DZIECKO NADPOBUDLIWE(1)

DZIECKO NADPOBUDLIWE

przyczyny, objawy, terapia

1. Definicja zespołu ADHD

Tajemnicze ADHD to skrót od angielskiej nazwy Attention Deficit Hyperactivity Disorder, czyli ‐ zespół nadpobudliwości
psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi ‐ (często nazywany po prostu ‐ zespołem kiperkinetycznym
lub zespołem nadpobudliwości psychoruchowej).

ADHD to jedno z najcz ęstszych zaburzeń wieku rozwojowego. Zauwa żane jest u 2 ‐5 % populacji. Stopie ń uciążliwości
objawów jest bardzo ró żny w poszczególnych przypadkach, zależy on od si ły uwarunkowań biologicznych, ale także od
środowiska, świadomego oddziaływania i leczenia.

Zespół ten objawia się trwałymi sposobami zachowania układającymi się w charakterystyczną triadę objawów:

problemy z utrzymaniem uwagi

problemy z kontrolą impulsywności nadmierna ruchliwość

nadmierna ruchliwość

Bardzo wiele dzieci ma takie problemy jednak o zespole nadpobudliwości mówimy tylko wtedy gdy objawy te są niewspółmierne do wieku i poziomu
rozwoju dziecka, a także stają się źródłem niepowodzeń w domu i szkole, niekorzystnie wpływają na życie rodzinne naukę i rozwój dziecka.

Problemy z utrzymaniem uwagi, przejawiaj ą się krótkim czasem skupienia, trudno ściami w koncentracji nieumiejętnością wybrania tego, nad czym
w danym momencie nale ży pracowa ć oraz bardzo łatwym rozpraszaniem si ę pod wp ływem zewnętrznych bodźców. Dzieci nadpobudliwe zatem
koncentrują się w bardziej spokojnym otoczeniu, kiedy są izolowane od tego co może je rozpraszać i kiedy bardzo jasno jest określone na czym mają
się skupić. Pomaga im tak że jeśli w trakcie zadania są dodatkowo zachęcane do jego wykonania. Zaburzenia uwagi powodują zwykle że dotknięte nimi
dzieci gorzej radzą sobie w szkole. Osi ągają słabsze wyniki i maja gorsze kontakty z nauczycielami, których denerwuj ą swoim brakiem zdolności do
skupienie się na tym co najważniejsze. Pochodną zaburzeń uwagi jest stałe gubienie przedmiotów a także zapominanie o różnych rzeczach, gdyż aby
coś zapamiętać trzeba najpierw na to zwrócić uwagę.

Problemy z kontrolą impulsywności oznaczają wykonywanie przez dziecko czynności bez przewidywania. Jakie mog ą być ich nast ępstwa. Dotyczy
to zarówno samego dziecka, jak i innych dzieci którym mog ą one nie zamierzenie wyrz ądzić krzywdę. Dzieci z zespo łem nadpobudliwości
psychoruchowej zwykle rozpoczynają wykonywanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji. Często nie wysłuchują jej do końca mają kłopoty
z wykonaniem długoterminowych złożonych prac. Trudniej im uczy ć się z wcześniejszych doświadczeń oraz ogólnych zasad. Są bardziej gadatliwe,
przerywają innym, nie czekaj ą na swoj ą kolej w grupowych sytuacjach. Nic dziwnego że częściej s ą nie lubiane przez rówieśników i doros łych
i prowokują ich do wyrażania negatywnych opinii o sobie. Maja krótszy okres odwlekania dzia łania ‐ muszą zrobić natychmiast coś co przychodzi im do
głowy i nie potrafią czekać na nagrodę lub pochwałę, w klasie szkolnej często oznacza to wtrącanie się do wypowiedzi nauczyciela lub innych dzieci,
lub nieustanne domaganie się pytania. Nadmierna impulsywność może mie ć także tragiczne nast ępstwa. Dzieci nadpobudliwe znacznie cz ęściej niż
pozostałe ulegają poważnym wypadkom lub w nich giną.

Nadmierna ruchliwość jest to zbytnia aktywność nie połączona z wykonywaniem zadania, która jest irytuj ąca i dokuczliwa dla będących wokół osób.
Dziecko nadpobudliwe z trudnością pozostaje w jednym miejscu często biega wspina się na meble. U starszych dzieci i nastolatków może to ograniczyć
się do wiercenia, kręcenia się na krześle, obgryzania długopisu, lub poczucia wewnętrznego niepokoju. Aktywność dziecka nadpobudliwego zazwyczaj
jest dość chaotyczna nie służy określonemu celowi zdarzenia. Są konfliktowe, mają trudności w przystosowaniu się do nowych sytuacji, obrażają się,
bywają drażliwe, agresywne, łatwo przechodzą od śmiechu do płaczu. Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się w postaci wzmożonej lękliwości.
Przejawia się wtedy: niepokojem, lękiem, strachem przed różnymi sytuacjami.

