skutkach operacji, izraelscy
Arabowie zechcą poprzeć Peresa.

W przeddzień wyborów Peres był w tarapatach, nie mógł być już pewny po-

parcia kilkudziesięciu tysięcy arabskich obywateli Izraela. Szef kampanii lejbu-
rzystów – Haim’a Ramon’a, co prawda twierdził, że izraelscy Arabowie będą
głosować na Peresa, ponieważ nie mają innej alternatywy. Innego jednak zadania
byli sami wyborcy – 29 letni restaurator z Nazaretu powiedział reporterom „Jeru-
salem Post”: gdyby Peres nie dokonał masakry w Libanie, głosowałbym na niego,
teraz planuję oddać czystą kartę do głosowania.

31

Faktycznie okazało się, że fre-

kwencja wśród arabskich obywateli Izraela była dużo niższa, niż w wyborach w
1992 roku.

Paradoksalnie życie lejburzystom skomplikowało wycofanie się 21 maja 1996

r. z wyborów o fotel premiera arabskiego kandydata Ahmada Tibi’ego – długolet-
niego doradcy Arafata

32

, co zostało podchwycone przez sztab wyborczy Likud.

Sztabowcy Natanyahu tłumaczyli, że instrukcje Tibi’emu przekazał sam Arafat,
który chciał, by to Peres został premierem.

Konkludując konflikt izraelsko – palestyński był tematem numer jeden

przedwyborczych dyskusji, debat i starć. Tezę te potwierdzają badania przepro-
wadzone przez Instytut Leonarda Davisa w maju 1996 roku.

33

Dodatkowo bada-

nia te wykazały, że większość izraelskiego elektoratu generalnie popiera idee pro-

30

D. J. Elazar, S. Sandler, Israel at the polls 1996, London 1998, s.159.

31

Jerusalem Post, May 19

th

1996.

32

D.J. Elazar, S. Sandler, Israel at the polls 1996, London 1998, s.160.

33

The Role of Domestic Politics in Israeli Peacemaking, The Leonard Davis Institute for Interna-

tional Relations, Hebrew University of Jerusalem, 1997, s. 25.

13

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

cesu pokojowego, ale jednoczenie brak jest zgody na konkretne rozstrzygnięcia,
jak na przykład kompromisy terytorialne.

Tabela 3. Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem: Trzeba kontynuować nego-

cjacje pokojowe z Palestyńczykami?

Zwolennicy Peresa

Zwolennicy Natanyahu

Absolutnie tak

63,4%

7,8%

Tak

32,3%

34,8%

Może

3,0%

25,4%

Nie zgadzam się

0,4%

20,2%

Absolutnie się nie zga-

dzam

0,9%

11,8%

Tabela 4. Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem: Czy w ramach porozumienia poko-

jowego z Palestyńczykami Izrael powinien oddać kontrolę nad Doliną Jordanu?

Zwolennicy Peresa

Zwolennicy Natanyahu

Absolutnie tak

25,9%

1,9%

Tak

12,7%

2,1%

Może

20,1%

6,4%

Nie zgadzam się

28,5%

22,5%

Absolutnie się nie zga-

dzam

12,7%

67,1%

Tabela 5. Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem: W ramach porozumienia z Pale-

styńczykami Izrael powinien zgodzić się na podział Jerozolimy?

Zwolennicy Peresa

Zwolennicy Natanyahu

Absolutnie tak

24,9%

2,8%

Tak

11,5%

1,4%

Może

15,2%

1,2%

Nie zgadzam się

19,1

9,1%

Absolutnie się nie zga-

dzam

29,3%

85,5%

Ź

ródło: A. Diskin, Voters’ Attitudes on the Arab-Israeli Conflict and the 1996 Elections, Davids

Occasional Papers, The Leonard Davis Institute, 1999, s. 6-8.

W końcu nadszedł dzień wyborów, wyniki sondaży wciąż dawały kilkupro-

centową przewagę Peresowi, kilka minut po zamknięciu punktów wyborczych
(zamykanych o godzinie 22), program pierwszy publicznej telewizji izraelskiej
podał prognozy wyników wyborów, zgodnie z którymi Szymon Peres obejmował
prowadzenie nad Beniaminem Natanyahu. Prawie wszyscy włączając w to polity-
ków, dziennikarzy i samych wyborców uznali te prognozy za ostateczne rezultaty

14

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

wyborów. Atmosfera w kwaterze głównej sztabu wyborczego Likudu, była przy-
gnębiająca. Nie dość, że wszystko wskazywało na to, że Bibi nie zostanie premie-
rem, to platforma wyborcza jakiej przewodził nie uzyskała wyniku na jaki liczyła.

O godzinie 2 w nocy, kiedy coraz więcej punktów wyborczych informowało o

rezultatach głosowania w swoich okręgach, Natanyahu wysunął się na prowadze-
nie. 30 maja przedpołudniem izraelskie media podały oficjalne wyniki, Beniamin
Natanyahu wygrał wybory o fotel premiera.

Tabela 6. Wyniki wyborów na premiera (29 Maja 1996)

Całkowita liczba głosów

% ważnych głosów

% wszystkich głosów

Binyamin Netanyahu

1,501,023

50.5

48.1

Shimon Peres

1,471,566

49.5

47.1

Uprawnieni do głosowania: 3,933,250

frekwencja: 79.4% (3,121,270)

Ważne głosy: 95.2% (2,972,589)

Ź

ródło: dane Centralnej Komisji Wyborczej oraz www.knesset.gov.il

Tabela. Wyniki wyborów do Knesetu (29 Maja 1996)

Głosy

Miejsca

liczba

%

Zmiana od

1992

liczba

%

Zmiana od

1992

Partia Pracy

818,741

26.8

-7.8

34

28.3

-8.3

Likud (Likud +Tsomet

+ Gesher )

767,401

25.1

-6.2

32*

26.7

-6.7

Szas

259,796

8.5

+3.6

10*

8.3

+3.3

Mafdal (NPR)

240,271

7.9

+2.9

9*

7.5

+2.5

Meretz

226,275

7.4

-2.2

9*

7.5

-2.5

Yisrael ba’Aliyah

174,994

5.7

+5.7

7

5.8

+5.8

Hadash

129,455

4.2

+1.8

5

4.2

+1.7

Zjednoczony Judaizm

Tory

98,657

3.2

-0.1

4*

3.3

=

Trzecia Droga

96,474

3.2

+3.2

4*

3.3

+3.3

Zjednoczona Lista

Arabska

89,514

2.9

+1.3

4

3.3

+1.7

Moledet

72,002

2.4

=

2

1.7

-0.8

Inne partie

78,550

2.6

-2.6

0

0.0

=

Uprawnieni do głosowania: 3,933,250

frekwencja: 79.2% (3,116,832)

Ważne głosy: 97.8% (3,052,130)

15

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

Ź

ródło: dane Centralnej Komisji Wyborczej oraz www.knesset.gov.il; Diskin, Abraham; The Last

Days of Jerusalem. Understanding the New Israeli Democracy; 2002
* partie koalicyjne

Na bazie parlamentarnej większości pierwszy wybrany „nowym sposo-

bem” premier – Beniamin Natanyahu, miał stworzyć rząd. Niejasne były rezultaty
wyborów, w których Natanyahu otrzymał 50,49%, podczas gdy jego jedyny
wówczas kontrkandydat Szynom Peres – 49,51%, natomiast wybory do Knesetu
wygrała partia Peres’a – Partia Pracy uzyskując 34 mandaty w nowym Knesecie.
Likud natomiast, zdobył 32 mandaty. Zgodnie ze starym systemem to Partia Pra-
cy, poproszona byłaby przez prezydenta o utworzenie rządu, tym razem jednak
została w opozycji.
Rozmowy koalicyjne rozpoczęły się 1 lipca 1996 roku, Likud zaprosił do dyskusji
silny i rozbudowany blok partii religijnych (Narodową Partię Religijną, Zjedno-
czony Judaizm Tory [ZJT], SZAS) partię centroprawicową - Yisrael Ba’aliya z
centrową Trzecią Drogą, bez choćby jednej z nich koalicja miałaby problemy z
zapleczem parlamentarnym. Co prawda bez ZJT (4 mandaty) lub Trzeciej Drogi
(4 mandaty), koalicja dysponowałaby 61 głosami poparcia. Rozmowy koalicyjne
nie były łatwe, dystans ideologiczny między partiami, był dość spory od
Ba’Aliya, która skupiała nie tylko śydów, ale i wielu nie-żydowskich „nowo
przybyłych Izraelczyków”, po ugrupowanie nacjonalistyczno - religijne, jakim
była Narodowa Partia Religijna. 16 czerwca 1996 roku podpisana została umowa
koalicyjna między platformą Likudu – Tsomet – Gesher z NPR, Trzecią Drogą i
Szas. Zgodnie z porozumieniem Szas i NPR miały stać na czele Ministerstwa ds.
Religii, na zasadach rotacji. Natomiast 17 lipca formalnie do koalicji weszła partia
Yisrael Ba’Aliya. Ambicją Natanyahu jednak było, by jak najwięcej władzy, po-
mimo rozdrobnienia politycznego, pozostało w jego rękach, do czego legitymację
miało dawać mu zwycięstwo w bezpośrednich wyborach.

Partie religijne wchodząc do rządu postawiły Natanyahu szereg warunków.

