(Notatki z wykładów z semestru zimowego 2007/2008)
Karpaty razem z Alpami należą do Alpidów. Dzielą się na zewnętrzne i wewnętrzne.
Wewnątrz Karpat rozwinięty Basen Panoński wypełniony miocenem, od N uformowane Zapadlisko Przedkarpackie.
Karpaty Zewnętrzne = fliszowe + Pieniński Pas Skałkowy
Karpaty dzielą się też na Karpaty Zachodnie (na terenie Polski, Słowacji, Czech, Austrii), Wschodnie (Ukraina, Rumunia), Środkowe (Basen Apuseni). Rozciągają się od Bramy Morawskiej do Transylwanii. Karpaty Zewnętrzne to głównie Beskidy i różne kotliny.
Karpaty kontaktują z Platformami Północno-, Wschodnioeuropejską i Platformą Mezyjską od południa.
Wykazują związek z Alpami, zwłaszcza wschodnimi. Góry Dynarskie zamykają od SW
Karpaty w koło.
Al Kapa – skrót od Alp, Karpat i Basenu Panońskiego.
Na terenie Polski mamy z 1 strony Karpaty Fliszowe (pasma Beskidów, pogórzy, Bieszczady), fragment Pienińskiego Pasa Skałkowego i niewielki fragment Karpat Wewnętrznych (Tatry, Niecka Podhalańska).
Ulik – geolog austriacki - autor koncepcji płaszczowinowej budowy Karpat zewnętrznych, stworzył bardzo nowoczesny przekrój niewiele różniący się od dzisiejszych. Przemierzył
całe Karpaty W i część E.
W Alpach Pieniński Pas Skałkowy (dalej pisany skrótem PPS) ma swoje odpowiedniki w Austrii.
Karpaty Wewnętrzne rozwinęły się na płycie Apulijskiej (została wcześniej oderwana od Afryki i pchnięta daleko na północ i wciśnięta między Alpidy europejskie). Obszar kolizji między płytami Europejską i Apulijską był wynikiem podsunięcia się pierwszej pod drugą.
Utwory Karpat Wewnętrznych zostały sfałdowane głównie w górnej kredzie, a Zewnętrznych głównie w miocenie i w formie płaszczowin nasunięte na swoje przedpole.
PPS – związany z K. Wewnętrznymi, sfałdowany głównie w górnej kredzie, ale jako struktura tektoniczna jest związany z K. Zewnętrznymi.
KARPATY WEWNĘTRZNE
(biorąc pod uwagę możliwości notowania na wykładach z Karpat Wewnętrznych, polecam uzupełnić wiedzę o nich z wykładów z Geologii Regionalnej Polski lub innej literatury) Tatry – trzon krystaliczny, autochtoniczna pokrywa osadowa, jednostki odkłute i nasunięte jako płaszczowiny, wszystko przykryte paleogenem.
Jednostki reglowe i wierchowe.
Reglowe zajmują wyższe pozycje stratygraficzne i dzielą się na:
- górną: kriżniańską
- środkową: choczańską
- dolną: strażowską
Skały magmowe:
Tatry wysokie – granodioryty, a w brzeżnej części pegmatyty. Batolit waryscyjski (karbon).
Tatry zachodnie – skały metamorficzne dolnego paleozoiku/górnego prekambru: gnejsy poprzecinane żyłami pegmatytowymi, wśród nich intruzje granitoidów Rochaczy (allaskity –
od Alaski) ß też waryscyjski wiek.
W odkłutym krystalniku w rejonie Karpowego mamy skały magmowe dolnego paleozoiku, także amfibolity.
Skały osadowe:
Jednostka wierchowa – należąca do domeny Tatricum.
Nie ma górnego triasu, czasem na anizyku leży górna jura, czasem pełniejsze profile. Wynik rozbicia platformy węglanowej na bloki. Utwory jurajsko-kredowe są węglanowe. Na Giewoncie na środkowym triasie leży środkowa jura z stromatolitami, czasem profile skondensowane.