2. Przyczyny ADHD

Nadruchliwość, impulsywność, zaburzenia koncentracji uwagi ‐ oto charakterystyczne cechy zespołu ADHD. Stanowi ą one wyzwanie dla rodziców
i pedagogów, dziecku z ADHD niejednokrotnie utrudniają naukę o raz nawiązanie prawidłowych relacji z rówieśnikami. Z zespołem nadpobudliwości
psychoruchowej często występują specyficzne trudności w uzyskiwaniu umiejętności szkolnych takie jak: dysleksja, dysgrafia oraz dyskalkulia.

Prawidłowo funkcjonujący układ nerwowy dziecka charakteryzuje się dużą siłą procesu pobudzania i hamowania oraz wysokim stopniem równowagi obu
tych procesów, procesów tak że średnim stopniem ich ruchliwo ści. Si ła uk ładu nerwowego wyra ża si ę zdolnością komórek nerwowych do pracy.
Równowaga rozumiana jest jako okre ślony stosunek obu tych procesów do siebie. Natomiast ruchliwo ś ć to zdolnoś ć układu nerwowego do
przechodzenia od stanu pobudzenia do hamowania. Z ADHD mamy do czynienia wówczas, je śli dochodzi do procesów pobudzania nad procesami
hamowania. Je śli w fazie najwi ększego wzrostu mózgu wyst ępują jakieś przeszkody mog ą one doprowadzić do zmniejszenia si ę liczby połączeń
nerwowych oraz spowolnić biochemiczne procesy dojrzewania. To w rezultacie mo że spowodowa ć zaburzenia procesów nerwowych i wpłynąć na
opóźnienie kszta łtowania si ę mowy, czytania, pisania, a tak że my ślenia. Jest to jedna z przyczyn powstawania ADHD. Do innych możemy zaliczyć
wspomniane już wcześniej czynniki genetyczne oraz uszkodzenia powstałe w życiu płodowym, a także w czasie porodu (np.: niedotlenienie mózgu).
Niejednokrotnie przyczyną ADHD stają się błędy wychowawcze i nerwowy tryb życia dziecka.

W jakich sferach może się przejawiać ADHD?

Nadpobudliwość psychoruchowa może się przejawiać w trzech sferach:

ruchowej,

poznawczej,

emocjonalnej

Nadpobudliwość w sferze ruchowej to: wzmo żona ekspansja ruchowa oraz niepokój ruchowy. Te dzieci u których wyst ępuje wzmożona ekspansja
ruchowa są ruchliwe, biegają, skaczą, krzyczą podczas zajęć, wyrywają się do odpowiedzi, machają rękami, s ą pełne energii, nie mogą usiedzieć na
miejscu, kręcą się i wiercą, chodzą po sali, zaczepiają inne dzieci i przeszkadzają im. Niepokój ruchowy objawia si ę często dodatkowymi skurczami
mięśni, tikami, wyładowaniami ruchowymi.

Nadpobudliwość w sferze poznawczej przejawia się w ten sposób, że występuje u dziecka wzmożony odruch orientacyjny na działające bodźce. Dziecko
nie mo że skupi ć się na jednej rzeczy, ci ągle je co ś rozprasza, powodując nadmierne pobudzenie w centralnym układzie nerwowym. Przeszkadza,
rozmawia z kolegami, zwraca uwagę na każdy szmer, głośno go komentując, wyrwane do odpowiedzi przez nauczyciela nie wie o co jest pytane. U tych
dzieci może występować wzmożona wyobraźnia. Wtedy świat fantazji przeważa nad rzeczywistością.

Nadpobudliwość w sferze emocjonalnej polegają na zwiększonej wrażliwości na dzia łające bodźce. U tych dzieci występują intensywniejsze reakcje
uczuciowe na różne sytuacje czy zdarzenia. Są konfliktowe, mają trudności w przystosowaniu się do nowych sytuacji, obrażają się, bywają drażliwe,
agresywne, łatwo przechodzą od śmiechu do płaczu. Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się w postaci wzmożonej lękliwości. Przejawia się
wtedy: niepokojem, lękiem, strachem przed różnymi sytuacjami.