Zażądały między innymi wzmocnienia osadnictwa, szczególnie w Hebronie i Je-
rozolimie Wschodniej. Chciały stanowczej deklaracji w sprawie niepodzielności
Jerozolimy i palestyńskiego ‘prawa do powrotu’.

34

Kneset udzielił votum zaufania rządowi Beniamina Natanyahu, przy 62 depu-

towanych za i 50 przeciw.

35

W expose Natanyahu mówił, że priorytetem jego rzą-

du będzie bezpieczny pokój. Podkreślał potrzebę wzmocnienia pozycji Jerozolimy
jako stolicy Państwa śydowskiego oraz działań na rzecz rozszerzenia żydowskiej
imigracji do Izraela. Wspomniał także o wznowieniu procesu osadniczego.

36

Kon-

tynuację negocjacji z Palestyńczykami uzależniał od wypełnienia przez nich zo-

34

E. Karsh [ed.], From Rabin to Natanyahu. Israel Troubled Agenda, Frank Cass, London, Port-

land, 1997, s.18.

35

Wszystkie partie koalicyjne plus Moledet głosowały „za”, podczas gdy Partia Pracy, Meretz,

Demokratyczny Front dla Pokoju i Równości oraz Zjednoczona List Arabska „Przeciw”.

36

Treść expose można znaleźć na internetowej stronie Izraelskiego Ministerstwa Spraw Zagra-

nicznych http://www.mfa.gov.il/mfa/go.asp?MFAH01ft0 (30.04.02)

16

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

bowiązań podjętych we wcześniejszych porozumieniach. Zaznaczył także, że jego
rząd jest przeciwny powstaniu Państwa Palestyńskiego i wyraźnie sprzeciwia się
roszczeniom palestyńskim w sprawie prawa do powrotu.

Jak się okazało, rządzenie było dla nowego premiera, zadaniem niemalże kar-

kołomnym. Wśród wielu kwestii, które stanowiły zarzewie konfliktu wewnątrz
koalicji niezwykle istotnym był sposób postępowania z Palestyńczykami i losy
procesu pokojowego. Część koalicyjnych partnerów Likudu była niezadowolona z
braku postępów w realizacji dotychczasowych postanowień, część zaś oburzona
była nowymi rozstrzygnięciami negocjacyjnymi

37

, z których najważniejsze to

porozumienie o wycofaniu się izraelskiej armii z Hebronu oraz sponsorowanego
przez Amerykanów spotkania na Plantacji Wye w październiku 1998 roku, efek-
tem którego było Memorandum (Wye River Plantation Memorandum).

38

Porozu-

mienie zakładało oddanie kontroli na 13% Judei i Samarii administracji palestyń-
skiej i potwierdzało kontrolę przyznaną wcześniej Palestyńczykom na obszarze
14% Zachodniego Brzegu. W odpowiedzi, na co Palestyńska Rada Narodowa
miała wykreślić z Konwencji Palestyńskiej zapisy o zniszczeniu Izraela.

Kiedy Bibi był jeszcze w Stanach Zjednoczonych, lejburzyści zaoferowali mu

swoje parlamentarne poparcie w sprawie przeforsowania postanowień Memoran-
dum, pomagając Natanyahu w pokonaniu, w dość niekonwencjonalny sposób,
kłopotów koalicyjnych. Premier po powrocie szybko zorientował się, że nie dość,

ż

e nie dysponuje większością w koalicji, to nie ma już nawet poparcia wewnątrz

własnej partii. Natanyahu nie chciał jednak aliansu z Partią Pracy, oznaczałoby to
bowiem faktyczny koniec kolacyjnego rządu. Okazało się, że kompromis osią-
gnięty w Ameryce, okupiony został stabilnością koalicji. Jako pierwsza rząd opu-

ś

ciła Narodowa Partia Religijna.

Kiedy 23 listopada 1998 roku, został zgłoszony wniosek o rozwiązanie Knese-

tu, wielu obserwatorów i polityków spodziewało się, że koniec kadencji Czterna-
stego Knesetu nastąpi szybko. Jednakże różnego rodzaju okoliczności spowodo-
wały, że dyskusja i głosowanie nad wnioskiem zostały przesunięte aż do 21 grud-
nia. Już w pierwszym czytaniu 81 członków Knesetu poparło wniosek, a 30 było
przeciwko, przy czterech nieobecnych. Jednym ze zwolenników rozwiązania
Knesetu, w tym głosowaniu był sam premier B. Natanyahu przeciwko zaś były:
Szas, Zjednoczony Judaizm Tory i Yisrael Ba’Aliya. Po głosowaniu odesłano
wniosek do parlamentarnej Komisji Legislacyjnej, która po konsultacji z frakcja-
mi parlamentarnymi zdecydowała, że kolejne wybory do parlamentu i na premiera
odbędą się 17 maja 1999 roku. 4 stycznia 1999 roku Kneset ostatecznie przegło-

37

W łonie koalicji powstała grupa przeciwna jakiemukolwiek porozumieniu i kompromisowi z

Arabami, bazą tu była przede wszystkim partia Tsomet, wspomagana przez kilku członków parla-
mentarnej reprezentacji Narodowej Partii Religijnej, jednego z członków Gesher - Michael’em
Kleiner’em oraz przez poza koalicyjne ultra prawicowe ugrupowanie – Moledet. Grupa ta nazwała
się - Front Ziemi Izraela (Land of Israel Front) i dysponowała 17 miejscami w Knesecie.

38

Tekst „Wye River Memorandum” można znaleźć na internetowych stronach izraelskiego Mini-

sterstwa Spraw Zagranicznych [w]: http://www.mfa.gov.il/mfa/go.asp?MFAH07o10 (28.06.03)

17

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

sował ustawę o samorozwiązaniu, w proporcji 85:27. Tym razem premier Natany-
ahu nie głosował.

39

Obserwatorzy izraelskiej sceny politycznej, oceniając okres urzędowania pre-

miera Natanyahu, zwracają uwagę na konfrontacyjny styl sprawowania rządów,
liczne prowokacje, których autorem miał być sam premier. Z perspektywy naszej
analizy wspomnieć można choćby otwarcie podziemnego tunelu archeologiczne-
go pod Wzgórzem Świątynnym (23.03.1997r.). Premier podjął decyzję o otwarciu
tunelu wbrew zaleceniom Służb Bezpieczeństwa. Dzień po otwarciu tunelu Jaser
Arafat wezwał Palestyńczyków do demonstracji i strajków w proteście przeciwko
naruszaniu świętości Meczetu Skały. Inną sprawą jest, że Arabowie sukcesywnie
niszczyli archeologiczne dowody żydowskiej obecności na Wzgórzu Świątyn-
nym.

40

Po raz pierwszy od podpisania Deklaracji Zasad z Oslo, palestyńscy mili-

cjanci, uzbrojeni zresztą przez Izraelczyków, strzelali do izraelskich żołnierzy.

41

WYBORY W 1999 ROKU.

Wraz z rozpoczęciem kampanii wyborczej, 21 grudnia 1998 r. w partii Li-

kud wrzało. Wojna partyjna rozpoczęła się, już 22 grudnia 1998 roku, gdy były
minister finansów w rządzie Natanyahu, Dan Meridor ogłosił, że odchodzi z Li-
kudu i sam zamierza startować w wyborach na premiera. Komentując rządy Nata-
nyahu jako nieudolne gdzie nie ma odpowiedzialności i brak jest przywództwa
dodał, że Natanyahu musi odejść dla dobra kraju.

42

Również Beny Begin z Liku-

du, 22 grudnia ogłosił, że zamierza ubiegać się o fotel premiera, określając siebie
jako jedyną alternatywę na prostej drodze do powstania Państwa Palestyńskiego,
rządzonego przez Organizacje Wyzwolenia Palestyny i Hamas, które nie przynie-
sie ani bezpieczeństwa, ani pokoju.

43

Przystępując do kampanii, Likud był podzie-

lony i zwaśniony. Podobnie sytuacja wyglądała w innych partiach prawicowych.
Dlatego Rada YESHE (YESHE Council), zasugerowała by ugrupowania prawi-
cowe startowały w wyborach parlamentarnych ze wspólnej listy, istniało bowiem
spore ryzyko, że jeśli każda z małych prawicowych partii (Herut, Moledet, Tso-
met oraz Tekuma) startowałby osobno, żadna z nich nie pokonałaby klauzuli za-
porowej (z wyjątkiem Herut, której prognozy dawały 3%), razem zaś mogły, we-
dług sondaży liczyć na 8 % poparcie elektoratu. 12 marca 1999 roku, trzy partie
(Moledet, Tekuma i Herut) podpisały porozumieniu o stworzeniu ugrupowania o
nazwie Unia Narodowa.

Partia Centrum natomiast odcinała się od postulatów ultraprawicowych, ofe-

rując miejsce na swojej liście wyborczej Uri Savir’owi, architektowi i negocjato-
rowi porozumień z Oslo oraz jednemu z najbliższych współpracowników Peresa,
czy córce Icchak’a Rabina, Dalii Rabin - Pelossof. Z drugiej zaś strony, jej akty-

39

N. Greenwood, L. Scharmm [ed.], Israel Year Book and Almanac 1999, vol. no.53, s.147.

40

A. Diskin, The Last Days of Jerusalem… Op.cit, s. 114.

41

D.J. Elazar, S. Sandler, Israel at the polls 1996, London 1998, s.27.

