GEOLOGIA KARPAT

(Notatki z wykładów z semestru zimowego 2007/2008)

Karpaty razem z Alpami należą do Alpidów. Dzielą się na zewnętrzne i wewnętrzne.

Wewnątrz Karpat rozwinięty Basen Panoński wypełniony miocenem, od N uformowane
Zapadlisko Przedkarpackie.
Karpaty Zewnętrzne = fliszowe + Pieniński Pas Skałkowy
Karpaty dzielą się też na Karpaty Zachodnie (na terenie Polski, Słowacji, Czech, Austrii),
Wschodnie (Ukraina, Rumunia), Środkowe (Basen Apuseni). Rozciągają się od Bramy
Morawskiej do Transylwanii. Karpaty Zewnętrzne to głównie Beskidy i różne kotliny.
Karpaty kontaktują z Platformami Północno-, Wschodnioeuropejską i Platformą Mezyjską
od południa.
Wykazują związek z Alpami, zwłaszcza wschodnimi. Góry Dynarskie zamykają od SW
Karpaty w koło.
Al Kapa – skrót od Alp, Karpat i Basenu Panońskiego.
Na terenie Polski mamy z 1 strony Karpaty Fliszowe (pasma Beskidów, pogórzy,
Bieszczady), fragment Pienińskiego Pasa Skałkowego i niewielki fragment Karpat
Wewnętrznych (Tatry, Niecka Podhalańska).

Ulik – geolog austriacki - autor koncepcji płaszczowinowej budowy Karpat zewnętrznych,
stworzył bardzo nowoczesny przekrój niewiele różniący się od dzisiejszych. Przemierzył
całe Karpaty W i część E.

W Alpach Pieniński Pas Skałkowy (dalej pisany skrótem PPS) ma swoje odpowiedniki w
Austrii.
Karpaty Wewnętrzne rozwinęły się na płycie Apulijskiej (została wcześniej oderwana od
Afryki i pchnięta daleko na północ i wciśnięta między Alpidy europejskie). Obszar kolizji
między płytami Europejską i Apulijską był wynikiem podsunięcia się pierwszej pod drugą.
Utwory Karpat Wewnętrznych zostały sfałdowane głównie w górnej kredzie, a
Zewnętrznych głównie w miocenie i w formie płaszczowin nasunięte na swoje przedpole.
PPS – związany z K. Wewnętrznymi, sfałdowany głównie w górnej kredzie, ale jako
struktura tektoniczna jest związany z K. Zewnętrznymi.

KARPATY WEWNĘTRZNE

(biorąc pod uwagę możliwości notowania na wykładach z Karpat Wewnętrznych, polecam

uzupełnić wiedzę o nich z wykładów z Geologii Regionalnej Polski lub innej literatury)

Tatry – trzon krystaliczny, autochtoniczna pokrywa osadowa, jednostki odkłute i nasunięte
jako płaszczowiny, wszystko przykryte paleogenem.
Jednostki reglowe i wierchowe.

Reglowe zajmują wyższe pozycje stratygraficzne i dzielą się na:
- górną: kriżniańską
- środkową: choczańską
- dolną: strażowską

Skały magmowe:
Tatry wysokie – granodioryty, a w brzeżnej części pegmatyty. Batolit waryscyjski (karbon).
Tatry zachodnie – skały metamorficzne dolnego paleozoiku/górnego prekambru: gnejsy
poprzecinane żyłami pegmatytowymi, wśród nich intruzje granitoidów Rochaczy (allaskity –
od Alaski) ß też waryscyjski wiek.
W odkłutym krystalniku w rejonie Karpowego mamy skały magmowe dolnego paleozoiku,
także amfibolity.

Skały osadowe:
Jednostka wierchowa – należąca do domeny Tatricum.
Nie ma górnego triasu, czasem na anizyku leży górna jura, czasem pełniejsze profile. Wynik
rozbicia platformy węglanowej na bloki. Utwory jurajsko-kredowe są węglanowe. Na
Giewoncie na środkowym triasie leży środkowa jura z stromatolitami, czasem profile
skondensowane.
Na początku górna jura – wapienie pelagiczne, potem pojawiają się wapienie coraz płytsze
aż do biokalkarenitów odpowiadających facji urgonu.
Dolna kreda – stopniowy rozwój platformy węglanowej. W albie (podobnie jak na całym
świecie) następuje zatopienie platformy. Od albu po turon – margle turbidytowe –
zbioturbowane mułowe turbidyty.

Jednostka reglowa dolna – kriżniańską, należąca do Fatricum.
Profil od triasu po kredę, a triasie dużo analogii do Tatricum. W środkowym triasie 400m
węglanów – dolomity (dolarenity w dolnej, dollutyty w górnej części). W ladynie
pseudomorfozy po ewaporatach, bardzo płytkowodna platforma. W górnym triasie
wynurzenie platformy, na tym osadzają się „red beds” kajpru (tzw. Kajper karpacki, który
jest o wiele bardziej gruby, z większą ilością piaskowców niż niemiecki). Dominuje
środowisko fluwialne, playa, z rozwojem gleb.
Na tym leży do 30m utworów morskich retyku z koralowcami, małżami. Ciemne,
płytkomorskie wapienie świadczące o transgresji.
Wyżej formacja kopieniecka – piaskowce, margliste łupki o miąższości kilka-kilkadziesiąt
m. Granica z tym retykiem jest diachroniczna.
W wyższym synemurze przychodzą wapienie plamiste, zbioturbowane, na tym spikulity
przeławicone z wapieniami krynoidowymi o charakterze tempestytów (dolny toark).
Nad nimi gruzłowe wapienie z silną kondensacją i wielkimi konoidami, dużo powierzchni
zażelazionych i konkrecji manganowych.

Później wapienie radiolariowe, a w keloweju wapienie gruzłowe (rośnięcie gruzłów
węglanowych w obrębie mułu), nad tym radiolaryty zielone, czerwone, nad nimi wapienie
gruzłowe.
Następnie wapienie pelagiczne facji Maiolica.
Nad nimi kredowe margle aż do aptu lub albu.
Na tym kończy się sedymentacja.
Podsumowanie: trias podobny, ale jura nie, kreda też różna, brak platformy.

Jednostka choczańska – Chronicum
Występuje w łuskach tektonicznych o niepełnych profilach, zdominowana przez
hauptdolomit – kilkaset m, nad nim bioklastyczne wapienie retyku z ostatnimi konodontami,
w innych łuskach klastyczne wapienie, w innej anizyjskie dolomity, nad nimi facja
Hierlatzka, wyżej wapienie krynoidowe ze spikulitami, wapienie peloidowe, czerwone
wapienie pelagiczne. Typowe silne zróżnicowanie facji – sedymentacja na blokach
wynoszonych i rotowanych.

Jednostka strażowska
Obecnie łączy się z Choczańską. W anizyku gruzłowe wapienie z Reifling, zazębiające się z
marglami z Partnach. Nad tym miąższe dolomity z Wetterstein z diploporami.

Tektonika: W triasie magmatyzm, ryfting, pogrążanie orogenu waryscyjskiego.
Ruchy tektoniczne między eocenem a cen omanem, ruchy nasuwcze w fazie subhercyńskiej,
podnoszenie w miocenie. Utwory transgresywne leżące niezgodnie na podścielających.