3. Kryteria diagnostyczne

Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego ‐ DSM‐IV, określa bardzo szczegółowo jakie muszą być spełnione kryteria aby można było
rozpoznać ADHD. Oto one:

A.1. Zaburzenia koncentracji uwagi

Sześ ć lub więcej z podanych poni żej objawów zaburze ń koncentracji uwagi musi utrzymywa ć się przez przynajmniej 6 miesi ęcy w stopniu
utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju.

[dziecko] nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności.
Popełnia błędy wynikające z niedbałości;

często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach;

często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi;

często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem codziennych obowiązków,
jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji;

często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć;

nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego ‐ jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć
domowych;

często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć np.: zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia;

łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców;

często zapomina o różnych codziennych sprawach.

A.2. Nadruchliwość i impulsywność

Sześ ć lub więcej z podanych poni żej objawów nadruchliwo ści i impulsywno ści (nadpobudliwości psychoruchowej) musi si ę utrzymywać przez
przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju.

Nadruchliwość

[dziecko] ma często nerwowe ruch rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu;

wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia;

często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe ‐ w szkole, w pracy, w domu;

często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem;

często jest w ruchu; „biega jak nakręcone”

często jest nadmiernie gadatliwe.

Impulsywność

często wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości;

często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej;

często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy).

Jeżeli 12 z wy żej podanych 18 objawów wyst ępuje u danego dziecka w zachowaniu w domu, poza domem i w szkole można przypuszczać ż e jest
to zespół nadpobudliwości psychoruchowej.

B. Niektóre upo śledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburze ń koncentracji uwagi lub nadpobudliwo ści psychoruchowej (nadruchliwości,
impulsywności) ujawniły się przed 7 rokiem życia dziecka.

C. Upośledzenie funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami występuje w dwóch lub więcej sytuacjach (np. w szkole i w domu).

D. Stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego (w zakresie edukacji).

E. Objawy u dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za
objawy innego zaburzenia psychicznego (np. zaburzeń nastroju, lękowych, dysocjacyjnych lub nieprawidłowej osobowości).

4. Częstość wystepowania

ADHD wyst ępuje na ca łym świecie we wszystkich kulturach zaburzenie to jest rozpoznawane u dzieci maj ących trwale występujące objawy, które
rozpoczęły si ę przed 7 rokiem życia, jednak często jego początki można obserwować nawet w drugim roku życia dziecka. U większości dzieci nie ma
początku występowania objawów a rodzice zg łaszają się po pomoc wtedy gdy ruchliwość i impulsywność dziecka uniemożliwiają mu naukę w szkole.
Nasilenie objawów u większości dzieci zmniejsza się z wiekiem w niewielki ilości przypadków utrzymuje się nawet w wieku dorosłym (30%). Częstość
występowania ADHD ocenia się między 3 a 5% u dzieci w wieku szkolnym, ale tylko 20% z nich trafia pod specjalistyczną opiekę.

Częściej tym zaburzeniem dotkni ęci s ą chłopcy. U chłopców na pierwszy plan wysuwaj ą się objawy z nadmierną impulsywnością i ruchliwością.
U dziewcząt cz ęściej wyst ępują problemy z koncentracja uwagi. Dziewcz ęta maj ą kłopoty z nauką, ale nie sprawiają problemów wychowawczych
i zwykle nie s ą kierowane do psychologa lub psychiatry. Ch łopcy przysparzają wiele trudności wychowawczych i tym samym częściej trafiaj ą pod
specjalistyczną opiekę psychologa lub psychiatry.

5. Jak pomóc dziecku nadpobudliwemu psychoruchowo?

Każde dziecko potrzebuje wiele zrozumienia, ale dziecku nadpobudliwemu jest ono szczególnie potrzebne. Warto pami ętać, że jego zachowanie,
męczące dla otoczenia jemu samemu sprawia również poważne problemy.

Jeśli przyj ąć, że u podłoża nadpobudliwo śc i l e ży zaburzenie mechanizmu hamowania zachowania, opó źniający z kolei nabycie zdolno ści
uwewnętrzniania i realizowania opisanych wcześniej czterech funkcji wykonawczych, to dzieciom z ADHD można pomóc:

organizując im środowisko zewnętrzne (uporządkowane otoczenie to ważny element ewentualnego leczenia farmakologicznego. Takie dziecko
żyje w świecie wewnętrznego niepokoju i dlatego świat wokół niego powinien być uporządkowany.