42

N. Greenwood, L. Scharmm [ed.], Israel Year Book and Almanac 2000, vol. no.54, s. 24.

43

Ibidem.

18

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

wiści często podkreśli wagę religii i tradycji żydowskiej w życiu politycznym
Izraela.

Atmosfera przedwyborcza na lewicy była o wiele spokojniejsza niż na prawi-

cy. Strategią wyborczą Ehud’a Baraka, miało być stworzenie ogólnospołecznego
ruchu, który z czasem miał stać się konfederacją partii, pod nazwą „Jeden Izrael”.
Wedle planu Barak’a miał on łączyć w sobie: Partię Pracy, Gesher, Meimad (na-
rodowo - religijny ruch na lewo od NPR) oraz Dor Shalom (ruch pro-pokojowy na
prawo od „Pokoju Teraz”) oraz alternatywne wobec Yisrael Ba’Aliya i Yisrael
Beitenu ugrupowania imigrantów. 25 lutego 1999 roku Barak ogłosił, że porozu-
mienie z David’em Levy z Gesher i Meimad zostało podpisane.

Na lewo od Partii Pacy, partia Meretz, będąca platformą trzech ugrupowań,

przeżywała swego rodzaju kryzys. Shinui, jeden z komponentów Meretz – odłą-
czyła się tworząc niezależne ugrupowanie. Meretz zaś, jak w poprzednich wybo-
rach, podkreśliła swoją propokojową i socjalną linię polityki. Szczególnie w kwe-
stii pokoju, miała jednoznaczne stanowisko: opowiadała się za proklamacją Pań-
stwa Palestyńskiego, dopuszczała kompromis w sprawie Jerozolimy, była za cał-
kowitym wycofaniem się ze Wzgórz Golan za cenę pełnego pokoju z Syrią oraz
wycofaniem się izraelskiej armii z Libanu. Meretz zapowiedziała, że może stać
się członkiem każdej koalicji, pod warunkiem, że Natanyahu nie będzie premie-
rem.

Ugrupowania arabskie skoncentrowały się na niedopuszczeniu do zbytniego

rozdrobnienia, by nie strącić wiele w wyniku przeliczania głosów na mandaty po
uwzględnieniu klauzuli zaporowej. Chciano by na „przedwyborczym rynku” nie
pojawiło się więcej niż dwie, trzy partie arabskie. Ostatecznie arabscy wyborcy
mieli do wyboru trzy jasno identyfikowalne ugrupowania: komunistów z Demo-
kratycznego Frontu dla Pokoju i Równości, religijno- nacjonalistycznie ukierun-
kowaną Zjednoczoną Listę Arabską i laicką nacjonalistyczną Nową Partię Arab-
ską.

Jeśli chodzi o samą kampanię wyborczą to sprawą, na której skupiano najwię-

cej uwagi, tak na lewicy jak i w centrum, było odsunięcie Natanyahu od władzy.
Co oczywiście podyktowane było pragnieniem zmiany sposobu rządzenia i kie-
runków polityki. Część działaczy Likudu, wierzyła w cud, jaki już raz się zdarzył,
kiedy w kampanii wyborczej w 1996 roku, udało się pokonać wewnątrzpartyjne
problemy oraz przekonać wyborców do osoby Natanyahu. Ci zaś, którzy nie
chcieli dłużej współpracować z Natanyahu, po prostu odeszli jak choćby Icchak
Mordechai, minister obrony w rządzie Natanyahu.

Hasłem kampanii chciano uczynić Natanyahu: silny lider, dla silnych ludzi,

wybór okazał się jednak chybiony, lewica oskarżyła natychmiast Natanyahu o
używanie faszystowskiego tonu, a media wyśmiały hasło przywołując wydarzenia
ostatnich lat na dowód, że odchodzący premier, silnym liderem nie był. Wspo-
mniany wyżej Mordechai, który w czasie kampanii występował jako lider nowo
założonej Partii Centrum, publicznie wyśmiewał i krytykował swojego byłego
zwierzchnika, mówił, że nie zaprowadzi on bezpiecznego pokoju, bo sam jest nie-

19

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

bezpieczny.

44

Innym chwytem miało być powtórzenie niezwykle udanego hasła z

poprzednich wyborów, że Barak podzieli Jerozolimę. Barak jednak, nie był Pere-
sem, w oczach izraelskiej opinii publiczne był młodym utalentowanym wojsko-
wym, postrzegany wówczas jako prawy i błyskotliwy polityk. W ‘obronie’ Ehuda
Baraka, stanął nawet prominentny działacz Likudu, burmistrz Jerozolimy Ehud
Olmert, przyznając w jednym z wywiadów: Ehud Barak, jest oddany idei jedności
i integralności Jerozolimy. Nie podzieli Jerozolimy.

45

W programie „Jednego Izraela”, podkreślono niepodzielność Jerozolimy pod

izraelską zwierzchnością, Barak zaprzeczył możliwości wycofania się do granic z
przed 1967 roku, zapewniono również osadników, że nie będą ewakuowani z Te-
rytoriów (Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu). Zapowiedział, że jeśli doszłoby do
podpisania traktatów pokojowych z Syrią i Palestyńczykami, przed ich ratyfikacją
zorganizowane byłoby ogólnonarodowe referendum. W marcu po zabiciu izrael-
skiego wojskowego w Południowym Libanie, Barak zapowiedział, że jeśli zosta-
nie premierem w ciągu roku od momentu objęcia przez niego urzędu izraelska
armia wycofa się okupowanego od 20 lat Południowego Libanu.

Podobnie jak w poprzednich latach, na przebieg kampanii i wybory dokony-

wane przez Izraelczyków, znaczący wpływ miała sytuacja na terenach zamiesz-
kiwanych przez Palestyńczyków, reakcje palestyńskich liderów i dynamika kon-
fliktu. Znawca problematyki B. Rubin

46

, analizując wpływ czynnika ‘palestyń-

skiego’ (Palestinian factor), na wybory w Izraelu w 1999 roku zauważył, że choć
pozbawieni prawa głosu Palestyńczycy mieli swoich faworytów, a na obszarze
Autonomii Palestyńskiej paralelnie do kampanii wyborczej w Izraelu toczyła się
quasi – kampania, której osią były wybory obywateli Izraela. Linia podziału naj-
lepiej widoczna była w odniesieniu do wyborów premiera. Umiarkowani Pale-
styńczycy, związani ze strukturami Autonomii Palestyńskiej, bądź je popierający,
wyraźnie chcieli by wygrał Barak. Palestyńczycy związani, bądź sympatyzujący z
ugrupowaniami ekstremistów (jak Islamski Dżihad, Hamas, Ludowy Front Wy-
zwolenia Palestyny), nie widzieli sensu i potrzeby rokowań z Izraela, celem ich
działania był zniszczenie Państwa śydowskiego. Szejk Jassin, duchowy przywód-
ca Hamasu, przyznał, że jego grupa będzie walczyć, bez względu na to, czy u wła-
dzy w Izraelu będzie Partia Pracy czy Likud, podkreślił także, że nie ma znacze-
nia, kto wygra, bo obie partie to dwie strony tej samej monety. Podobnego zdania
byli liderzy Demokratycznego Frontu Wyzwolenia Palestyny. Jak zauważył Ru-
bin, ugrupowania te widziały większą korzyść dla sprawy palestyńskiej w zwycię-
stwie Natanyahu, co w ich mniemaniu doprowadziłoby do dalszej międzynarodo-
wej izolacji i potępienia Izraela, zaś fiaskiem w negocjacjach pokojowych, w ta-
kiej sytuacji, obarczeni byliby śydzi.

47

44

A. Arian, M. Shamir [ed.], The elections in Israel 1999, Jerusalem 2002, s.3.

45

Ibidem, s. 32.

46

B. Rubin, External Factors in Israel’s 1999 Elections, [w]: Middle East Review of International

Affairs, Vol.3, No. 4, (December 1999), s. 34.

47

Ibidem, s.35.

20

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

Wśród Palestyńczyków toczyła się zacięta dyskusja nad datą ogłoszenia de-

klaracji niepodległości. Jednym z rozważanych terminów była 5 rocznica podpi-
sania w Kairze porozumienia wprowadzającego w życie uzgodnienia z Oslo (4
maja 1994 roku). Dzień ten, wyprzedzał wybory w Izraelu zaledwie o 2 tygodnie.
Wielu izraelskich działaczy lewicowych w tym między innymi, Jossi Beilin,
zwracało się do Arafata o zmianę zamiarów (odnośnie daty ogłoszenia deklaracji
niepodległości). Inną formą zaangażowania Palestyńczyków w kampanię wybor-
czą były powiązania liderów Autonomii Palestyńskiej ze startującymi w wybo-
rach ugrupowaniami arabskimi. Mówiło się o naciskach wobec arabskiego kandy-
data na premiera Azmi’ego Bishar’a

48

, by ten wycofał się na rzecz Baraka z wy-

ś

cigu. Sam Barak odpowiadając na zarzuty sztabu Natanyahu o wyborczy alians z

Arafatem powiedział: Arafat nie będzie wybierał Baraka, tak samo jak lider Ha-
masu, szejk Jassin, nie może głosować, na Natanyahu nawet, jeśli twego chce.