Blok Słowacki:

Karpaty wewnętrzne były sfałdowane w górnej kredzie. Powstały płaszczowiny

wierchowe (Tatricum), na nie zostały nasunięte płaszczowiny reglowe. Po sfałdowaniu
utwory zostały wynurzone i ulegały erozji a w seriach węglanowych rozwijał się kras. Potem
zaczęły się ruchy subsydencyjne i od W wkroczyła transgresja eoceńska na Karpaty
Wewnętrzne. Utwory: zlepieńce podstawowe -> utwory typu delt, potem moment spokoju i
pojawia się sedymentacja węglanowa: wapienie numulitowe z małżami, jeżowcami,
ślimakami. Potem kolejny etap transgresji to utwory fliszowe, Sedymentacja od środkowego
eocenu aż do miocenu – paleogen centralno karpacki lub centralny paleogen.
Na W w rejonie Jawy osady starsze – paleocen, eocen dolny, także czasem mastrycht.
Transgresja z W na E, rozszerzała się też szybko ku S. Flisz ten na naszej stronie nosi nazwę
Fliszu Podhalańskiego. Utwory centralnego paleogenu to pokrywa postorogeniczna.

Niecka Podhalańska

Mamy do dziś zachowane pół tej niecki, gdyż jej N część została ścięta i wciągnięta w strefę
subdukcji. Głębokość osadów w niecce do 3000m. Wypełniona fliszem podhalańskim, od S
obcięta wielką dyslokacją PPS.
(profil)
W profilu wyróżniamy następujące wydzielenia:

1) Podłoże ze sfałdowanych skał krystalicznych mezozoicznych, na nim erozyjnie leżący

zlepieniec.

W zlepieńcu wiele skał nie odnalezionych w Tatrach, więc transgresja ścięła jakieś inne
utwory znajdowane dziś w egzotykach, np. skały liasu. Drobnieją ku górze, w nich pojawia
się fauna i pierwsze duże otwornice – numulity.

2) Seria wapieni płytkowodnych, numulitowych (wyglądają w jak owies w przekroju). Z

datowań otwornic ustalono, że osady te reprezentują eocen środkowy i górny. Niektórzy
uważają, że mogą być młodsze, być może występują w górnej części numulity oligoceńskie.

3) Utwory łupkowo-mułowcowe, niekiedy z wkładkami piaskowców, czasem

zlepieńców i syderytów. Są to warstwy zakopiańskie, wiek: oligocen. Ich niższa część:
mułowce, wyższa: więcej piaskowców, 1 pakiet piaskowców grubo ławicowych, potem
znów łupki (profil widoczny na S stoku Gubałówki).

4) Warstwy chochołowskie (od miejsc. Chochołów): p-ce, łupki, czasem w nich soczewy

zlepieńców, osuwiska podmorskie, w nich zdeformowane w-wy chochołowskie i bloki skał
węglanowych, także kwarcyty. Wiek: późny oligocen, a najwyższa ich część – wczesny
miocen.

5) Warstwy Ostryskie: P-ce średnio, grubowarstwowe, średnio, gruboziarniste, z

wkładkami mułowców, jaśniejsze niż chochołowskie. Spotyka się w piaskowcach numulity.
Wiek: miocen.

6) Warstwy Szaflarskie: na N podłożu Tatr. Są trójdzielne: dolne, środkowe, górne.

Zastępują częściowo warstwy zakopiańskie dolne. Są to zlepieńce, piaskowce, brunatne
łupki przypominające menilitowe, nad nimi piaskowce, łupki, zlepieńce, osuwiska
podmorskie. Środkowa część bardziej łupkowa. Górna: zlepieńce, piaskowce, pakiety
łupkowe. W zlepieńcach egzotyki nieznane z Tatr i PPS. W dolnej części pod nimi pojawiają
się łupki pstre, mułowce podobne do warstw zakopiańskich dolnych.
(rysunek)

Flisz podhalański jest ubogi w skamieniałości, zaś numulity są redeponowane. Dobre
datowanie na bazie nanoplanktonu i dinocyst. W niecce podhalańskiej wykonuje się wiele
wierceń bo są wody termalne. Jest tu podniesiony stopień geotermiczny. Od Tatr w
węglanach rozwinięty kras, obszar ma system spękań tektonicznych, utwory te są
nawodnione. Po ich przebiciu mamy samowypływ, bo Tatry zwiększają ciśnienie wody.
Wody termalne są też na Spiszu, w Jaszczurówce były znane od XIX w.

KARPATY ZEWNĘTRZNE

Należą do nich od S: PPS, płaszczowina Magurska, Dukielska (wchodzi w zespół jednostek
strefy przedmagurskiej, w niej jednostki Grybowska, Żywca-Koniakowa, płaszczowina
jasielska, jednostka Michalczowa). Te wszystkie jednostki rozwinięte są na płaszczowinie
Śląskiej, która jest drugą co do wielkości, ale najważniejszą. Ta nasunęła się na Podśląską,
najdalej jest Skolska, która jako jedyna rozszerza się ku wschodowi.

Obszar, na którym powstawały serie jednostek fliszowych (Prakarpaty) był przedłużeniem
jednostek waryscyjskich: monokliny śląsko-krakowskiej, niecki miechowskiej, Gór
Świętokrzyskich, masywu górnośląskiego. Przedłużeniem Gór Świętokrzyskich pod Karpaty
jest antyklinorium dolnego Sanu. Podłożem była skorupa kontynentalna Platformy
Północno- i Wschodnioeuropejskiej i Masyw Czeski. Kierunek waryscyjski był NW-SE, a
nowy alpejski kierunek wyniesień i rowów to W-E.
Najstarsze utwory w Karpatach Zewnętrznych to górna jura, czasem ciągła sedymentacja aż
po miocen. Starsze skały w podłożu basenów mamy tylko w postaci egzotyków
występujących w zlepieńcach. Ze skał starszych mamy kambryjskie, karbońskie, skały
metamorficzne, skały młodszego paleozoiku, permu, triasu, a w bardziej zewnętrznych
jednostkach jurajskie, kredowe, paleogeńskie. Są też węgle karbońskie i egzotyki w formie
olistolitów.
(rysunek)
Bardziej na W mamy na terenie Austrii, Czech i Moraw Masyw Czeski: tam też miały swoje
przedłużenie struktury waryscyjskie. W mezozoiku uformowało się kilka basenów, które
przetrwały do kenozoiku.
(rysunek)
Najbardziej na S uformował się Basen Magurski, w kredzie miał on połączenie z basenem
Dukielsko-Przedmagaurskim. Od Basenu Śląskiego oddzielony był Kordylierą Śląską
(Wyspą Śląską, Wyniesieniem Śląskim). Obrzeżeniem Basenu Skolskiego były obydwie
platformy.

Grupa średnia jednostek płaszczowinowych została uformowana z tych basenów.
Grupa brzeżna j.pł – ze sfałdowanych osadów eoceńskich.

W trakcie fałdowań mioceńskich zachowały się strefy sedymentacji głębokiej, a kordyliery,
strefy skłonowi basenów – pogrążone w trakcie subdukcji, gdy platforma
Wschodnioeuropejska podsuwała się pod baseny karpackie i pod mikropłytę panońską,
będącą częścią płyty adriatyckiej. Skały te w Karpatach Zewnętrznych spotykamy w formie
egzotyków, ziaren piaskowców, zlepieńców, olistolitów lub olistostrom.

PŁASZCZOWINA ŚLĄSKA
Sedymentacja od górnej jury (kimeryd-tyton) aż do miocenu. Ciągły profil osadów
fliszowych. Płaszczowina to określenie tektoniczne, gdy mówimy o serii osadów, to
mówimy Seria Śląska.