Na początku górna jura – wapienie pelagiczne, potem pojawiają się wapienie coraz płytsze aż do biokalkarenitów odpowiadających facji urgonu.
Dolna kreda – stopniowy rozwój platformy węglanowej. W albie (podobnie jak na całym świecie) następuje zatopienie platformy. Od albu po turon – margle turbidytowe –
zbioturbowane mułowe turbidyty.
Jednostka reglowa dolna – kriżniańską, należąca do Fatricum.
Profil od triasu po kredę, a triasie dużo analogii do Tatricum. W środkowym triasie 400m węglanów – dolomity (dolarenity w dolnej, dollutyty w górnej części). W ladynie pseudomorfozy po ewaporatach, bardzo płytkowodna platforma. W górnym triasie wynurzenie platformy, na tym osadzają się „red beds” kajpru (tzw. Kajper karpacki, który jest o wiele bardziej gruby, z większą ilością piaskowców niż niemiecki). Dominuje środowisko fluwialne, playa, z rozwojem gleb.
Na tym leży do 30m utworów morskich retyku z koralowcami, małżami. Ciemne, płytkomorskie wapienie świadczące o transgresji.
Wyżej formacja kopieniecka – piaskowce, margliste łupki o miąższości kilka-kilkadziesiąt m. Granica z tym retykiem jest diachroniczna.
W wyższym synemurze przychodzą wapienie plamiste, zbioturbowane, na tym spikulity przeławicone z wapieniami krynoidowymi o charakterze tempestytów (dolny toark).
Nad nimi gruzłowe wapienie z silną kondensacją i wielkimi konoidami, dużo powierzchni zażelazionych i konkrecji manganowych.
Później wapienie radiolariowe, a w keloweju wapienie gruzłowe (rośnięcie gruzłów węglanowych w obrębie mułu), nad tym radiolaryty zielone, czerwone, nad nimi wapienie gruzłowe.
Następnie wapienie pelagiczne facji Maiolica.
Nad nimi kredowe margle aż do aptu lub albu.
Na tym kończy się sedymentacja.
Podsumowanie: trias podobny, ale jura nie, kreda też różna, brak platformy.
Jednostka choczańska – Chronicum
Występuje w łuskach tektonicznych o niepełnych profilach, zdominowana przez hauptdolomit – kilkaset m, nad nim bioklastyczne wapienie retyku z ostatnimi konodontami, w innych łuskach klastyczne wapienie, w innej anizyjskie dolomity, nad nimi facja Hierlatzka, wyżej wapienie krynoidowe ze spikulitami, wapienie peloidowe, czerwone wapienie pelagiczne. Typowe silne zróżnicowanie facji – sedymentacja na blokach wynoszonych i rotowanych.
Jednostka strażowska
Obecnie łączy się z Choczańską. W anizyku gruzłowe wapienie z Reifling, zazębiające się z marglami z Partnach. Nad tym miąższe dolomity z Wetterstein z diploporami.
Tektonika: W triasie magmatyzm, ryfting, pogrążanie orogenu waryscyjskiego.
Ruchy tektoniczne między eocenem a cen omanem, ruchy nasuwcze w fazie subhercyńskiej, podnoszenie w miocenie. Utwory transgresywne leżące niezgodnie na podścielających.
Blok Słowacki:
Karpaty wewnętrzne były sfałdowane w górnej kredzie. Powstały płaszczowiny wierchowe (Tatricum), na nie zostały nasunięte płaszczowiny reglowe. Po sfałdowaniu utwory zostały wynurzone i ulegały erozji a w seriach węglanowych rozwijał się kras. Potem zaczęły się ruchy subsydencyjne i od W wkroczyła transgresja eoceńska na Karpaty Wewnętrzne. Utwory: zlepieńce podstawowe -> utwory typu delt, potem moment spokoju i pojawia się sedymentacja węglanowa: wapienie numulitowe z małżami, jeżowcami, ślimakami. Potem kolejny etap transgresji to utwory fliszowe, Sedymentacja od środkowego eocenu aż do miocenu – paleogen centralno karpacki lub centralny paleogen.