49

Nie mniej jednak kandydat arabski wycofał się z wyborów, a Barak otrzymał

95% ważnie oddanych głosów izraelskich Arabów. Analizując wyniki wyborów
Ghanem i Ozarsky – Lazar zauważyli, że Barak otrzymał 56% głosów, ale wśród
elektoratu żydowskiego jedynie 51%

50

, oznacza to, że Arabowie aż w 5% przy-

czynili się do zwycięstwa kandydata lewicy.

Na kilka dni przed wyborami nie było wątpliwości, kto zostanie premierem,

pytaniem, nurtującym polityków i media było czy w wyborach na premiera odbę-
dzie się druga tura głosowania oraz jaki układ sił będzie w nowym Knesecie.

Wybory, które odbyły się 19 maja 1999 roku, spowodowały dalszą fragmen-

taryzację izraelskiej sceny politycznej. Izraelski wyborca, posiadający już pewien
bagaż doświadczeń związanych z możliwościami, jakie dawał mu „nowy system”,
głosował podwójnie. Mógł głosować on po pierwsze na premiera, dla przykładu:
na E. Baraka, popierając proces pokojowy i na Meretz, opowiadając się za socjal-
demokratycznym porządkiem, lub odwrotnie wyborcy NPR, pozostając lojalnymi
wobec partii, mogli udzielić poparcie Natanyahu, opowiadając się jednocześnie za
jego polityką w sprawie porozumienia pokojowego. Trendy wyborcze znalazły
najlepsze odzwierciedlenie w wynikach wyborów.

Liczba partii w Knesecie z 13 wzrosła do 15, diametralnie również zmienił

się układ sił w nowym parlamencie. Dwie duże partie Likud i Partia Pracy w su-
mie nie posiadały nawet absolutnej większości (61 mandatów w 120 mandato-
wym Knesecie). Partia Pracy straciła w stosunku do wyborów w 1992 roku 15
miejsc w Knesecie, a w stosunku do wyborów w 1996 roku 8 miejsc. Natomiast
Likud stracił w stosunku do wyborów w 1992 roku 10 miejsc, a w stosunku do

48

Azmi Bishar, był pierwszym w historii arabskim kandydatem na izraelskiego premiera. Wyda-

rzenie to można odczytać jako ważny krok w procesie legitymizacji systemu politycznego i kon-
cepcji demokracji etnicznej. Wystawienie przez Arabów własnego kandydata oznaczało akcepta-
cję dla istnienia państwa Izrael i respektowanie zasad owego sytemu. Czytaj więcej [w]: A.Arian,
M.Shamir [ed.], The elections in Israel 1999, Jerusalem 2002, s.121-138.

49

B. Rubin, External Factors in Israel’s…, op.cit, s.40

50

A.Arian, M.Shamir [ed.], The elections in Israel…, op.cit, s.136.

21

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

wyborów w 1996 roku 13 miejsc w izraelskim parlamencie. W tym samym czasie
partie religijne i partie małe wzmocniły swoją pozycję, czego najlepszym przy-
kładem był wynik partii SZAS, która w 1992 roku miał 5 reprezentantów w par-
lamencie, w 1996 – 10, a 1999 – 17. Nie trudno się domyślić, że tak rozdrobniona
scena polityczna nie wpłynęła korzystnie na proces decyzyjny na poziomie rzą-
dowym.

Tabela 7. Wyniki wyborów na Premiera (17 maja 1999)

Wszystkie głosy

% ważnych głosów

% wszystkich głosów

Ehud Barak

1,791,020

56.1

53.1

Beniamin Netanyahu

1,402,474

43.9

41.6

Uprawnieni do głosowania : 4,285,428

Frekwencja 78.7% (3,372,952)

Ważne głosy: 94.7% (3,193,494)

Źródło: dane Centralnej Komisji Wyborczej oraz www.knesset.gov.il

Tabela 8. Wyniki wyborów do Knesetu (17 maja 1999)

Głosy

mandaty

liczba

%

Zmiany

od 1996

liczba

%

zmiany

1996

Jeden Izrael

670,484

20.3

-6.5

26*

21.7

-6.6

Likud

468,103

14.2

-10.9

19

15.8

-10.9

Szas

430,676

13.0

+4.5

17*

14.1

+5.8

Meretz

253,525

7.7

+0.3

10*

8.3

+0.8

Yisrael ba’Aliyah

171,705

5.2

-0.5

6*

5.0

-0.7

Shinui

167,748

5.1

+5.1

6

5.0

+5.0

Partia Centrum

165,622

5.0

+5.0

6*

5.0

+5.0

Mafdal (NPR)

140,307

4.2

-3.7

5*

4.2

-3.3

Zjednoczony Judaizm

Tory

125,741

3.8

+0.6

5*

4.2

+0.8

Ra’am

114,810

3.5

+0.6

5

4.2

+0.8

Unia Narodowa

100,181

3.0

+0.6

4

3.3

+1.7

Yisrael Beitenu

86,153

2.6

+2.6

4

3.3

+3.3

Hadash

87,022

2.6

-1.6

3

2.5

-1.7

Balad

66,103

2.0

+2.0

2

1.7

+1.7

Jeden Naród

64,143

1.9

+1.9

2

1.7

+1.7

Pnina Rosenblum

44,953

1.4

+1.4

0

0.0

=

Emeryci

37,525

1.1

+1.1

0

0.0

=

Zielony Liść

34,029

1.0

+1.0

0

0.0

=

Trzecia Droga

26,290

0.8

-2.4

0

0.0

-3.3

22

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

23

Zieloni

13,292

0.4

+0.4

0

0.0

=

Inne partie

41,004

1.2

-1.3

0

0.0

=

Uprawnieni do głosowania: 4,285,428

Frekwencja: 78.7% (3,373,748)

Ważne głosy: 98.1% (3,309,416)

Źródło: dane Centralnej Komisji Wyborczej oraz www.knesset.gov.il
* partie koalicyjne

Rząd stworzony przez Ehuda Baraka, składał się z platformy wyborczej „Je-

den Izrael” plus trzech partie religijnych (Narodowa Partia Religijna z 5 manda-
tami w Knesecie; SZAS – z 17 mandatami oraz Zjednoczony Judaizm Tory „Uni-
ted Thora Judaism” z 5 mandatami). Oprócz tego w rządzie pojawiła się partia
rosyjskich emigrantów - Yisrael Ba’Aliya, Partia Centrum oraz Meretz. A więc
nowy premier, który uzyskał poparcie już w pierwszej turze, o 12,16% większe
niż jego kontrkandydat musiał kooperować, z silnym blokiem partii religijnych,
plus laicką partią emigrantów (Yisrael Ba’Aliya) zdecydowanie przeciwną podpi-
saniu jakiegokolwiek porozumienia z Palestyńczykami, oraz z socjaldemokra-
tyczną partią antyreligijną (Meretz), opowiadającą się za porozumieniem pokojo-
wym z Arabami.

Kontestując wydarzenia powyborcze Diskin pisze, że trudno sobie wyobrazić

bardziej dziwaczna koalicję

51

od tej stworzonej przez Baraka. Wchodzące w skład

koalicji ugrupowania reprezentowały diametralnie różne poglądy na niemalże
wszystkie istotne dla państwa sprawy, w tym politykę wobec Palestyńczyków.
Dla analityków jasne było, że jakakolwiek decyzja rządu zaowocuje zapewne
kryzysem koalicyjnym.

W procesie tworzenia rządu w Izraelu, jak już była o tym mowa wcześniej,

partie arabskie nigdy nie były brane pod uwagę, jako potencjalni partnerzy koali-
cyjni. I choć programowo byłoby nowemu premierowi łatwiej dogadać się z Ha-
dash i Balad

52

, niż z na przykład z Narodową Partią Religijną czy Szas. Barak

wolał skomplikowaną mozaikę koalicyjną niż Arabów w rządzie, co uznane zo-
stała za dobitny dowód na etniczny charakter demokracji

53

w Izraelu.

Kneset udzielił votum zaufania rządowi Baraka 6 lipca, lecz ostateczny jego

kształt, zaprezentowany został 5 sierpnia, kiedy parlament zmienił Prawo Gene-
ralne „Rząd” z 1992 roku, które wprowadzało ograniczenie liczby ministerstw,
umożliwiając utworzenie 5 nowych ministerstw, co było niezbędne dla usatysfak-
cjonowania wszystkich partnerów koalicyjnych. Jednocześnie obejmując urząd
Barak zreorganizował niektóre z ministerstw, chciał przez to skoncentrować jak

51

A. Diskin, The Last Days of Jerusalem… Op.cit, s. 140.

52

Pierwsza to Komunistyczna Partia Izraela, której członkowie są przeważającej większości Ara-

bami, druga to Narodowe Zgromadzenie Demokratyczne, będąca partią reprezentującą mniejszość
Arabską w Izraelu.

53

Czytaj więcej [w]: The Model of Ethnic Democracy: Israel as a Jewish and Democratic State."

Nations and Nationalism 8, 4 (October 2002), s. 475-503.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

najwięcej władzy we własnych rękach lub w rękach bezpośrednio mu podległych
ludzi (a więc w kancelarii premiera).