1) Warstwy cieszyńskie: dolne, środkowe, górne. Wiek: kimeryd-tyton. Wspólną ich

cechą jest wapnistość, ale to 3 oddzielne formacje.
- dolne łupki cieszyńskie: cechy megabrekcji, w czasie zsuwania pierwotna ich struktura
została rozbita. Składają się z klastów, w nich czasem okruchy wapieni i skamieniałości
(belemnity, korale, otwornice).
- wapienie cieszyńskie: kompleks kalcyturbidytów w których dominują wapienie
turbidytowe przekładane wapnistymi/marglistymi łupkami. Wiek: kimeryd-tyton. Można
wyróżnić w nich sekwencje Boumy, w wyższej części domieszka materiału
silikoklastycznego. Sekwencja fliszowa grubiejąca ku górze, w wyższej części grube ławice,
coraz częściej ku górze szczątki fauny (małże, trochity, igły jeżowców, okruchy korali,
amonity). W okresie sedymentacji warstw cieszyńskich baseny Karpat Zewnętrznych miały
połączenie z basenem fliszu reno-dunajskiego z Alp.
- górne łupki cieszyńskie: wapniste margle przekładane piaskowcami, wapieniami
piaszczystymi, a w górnej części wkładki lub konkrecje syderytów. Wiek: berias, walanżyn.
Częste są intruzje skał magmowych. Dajki, czasem na terenie Czech lawy poduszkowe.
Skały w intruzjach: cieszynity, na przełomie jury/kredy. Czasem cieszynity wdzierają się w
głąb utworów hoterywu. Zaznaczała się przez to oceanizacja skorupy.

2) Warstwy Grodziskie: zlepieńce, piaskowce, czasem dominują łupki margliste, margle

(np. Morawy). Spotykamy je też w Alpach. W Płaszczowinie śląskiej warstwy grodziskie
przede wszystkim w hoterywie, ale w serii podśląskiej też w barremie i apcie, jako zlepieńce.
Na granicy z wyższymi warstwami wyraźna zmiana sedymentacji: tutaj wszystko jest
wapniste, a wyżej epizod sedymentacji bezwapnistej. Poza tym te wyższe facje to utwory
ciemne „czarna kreda” – wyższa część dolnej kredy w basenach Karpach Zewnętrznych.

3) Warstwy Wieżowskie: ciemne bezwapniste łupki mułowcowe, czasem piaskowce,

czarna barwa. Czasem konkrecje syderytów, ankerytów, zdarzają się amonity.

4) Warstwy Lgockie: późny apt/alb. Średnio/cienkoławicowe kwarcowe piaskowce,

klasyczne turbidyty. Odpowiednik w Alpach: piaskowce kwarcytyczne Gault-Flysch. Także
mają odpowiedniki na terenie Karpat ukraińskich: warstwy szypockie.

5) Poziom radiolarytowy występujący w całych Karpatach Zewnętrznych: alb/cenoman.

Czas maksymalnego przegłębienia basenów fliszowych. Zielone i czerwone radiolaryty,
konkrecje manganowe, zdiagenezowane tufity. Poziom nie jest gruby.

6) Turon – w wielu miejscach łupki pstre ale nie zawsze. Pojawiają się też flisze

węglanowe. Poziom ten trwa aż do santonu. Potem przychodzi czas górnej kredy do
paleocenu – dynamiczna sedymentacja silikoklastyczna, zdeponowane wielkie sekwencje
osadów piaskowcowych.

7) Warstwy Godulskie – wielka seria piaskowców raz drobniej raz grubiej ziarnistych.

Wśród nich wkładki łupków, na wschodzie dominacja łupków nad piaskowcami. Piaskowce:
spoiwo wapniste, są glaukonitowe.

8) Warstwy istebniańskie: ponad 2000m, piaskowce gruboławicowe, miejscami

zlepieńce. Są dwudzielne: dolne i górne. Dolne: 1200-1500m, głównie piaskowce i
zlepieńce. Ta seria to dolne piaskowce istebniańskie wieku mastrycht. Są jeszcze górne

warstwy i są trójdzielne: dolne łupki istebniańskie, piaskowce istebniańskie górne, górne
łupki istebniańskie. Zdarzają się piaskowce wietrzejące kuliście, szczególnie górne.

9) W wyższym paleocenie pojawiają się warstwy ciężkowickie: gruboławicowe

piaskowce podobne do istebniańskich, także łupki i zlepieńce. Można je odróżnić po tym, że
są podścielone, nadścielone i rozdzielone czerwonymi łupkami. (poziom dolnoeoceńskich
łupków pstrych). W tych łupkach pojawiają się opisane wyżej piaskowce, w nich klasty skał
starszych. Piaskowców może być od 1 do 5 poziomów, bo różna dostawa materiału z
kordyliery śląskiej Zarówno piaskowce istebniańskie i ciężkowickie mają złoża ropy
naftowej uszczelnione przez łupki. Ponad 1000m miąższości, ale na krańcach nagle zanika.
Dolne piaskowce istebniańskie zastąpione są przez margle fukoidowe. Górne warstwy
istebniańskie zastępuje się piaskowcami czarnorzeckimi. Wiek: najwyższy paleogen, dolny
eocen. Może być ich kilka poziomów, najczęściej 2, wyjątkowo 5: materiał z kordyliery
sypał się tworząc nieregularne stożki, powstawały loby, czasem zazębiające się, tworząc
poziomy.

Ta sedymentacja górnokredowa była burzliwa - aktywna kordyliera śląska. Połączone to

było z wysoką subsydencją, a w późnym eocenie sedymentacja zaczyna się uspokajać,
powstają:

10) Warstwy hieroglifowe:

Cienko/średnioławicowe piaskowcowo-łupkowy flisz. Piaskowce: drobnoziarniste, wyraźna
sekwencja Boumy, dominuje człon B i D, laminacja przekątna (człon C) nie odgrywa roli.
Szarozielonkawe z glaukonitem, przekładają je zwykle zielone łupki. Występują liczne
hieroglify w spągu ławic, zarówno trace fossils, jak i prądowe, wleczeniowe. Miąższość
zmienna, 200-300m, 500-600m, w górze profilu jeszcze spokojniej. Flisz piaskowcowy:
niższa część eocenu późnego. Potem dominuje sedymentacja mułowcowo-ilasta, wyższa
część eocenu późnego: łupki zielone do 100m. Wyżej margle globigerynowe – najwyższa
część eocenu późnego. Te margle to bardzo ważny poziom korelacyjny. Mają kilka-
kilkanaście m miąższości, kremowe, zielonkawe, miękkie margle, czasem wkładki
turbidytowe twardych margli, duże ilości otwornic planktonowych Globigerinia. Bardzo
szeroko rozpowszechnione datując granicę eocen-oligocen. W warstwach hieroglifowych w
eocenie środkowym pojawiają się niekiedy łupki czerwone. Granica eocen/oligocen jest
bardzo wyraźna, z wyjątkiem płaszczowiny magurskiej.

