Makroekonomia Gospodarki Otwartej

Wykład 13

Unia monetarna I

Leszek Wincenciak

Wydział Nauk Ekonomicznych UW, 2012

Wykład 13 – Unia monetarna I

2/30

Plan wykładu:

Wprowadzenie

Integracja walutowa w Europie

Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty
Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU
Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji
Europejski Bank Centralny

Wykład 13 – Unia monetarna I

Wprowadzenie

3/30

Wprowadzenie

◮

Powstanie w Europie współpracy walutowej w ramach tzw.
mechanizmu kursowego, ERM

◮

Stopniowe zacieśnianie integracji skutkujące przyjęciem
wspólnej waluty

◮

Kryteria konwergencji i ich ekonomiczne uzasadnienie

◮

Europejski Bank Centralny

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

4/30

Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty

Integracja walutowa w Europie

◮

Pierwsze plany integracji walutowej – przedstawienie Raportu
Barre’a w 1969, w którym zwrócono uwagę na konieczność
stworzenia procedury koordynacji krótkookresowej polityki
gospodarczej i potrzebę konsultacji w przypadku dokonywania
poważniejszych zmian. Raport ten był pierwszą próbą
sformułowania systematycznego podejścia do integracji
walutowej w EWG, przy czym położono w nim nacisk na
wzmocnienie współpracy walutowej w celu zachowania
najważniejszych osiągnięć pierwszej dekady istnienia EWG, tj.
unii celnej i wspólnej polityki rolnej.

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

5/30

Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty

Integracja walutowa w Europie

◮

Kształt unii został określony w tzw. Raporcie Wernera,
którego ostateczna wersja została przedstawiona Radzie
i Komisji 8.10.1970 r.

◮

Autorzy Raportu uznali, że unia gospodarcza i walutowa
mogłaby powstać do końca 1980 r., o ile kraje EWG wykażą
niezbędną do tego celu wolę polityczną. W swej finalnej formie
unia miała charakteryzować się pełną wzajemną
wymienialnością walut krajów członkowskich po
nieodwracalnie usztywnionych kursach, przy istnieniu pełnej
swobody przepływu towarów i usług, kapitału oraz siły
roboczej między tymi krajami. Waluty narodowe mogą być
zachowane, ale ze względów natury psychologicznej
i politycznej za pożądane uznano zastąpienie ich jedną
wspólną walutą, co miałoby potwierdzić nieodwracalność
całego przedsięwzięcia.

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

6/30

Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty

Integracja walutowa w Europie

◮

Załamanie systemu z Bretton Woods oraz pierwszy kryzys
naftowy (1971-1973) osłabiły tempo integracji walutowej
w Europie

◮

7 lipca 1978 r. w Bremie Rada Europejska postanowiła
stworzyć Europejski System Walutowy – ESW, który zaczął
funkcjonować 13 marca 1979 r. Zastąpił on uprzednio
istniejący system węża walutowego, przejmując pewne jego
elementy, a jednocześnie wprowadzając nowe

◮

ESW stworzyło osiem krajów: Francja, Niemcy, Włochy,
Belgia, Dania, Irlandia, Luksemburg i Holandia

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

7/30

Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty

Integracja walutowa w Europie

Elementy Europejskiego Systemu Walutowego:

◮

Mechanizm kursowy – ERM

◮

Europejska Jednostka Pieniężna – ECU

◮

Mechanizm interwencyjno-kredytowy

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

8/30

Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty

Integracja walutowa w Europie – ESW

Mechanizm kursowy (Exchange Rate Mechanism – ERM), który
był stosowany w ramach ESW, opierał się na dwóch kategoriach
kursów:

◮

kursach centralnych poszczególnych walut narodowych wobec
ECU,

◮

dwustronnych (bilateralnych) kursach pomiędzy
poszczególnymi walutami narodowymi. Każda waluta
wchodząca w skład ESW miała określony kurs centralny
wobec ECU, jak też kurs wobec każdej z walut wchodzącej w
skład systemu. Te ostatnie ustalane były w wyniku
skrzyżowania kursów centralnych poszczególnych walut wobec
ECU, w wyniku czego tworzyła się sieć dwustronnych kursów
centralnych (parity grid). Kursy walutowe, na których opierał
się mechanizm kursowy w ramach ESW były stałe, ale
dostosowywalne.