Jednym z najważniejszych wydarzeń kadencji premiera Baraka były rokowa-

nia pokojowe z Palestyńczykami w Camp David w sierpniu 2000 roku. W pilnie
strzeżonej letni rezydencji amerykańskich prezydentów miano dyskutować osta-
teczny kształt porozumienia między Izraelem a Palestyńczykami. Wśród spraw,
które stanęły na stole rokowań był status Jerozolimy, sprawa palestyńskich
uchodźców, przebieg granicy przyszłego Państwa Palestyńskiego. Pertraktacje już
na wstępie wydawały się być trudne, co dodatkowo komplikował nadchodzący
kryzys koalicyjny. Kiedy premier wybierał się do Camp David, Yisrael Ba’Aliya
opuściła rząd. Na tym nie koniec, w czasie 2 - tygodniowych negocjacji w USA,
gdy Barak rozmawiał o pokoju, mającym dać Izraelowi gwarancje bezpieczeń-
stwa, rząd po kolei opuściły wszystkie partie religijne. Na końcu premiera Baraka
pożegnała partia Gesher, z której pochodził minister spraw zagranicznych, David
Levi. Będąc jeszcze w USA Barak, wiedział już, że jego rząd jest rządem mniej-
szościowym, a gabinet ministra spraw zagranicznych jest pusty. Ehud Barak nig-
dy nie ukrywał, że celem priorytetowym jego polityki jest sfinalizowanie rozmów
pokojowych, nawet po fiasku Camp David, nie dawał za wygraną.

7 września 2000 roku, ówczesny lider największej partii opozycyjnej Ariel

Szaron, wraz z kilkoma innymi członkami Likudu, udał się na Wzgórze Świątyn-
ne w Jerozolimie. Wizyta ta została oczytana przez społeczność arabską jako
prowokacja. Bezpośrednim następstwem tego wydarzenia była eskalacja przemo-
cy. Datę 8 września 2000 r. uznano za początek II Intifady (zwanej również Inti-
fadą al Aksa).

Kryzys gabinetu Baraka i pogarszająca się sytuacja polityczno – społeczna,

nasuwały tylko jedno rozwiązanie - nowe wybory. Ehud Barak, początkowo czy-
nił wszystko, co w jego mocy by nie doszło do rozwiązania Knesetu i upadku jego
rządu. Nieoczekiwanie jednak, ku zaskoczeniu polityków i mediów Barak wyraził
swoje poparcie dla idei wcześniejszych wyborów, wykonując jednocześnie „bły-
skotliwy” manewr - wymuszając przedterminowe wybory, ale tylko na stanowi-
sko premiera.

Wniosek o rozwiązanie Knesetu i wcześniejsze wybory, został przyjęty osta-

tecznie w proporcji głosów 66 do 23, przy 13 nieobecnych.

54

Yoel Marcus z Ha’aretz, trafnie zauważył, że po nieudanych rokowaniach w

Camp David, wybuchu Intifady i rozpadzie rządu tym, który miał największy
wpływ na wyniki następnych wyborów i losy Izraela był Jaser Arafat.

55

WYBORY W 2001 ROKU.

54

Ha’aretz, 29.11.00.

55

Ha’arete, 29.11.00.

24

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

Ehud Barak oświadczył, że zdecydowany jest wystartować w wyborach na pre-
miera. Kandydatem Likudu został Ariel Szaron - kontrowersyjny polityk, wów-
czas reprezentujący prawą flankę partii Likud.

Sukcesywnie w badaniach opinii publicznej poparcie dla Barak’a malało, a

tym samym liderem wyścigu, z dnia na dzień stawał się Ariel Szaron. W pewnym
momencie aktywiści Partii Pracy, zastanawiali się czy nie zastąpić Baraka – Szy-
monem Peresem lub czy nie wystawić kandydatury Szymona Peresa jako alterna-
tywnego kandydata. Peres wedle zamysłów zwolenników tej koncepcji miałby
stać się kandydatem partii Merec, która dysponowała dziesięcioma mandatami w
Knesecie, co zaś było warunkiem koniecznym do zgłoszenia kandydata.

56

Osta-

tecznie żaden z tych pomysłów nie został wcielony w życie

Jeszcze w czasie trwania kampanii, jednym z tematów dominujących był

kształt nowego gabinetu. Likud z Szaronem na czele kilkakrotnie dawał do zro-
zumienia, że w razie wygranej zainteresowany byłby stworzeniem Rządu Jedności
Narodowe

j

57

. Na te, nie do końca oficjalne informacje, Barak odpowiadał, że nie jest za-

interesowany rządową współpracą z ekstremistyczną prawicą. W lutym Szaron,
korzystając z wyników badań opinii publicznej, które dawały mu przewagę nad
Barakiem, formułował dość konkretne propozycje w sprawie Rządu Jedności Na-
rodowej, oferując Partii Pracy dwa strategiczne ministerstwa (spraw zagranicz-
nych i obrony).

Wyniki wyborów, jakie odbyły się 6 lutego 2001 roku, nie były niespodzian-

ką, Szaron wygrał pokonując w druzgocący sposób Ehuda Baraka. Najważniej-
szym czynnikiem mającym wpływ na zwycięstwo Szarona, było fiasko rozmów
pokojowych w Camp David, i eskalacja przemocy po obu stronach konfliktu. Ba-
rak przegrał, ponieważ stracił poparcie wśród izraelskich Arabów. Jak wynika z
badań opinii publicznej elektorat arabski Baraka, zmniejszył się o 25%

58

, zanoto-

wano również najsłabszą od 1949 roku frekwencję w tym sektorze wyborczym.

Tabela 9. Wyniki wyborów na Premiera (7 luty 2001)

Wszystkie głosy

% ważnych głosów

% wszystkich gło-

sów

Ariel Sharon

1,698,077

62.4

60.5

Ehud Barak

1,023,944

37.6

36.4

Uprawnieni do głosowania: 4,504,769

Frekwencja: 62.3% (2,805,938)

56

Ha’aretz, 28.01.01.

57

Ha’aretz; 18.12.00.

58

A. Diskin, The Last Days of Jerusalem… Op.cit, s. 145.

25

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

26

Ważne głosy: 97.0% (2,722,021)

Ź

ródło: dane Centralnej Komisji Wyborczej oraz www.knesset.gov.il

Oczekiwania społeczeństwa izraelskiego wobec Szarona były spore. Benny

Kashiriel, przewodniczący Rady Osadniczej w Judei, Samarii i Strefie Gazy, ko-
mentując wynik wyborów oświadczył: Barak chciał referendum, i odbyło się refe-
rendum w wyniku, którego otrzymał jasne odpowiedzi: nie dla ustępstw, nie dla
podziału Jerozolimy, nie dla powrotu uchodźców. Szaron musi poprawić bezpie-
czeństwo kraju i wznowić rozbudowę osiedli w Judei i Samarii.

59

Ariel Szron zaprezentował swój rząd 7 marca 2001 roku. Był to Rząd Jedności

Narodowej, gdzie były reprezentowane obie największe siły w parlamencie. No-
wy gabinet skupiał polityków prawicowych, lewicowych, centrowych i z partii
religijnej. Nawiasem mówiąc dwa lata wcześnie Ehud Barak, bliski był stworze-
nia podobnej konstrukcji koalicyjnej, podjął on jednak inną decyzję, niektórzy
analitycy twierdzili, że była ona błędna. Niewątpliwie nie było błędem posunięcie
Szarona, który proponując Partii Pracy współtworzenie rządu, zapewnił swojemu
rządowi bezpieczeństwo polityczne i prawie wyeliminował, ewentualne ataki ze
strony opozycji. Opinia publiczna przyjęła pozytywnie utworzenie Rządu Jedno-

ś

ci Narodowej, w czym Izraelczycy doszukiwali się sposobu na przezwyciężenie

stanu zagrożenia państwa. Jednakże, na co zwróciła uwagę Dalia Itzik z Partii
Pracy (minister przemysłu i transportu w rządzie Szarona), premier w rządzie po
lewej stronie ma duży obóz propokojowy, a z prawej strony ugrupowania rady-
kalnie prawicowe oraz Beniamina Natanyahu, który knuje za jego plecami, ma też
skomplikowaną polityczną rzeczywistość przed sobą, a to wszystko czyni jego ży-
cie bardzo trudnym

60

.

W zwycięskim przemówieniu, tuż po ogłoszeniu wyników wyborów, Szaron,

zapowiedział, że dołoży wszelkich starań by przywrócić bezpieczeństwo i stabil-
ność Izraelowi. Przyznał, że pokój wymaga od Izraelczyków i ich partnerów bole-
snych kompromisów, dodał jednak, że jego rząd jest na nie gotowy, bo tego chce
izraelskie społeczeństwo. Wezwał Palestyńczyków do odstąpienia od przemocy i
powrotu do negocjacji. Potwierdził jak jego poprzednicy niepodzielny status Jero-
zolimy, jako wiecznej stolicy Państwa śydowskiego.

61

Dobre intencje, jakie moż-

na było wyczytać z przemówienia Szarona, rozbijały się o jego osobistą niechęć
do Jasera Arafata. Szaron skutecznie unikał osobistych kontaktów z liderem Pale-
styńczyków, krytykował go, oskarżał i nierzadko mu groził.

W sprawie implementacji porozumień z Palestyńczykami, niewiele udało się

zrobić. 14 czerwca 2001 roku przyjęto tak zwany Plan Tenet’a, który obejmował
sześć etapów realizacji wcześniej przyjętych porozumień. Realizacja planu okaza-

59

Ha’aretz, 06.02.01.

60

Ibidem.