11) Oligocen zaczyna się sedymentacją warstw menilitowych. W nich obecność łupków

menilitowych – brunatnych, zwykle bezwapnistych, najczęściej twardych,
skrzemionkowanych, zawierających w różnych ilościach substancje bitumiczne. Dają
brunatną rysę. Profil zaczyna się skrzemionkowanymi marglami, brunatnymi na przełamie i
biało wietrzejącymi. Potem szeroko rozpowszechniony poziom rogowców „menilitowych” –
ciemne, miąższość kilka-kilkanaście m, niekiedy ich profil zwarty, a niekiedy są przekładane
łupkami brunatnymi. Wyżej mamy łupki menilitowe nadrogowcowe. W wielu profilach
pojawia się poziom tufitowy, „poziom tufitów z Gąsiorów”. W rejonie Gorlic występują
piaskowce magdaleńskie które są kolektorami ropy. Nazwa warstw menilitowych pochodzi
od występującej bezpostaciowej krzemionki zwanej menilitem. Warstwy wieżowskie i łupki

menilitowe mogą być skałami macierzystymi dla ropy naftowej, zawierają do kilkanaście %
substancji organicznej. Być może powstawały w warunkach takich jak dzisiejsze Morze
Czarne. Na wielkich głębokościach życie organiczne jest bardzo ograniczone, prawie nie ma.
Obumierające szczątki dostawały się w strefę dużego zasolenia i nie rozkładały się szybko,
nie zostały też zjadane. Zachowały się też skamieniałe ryby, łuski ryb, żółwie, żaby, szczątki
gadów – krokodyli.

12) Warstwy krośnieńskie: uważano, że zamykają sedymentację w Basenie Śląskim.

Wiek: wyższa część wczesnego oligocenu, oligocen późny, wczesny miocen. Piaskowce i
łupki krośnieńskie. Warstwy menilitowe – skały ubogie w węglan wapnia, zaś warstwy
krośnieńskie są w całości profilu wapniste. Piaskowce: szare, popielate, wapniste, z reguły
muskowitowe, w nich dobrze zachowane sekwencje Boumy, w zależności od grubości ławic
można zobaczyć wszystkie człony. Łupki: szare, popielate, dość miękkie, z muskowitem,
margliste. W zależności od odległości od obszarów alimentujących są różne proporcje
między piaskowcami i łupkami i różny ich rozwój.
W zachodniej części warstwy są trójdzielne. We wschodniej : piaskowce średnioziarniste
przekładane ciemnymi łupkami, raz typowymi menilitowymi a raz wapnistymi. Nad nimi
gruboławicowe piaskowce. Takie skały są w Bieszczadach: wyższa część eocenu wczesnego,
eocen późny, wczesny miocen.
Czasami w tej najwyższej części w miocenie rozwinięte potężne olistostromy – warstwy
gorlickie (skały krystaliczne, węglanowe, fliszowe).
Tak zamyka się sedymentacja serii śląskiej.

Na granicy oligocenu wczesnego/późnego mamy poziom wapieni jasielskich o grubości
1,5m. Są to laminowane wapienie kokkolitowe, występują jako poziom izochroniczny.
Laminki 1-2mm jaśniejsze i ciemniejsze. Geneza lamin: Nastąpił zakwit kokkolitów i
opadały na dno i przez szereg sezonów powstawały te wapienie. Zajmują ogromne obszary
Karpat Zewnętrznych, są poziomem korelacyjnym u nas i w Rumunii. Są w nich też
otwornice Globigerinia.

PŁASZCZOWINA SKOLSKA

Sedymentacja najbardziej podobna do Basenu Śląskiego. Najbardziej N część K. Zewn.
Basen bezpośrednio przylegał do Platformy, z niej zbudowane są klify basenu.
1) Najstarsze utwory to wczesna kreda (hoteryw) – mułowce z Bełwina z cienkimi
wkładkami piaskowców.
2) Od hoterywu po cenoman deponowane głównie ciemne łupki jak w warstwach
wieżowskich. (Łupki Spaskie, wiek: hoteryw-cenoman dolny).Ciemne, prawie czarne,
mułowcowe, bezwapniste. W wyższej ich części łupki z Kuźminy. Miąższość do 200-300m,
zastępują warstwy grodziskie, wieżowskie.
3) Poziom radiolarytów z poziomem Mn, prawie wszędzie obecny, także w K. ukraińskich.
4) Turon: łupki pstre.

5) Warstwy inoceramowe jednostki skolskiej: kompleks turbidytowy. Inne niż warstwy
godulskie. Inoceramowe: cienko/średnioławicowy, piaskowcowo-łupkowy flisz, klasyczne
turbidyty z sekwencjami Boumy, warstwowanie przekątne, konwolucje. W spękaniach żyłki
kalcytu, muskowitowe, czasem bardzo silnie. Łupki szare, margliste, czasem zielonkawe
ilaste. Wiek: santon-paleocen. Czasami zaczynają się te warstwy piaskowcami
gruboławicowymi, a dalsze wydzielenia to tzw. margle krzemionkowe. Są to kalcyturbidyty
krzemionkowe, najczęściej wapienie w wyższej części, czasem domieszka materiału
mułowcowego. Przekładane są łupkami szarymi wapnistymi lub zielonymi ilastymi.
Grubości ławic 10-15cm.
6) W mastrychcie – margle z węgierki zwane marglami bakulitowymi. Występują przede
wszystkim w N części płaszczowiny, bo ześlizgnęły się z N skłonu basenu gdzie
deponowane były jako facje głębokiego szelfu. Są gruboławicowe, zawierają amonity z
rodzaju Baculites.
7) W paleocenie w części basenu sedymentacja piaskowcowo-łupkowa, w części
wewnętrznej sedymentacja pstrych łupków (typ równi abysalnej).
8) W północnej części pojawiają się iły babickie: osad olistostromowy. chaotyczny. Często
w nich osad typu debris flow z blokami wapieni jurajskich tak dużych, że czasem tworzyły
skałki.
Na terenie Karpat ukraińskich płaszczowina Skolska nosi nazwę Skibowa.
10) We wczesnym eocenie pstre łupki. Ich sedymentacja w niektórych obszarach Basenu
Skolskiego trwała do końca eocenu środkowego. W niektórych obszarach w całym eocenie
trwała sedymentacja łupków zielonych. Najszerzej rozprzestrzenione jednak są warstwy
hieroglifowe, jak w Basenie Śląskim. Te warstwy ze wszystkich płaszczowin są podobne, z
reguły na ich spągach różne hieroglify.
Eocen górny – to łupki zielone, przypominają łupki z warstw hieroglifowych. Czas
uspokojenia sedymentacji, turbidyty zanikają, dużo materiału mułowego.
11) Sedymentację eoceńską kończą margle globigerynowe – horyzont korelacyjny. Ale
trudno je spotkać w odsłonięciach.
12) W północnej części basenu są warstwy popielskie – mułowce wapniste, często pierwotna
struktura w nich zaburzona, bo uległy przemieszczeniu. Jest to niska część skłonu basenu.
Niekiedy charakter olistostromy, osuwiska, często w nich zlepieńce, debris flow i egzotyki
różnych skał, także młodszych skał węglanowych. Zazębiają się z marglami
globigerynowymi. Strefa głębokiego szelfu, skłonu szelfowego.
13) Wyżej warstwy menilitowe, które w niższej części są skrzemionkowane i nazwane
marglami dynowskimi.
14) Poziom rogowców
15) Właściwy poziom łupków menilitowych (nadrogowcowych). Czasem w nich pięknie
zachowane skamieniałości (ryby). W nich jasne, rozsypliwe piaskowce kliwskie (kwarcowe).
Bywają kolektorem ropy.
16) Warstwy przejściowe między menilitowymi a krośnieńskimi. Brunatne łupki, także jasne
wapniste piaskowce. Czasem rozwinięte jako łupki (Łupki z Niebylca).

17)Warstwy krośnieńskie: oligocen, dolny miocen. Cienko/średnioławicowe piaskowce
muskowitowe, wapniste, przeławicone marglistymi łupkami i mułowcami.
18) Wapienie jasielskie: występują one w łupkach menilitowych. Oznacza to, że spąg warstw
krośnieńskich jest diachroniczny: wcześniej pojawiły się w Basenie Śląskim a później w
Skolskim.