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

9/30

Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty

Integracja walutowa w Europie – ESW

◮

Kursy walutowe początkowo mogły odchylać się od ustalonych
parytetów centralnych o nie więcej niż ±2

1

4

% (±6%

w przypadku kilku krajów)

◮

Wąskie pasmo wahań i odmienna sytuacja gospodarcza krajów
członkowskich (ryzyko szoków asymetrycznych) były powodem
spekulacji na parytety centralne

◮

Kryzysy walutowe z lat 1992-1993 spowodowały, że
obowiązujące pasmo wahań poszerzono do ±15% – ERM2

◮

W systemie wiodącą rolę odgrywały Niemcy (niska inflacja
wymuszająca restrykcyjną politykę pieniężną, co oznaczało
relatywnie wysoką stopę procentową)

◮

Ograniczenia w swobodzie przepływu kapitału

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

10/30

Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty

Integracja walutowa w Europie

◮

Wczesny Europejski System Walutowy, charakteryzujący się
częstymi dostosowaniami kursowymi oraz szeroką kontrolą
rządu nad swobodą przepływów kapitałowych, pozostawiał
sporą swobodę w zakresie polityki monetarnej. W 1989 roku
komitet pod przywództwem Jacquesa Delorsa –
przewodniczącego Komisji Europejskiej – zarekomendował
trzy etapy osiągnięcia celu w postaci Unii Gospodarczej
i Walutowej (EMU), czyli Unii Europejskiej, w której
wszystkie waluty narodowe zastąpione byłyby jedną walutą
zarządzaną przez jedyny bank centralny w imieniu wszystkich
krajów członkowskich.

◮

Traktat z Maastricht (1991) – określenie warunków
przystąpienia do EMU w postaci kryteriów konwergencji oraz
ustalenie daty integracji najpóźniej na 1 stycznia 1999 r.

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

11/30

Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU

Etapy tworzenia EMU

Etap pierwszy – 1990-1993

◮

zniesienie restrykcji w przepływach kapitału

◮

wdrożenie programu konwergencji, zwłaszcza w zakresie
stabilności cen i finansów publicznych

◮

ograniczenie wahań kursów walutowych, zakaz zmian
kompozycji koszyka walut wchodzących w skład ECU oraz
ograniczenie możliwości częstych zmian kursów parytetowych

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

12/30

Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU

Etapy tworzenia EMU

Etap drugi – 1994-1998

◮

zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny

◮

zapewnienie bezpiecznej ścieżki konwergencji gospodarek
EWG

◮

redukcja deficytu budżetowego do 3% PKB oraz długu
publicznego do 60% PKB

◮

powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego, jako instytucji
poprzedzającej powstanie ESBC, koordynującej polityki
monetarne

◮

prawne zapewnienie niezależności krajowym bankom
centralnym

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

13/30

Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU

Etapy tworzenia EMU

Etap trzeci – 1 stycznia 1999

◮

powstanie ESBC, z centralną pozycją EBC

◮

bilateralne stałe kursy zostały nieodwołalnie usztywnione
względem ECU

◮

jedna wspólna waluta w miejsce dotychczasowych walut
narodowych – powstanie euro (oficjalnie od 1 stycznia 2002)

◮

Obecnie 17 członków EMU spośród państw UE:

Austria

,

Belgia

, Cypr, Estonia,

Finlandia

,

Francja

, Grecja,

Hiszpania

,

Holandia

,

Irlandia

,

Luksemburg

, Malta,

Niemcy

,

Portugalia

,

Słowacja, Słowenia,

Włochy

◮

Inne kraje używające euro: Monako, San Marino, Watykan
(nie posiadające banków centralnych) oraz Andora,
Czarnogóra i Kosowo (jednostronna euroizacja)

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

14/30

Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU

Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU

W traktacie z Maastricht określono kryteria, które muszą zostać
spełnione, aby kraj członkowski UE mógł stać się członkiem EMU
i przyjąć wspólną walutę.
Główną ideą tych uregulowań było doprowadzenie do swobodnego,
czyli bez napięć, funkcjonowania gospodarek krajów członkowskich
w ramach jednego organizmu unii gospodarczo-walutowej. Wśród
zapisów traktatowych znalazły się te o charakterze jakościowym,
ale także ilościowe wskaźniki procesu zbieżności. Zapisy jakościowe
mówią o koordynacji polityki gospodarczej oraz przede wszystkim
o niezależności banków centralnych krajów członkowskich. Zapisy
ilościowe miały gwarantować tzw. wysoki poziom trwałej zbieżności
i dotyczyły polityki fiskalnej (deficytu budżetowego i długu
publicznego), monetarnej (stóp procentowych i inflacji) oraz
stabilności nominalnego kursu walutowego.