Dziecko nadpobudliwe potrzebuje więcej zrozumienia, tolerancji i cierpliwości ze strony dorosłych. Warto pamiętać, że jego zachowania,
męczące dla otoczenia, jemu samemu sprawiają również poważne problemy, trudniej mu znaleźć przyjaciół, trudno odnieść sukces, trudniej
usłyszeć pochwały.

Wprowadzaj porządek i rutynę. Większość dzieci lubi, kiedy rytm dnia jest stały. Znana pora wstawania, posiłków, obowiązków i kładzenia się
spać. Daje im to poczucie bezpieczeństwa i stałości. Poza tym układ nerwowy i cały organizm dziecka ma czas na regenerację.

Ograniczaj bodźce. Ponieważ dziecko łatwo się rozprasza, należy się starać by w domu był spokój. Należy unikać puszczania głośnej muzyki,
zapraszania często i wielu gości naraz trzeba ograniczać przesiadywanie przed telewizorem czy komputerem. Trzeba dbać o to, by dziecko mogło
się skupić na jednej czynności. Kiedy je, niech nie gra radio. Kiedy czyta, niech nie je itd.

Mów jasno i wyraźnie. Staraj się, by to, co mówisz, było jak najbardziej konkretne. Zamiast ogólnego: „znów nie posprzątałeś pokoju”,
powiedz raczej: „pościel łóżko”. Zamiast „ale z ciebie niezdara” powiedz: „trzymaj filiżankę za ucho”. I nie dawaj dziecku zbyt dużo możliwości
wyboru.

Staraj się planować. Dzieci nadpobudliwe wytrąca z równowagi wszystko, co jest nagłe i niespodziewane. Dlatego jest dobrze w domu

Przewiduj za dziecko wydarzenia. Rozkładaj jego przyszłe zadania na prostsze, mniej odległe czynności i natychmiast nagradzaj dziecko.
Celem tych zabiegów jest zastąpienie dziecka wewnętrznych, niewłaściwie funkcjonujących systemów informacji, zasad i motywacji.

Zadbaj o miejsce pracy dziecka. Każde dziecko w wieku szkolnym, a zwłaszcza nadpobudliwe powinno mieć wygodne i ciche miejsce pracy,
z małą ilością przedmiotów dookoła. Najlepszy będzie jasny blat, lampa i dwa pojemniki: na kredki i na długopisy. Miejsce do pracy powinno być
jasne i nie zagracone.

Kąpiel dziecka nadpobudliwego traktuj nie tylko jako zabieg higieniczny ale te ż jako doskonały moment do relaksu i wyciszenia.

Staraj się interweniować w sytuacjach konfliktowych, w jakie uwikłało się twoje dziecko, reguluj jego zachowania, ucz go innego sposobu
negatywnych uczuć.

Zachęcaj dziecko do wykonywania rożnego rodzaju prac plastycznych, które pomogą mu uzewnętrznić jego uczucia.

Staraj się dostosować tempo pracy i zabawy do możliwości psychofizycznych dziecka.

Zapewnij dziecku specjalistyczną pomoc psychologiczno ‐ pedagogiczną w momencie, gdy dziecko zaczyna mieć problemy w nauce.

Daj dziecku szansę wypowiadania się, jednocześnie porządkuj jego wypowiedzi, pamiętając o tym, że dziecko ma skłonność do udzielania
pochopnych odpowiedzi.

Staraj się budzić zainteresowania dziecka i angażować go w bardzo konkretnym działaniu.

Bądź elastycznym rodzicem. Pamiętaj, że twoje wypróbowane metody wychowawcze mogą cię zawieść. Dziecko nadpobudliwe wymaga jasno
określonych reguł ale nadmierny rygoryzm często daje odwrotny skutek do zamierzonego.

Nie obwiniaj się. Nic dziwnego, że mając w domu tak żywe dziecko, często niesforne i ty ‐ rodzic stajesz się impulsywna i nie postępujesz
„właściwie". Jeśli zdarzy ci się zareagować agresją spróbuj sobie wybaczyć. Po prostu przeproś dziecko i działaj dalej. Jeśli napady furii
zdarzają się to zwróć się o pomoc do specjalisty.

Ucz się skutecznych metod radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Pracuj nad własnymi emocjami, ucz się tzw. Komunikacji otwartej.
W tym celu, jeżeli jest to tylko możliwe bierz udział w „Szkole dla Rodziców".