PŁASZCZOWINA PODŚLĄSKA

Kreda dolna:
1) Górne łupki cieszyńskie
2) Warstwy wieżowskie
3) Piaskowce Grodziskie.
4) Alb i cenoman: rzadko występujące warstwy lgockie, raczej zastępowane gezami i
rogowcami mikuszowickimi.
5) W turonie łupki pstre, więc między tymi trzema basenami była łączność. Jednostkę te
wyróżniają utwory późnej kredy, paleocenu, eocenu. Zaczyna się sedymentacja utworów
węglanowych: turon, koniak i część santonu – margle żegocińskie.
Seria Śląska jest ogólnie zróżnicowana na północ i południe. Północną stronę niektórzy
zaliczają do Skolskiej.

Facja północna:
1) Margle żegocińskie: dobrze uławicone, czasem wapienie z rogowcami, niektórzy
nazywali je marglami rogowcowymi. Dobrze zachowane małże, inoceramy.
2) Nad nimi szare margle egzotykowe zwane marglami frydeckimi. Są czymś w rodzaju
olistostromy, osad chaotyczny z bloków margli, sedymentacyjnie dość płytki. Wśród margli
debris flow ze skałami krystalicznymi, łupkami metamorficznymi, kwarc żyłowy czasem
okruszcowany złotem. Są też bloki andezytów, tak duże że były kiedyś opisane jako intruzje,
lecz są to także olistostromy.
3) Nad marglami frydeckimi cienko/średnioławicowy flisz piaskowcowo-łupkowy, zwany
piaskowce z Rajbrotu, obocznie zastąpiony przez gruboławicowe piaskowce z egzotykami.
Często w nich zlepieńce. W tych utworach występuje węgiel karboński, może pochodzić z
zagłębia górnośląskiego.

Południowa część:
Margle węglowieckie: aż do eocenu, przechodzą potem w pstre łupki w eocenie środkowym.

W strefie N i czasami też S występuje kilka typów piaskowców:
1) Piaskowce z Szydłowca: gruboławicowe, gruboziarniste, bogate w okruchy skał
węglanowych. Wiek: paleocen.
2) Piaskowce z Gorzenia

3) Piaskowce z Czerwina w rejonie Wiśniowej, dominują w nich klasty węglanowe, w nich
dużo mat i struktur glonowych (wapienie litotamniowe, kolonie mszywiołowe), wapienie
detrytyczne (towarzyszą im niekiedy piaskowce glaukonitowe).
4) Zielone łupki z poziomami tufitów (nawet do 50). Wiek: wczesny eocen.
Potem łupki pstre, warstwy menilitowe.
Eocen późny: łupki zielone, margle globigerynowe.
Wyżej łupki menilitowe, w obrębie łupków nadrogowcowych piaskowce, zlepieńce z
okruchami m.in. węgla kamiennego.
W warstwach popielskich, inoceramowych, menilitowych serii Skolskiej też pojawiają się
węgle.
Z przemodelowanych Prakarpat powstały grzbiety rozdzielające baseny sedymentacyjne.
3 płaszczowiny które zostały opisane to były strefy jednostek przedmagurskich.

JEDNOSTKA DUKIELSKA

Jest główną jednostką reprezentującą głębokie strefy. Najstarsze utwory są późnokredowe,
ale część może być z wczesnej kredy.
1) Wczesna kreda to warstw lgockie, w facji wschodniej (na Ukrainie głównie), zwą się
warstwy szypockie.
2) w ich stropie w cenomanie horyzont zielonych łupków, na wschodzie ładniej rozwinięty.
Nazywa się to horyzont jałowiecki. Nad nim trochę łupków pstrych (cenoman-santon).
3) Santon-kampan-mastrycht to warstwy łupkowskiej: cienko/średnioławicowy
piaskowcowo-łupkowy flisz, piaskowce wapniste muskowitowe, laminowane przekątnie i
konwolutnie. Łupki szare, ale sporo też jaśniejszych, często wapniste.
4) Mastrycht-paleocen: piaskowce ciśniańskie – wbijają się w Płaszczowinę Magurską. Są
bardzo charakterystyczne: gruboławicowe piaskowce wyraźnie przekładane łupkami. Są 2
typy piaskowców:
- drobnoziarniste, muskowitowe, burzące z kwasem, silnie konwolutne. Typ piaskowców
inoceramowych.
- piaskowce częściej gruboziarniste, zlepieńców raczej brak, skaleniowe (szarogłazowe), z
glaukonitem, ciemniejsze, w spoiwie mało Ca, piaskowce skaleniowo-kwarcowe.
5) nad nimi utwory w przewadze łupkowe – warstwy z Majdanu: prawie czarne łupki z
wkładkami piaskowców. Wiek: paleocen.
6) Na Słowacji nad nimi piaskowce z Bukowa Wielkiego, przypominające piaskowce
ciśniańskie. Bywają profile bez warstw łupkowskich, wtedy cały profil nosi nazwę
piaskowców ciśniańskich. jasne piaskowce kwarcowo-skaleniowe, z okruchami zielonych
łupków w dużej ilości, też glaukonit.
Potem pstre łupki dolnego eocenu i warstwy hieroglifowe.
W warstwach z Majdanu były syderyty, wytapiano także z nich żelazo.

Później warstwy hieroglifowe, w nich można znaleźć co najmniej 2 poziomy łupków
pstrych, potem łupki zielone i margle globigerynowe. W obrębie warstw hieroglifowych
mogą być piaskowce gruboławicowe, lokalnie rozwinięte w polskiej części Karpat.

Termin „jednostka dukielska” wprowadził prof. Książkiewicz.
Grupa Przedmagurska – wszystkie jednostki powstały w Basenie Dukielskim.
W obrębie warstw hieroglifowych lokalnie występują piaskowce przybyszowskie. Miąższość
500-600m w Polsce do 1200m na Słowacji.
Nad warstwami hieroglifowymi zielone łupki a w ich stropie margle globigerynowe jako
najwyższa część eocenu.
W oligocenie serii dukielskiej rozwijają się warstwy menilitowe i krośnieńskie
Menilitowe składają się z wielu ogniw. Przewodnim są brunatne, skrzemionkowane,
bitumiczne łupki dające brunatną rysę. Podczas wietrzenia pojawiają się na nich
białawe/żółtawe naloty ałunów.

Ogniwa:
- najniższe to piaskowce z Mszanki: nie do końca ogniwo oligoceńskie, bo czasem pojawia
się w późnym eocenie, w obrębie margli globigerynowych. Średnio/gruboławicowe, źle
wysortowane, o spoiwie krzemionkowym, czasem wapnistym, brunatne na przełamie.
Czasem w nich glaukonit, skały węglanowe, otwornice, numulity, otwornice płytkowodne
wapienne. Piaskowce z Mszaki wyklinowują się na Słowacji, potem zanikają.
- margle podcergowskie: gruboławicowe, skrzemionkowane, na przełamie jasnobrunatne,
białawo wietrzejące, są to margliste bardzo grube turbidyty. Na ogół nie ma piaskowcowych
wkładek, w wyższej części pierwsze rogowce.
- warstwy cergowskie: w dwóch facjach
1) facja gruboławicowych piaskowców silnie wapnistych, z dużą ilością klastów czarnych i
zielonych łupków.
2) facja piaskowcowo-łupkowa: cienko/średnioławicowe piaskowce przekładane łupkami
marglistymi. Podobieństwo do warstw krośnieńskich. W obrębie warstw cergowskich
pojawia się horyzont wapieni tylawskich. Są to wapienie kokkolitowe podobne do
jasielskich, laminowane drobno. Jasny wapień przekładany ciemnymi laminami materii
organicznej. Miąższość kilkadziesiąt cm do 2-3m. Także tu nieco grubsze turbidyty wapieni
masywnych. Horyzont izochroniczny ważny do korelacji.
- rogowce
- warstwy krośnieńskie – w nich można znaleźć poziom wapieni jasielskich.
- warstwy z Rdzawki o miąższości 500-600m.
W strefie Obidowej-Słopnic piaskowce cergowskie grubsze. Na zachodzie już w kampanie i
santonie występują.