Na W w rejonie Jawy osady starsze – paleocen, eocen dolny, także czasem mastrycht.
Transgresja z W na E, rozszerzała się też szybko ku S. Flisz ten na naszej stronie nosi nazwę Fliszu Podhalańskiego. Utwory centralnego paleogenu to pokrywa postorogeniczna.
Niecka Podhalańska
Mamy do dziś zachowane pół tej niecki, gdyż jej N część została ścięta i wciągnięta w strefę subdukcji. Głębokość osadów w niecce do 3000m. Wypełniona fliszem podhalańskim, od S
obcięta wielką dyslokacją PPS.
(profil)
W profilu wyróżniamy następujące wydzielenia:
1) Podłoże ze sfałdowanych skał krystalicznych mezozoicznych, na nim erozyjnie leżący zlepieniec.
W zlepieńcu wiele skał nie odnalezionych w Tatrach, więc transgresja ścięła jakieś inne utwory znajdowane dziś w egzotykach, np. skały liasu. Drobnieją ku górze, w nich pojawia się fauna i pierwsze duże otwornice – numulity.
2) Seria wapieni płytkowodnych, numulitowych (wyglądają w jak owies w przekroju). Z
datowań otwornic ustalono, że osady te reprezentują eocen środkowy i górny. Niektórzy uważają, że mogą być młodsze, być może występują w górnej części numulity oligoceńskie.
3) Utwory łupkowo-mułowcowe, niekiedy z wkładkami piaskowców, czasem zlepieńców i syderytów. Są to warstwy zakopiańskie, wiek: oligocen. Ich niższa część: mułowce, wyższa: więcej piaskowców, 1 pakiet piaskowców grubo ławicowych, potem znów łupki (profil widoczny na S stoku Gubałówki).
4) Warstwy chochołowskie (od miejsc. Chochołów): p-ce, łupki, czasem w nich soczewy zlepieńców, osuwiska podmorskie, w nich zdeformowane w-wy chochołowskie i bloki skał
węglanowych, także kwarcyty. Wiek: późny oligocen, a najwyższa ich część – wczesny miocen.
5) Warstwy Ostryskie: P-ce średnio, grubowarstwowe, średnio, gruboziarniste, z wkładkami mułowców, jaśniejsze niż chochołowskie. Spotyka się w piaskowcach numulity.
Wiek: miocen.
6) Warstwy Szaflarskie: na N podłożu Tatr. Są trójdzielne: dolne, środkowe, górne.
Zastępują częściowo warstwy zakopiańskie dolne. Są to zlepieńce, piaskowce, brunatne łupki przypominające menilitowe, nad nimi piaskowce, łupki, zlepieńce, osuwiska podmorskie. Środkowa część bardziej łupkowa. Górna: zlepieńce, piaskowce, pakiety łupkowe. W zlepieńcach egzotyki nieznane z Tatr i PPS. W dolnej części pod nimi pojawiają się łupki pstre, mułowce podobne do warstw zakopiańskich dolnych.
(rysunek)
Flisz podhalański jest ubogi w skamieniałości, zaś numulity są redeponowane. Dobre datowanie na bazie nanoplanktonu i dinocyst. W niecce podhalańskiej wykonuje się wiele wierceń bo są wody termalne. Jest tu podniesiony stopień geotermiczny. Od Tatr w węglanach rozwinięty kras, obszar ma system spękań tektonicznych, utwory te są nawodnione. Po ich przebiciu mamy samowypływ, bo Tatry zwiększają ciśnienie wody.
Wody termalne są też na Spiszu, w Jaszczurówce były znane od XIX w.
KARPATY ZEWNĘTRZNE
Należą do nich od S: PPS, płaszczowina Magurska, Dukielska (wchodzi w zespół jednostek strefy przedmagurskiej, w niej jednostki Grybowska, Żywca-Koniakowa, płaszczowina jasielska, jednostka Michalczowa). Te wszystkie jednostki rozwinięte są na płaszczowinie Śląskiej, która jest drugą co do wielkości, ale najważniejszą. Ta nasunęła się na Podśląską, najdalej jest Skolska, która jako jedyna rozszerza się ku wschodowi.