Staraj się konfrontować dziecko z konsekwencjami swoich zachowań. Przypominaj i podpowiadaj mu, jak ma postępować, aby lepiej
zorganizować czas i móc korzystać z rozmaitych wskazówek.

Staraj się współpracować ze szkołą, przedszkolem do którego uczęszcza twoje dziecko ‐ dbaj o jego pozytywny wizerunek w oczach innych.

Możesz, po konsultacji z lekarzem podawać leki. Poprawiają one zdolność hamowania i regulowania impulsywnych zachowań. Współczesne leki
zapewniają znaczną poprawę w zachowaniu dzieci z ADHD. Dzieci stają się mniej impulsywne, lepiej zapamiętują, przejawiają większą
samodzielność, dzięki temu staja się bardziej lubiane w gronie kolegów i nauczycieli.

Baw się razem z dzieckiem. Są zabawy, które mogą powoli ale dość skutecznie mogą pomóc wyciszyć dziecko i poprawić jego funkcjonowanie
szkolne i społeczne

Przypominaj dziecku o pewnych obowiązkach, umieszczając, np. karteczki z różnymi napisami w widocznych miejscach.

Podsuwaj dziecku rozwiązania alternatywne. Zamiast mówić, żeby przestało coś robić, staraj się mu posunąć, co mogłoby zacząć robić

Wskazówki dla nauczycieli i rodziców

Reakcja na zachowanie dziecka musi być:

Szybka‐ natychmiast po przewinieniu

Skuteczna‐ przeprowadzona do końca

Sprawiedliwa odpowiednia do przewinienia

Słuszna ‐związana z rzeczywistym przewinieniem

Sympatyczna‐ nie odbieramy dziecku naszej miłości nie złościmy się

Słowna‐ nie fizyczna

Konsekwentna‐ reagujemy za każdym razem

Pamiętaj o dziesi ęciu podstawowych pro śbach dziecka nadpobudliwego, które zawieraj ą cał ą esencję i wykładnię skutecznego post ępowania
z dzieckiem nadpobudliwym. Oto one:

1. Pomóż mi skupić się na jednej czynności.
2. Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę.
3. Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić.
4. Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaż mi wyjście z tej sytuacji.
5. Chciałbym od razu wiedzieć, czy to, co robię, jest zrobione dobrze.
6. Dawaj mi tylko jedno polecenie naraz.
7. Przypomnij mi, żebym się zatrzymał i pomyślał.
8. Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko gubię się.
9. Chwal mnie choć raz dziennie, bardzo tego potrzebuję.

10. Wiem, że potrafię być męczący, ale czuję, ze rosnę, kiedy okazujesz mi, jak mnie kochasz!

Wychowywanie i praca z dzieckiem nadpobudliwym

Wychowywanie dziecka z ADHD to bardzo ci ężka i mozolna praca. Pomocy i wsparcia wymaga zarówno dziecko, jak i jego rodzina i nauczyciele.
W odniesieniu do dziecka wskazana jest terapia indywidualna lub grupowa, trening umiejętności społecznych, terapia zaburzeń uwagi i odpowiednia
postawa osób bliskich. Jeśli chodzi o rodziców i nauczycieli konieczne jest wyjaśnienie istoty zaburzenia, jego przebiegu i rokowania oraz poradnictwo
w zakresie metod wychowawczych i stymulacji rozwoju dziecka (współpraca ze specjalistami).

Metody wychowawcze wykorzystywane w pracy z dzieckiem nadpobudliwym:

Metoda T. Gordona (uczy sposobów wzajemnego okazywania sobie akceptacji i zrozumienia).

Metody stymulacji rozwoju:

Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne (poprzez ruch dziecko uczy się poznawać siebie i świat),

Metoda P. Denisona ‐ kinezylogia edukacyjna (ma na celu stymulację układów nerwowych odpowiedzialnych za koncentrację i uwagę poprzez
bodźce ruchowe),

Metoda Dobrego Startu.

Opracowały:
Ewa Jurasik ‐ logopeda
Barbara Tobiasz ‐ pedagog specjalny

LITERATURA:

1. T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci”, Wyd. BiFolium.
2. Russell A. Barkley. „Dzieci nadpobudliwe i roztargnione”, w czasopiśmie: Świat Nauki, Listopad 1998.
3. Hanna Nartowska. „Wychowanie dziecka nadpobudliwego”, Nasza Księgarnia.
4. B. Kaja „Zarys terapii dziecka”, Wyd. Uczelniane WSP Bydgoszcz 1994.

Strona główna

Zaburzenia rozwoju

Rozwój psychomotoryczny