JEDNOSTKA GRYBOWSKA

Warstwy menilitowe to warstwy grybowskie. Niższa ich część to margle grybowskie:
brunatne, miękkie, bitumiczne, niekiedy z wkładkami margli szarych. Zazębiają się z
globigerynowymi. W stropie brunatne łupki menilitowe i rogowce. Nad rogowcami warstwy
cergowskie w facji łupkowej. W obrębie warstw cergowskich wapienie tylawskie W obrębie
brunatnych margli- wapienie łużańskie: detrytyczne, z okruchów skał węglanowych do kilku
cm wielkości, także litotamniami i koloniami mszywiołowymi. Grubość wapieni 1-3m.

Łuska przedmagurska Żywca-Koniakowa

Profil oligocenu w tej łusce jest podobny do serii dukielskiej. Wyróżnia ją profil górnej
kredy, paleocenu i eocenu.
Kampan-mastrycht – cienko/średnioławicowe piaskowce i łupki – warstwy inoceramowe w
facji biotytowej. W mastrychcie zastąpione są przez szare margle lub margle czerwone
(szare niższe, czerwone wyższe). Deponowane też przez eocen wczesny i środkowy. Pstre
margle mogą być zastąpione przez fację łupków pstrych. Ku górze w eocenie środkowym i
późnym – warstwy hieroglifowe i margle globigerynowe.
Górna kreda, paleocen, eocen wczesny i środkowy – w facji niefliszowej!

Łuska Michalczowej

Kreda wczesna, paleocen i eocen mocno skondensowane. Zamiast margli cergowskich
wapienie z Michalczowej (litotamniowo-mszywiołowe).

Płaszczowina Jasielska

Podobna do dukielskiej. W eocenie środkowym i późnym pojawiają się utwory podobne do
warstw podmagurskich.
Spąg warstw krośnieńskich jest diachroniczny im bardziej na północ tym dłużej trwa
sedymentacja łupków menilitowych.

PŁASZCZOWINA MAGURSKA

Największa płaszczowina z polskich, słowackich i morawskich Karpat Fliszowych,
kontaktuje bezpośrednio z PPS. Dominują w niej utwory paleogenu także kredy Zawiera 9
okien tektonicznych, w nich utwory jednostek strefy przedmagurskiej. Największe: Mszany
Dolnej, Szczawy, Klęczan-Limanowej, Grybowa, Ropy, a na Słowacji okno Smilna. Brzeg
całkowicie równy, czasem tworzą się zatoki i półwyspy. Zatoki: Skrzydlnej, Półwyspy:
Łużnej, Harklowej. Znaczna ich część to płaszczowina jasielska.
Jest zróżnicowana, wyróżnia się kilka stref facjalnych w ujęciu tektoniczno-facjalnym.
Od południa: Strefa Krynicka, Bystrzycka, Raczańska, Siar. Podział opiera się na
zróżnicowaniu w obrębie utworów paleogeńskich.

1) Najstarsze utwory serii magurskiej to warstwy chluckie (apt-alb). Ciemne łupki z
wkładkami piaskowców kwarcowych. nad nimi alb-cenoman: łupki ciemne lub zielone
plamiste z kwarcowymi piaskowcami, a w nich poziom łupków radiolariowych, konkrecje
manganowe, wkładki zbentonityzowanych tufitów, W starszej literaturze występowały jako
odpowiednik warstw lgockich w płaszczowinie śląskiej. Na Morawach Gault flysch. Prof.
Książkiewicz nazwał te utwory formacją z Jasienia. Występuje też w oknie Mszany Dolnej:
Koninki, Półrzeczki, Jaroszów.
2) Formacja z Malinowej: pstre łupki. Szeroko rozpowszechniony horyzont, w nim także
flisz piaskowcowo łupkowy. Czasem gruboławicowe piaskowce zwane piaskowcami z
Wiatrówek (nieformalnie). Pstre łupki – turon, koniak, santon, czasem kampan.
3) Formacja z Białego „warstwy z Kaniny”. Wiek: santon-kampan. Cienko-średnioławicowy
flisz piaskowcowo-łupkowy. Jak żaden inny ma bardzo dużo marglistych utworów i wapieni
turbidytowych. Piaskowce: muskowitowe burzące z kwasem, warstwowane przekątnie,
równolegle, typ piaskowców inoceramowych. Dużo otwornic wapiennych, aglutynujących.
4) Piaskowce ze Szczawiny: południowy obszar płaszczowiny magurskiej. Gruboławicowe
piaskowce muskowitowe, często masywne, budują często ławice złożone, z powierzchniami
amalgamacji, między ławicami pakiety piaskowców inoceramowych. Zastępowane w
kampanie i mastrychcie w północnej części formacją z Jaworzynki, dawniej kreda biotytowa.
Także piaskowce wzbogacone w skalenie i glaukonit, biotyt w dużych ilościach.
5) Formacja ropianiecka: typowe warstwy inoceramowe. Wapniste, muskowitowe, przekątne
warstwowanie piaskowców przekładanych szarymi, zielonymi łupkami. Wiek: kampan-
mastrycht-paleocen. W strefie przypienińskiej te utwory nazwano formacją Szczawnicką.

Strefa Bystrzycka: Zamiast piaskowców ze Szczawiny i ropianieckich pojawia się formacja
piaskowców z Jaworzynki. Wyżej piaskowce z Mutnego a nad nimi jeszcze trochę
piaskowców ropianieckich.

Strefa krynicka: pojawia się formacja z życzanowa, a w górnej części formacja szczawnicka,
której utwory mogą przechodzić do eocenu.

6) W płaszczowinie magurskiej pojawia się wyżej w paleocenie i wczesnym eocenie
formacja strych łupków z Łabowej. W strefie krynickiej brak lub ślady, w strefie
bystrzyckiej ograniczona do niższej części wczesnego eocenu, a w pozostałych jednostkach
sięga do środkowego eocenu, a w strefie siar cały środkowy eocen. Więc strop tej formacji
jest diachroniczny. Dolnoeoceńskie łupki pstre, horyzont przewodni w obrębie tych łupów
tkwią ogniwa z piaskowców.
7) w północnej części płaszczowiny są 2 horyzonty piaskowców ciężkowickich, nie
mających nic wspólnego z tymi z płaszczowiny śląskiej, poza wiekiem i cechami
sedymentologicznymi. Ostatnio nazwano je piaskowcami ze Skawiec. Niekiedy w nich
zlepieńce, okruchy litotamni, sporo numulitów. W wyższej części eocenu środkowego

pojawiają się gruboławicowe piaskowce pasierbieckie. Występują w nich zlepieńce i skały
magmowe. Są bardziej wapniste od piaskowców ze Skawiec.