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

15/30

Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU

Kryteria konwergencji

Przez pojęcie trwałej zbieżności rozumiano:

◮

w odniesieniu do deficytu budżetowego: wielkość deficytu
budżetowego nie przekraczającą 3% PKB;

◮

w odniesieniu do długu publicznego: wielkość długu
publicznego nie przekraczającą 60% PKB;

◮

w odniesieniu do inflacji: wysoki poziom stabilności cen,
wyrażający się w inflacji nie przekraczającej o więcej niż 1,5
pkt. proc. średniej inflacji występującej w trzech najlepiej
funkcjonujących pod względem stabilności cen państwach
członkowskich;

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

16/30

Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU

Kryteria konwergencji

◮

w odniesieniu do kursu walutowego: przestrzeganie
„normalnych granic” wahań kursów walutowych zgodnie
z warunkami przewidzianymi w Europejskim Systemie
Walutowym przez co najmniej dwa lata, bez przeprowadzania
dewaluacji względem waluty żadnego z państw członkowskich
Unii oraz bez występowania w tym okresie napięć na rynku
walutowym;

◮

w odniesieniu do stóp procentowych: poziom
długoterminowych stóp procentowych nie przekraczający
o więcej niż 2 pkt. proc. średniej z poziomów
długoterminowych stóp procentowych w trzech najlepiej
funkcjonujących pod względem stabilności cen państwach
członkowskich.

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

17/30

Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU

Kryteria konwergencji i Pakt Stabilności i Wzrostu

Dodatkowy element – Pakt Stabilności i Wzrostu (SGP, 1997):

◮

nakłada jeszcze dalej idące ograniczenia na politykę fiskalną.
Pakt ustala „średniookresowy cel budżetowy na poziomie
zrównoważenia lub nadwyżki”

◮

wyznacza również warunki i terminy nakładania kar
finansowych na kraje, którym nie uda się wystarczająco
obniżyć „nadmiernego” deficytu budżetowego i długu
publicznego

◮

rząd Niemiec domagał się SGP by przekonać swoich
obywateli, że nowy system zachowa niską stopę inflacji

◮

ironią losu jest niewątpliwie to, że właśnie Niemcy (i Francja)
nie były w stanie dotrzymać limitów fiskalnych wynikających
z Traktatu z Maastricht

◮

w wyniku nacisków Francji i Niemiec Komisja Europejska
zrezygnowała z egzekwowania SGP w marcu 2005 r.

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

18/30

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Kryterium inflacyjne:

◮

Przy sztywnych kursach walutowych zbieżność stóp inflacji
zapewnia wiarygodne utrzymanie stałych kursów i nie
powoduje powstawania presji spekulacyjnej

◮

Zbieżność stóp inflacji jest warunkiem koniecznym
prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej (wspólna nominalna
stopa procentowa)

◮

Zapewnia utrzymanie niskiej inflacji

◮

Zbieżność stóp inflacji pozwala utrzymać niezmienny poziom
konkurencyjności towarów (ceteris paribus)

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

19/30

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Kryterium stóp procentowych:

◮

Przy sztywnych kursach walutowych zbieżność stóp
procentowych zapewnia wiarygodne utrzymanie stałych
kursów i nie powoduje powstawania presji spekulacyjnej (stopy
zwrotu z aktywów różnią się co najwyżej o wielkość premii za
ryzyko)

◮

Zbieżność stóp procentowych zapewnia łagodne przejście do
wspólnej polityki pieniężnej (wspólna nominalna stopa
procentowa)

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

20/30

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Kryteria fiskalne:

◮

Brak koordynacji polityki fiskalnej stwarza ryzyko powstania
swoistego negatywnego efektu zewnętrznego – kraj mający
nadmierny deficyt budżetowy z rosnącym długiem publicznym
powoduje zawyżenie stóp procentowych dla całej unii, co
powoduje wzrost kosztów obsługi długu również dla
pozostałych członków, stąd konieczne było ograniczenie
deficytów budżetowych i długu publicznego

◮

Nadmiernie ekspansywna polityka fiskalna stwarza ryzyko dla
stabilności wspólnej waluty w dłuższym okresie

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

21/30

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Dlaczego w kryteriach fiskalnych wybrano wartości 3% i 60% PKB?
Przyjmijmy następujące oznaczenia:

◮

B – dług publiczny, wartość wyemitowanych obligacji

◮

D – deficyt budżetowy

◮

Y – nominalny produkt krajowy brutto

◮

b =

B

Y

– udział długu publicznego w PKB

◮

d =

D

Y

– udział deficytu budżetowego w PKB

◮

g =

˙

Y

Y

– stopa wzrostu nominalnego PKB

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

22/30

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Kryterium długu publicznego wymaga by był on stabilny i nie
przekraczał 60% PKB. Ponadto zakazane jest finansowanie
deficytu budżetowego przez emisję pieniądza, co oznacza, że cały
bieżący deficyt musi być finansowany nową emisją obligacji, tj.
D = ˙

B.

d(B/Y )

dt

= 0

˙

BY − B ˙Y

Y

2

=

˙

B
Y

−

B
Y

˙

Y
Y

= 0

d − bg = 0

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

23/30

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Uzyskany wynik można interpretować na dwa sposoby. Można
sprawdzić, czy dany kraj spełnia kryterium stabilności długu
publicznego. Np. w 1997 r. Włochy miały udział długu w PKB
równy 121,6%, tempo wzrostu nominalnego PKB 4,1% oraz
wielkość deficytu budżetowego 2,7%. Ponieważ 2,7% < 121,6% ×
4,1%, oznacza to, że dług publiczny w relacji do PKB we
Włoszech miał tendencję malejącą.
Inna perspektywa – jeśli tempo wzrostu nominalnego PKB wynosi
ok. 5%, to spójne z tym tempem wartości d oraz b, to 3% i 60%
odpowiednio.