Obszar, na którym powstawały serie jednostek fliszowych (Prakarpaty) był przedłużeniem jednostek waryscyjskich: monokliny śląsko-krakowskiej, niecki miechowskiej, Gór Świętokrzyskich, masywu górnośląskiego. Przedłużeniem Gór Świętokrzyskich pod Karpaty jest antyklinorium dolnego Sanu. Podłożem była skorupa kontynentalna Platformy Północno- i Wschodnioeuropejskiej i Masyw Czeski. Kierunek waryscyjski był NW-SE, a nowy alpejski kierunek wyniesień i rowów to W-E.
Najstarsze utwory w Karpatach Zewnętrznych to górna jura, czasem ciągła sedymentacja aż po miocen. Starsze skały w podłożu basenów mamy tylko w postaci egzotyków występujących w zlepieńcach. Ze skał starszych mamy kambryjskie, karbońskie, skały metamorficzne, skały młodszego paleozoiku, permu, triasu, a w bardziej zewnętrznych jednostkach jurajskie, kredowe, paleogeńskie. Są też węgle karbońskie i egzotyki w formie olistolitów.
(rysunek)
Bardziej na W mamy na terenie Austrii, Czech i Moraw Masyw Czeski: tam też miały swoje przedłużenie struktury waryscyjskie. W mezozoiku uformowało się kilka basenów, które przetrwały do kenozoiku.
(rysunek)
Najbardziej na S uformował się Basen Magurski, w kredzie miał on połączenie z basenem Dukielsko-Przedmagaurskim. Od Basenu Śląskiego oddzielony był Kordylierą Śląską (Wyspą Śląską, Wyniesieniem Śląskim). Obrzeżeniem Basenu Skolskiego były obydwie platformy.
Grupa średnia jednostek płaszczowinowych została uformowana z tych basenów.
Grupa brzeżna j.pł – ze sfałdowanych osadów eoceńskich.
W trakcie fałdowań mioceńskich zachowały się strefy sedymentacji głębokiej, a kordyliery, strefy skłonowi basenów – pogrążone w trakcie subdukcji, gdy platforma Wschodnioeuropejska podsuwała się pod baseny karpackie i pod mikropłytę panońską, będącą częścią płyty adriatyckiej. Skały te w Karpatach Zewnętrznych spotykamy w formie egzotyków, ziaren piaskowców, zlepieńców, olistolitów lub olistostrom.
PŁASZCZOWINA ŚLĄSKA
Sedymentacja od górnej jury (kimeryd-tyton) aż do miocenu. Ciągły profil osadów fliszowych. Płaszczowina to określenie tektoniczne, gdy mówimy o serii osadów, to mówimy Seria Śląska.
1) Warstwy cieszyńskie: dolne, środkowe, górne. Wiek: kimeryd-tyton. Wspólną ich cechą jest wapnistość, ale to 3 oddzielne formacje.
- dolne łupki cieszyńskie: cechy megabrekcji, w czasie zsuwania pierwotna ich struktura została rozbita. Składają się z klastów, w nich czasem okruchy wapieni i skamieniałości (belemnity, korale, otwornice).
- wapienie cieszyńskie: kompleks kalcyturbidytów w których dominują wapienie turbidytowe przekładane wapnistymi/marglistymi łupkami. Wiek: kimeryd-tyton. Można wyróżnić w nich sekwencje Boumy, w wyższej części domieszka materiału silikoklastycznego. Sekwencja fliszowa grubiejąca ku górze, w wyższej części grube ławice, coraz częściej ku górze szczątki fauny (małże, trochity, igły jeżowców, okruchy korali, amonity). W okresie sedymentacji warstw cieszyńskich baseny Karpat Zewnętrznych miały połączenie z basenem fliszu reno-dunajskiego z Alp.
- górne łupki cieszyńskie: wapniste margle przekładane piaskowcami, wapieniami piaszczystymi, a w górnej części wkładki lub konkrecje syderytów. Wiek: berias, walanżyn.