Utwory eocenu:
Strefa krynicka
Nie ma formacji z Łabowej, w jej pozycji występuje kompleks piaskowcowo-łupkowego
fliszu. Piaskowce szaro-niebieskawe, wapniste, laminacja równoległa lub przekątna, szaro
niebieskawe łupki. Jest to formacja z Zarzecza. W jej obrębie też kompleksy
gruboławicowych piaskowców i zlepieńców. Ogniwo piaskowców krynickich w obrębie
piaskowców z Zarzecza.
Potem formacja magurska aż po oligocen: gruboławicowe piaskowce magurskie. Można je
podzielić na 3 ogniwa:
- piaskowce z Piwnicznej: litotyp piaskowców magurskich. Masywne, gruboławicowe,
szaroniebieskie, kwarcowe. W nich skały magmowe, wylewne, metamorficzne, granitoidy,
rzadko węglany. Są też skały typu porfirów mające czerwonawe kropki.
- ogniwo łupków z Mniszka: piaskowce wapniste, łupki też, słabo muskowitowe. W tym
także poziom łupków pstrych. Wiek: eocen środkowy i późny.
- piaskowce z Popradu: gruboławicowe piaskowce magurskie takie jak z Piwnicznej.
Ogniwo z Mniszka zostaje na zachód częściowo wyparte przez piaskowce gruboławicowe.
Występuje ogniwo z Kowańca: łupki z Mniszka przeplatane z piaskowcami magurskimi.

Wyżej flisz: oligoceńskie utwory formacji Malcowskiej. W strefie krynickiej nad nią utwory
miocenu zbudowane z gruboławicowych margli i łupków z piaskowcami magurskimi:
warstwy ze Starego Bystrego. Jeszcze są tu typowe turbidyty.
Nad tym utwory molasowe: warstwy z Kopaczysk: słabo spojone piaskowce ku górze
przechodzące w łupki i iły.

Nie ma formacji z Łabowej, eocen i częściowo oligocen zbudowane z gruboławicowych
piaskowców magurskich – to odróżnia jednostkę krynicką od innych.

Formacja beloweska: w strefie bystrzyckiej wczesny eocen, w raczańskiej środkowy i późny
eocen.
Formacja margli z Łącka: gruboławicowy piaskowcowo-marglisty flisz. Zostały rozdzielone
na dwie formacje:
- bystrzycką: margle gruboławicowe przekładane średnio/gruboławicowymi piaskowcami,
wiek: eocen środkowy
- z Żeleźnikowej: cienko/średnioławicowy flisz jak formacja beloweska, z marglami łąckimi.
Bardziej północna część strefy bystrzyckiej nad lub pod lub zamiast formacji bystrzyckiej.
Nad tym pojawia się formacja magurska – odpowiednik ogniwa z Popradu.

Wyżej ogniwo gruboławicowych piaskowców z Maszkowic – częściowo formacji
magurskiej. Nad nimi ogniwo łupków z Mniszka i ogniwo z Popradu, czasem warstwy
Malcowskie.

Margle Łąckie to turbidyt zaczynający się od piaskowca, potem laminowane margle i
masywne grube margle do 30m.

Strefa raczańska:
Profil zaczyna się od formacji z Łabowej, w niej ogniwo piaskowców pasierbieckich, wyżej
formacja Beloweska, w eocenie środkowym utwory wykształcone inaczej niż we wczesnym:
cienko/średnioławicowy flisz, dużo skamieniałości śladowych.
Wyżej formacja magurska – ogniwo piaskowców z Popradu. Nad nimi może być formacja
Makowska i formacja z Zawady – podobna do bystrzyckiej, ale wieku mioceńskiego.
W Beskidach i częściowo w Gorcach najwyższe szczyty są z formacji magurskiej.
piaskowce babiogórskie = piaskowce magurskie

Strefa Siar:
występowanie facji warstw podmagurskich (łupków zebrzyckich i budzowskich) wyznacza
strefę siar w polskiej części Karpat Fliszowych.
Spąg formacji magurskiej jest diachroniczny: krynicka (wczesny eocen), bystrzycka
(środkowy eocen), raczańska (późny eocen-oligocen). Czasem bywają w facji glaukonitowej
w ogniwie z Wątkowej i niekiedy zazębiają się.

Strefy facjalne na płaszczowinie magurskiej wyróżniono w eocenie, kredzie ale zachowują
się one inaczej.
1) Strefa północna – brzeżna. Formacja z Jaworzynki (kreda biotytowa), występuje też w
płaszczowinie dukielskiej w strefie Obidowej-Słopnic. Więc w kredzie basen magurski i
dukielski były połączone. Występują też w obydwu seriach piaskowce ciśniańskie.
2) W eocenie wyrosło wyniesienie między basenami – duża dostawa materiału z północy.
Między Skawą a Dunajcem układ równoleżnikowy NE-SW, a na wschód od rzeki Białej
NW-SE. Zaznacza się wygięcie płaszczowiny. Strefy w płaszczowinie magurskiej są
sfałdowane, ale nasunięcia czasem są bardzo słabo widoczne.

Tektonika:
W podjednostce krynickiej najsłabiej zauważalne fałdowanie z powodu wielkiej miąższości
piaskowców magurskich. W pozostałych jednostkach piaskowców mniej więc fałdowanie
wyraźniejsze. W jednostce krynickiej i bystrzyckiej niekiedy nie ma inwersji rzeźby, u
pozostałych jest.
W zachodniej części szerokie synkliny i wąskie antykliny, w wschodniej płaszczowinie
magurskiej na wschód od Dunajca relatywnie wąskie synkliny i antykliny i budowa fałdowa
bardziej regularna.

Na obszarze Karpat Morawskich i Słowackich, na zachód od „sigmoidy zazdriwy” rozwija
się Płaszczowina Białokarpacka. Zbudowana jest z utworów zdeponowanych w basenie
magurskim – te same formacje. Jako łuski pojawiają się tam utwory wieku apt/alb.
Zachowuje się jako osobna płaszczowina płasko nasunięta na sąsiednie jednostki.

W Polsce płaszczowina dukielska rozciąga się pod płaszczowiną magurską aż do Czech i
Słowacji. Grubość płaszczowiny magurskiej 1000-2500m, na Morawach >5000m. Na
Słowacji wywiercono 5km płaszczowiny Dukielskiej i też nie przebito. Koło Limanowej
płaszczowina dukielska >3500m.

PŁASZCZOWINA ŚLĄSKA

Na Morawach utwory kredowe na powierzchni, na wschodzie trochę paleogenu, między
Skawą a Białą kreda i paleogen pół na pół, we wschodniej części Karpat dominuje paleogen.
Związane to jest z miąższościami utworów kredowych, które rosną na zachód.
Tektonika:
W zachodniej części utwory sfałdowane łagodnie, zapadają „monoklinalnie” ku południowi.
Zaznacza się blokowy system budowy, 4 bloki i 2 subpłaszczowiny:
- Północna (Cieszyńska) – warstwy cieszyńskie, łupki wieżowskie, wiek późna jura.
Wewnątrz dysharmonijnie sfałdowana.
- Południowa (Godulska) – element bardziej sztywny, wiek: późna kreda.

W środkowej strefie płaszczowiny Śląskiej utwory paleogenu, na wschód duże miąższości
warstw menilitowych i krośnieńskich, wąskie synkliny i antykliny, wewnętrznie złuskowane.
Grubości płaszczowiny wynoszą 5km i więcej.
Łączne grubości jednostek fliszowych na tym obszarze do 10km i więcej.