61

Victory Speech by Prime Minister Elect Ariel Sharon, 07.02.2001, [w]:

http://www.mfa.gov.il/mfa/go.asp?MFAH0jd60. stan z 30.04.2002.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

ła się jednak niezwykle problematyczna. Niemalże każdy tydzień przynosił ofiary,
po jednej i po drugiej stronie. Jednym z dramatycznych wydarzeń tamtego okresu
był zamach na ministra turystyki w rządzie Ariela Szarona, Rehava’ama
Ze’eviego. Do zamordowania ministra przyznała się palestyńska organizacja Lu-
dowy Front Wyzwolenia Palestyny. Tak po jednej, jak po drugiej stronie konfliktu
nie widać było chęci kompromisu. 4 stycznia 2002 roku izraelska marynarka wo-
jenna przechwyciła na Morzu Czerwonym szmuglowany przez Palestyńczyków z
Iranu ogromny ładunek broni.

Mimo, że w trakcie rządów Szarona nic nie zmieniło się na lepsze w izrael-

skiej polityce, były one postrzegane, przez dużą część społeczeństwa, jako czas
najbardziej efektywny w ostatniej dekadzie, a z całą pewnością Szaron najlepiej
oceniany był spośród bezpośrednio wybranych premierów. Nie została powstrzy-
mana fala przemocy, a konflikt izraelsko – palestyński wzmagał się z miesiąca na
miesiąc. Zagraniczna opinia publiczna głośno krytykowała politykę Izraela.

62

Przez Europę przetoczyła się fala demonstracji poparcia dla Palestyńczyków.

WYBORY W 2003 ROKU.

Wybory, jakie odbyły się Izraelu w styczniu 2003 roku, zostały przyprowa-

dzone według „starego-nowego” prawa wyborczego, dla którego bazą było „no-
we” Prawo Generalne Rząd z 2001 roku.

Powodem prośby premiera Szarona do prezydenta Mosze Kastava, o roz-

wiązanie Knesetu i wyznaczanie daty wcześniejszych wyborów, był kryzys rzą-
dowy w październiku 2002 roku. Wszystko rozpoczęło się, gdy rząd Szarona
przygotowywał projekt ustawy budżetowej. Rozgrywka budżetowa posłużyła Par-
tii Pracy za pretekst do opuszczenia koalicji. Lejburzyści oponowali przeciwko
dalszemu dotowaniu osadników żydowskich na Zachodnim Brzegu i w Strefie
Gazy. Jak jednak podkreślano, wyjście Partii Pracy z rządu było oczekiwane jesz-
cze przed wyborami do Knesetu, które według kalendarza politycznego miały
odbyć się w listopadzie 2003 roku. Partia Pracy, musiała zaznaczyć swoją odręb-
ność i określić treść apelu politycznego, zdecydowanie różnego od programu swo-
jego ówczesnego partnera koalicyjnego, a jednocześnie głównego wyborczego
rywala.

W połowie października 2002 roku, rozpoczęła się dyskusja o wcześniej-

szych wyborach. Izraelskie media sygnalizowały wówczas, że nadchodzące wy-
bory mogą być wyjątkowe, ponieważ po raz pierwszy tematem numer jeden może
stać się coś innego niż „pokój”. Tym tematem miała być sytuacja gospodarcza.
Tak się jednak nie stało, pomimo katastrofalnej sytuacji ekonomicznej, kampania

62

Dwa incydenty miały swoje szczególne znacznie dla międzynarodowego wizerunku Izraela,

pierwszy z nich to kiedy Premier Szaron, został postawiony z stan oskarżenia, przez belgijski
wymiar sprawiedliwości chodziło o ludobójstwo w Południowym Libanie (Sabra i Shatilla), drugi
incydent miał miejsce na Światowej Konferencji przeciwko Rasizmowi, Nietolerancji i Ksenofo-
bii, która odbyła się we wrześniu 2001, kiedy delegacja izraelska oraz delegacja amerykańska
opuściła obrady motywując to antyizraelska atmosfera w czasie spotkania.

27

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

2003 roku został zdominowana po raz kolejny kwestiami związanymi z konflik-
tem izraelsko – palestyńskim i był on znowu głównym faktorem mającym wpływ
na kampanię i wyniki wyborów.

Jeszcze przed rozpoczęciem właściwej kampanii wyborczej odbyły się w

dwóch największych partiach wybory wewnątrzpartyjne. Najpierw miały miejsce
wybory na liderów partii, by kilka tygodni później wybierać kandydatów na listy
wyborcze. Konsekwencją zaadoptowanego przez izraelskie partie, sposobu wybo-
ru lidera i kandydatów na listy miało być stworzenie bardziej demokratycznego
systemu wyłaniania reprezentacji. Zamiast tego osiągnięto drastyczne osłabienie
dyscypliny i lojalności wewnątrzpartyjnej. Na znaczeniu zyskali krzykliwi człon-
kowie partii, potrafiący odpowiednio skutecznie zwrócić na siebie uwagę, stracili
zaś wieloletni aktywiści, często pracujący na zapleczu partii. Z całą mocą objawi-
ła się także inna konsekwencja primaries, korupcja (chodzi o różne formy i spo-
soby kupowania miejsc na listach wyborczych).

W wyniku primaries liderem Partii Pracy, został były mer Hajfy - Avram Mit-

zna. Jego słabym punktem było to, że nigdy nie był on zaangażowany w między-
narodową politykę nie był również nigdy członkiem Knesetu. Izraelczycy znali go
jako zwolennika kompromisu z Palestyńczykami, ostrego krytyka polityki Szaro-
na, generała armii izraelskiej. Mottem polityki wobec Palestyńczyków Mitzny,
był hasło walczyć z terrorem jakby nie było negocjacji i negocjować jakby nie
było terroru. Dopuszczał on możliwość negocjacji, z Arafatem, który w oczach
większości Izraelczyków był kompletnie skompromitowany. Chciał natychmia-
stowego wycofania się i zlikwidowania osadnictwa na większości terytoriów oku-
powanych, między innymi w Strefie Gazy. Mitzna od początku kampanii zapo-
wiadał, że pod żadnym pozorem jego partia po wyborach, nie wejdzie do rządu z
Likudem. I to była główna przyczyna wygranej z wyborach wewnątrzpartyjnych.
Większość członków Partii Pracy miała już dość współpracy z Likudem, gdzie
byli oni ciągle na drugim miejscu.

W Likudzie w drodze wyborów wewnątrzpartyjnych przewodniczącym i kan-

dydatem partii na premiera został Ariel Szaron, pokonując (o 16 punktów procen-
towych) B. Natanyahu. Primaries pokazały również niebezpieczne tendencje we-
wnątrz Likudu. Chodzi przede wszystkim o podziały i tworzące się w ich wyniku
nich grupy interesu, na czele dwóch największych obozów stał oczywiście Szaron
i Natanyahu. Widoczna była również grupa zwolenników Uziego Landaua, chcą-
ca strzec interesów osadników i „bronić Izrael” przed porozumieniem z Palestyń-
czykami.

Stara prawidłowość, że każdy akt przemocy zorganizowany przez Palestyń-

czyków, był wydarzeniem „pomagającym” prawicy, została wykorzystana w
kampanii medialnej. Wybuchające autobusy i nerwowo poruszający się sanitariu-
sze, opatrujący rannych w zamachach, byli tłem dla klipu wyborczego Likudu. Z
czasem zmieniła się percepcja „pokoju” przez Izraelczyków. Słowo „pokój” za-
stąpiono słowem „bezpieczeństwo”. Od chwili rozpoczęcie tak zwanego procesu

28

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

pokojowego konferencją w Madrycie (w 1991 roku), nadzieja obywateli Izraela
na życie w zgodzie z sąsiadami, przerodziła się w pragnienie bezpieczeństwa,
często rozumianego jako odizolowanie się od Arabów.

Szaron i jego sztab, z sukcesem starali się roztoczyć przed wyborcami własną

wizję w rzeczywistości. Po pierwsze chciano przekonać Izraelczyków, że takie
grupy jak Islamski Dżihad czy Hamas, bez względu na politykę Izraela zawsze
będą negować idee kompromisu i zgody między śydami i Arabami. Dlatego
twarda polityka wobec tych ugrupowań może przynieść więcej korzyści niż strat.
Po drugie wygenerowany obraz Arafata, nie pozostawiał żadnych wątpliwości, że
jest on główną przeszkodą na drodze do pokoju. Po trzecie kontynuowanie nego-
cjacji i polityki ustępstw wobec Palestyńczyków, gdy nie ustaje palestyński terror,
zachęca ich do przemocy jako metody artykulacji interesów. Po czwarte wreszcie,
mimo wszystko, porozumienie z Arabami jest nieuniknione, tylko to może dać
Izraelowi prawdziwe bezpieczeństwo, na poziomie demograficznym, gospodar-
czym, społecznym, międzynarodowym i militarnym. Szaron często w trakcie
kampanii powtarzał, że akcentuje generalne zasady planu pokojowego tak zwane-
go kwartetu (USA, Unii Europejskiej Rosji i ONZ), którego największym orę-
downikiem był amerykański prezydent G.W. Busha. Badania opinii publicznej
pokazywały, że plan ten akceptowało 59% izraelskiego społeczeństwa, 62% po-
pierała likwidację większości osiedli za cenę pokoju, oraz aż 70% była za twardą
polityką rządu wobec żydowskich ekstremistów.