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

24/30

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Stopień spełniania kryteriów konwergencji

◮

Wysoka zbieżność stóp inflacji (wartość bazowa 2,7%), tylko
Grecja nie spełniła kryterium inflacyjnego (5,2%)

◮

Wysoka zbieżność długoterminowych stóp procentowych
(wartość bazowa 7,8%), Grecja nie spełniła tego kryterium
(9,9%)

◮

Jedynie funt brytyjski i korona szwedzka nie uczestniczyły
w ERM2

◮

Wszystkie kraje z wyjątkiem Grecji osiągnęły poziom
deficytów budżetowych nie przekraczający 3% PKB

◮

Najgorsze wyniki osiągnięto w zakresie poziomu długu
publicznego. To kryterium formalnie spełniły tylko cztery
państwa (Luksemburg, Finlandia, Wielka Brytania i Francja).
Belgia 123%, Włochy 119,8% PKB

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

25/30

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Konwergencja stóp inflacji

0

5

10

15

20

25

30

1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008

aut

bel

den

fin

fra

ger

gre

ire

ita

ned

por

spa

swe

uk

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

26/30

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Konwergencja stóp procentowych

0

5

10

15

20

1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008

aut

bel

den

fin

fra

ger

gre

ire

ita

ned

por

spa

swe

uk

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

27/30

Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów konwergencji

Kurs euro do dolara

.8

1

1.2

1.4

1.6

EUR/USD

01jan1999

01jan2000

01jan2001

01jan2002

01jan2003

01jan2004

01jan2005

01jan2006

01jan2007

01jan2008

01jan2009

01jan2010

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

28/30

Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Centralny

◮

Europejski System Banków Centralnych (ESBC) prowadzi
politykę monetarną w strefie euro

◮

składa się z Europejskiego Banku Centralnego (EBC)
z siedzibą we Frankfurcie oraz krajowych banków centralnych,
które obecnie pełnią rolę analogiczną do banków Rezerwy
Federalnej w USA

◮

decyzje ESBC podejmowane są na drodze głosowania rady
zarządzającej EBC, w skład której wchodzi sześciu członków
zarządu EBC (włączając w to prezesa EBC) oraz prezesi
krajowych banków centralnych

◮

nadrzędny cel EBC zapisany w traktacie to utrzymywanie
stabilności cen

◮

regulacje traktatowe zapewniają EBC wysoki stopień
niezależności (instytucjonalnej, personalnej, funkcjonalnej
i finansowej)

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

29/30

Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Centralny

◮

Niezależność instytucjonalna (zwana inaczej polityczną) –
przejawia się w niemożności zwracania się przez EBC, krajowe
banki centralne państw członkowskich UE i członków ich
organów decyzyjnych o instrukcje lub przyjmowaniu ich od
instytucji lub organizacji unijnych, rządów państw
członkowskich ani żadnych innych organów. EBC nie może też
udzielać kredytów organom wspólnotowym ani podmiotom
sektora publicznego w poszczególnych krajach. Niezależności
tej nie ogranicza obowiązek składania sprawozdań
z działalności banku przed Parlamentem Europejskim.

◮

Niezależność finansowa – dostrzegalna jest w rozdzielności
finansów EBC i finansów Wspólnoty Europejskiej. EBC
dysponuje też własnym budżetem. Kapitałem, jaki jest
w dyspozycji EBC, są środki wniesione i opłacone przez
krajowe baki centralne Strefy euro.

Wykład 13 – Unia monetarna I

Integracja walutowa w Europie

30/30

Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Centralny

◮

Niezależność personalna – uwidacznia się w długości kadencji
prezesów krajowych banków centralnych, trwająca minimalnie
5 lat. Członkowie zarządu EBC mogą piastować swoje
stanowiska przez 8 lat i nie mają możliwości wyboru na
kolejną kadencję. W przypadku poważnego uchybienia lub
niezdolności do wykonywania obowiązków prezesi krajowych
banków centralnych i członkowie zarządu mogą być odwołani
ze stanowiska.

◮

Niezależność funkcjonalna – oznacza, że EBC jest w swoim
działaniu niezależny. EBC przyznane ma wszelkie instrumenty
i kompetencje, które są niezbędne do sprawnego prowadzenia
polityki pieniężnej. Decyzje o sposobie ich użycia są
automatyczne.