Częste są intruzje skał magmowych. Dajki, czasem na terenie Czech lawy poduszkowe.
Skały w intruzjach: cieszynity, na przełomie jury/kredy. Czasem cieszynity wdzierają się w głąb utworów hoterywu. Zaznaczała się przez to oceanizacja skorupy.
2) Warstwy Grodziskie: zlepieńce, piaskowce, czasem dominują łupki margliste, margle (np. Morawy). Spotykamy je też w Alpach. W Płaszczowinie śląskiej warstwy grodziskie przede wszystkim w hoterywie, ale w serii podśląskiej też w barremie i apcie, jako zlepieńce.
Na granicy z wyższymi warstwami wyraźna zmiana sedymentacji: tutaj wszystko jest wapniste, a wyżej epizod sedymentacji bezwapnistej. Poza tym te wyższe facje to utwory ciemne „czarna kreda” – wyższa część dolnej kredy w basenach Karpach Zewnętrznych.
3) Warstwy Wieżowskie: ciemne bezwapniste łupki mułowcowe, czasem piaskowce, czarna barwa. Czasem konkrecje syderytów, ankerytów, zdarzają się amonity.
4) Warstwy Lgockie: późny apt/alb. Średnio/cienkoławicowe kwarcowe piaskowce, klasyczne turbidyty. Odpowiednik w Alpach: piaskowce kwarcytyczne Gault-Flysch. Także mają odpowiedniki na terenie Karpat ukraińskich: warstwy szypockie.
5) Poziom radiolarytowy występujący w całych Karpatach Zewnętrznych: alb/cenoman.
Czas maksymalnego przegłębienia basenów fliszowych. Zielone i czerwone radiolaryty, konkrecje manganowe, zdiagenezowane tufity. Poziom nie jest gruby.
6) Turon – w wielu miejscach łupki pstre ale nie zawsze. Pojawiają się też flisze węglanowe. Poziom ten trwa aż do santonu. Potem przychodzi czas górnej kredy do paleocenu – dynamiczna sedymentacja silikoklastyczna, zdeponowane wielkie sekwencje osadów piaskowcowych.
7) Warstwy Godulskie – wielka seria piaskowców raz drobniej raz grubiej ziarnistych.
Wśród nich wkładki łupków, na wschodzie dominacja łupków nad piaskowcami. Piaskowce: spoiwo wapniste, są glaukonitowe.
8) Warstwy istebniańskie: ponad 2000m, piaskowce gruboławicowe, miejscami zlepieńce. Są dwudzielne: dolne i górne. Dolne: 1200-1500m, głównie piaskowce i zlepieńce. Ta seria to dolne piaskowce istebniańskie wieku mastrycht. Są jeszcze górne
warstwy i są trójdzielne: dolne łupki istebniańskie, piaskowce istebniańskie górne, górne łupki istebniańskie. Zdarzają się piaskowce wietrzejące kuliście, szczególnie górne.
9) W wyższym paleocenie pojawiają się warstwy ciężkowickie: gruboławicowe piaskowce podobne do istebniańskich, także łupki i zlepieńce. Można je odróżnić po tym, że są podścielone, nadścielone i rozdzielone czerwonymi łupkami. (poziom dolnoeoceńskich łupków pstrych). W tych łupkach pojawiają się opisane wyżej piaskowce, w nich klasty skał
starszych. Piaskowców może być od 1 do 5 poziomów, bo różna dostawa materiału z kordyliery śląskiej Zarówno piaskowce istebniańskie i ciężkowickie mają złoża ropy naftowej uszczelnione przez łupki. Ponad 1000m miąższości, ale na krańcach nagle zanika.
Dolne piaskowce istebniańskie zastąpione są przez margle fukoidowe. Górne warstwy istebniańskie zastępuje się piaskowcami czarnorzeckimi. Wiek: najwyższy paleogen, dolny eocen. Może być ich kilka poziomów, najczęściej 2, wyjątkowo 5: materiał z kordyliery sypał się tworząc nieregularne stożki, powstawały loby, czasem zazębiające się, tworząc poziomy.