63

Dlatego też ugrupowania znane

ze swojego radykalnego podejścia do kwestii kompromisu z Palestyńczykami,
straciły na znaczeniu w wyniku wyborów. Na przykład partia Michaela Kleinera -
Herut, której mottem był my albo oni oraz tylko za pomocą siły, nie zdołał nawet
przekroczyć 1,5% progu wyborczego. Podobnie skrajnie prawicowa Unia Naro-
dowa, która w kampanii opowiadała się przeciwko możliwości powstania Państwa
Palestyńskiego, chciała natychmiastowego wydalenia (pozbycia się) Arafata, a jej
prominentni działacze wspominali o potrzebie „dobrowolnego transferu Arabów z
Izraela”, straciła jeden mandat w Knesecie.

Wybory odbyły się 29 stycznia 2003 roku. Wielkim zwycięzcą została partia

Likud, zdobyła poparcie 29% głosujących, daleko dystansując Partię Pracy. Wielu
izraelskich wyborców nie wiedziało do końca, co zrobić ze swoim głosem. Wraz
ze zmianami prawa wyborczego, powoli zanikały stabilne zachowania wyborcze.
Podobnie jak w wyborach w 1992 roku, kiedy premier nie był wybierany bezpo-

ś

rednio i głosowano na listę partyjną, w praktyce ludzie oddawali głos na indywi-

dualności, na postać, nazwisko, na lidera. I tak w 1992 głosowano na Icchaka Ra-
bina, a w 2003 nie na Likud, tylko na Szarona. Cameron S. Brown, analizując
zwycięstwo wyborcze Likudu, a przede wszystkim triumf Szarona zauważył, że

63

C. S. Brown, Israel’s 2003 elections: victory for the moderate right and secular center, [w]:

Middle East Review of International Affairs, Vol. 7, no. 1, March 2003, s.5 i 8.

29

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

był on pierwszym od M. Begina (1981) premierem, który sprawował swój urząd
w dwóch następujących po sobie kadencjach.

64

Reakcje strony palestyńskiej, na wynik wyborów w Izraelu były dość jedno-

znaczne. Niemalże wszyscy sceptycznie odnosili się do możliwości kontynuowa-
nia negocjacji pokojowych w sytuacji, gdy na czele rządu ponownie stanął Sza-
ron. Yasser Abed Rabbo, ówczesny minister kultury i informatyzacji w palestyń-
skim quasi rządzie stwierdził, że zwycięstwo Szarona pogrzebało szanse na pokój,
a Izraelczycy popełnili historyczny błąd, którego będą żałować, tak oni jak i Pale-
styńczycy. Bardziej stanowczy był Abdul Aziz Rantisi, jeden z politycznych lide-
rów Hamasu twierdząc, że ponowne wybranie Szarona oznacza kontynuowanie
izraelskiej przemocy wobec Palestyńczyków. Zastrzegł jednak, że zostanie ona
skonfrontowana z działaniami palestyńskiego ruchu oporu.

65

Naturalnie należało-

by zastanowić się, szczególnie w odniesieniu do drugiej wypowiedzi, czy wygra-
na jakiegokolwiek innego kandydata skłoniłaby Hamas do zaprzestania czynu
zbrojnego?

Tabela 10. Wyniki wyborów do Knesetu (28.01.2003)

Liczba głosów

%

Mandaty

Likud

925,279

29.4

38

Partia Pracy - Meimad

455,183

14,5

19

Shinui

386,535

12,3

15

Szas

258,879

8,2

11

Zjednoczenie Narodo-
we

173,973

5,5

7

Meretz

164,122

5,2

6

Narodowa Partia Reli-
gijna

132,370

4,2

6

Zjednoczony Judaizm
Tory

135,087

4,3

5

Hadash

93,819

3,0

3

Am Ehad

86,808

2,8

3

Balad

71,299

2,3

3

Yisrael ba’Aliyah

67,719

2,2

2

Ra’am

65,551

2,1

2

Inne partie

131,740

4,2

0

Uprawnieni do głosowania: 4,720,075

frekwencja: 67,8% (3,200,773)

64

C. S. Brown, Israel’s 2003 elections .., op cit, s.9.

65

Palestinians reactions on Israeli Elections 2003, [w]: Jerusalem Media & Communication Cen-

ter, http://www.jmcc.org/new/03/jan/palestreaction.htm, stan z 29.11.05r.

30

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

31

Ważne głosy: 98.4% (3,148,364)

Ź

ródło: www.knesset,gov.il, stan z 23.02.2004.

Pomimo, że wiedziony przez Szarona Likud, odniósł w wyborach ogromny

sukces, wciąż do stworzenia stabilnego, większościowego rządu potrzebował,
poparcia 21 deputowanych Knesetu spoza Likudu. Szaron zgodnie z przedwybor-
czymi zapowiedziami, zaproponował Awoda

66

koalicję. Różnice ideologiczne i

interesy strategiczne poszczególnych partii i ich aktorów sprawiły, że stworzenie
takiego gabinetu okazało się wówczas niemożliwe. Ówczesny lider Partii Pracy
Mitzna, jeszcze po wyborach, do momentu złożenia swojej rezygnacji w czerwcu
2003, wykluczał dołączenie przez jego partię do rządu Szarona. Przeciwnego za-
dania był Szymon Peres.

Bez Partii Pracy, Szaron skazany był na małe ugrupowania prawicowe (nacjo-

nalistyczne i religijne). Szaron jednak chciał uniknąć całkowitego podporządko-
wania własnych interesów woli partii religijnych i nacjonalistycznych, co groziło
konfliktem z ważną siłą w parlamencie, jaką była Szinui. Tworząc rząd starał się
także nie wchodzić w alianse z ugrupowaniami, które prezentowały bezkompro-
misowe stanowisko w sprawie negocjacji z Palestyńczykami. Sprytnym posunię-
ciem było „zneutralizowanie” swojego największego partyjnego rywala Beniami-
na Natanyahu, poprzez zaproponowanie mu objęcia stanowiska ministra finan-
sów, w sytuacji dużego kryzysu gospodarczego. Zajmowana przez niego wcze-

ś

niej istotna pozycja szefa ministerstwa spraw zagranicznych, powierzona został

Silvan’owi Szalom’owi, mało wyrazistemu politykowi, który nie miał zbyt wiel-
kiego doświadczenia w dyplomacji.

67

Ostatecznie w nowym rządzie obok człon-

ków Likudu, miejsce znalazło się dla Szinui, Narodowej Partii Religijnej oraz
Zjednoczenia Narodowego.

Nadzieje i oczekiwania stawiane przed nowym premierem i jego rządem, były

znacznie większe niż ich możliwości, co doskonale widać było, kiedy rozmowy
pokojowe z Palestyńczykami zapoczątkowane na wiosnę 2003 roku, weszły w
etap szczegółowych negocjacji i ewentualnej implementacji ustaleń.

Jednym z ważniejszych, jednocześnie ostro krytykowanych przez zachodnią

opinię publiczną, posunięć premiera rozpoczętych jeszcze w poprzedniej kadencji
była budowa „muru obronnego”. Miał on oddzielić terytoria Izraela od obszarów
Autonomii, ale również otaczał osady żydowskie i drogi do nich prowadzące na
Zachodni Brzegu i w Strefie Gazy, od wsi i miasteczek zamieszkiwanych przez
Palestyńczyków. Jego przebieg znacznie utrudniał komunikację ludności Pale-
styńskiej. Sprawa muru stała się przedmiotem skargi skierowanej do izraelskiego
Sądu Najwyższego, który w wydanym 30 czerwca 2004 roku wyroku, co prawda

66

„Awoda” z hebrajskiego praca, określenie powszechnie używane zamiennie z określeniem Par-

tia Pracy.

67

W rozmowach Izraelczycy z ironią przyznawali, że w kraju, w którym mieszka kilkaset tysięcy

osób doskonale posługujących się językiem angielskim, to już drugi po David’zie Levi’m minister
spraw zagranicznych, który „w angielskim nie czuje się zbyt pewnie”.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

zgodził się, że izraelski rząd miał prawo do tego rodzaju działań ochronnych, za-
kwestionował jednak konfiskatę ziemi Palestyńczyków, zmuszając politycznych
decydentów do rewizji swoich poczynań.

68

Inną, sprawą komplikującą osiągnięcie satysfakcjonującego strony porozu-

mienia była nieugięta postawa premiera Szarona wobec palestyńskiego lidera Ja-
sera Arafata, z którym nie chciał on rozmawiać, uwięził go w kwaterze w Ramal-
lah i obwiniał o nieustające ataki terroru wymierzone w Izrael. Pojawiły się nawet
deklaracje, tak członków rządu jak i samego premiera, usunięcia przywódcy Pale-
styńczyków. Nieoczekiwanie sędziwy i schorowany Arafat, po krótkiej hospitali-
zacji w podparyskim szpitalu (gdzie został przetransportowany, gdy stan jego
zdrowia się nagle pogorszył) zmarł 11 listopada 2005 roku. Jego miejsce zajął
Mahmud Abbas (Abu Mazyn), który uzyskał legitymacje do reprezentowania Pa-
lestyńczyków w drodze wyborów, jakie miały miejsce 5 stycznia 2005 roku. No-
wy lider jednak nie był w stanie opanować i uporządkować palestyńskiej sceny
politycznej, na której znajdowali się dość niekonwencjonalni gracze jak Islamski
Dżihad czy Hamas, nie uznający jego zwierzchności.