PŁASZCZOWINA SKOLSKA

Jako jedyna rozszerza się ku wschodowi. W jej obrębie szereg struktur tektonicznych
zwanych skibami.
Skiba składa się z megaantykliny i megasynkliny, wewnętrznie sfałdowanych. Fałdy
podcięte od N i S.
Miąższe utwory warstw krośnieńskich i menilitowych, bo występuje tu struktura centralnej
depresji karpackiej (wielkiego synklinorium).
Otwór Kuźmina przebił na głębokości 7km utwory fliszowe i wszedł w antyklinorium
dolnego Sanu.

PIENIŃSKI PAS SKAŁKOWY

Struktura bardzo wąska, złożona tektonicznie, na granicy Karpat wewnętrznych i
zewnętrznych. Biegnie od okolic Wiednia po Karpaty Morawskie, Słowackie, Polskie, znika
pod osadem kotliny Orawsko-Nowotarskiej, wychodzi na Ukrainie i Rumunii. Łączna
długość ponad 600km (widoczna na powierzchni). Szerokość w zachodniej części Słowacji
max 22km, na Ukrainie zupełnie znika, średnio 2-5km.
Zachowały się 4 jednostki facjalne (5 lub 6). Utwory w przewadze węglanowe mezozoiczne.
Na Morawach sigmoida zazriwy – jakby uskok skręcający PPS na południe.

Najgłębsza część (strefa pienińska) miała skorupę oceaniczną. Uważa się, że oba grzbiety
miały skorupę krystaliczną, lądową, granitoidową. Występowały strefy: Czorsztyńska i
Pienińska i podrzędne: Branicka, Czertezicka, Haligowiecka, Jednostka Grajcarka. Każda z
nich ma coś wspólnego i odrębnego.
Basen Magurski był czymś odgrodzony od pienińskiego, ta bariera to grzbiet czorsztyński.
Na północy zdeponowana seria czorsztyńska: osady najpłytsze, szelfu o średniej głębokości,
strefa skłonu. Najgłębsza to strefa pienińska. Na zewnątrz strefa manińska.

Tylko w strefie haligowieckiej są utwory triasowe, podobne do tych z Karpat
Wewnętrznych. Występuje na północ od Szczawnicy pod stronie Słowackiej.
Te sukcesje z PPS zostały sfałdowane i zamienione w płaszczowiny i łuski i ponasuwane na
siebie.

Seria czorsztyńska – najpłytsza:
- Osady najstarszej jury – wapienie plamiste,
- Formacja margli z Krempachów (formacja szlachtowska: dolna jura,
formacja łupków ze Skrzypnego, w nich konkrecje syderytowe, amonity,
- formacja wapieni ze Smolegowej Skały ,złożone z liliowców, do 30m miąższości,
Baton: wapienie krynoidowe z Krupianki: czerwony wapień krynoidowy. Kompleksy 2-5m
- jura środkowa i późna: formacja wapienia czorsztyńskiego: Amonitico Rosso. W dolnej
części profilu na przejściu z czerwonych wapieni krynoidowych i wapieni czorsztyńskich
często mamy twarde dno.
- górna jura: facja wapieni dursztyńskich, w nich ogniwo rogoźnickie.
- kreda dolna: wapienie łysańskie i wapienie spiskie. Łysańskie: czerwone, z brachiopodami
(Pygope), małżami. Spiskie: wapienie krynoidowe, z dużych członów liliowców.
- cenoman, turon – sedymentacja marglista – margle pstre, szare, zielonkawe, twardsze lub
miększe, szeroko rozprzestrzenione w Alpach. Formacja margli z Jaworek – Skaglia Rossa.
Te margle aż po kampan, mastrycht.
- stopniowo przechodzi to we flisz: formacja sromowiecka - flisz piaskowcowo-łupkowy,
piaskowce wapniste, muskowitowe, przekładane szarymi, niebieskimi łupkami. Różne
laminacje, trochę skamieniałości liliowców, brachiopodów.
- na górze formacja jarmucka, leży niezgodnie na fliszu, powstała po sfałdowaniu PPS. To
osadowa pokrywa postorogeniczna.

Seria pienińska – najgłębsza:
- formacja łupków z Harcgrundu
- wapienie z Podzamcza
- wapienie z flaków: krynoidowe, z materiałem detrytycznym, krzemienie. To wapienie
głębokomorskie blisko CCD, dużo skamieniałości głównie Aptychów.
- formacja radiolarytów z Sokolicy (Bajos-baton-kelowej) Wyznacznik głębokiej
sedymentacji. W oksfordzie, kimerydzie tez inne ogniwa radiolarytów zabarwionych na
czerwono.
- Malm (kimeryd, tyton) facja wapienia pienińskiego. Buduje największe szczyty.
Odpowiednik facji Maiolica (Biancone): cienko/średnioławicowe, nieco skrzemionkowane
wapienie, nazywane Wapień Rogowcowy, są bardzo silnie sfałdowane, poskręcane. Trwają
do barremu.
- formacja z Kapuśnicy – margle, wapienie margliste, zielonkawe, plamiste. Ciemne plamy
po działalności organizmów. Typowe dla aptu-albu, nazywają się Fleckenmergel. W
Karpatach Fliszowych odpowiednik poziomu radiolarytowego – sedymentacja głęboka.
- potem wypłycenie basenu i formacja z Jaworowej, na niej sromowiecka, niedzicka,
szlachtowska, margli z Krempachów, ze Skrzypnego i czertezicka.

Późna jura do późnej kredy – we wszystkich jednostkach formacja wapienia pienińskiego.
Apt/Alb – formacja z Kapuśnicy – w głębokich strefach, ilasta, radiolarytowa, a tam gdzie
płycej – marglista.

Łuska Grajcarka:
Wg Birkenmajera to płaszczowina magurska. Występują radiolaryty, wtrąca się wapień
czorsztyński, niżej wapień pieniński. Profil mocno skondensowany, późna jura i kreda w
kilku metrach.
- formacja z Kapuśnicy
- czarne łupki
- mikowe piaskowce (formacja wronińska)
- formacja hulińska
- formacja z malinowej
- formacja hałuszowska (santon-kampan, miękkie, twarde, uławicone margle).
- formacja jarmucka: częściowo zlepieńce, brekcje, częściowo piaskowce i łupki w
głębszych partiach, na Słowacji na obrzeżeniach rafy. W tej formacji mamy egzotyki skał
węglanowych i krystalicznych, także olistolity.

W miocenie na Karpaty Wewnętrzne i brzeżne Karpaty Zewnętrzne zaczęła napierać
mikropłyta panońska. Nastąpiło fałdowanie i odkłucie fliszu, zapadnięcie kordylier.
Utworzyło się na północy zapadlisko przedkarpackie i wkroczyło w nie morze, tworzyły się
utwory molasowe. Część południowa: żwiry, otoczaki, grube frakcje piaszczyste. Potem

zapadlisko się rozszerzyło – depozycja mułów, piasków, żwirków. Najstarsze osady
przykryte nasuwającymi się Karpatami. Między czasie powstały osady chemiczne: sole, iły z
fauną, węgle brunatne, wapienie mszywiołowe, glonowe, ostrygowe.
Baden/sarmat – transgresja morska.
Karpaty cięte różnymi uskokami, powstały zapadliska śródgórskie: Kotlina Nowotarsko-
Orawska na granicy 3 jednostek: PPS, fliszu podhalańskiego, płaszczowiny magurskiej.
Między PPS i płaszczowiną magurską były intruzje magmowe andezytowe – Góra Wżar,
Krościenko, Szczawnica.