W obliczu upływającego czasu, który w oczach wielu analityków, miał dla

niemłodego już Szarona kluczowe znaczenie, zdecydował się on na jednostronne
działanie w kwestii konfliktu z Palestyńczykami. 18 grudnia 2005 roku Szaron
ogłosił oficjalnie, że motywowany utrzymaniem żydowskiego i demokratycznego
charakteru państwa Izrael, zamierza doprowadzić do opuszczenia przez Izrael-
czyków terytoriów palestyńskich (głównie Gazy i ściśle określonych obszarów
Zachodniego Brzegu). Jednocześnie zapowiedział, że Izrael zintensyfikuje działa-
nia na rzecz rozbudowy muru obronnego.

69

6 czerwca 2004 roku koalicyjny gabinet zatwierdził kompromisową wersję

Szaronowego planu wycofania się śydów z terytoriów palestyńskich. Treść

70

przyjętego wówczas dokumentu odwoływała się do planu pokojowego zapropo-
nowanego przez G.W. Busha. Stwierdzano w nim również, że partnerski proces
mający doprowadzić do pokoju, między Izraelem a Palestyńczykami, nie jest
możliwy, ponieważ nie ma wśród Palestyńczyków wiarygodnej i zdeterminowa-
nej reprezentacji, gotowej prowadzić rozmowy dwustronne. Co najważniejsze
plan zakładał całkowite wycofanie się śydów ze Strefy Gazy oraz z niektórych
obszarów Zachodniego Brzegu (chodził głównie o północną Samarię). Wycofanie
polegać miało na ewakuacji wszystkich żydowskich miast i wsi ze Stery, lecz nie
oznaczało rezygnacji z kontroli militarnej granicy między Strefą Gazy, a Egiptem
(tzw. „Philadelphi Route”). Pomimo wycofania, również stałych baz i posterun-
ków wojskowych, Izrael zastrzegał sobie prawo do interwencji militarnej na ob-

68

Decyzja izraelskiego Sadu Najwyższego w sprawie: Beit Sourik Village Council vs. The

Government of Israel (HCJ 2056/04) z dnia 30.06.2004. Treść wyroku na stronie internetowe Sądu
Najwyższego [w]: http://elyon1.court.gov.il/eng/verdict/framesetSrch.html, stan z 13.03.,2006r.

69

Karol Migdalovitz, The Middle Peace Talks, The Library of Congress, [w]:

www.fas.org/man/crs/IB91137.pdf, stan z 26.01.2006 r.

70

Disengagement Plan of Prime Minister Ariel Sharon, April 16, 2004, [w]:

http://www.knesset.gov.il/process/docs/DisengageSharon_eng_revised.htm, stan z 25.01.2006r.

32

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

szarze opuszczanych terytoriów, kontroli przestrzeni powietrznej nad Strefą oraz
linii wybrzeża. Poza tym plan zakłada, że obszary opuszczane zostaną strefami
zdemilitaryzowanymi.

Nie trudno się domyśleć, że Plan Szarona był ostro krytykowany nie tylko

przez prawicową opozycję, ale również stał się przyczyna kryzysu wewnątrz-
koalicyjnego, a co ważniejsze ujawnił poważne rozłamy w partii Likud. Kryzys
koalicyjny miał miejsce już na przełomie maja i czerwca 2004 roku. W konse-
kwencji sprzeciwu Zjednoczenia Narodowego wobec „Planu Wycofania” się z
terytoriów okupowanych, Szaron zdymisjonował (4 czerwca 2004 roku) lidera tej
partii – Avigdora Liebermana pełniącego funkcję ministra transportu. Podobny los
spotkał ministra turystyki Beyamina Elona, również z Zjednoczenia Narodowego.
Nie był to koniec kłopotów wewnątrz-koalicyjnych. Już 6 czerwca 2004 roku re-
zygnacje zapowiedział Efraim Eitam

71

– minister budownictwa. Jego rezygnacja

była także sprzeciwem wobec Plany Szarona. Pomysły premiera nie podobały się
również niektórym prominentnym działaczom Likudu. Jednym z liderów opozycji
wewnątrzpartyjnej był Uzi Landau. Po tym jak minister Landau głosował
(26.10.2004 roku) w Knesecie przeciwko zaakceptowanemu przez rząd „Planowi
Wycofania” się, został odwołany. Kiedy w grudniu 2004 roku, w głosowaniu nad
budżetem deputowani Szinui nie poparli projektu rządowego, premier Szaron i ich
pozbawił sprawowanych urzędów. Taki rozwój wypadków oznaczał całkowity
rozpad koalicyjnego rządu. Jednak na ratunek Szronowi pospieszyła Partia Pracy,
godząc się na stworzenie kolejnego Rządu Jedności Narodowej. Nowa umowa
koalicyjna został podpisana w lutym 2005 roku. To dawało Szronowi pewną sta-
bilność oraz możliwość realizowania swojej polityki. Wycofanie się, bowiem z
terytoriów palestyńskich zapowiadane było na lato 2005 roku. Tymczasem, w
Likudzie wrzało, w sierpniu 2005 roku, rząd opuścił Beniamin Natanyahu. Z dnia
na dzień coraz trudniej było premierowi Szaronowi o poparcie własnej partii dla
realizacji swoich pomysłów. Dlatego 21 listopada 2005 roku Ariel Szaron ogłosił
powstanie nowego ugrupowanie, które przyjęło nazwę Kadima, tym samym
opuszczając Likud. Tego samego dnia premier Ariel Szaron wysłał list do prezy-
denta państwa – Mosze Katsav’a,, z prośbą o rozwiązanie Knesetu i wyznaczenie
daty wcześniejszych wyrobów. Dwa dni później prezydent przyjął tę prośbę, a
datę wyborów wyznaczył na 28 marca 2006 roku.

72

Nowa partia Szarona – Kadima, stała się przystanią dla wielu znanych i ce-

nionych polityków reprezentujących różne opcje polityczne. Warto tu wymienić
choćby: Ehuda Olmerta (byłego burmistrza Jerozolimy, v-c premiera w rządzie
Szarona), Szaula Mofaz’a (generała, ministra obrony w rządzie Szarona), Avra-
hama Hirschona (ministra turystyki w rządzie Szarona, prezydenta Międzynaro-
dowego Marszu śywych), Roni Milo (ostatnio burmistrza Tel - Avivu), Haima

71

Efraim (Effie) Eitam, do 16 Knesetu dostał się z listy Narodowej Partii Religijnej, z partii wy-

stąpił i założył własne ugrupowanie Odnowiony Narodowo Religijny Syjonizm (Renewed Natio-
nal Religious Zionism).

72

The 30th Government [w]: http://www.pmo.gov.il/PMOEng/Government/Panel, stan z

27.01.2006r.

33

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

Ramona (lidera Partii Pracy), Dalie Itzik (liderkę Partii Pracy, wielokrotnie spra-
wującą funkcję ministra), Navah Barak (ex żonę Ehuda Baraka), Uriela Reichma-
na (założyciela i lidera Szinui), czy Aviego Dichtera (byłego szefa izraelskich
służb bezpieczeństwa SZABAK). Przeprowadzane z dużą częstotliwością sondaże
opinii publicznej dawały Kadimie, spore poparcie. Według badań zleconych przez
izraelski dziennik Ha’arertz z początkiem roku 2006, partia Szarona mogła liczyć
na 42 mandaty w izraelskim parlamencie.

73

Sytuację na scenie politycznej poważnie skomplikował i zdestabilizował stan

zdrowia przywódcy Kadimy – Ariela Szarona. Już 18 listopada premier przeszedł,
jak donosiły izraelskie media, niegroźny wylew krwi do mózgu, wydawało się
jednak, że szybka interwencja lekarzy zażegnała niebezpieczeństwo. Jednakże
kilka tygodni później (4 stycznia 2006 roku) Ariel Szaron, znowu trafił do szpita-
la, tym razem doznał, groźnego i rozległego wylewu. Po skomplikowanej neuro-
logicznej operacji mózgu premier Izraela pozostaje nieprzytomny. Analitycy są
zdania, że nie wróci już nigdy do polityki. Jego miejsce zajął wicepremier Ehud
Olmert, tak w rządzie, jak również w charakterze lidera partii.

Wydaje się, że niepokojące informacje ze szpitala Hadassa, oraz równie nie-

pokojące wiadomości z terytoriów Autonomii Palestyńskiej, gdzie wybory do
zgromadzenia parlamentarnego wygrało terrorystyczne ugrupowanie, ekstremi-
stów islamskich – Hamas, znacznie podniosły poziom solidarności społecznej
wśród Izraelczyków. Niemniej jednak trudno jest postawić diagnozę i ocenić bie-

żą

ce wydarzenia w sposób zadawalający. Jest tak ze względu na ogromną dyna-

mikę oberwanych w Izraelu i Autonomii Palestyńskiej zjawisk.

Zbliżające się izraelskie wybory mają być jednymi z najważniejszych w histo-

rii tego kraju, o ironio przymiotnik „najważniejsze” towarzyszył niemalże
wszystkim głosowaniom izraelskich obywateli w ciągu ostatnich 15 laty.

73

Haaretz, 4.01.2006r.

34