Ta sedymentacja górnokredowa była burzliwa - aktywna kordyliera śląska. Połączone to było z wysoką subsydencją, a w późnym eocenie sedymentacja zaczyna się uspokajać, powstają:
10) Warstwy hieroglifowe:
Cienko/średnioławicowe piaskowcowo-łupkowy flisz. Piaskowce: drobnoziarniste, wyraźna sekwencja Boumy, dominuje człon B i D, laminacja przekątna (człon C) nie odgrywa roli.
Szarozielonkawe z glaukonitem, przekładają je zwykle zielone łupki. Występują liczne hieroglify w spągu ławic, zarówno trace fossils, jak i prądowe, wleczeniowe. Miąższość zmienna, 200-300m, 500-600m, w górze profilu jeszcze spokojniej. Flisz piaskowcowy: niższa część eocenu późnego. Potem dominuje sedymentacja mułowcowo-ilasta, wyższa część eocenu późnego: łupki zielone do 100m. Wyżej margle globigerynowe – najwyższa część eocenu późnego. Te margle to bardzo ważny poziom korelacyjny. Mają kilka-kilkanaście m miąższości, kremowe, zielonkawe, miękkie margle, czasem wkładki turbidytowe twardych margli, duże ilości otwornic planktonowych Globigerinia. Bardzo szeroko rozpowszechnione datując granicę eocen-oligocen. W warstwach hieroglifowych w eocenie środkowym pojawiają się niekiedy łupki czerwone. Granica eocen/oligocen jest bardzo wyraźna, z wyjątkiem płaszczowiny magurskiej.
11) Oligocen zaczyna się sedymentacją warstw menilitowych. W nich obecność łupków menilitowych – brunatnych, zwykle bezwapnistych, najczęściej twardych, skrzemionkowanych, zawierających w różnych ilościach substancje bitumiczne. Dają brunatną rysę. Profil zaczyna się skrzemionkowanymi marglami, brunatnymi na przełamie i biało wietrzejącymi. Potem szeroko rozpowszechniony poziom rogowców „menilitowych” –
ciemne, miąższość kilka-kilkanaście m, niekiedy ich profil zwarty, a niekiedy są przekładane łupkami brunatnymi. Wyżej mamy łupki menilitowe nadrogowcowe. W wielu profilach pojawia się poziom tufitowy, „poziom tufitów z Gąsiorów”. W rejonie Gorlic występują piaskowce magdaleńskie które są kolektorami ropy. Nazwa warstw menilitowych pochodzi od występującej bezpostaciowej krzemionki zwanej menilitem. Warstwy wieżowskie i łupki
menilitowe mogą być skałami macierzystymi dla ropy naftowej, zawierają do kilkanaście %
substancji organicznej. Być może powstawały w warunkach takich jak dzisiejsze Morze Czarne. Na wielkich głębokościach życie organiczne jest bardzo ograniczone, prawie nie ma.
Obumierające szczątki dostawały się w strefę dużego zasolenia i nie rozkładały się szybko, nie zostały też zjadane. Zachowały się też skamieniałe ryby, łuski ryb, żółwie, żaby, szczątki gadów – krokodyli.
12) Warstwy krośnieńskie: uważano, że zamykają sedymentację w Basenie Śląskim.
Wiek: wyższa część wczesnego oligocenu, oligocen późny, wczesny miocen. Piaskowce i łupki krośnieńskie. Warstwy menilitowe – skały ubogie w węglan wapnia, zaś warstwy krośnieńskie są w całości profilu wapniste. Piaskowce: szare, popielate, wapniste, z reguły muskowitowe, w nich dobrze zachowane sekwencje Boumy, w zależności od grubości ławic można zobaczyć wszystkie człony. Łupki: szare, popielate, dość miękkie, z muskowitem, margliste. W zależności od odległości od obszarów alimentujących są różne proporcje między piaskowcami i łupkami i różny ich rozwój.
W zachodniej części warstwy są trójdzielne. We wschodniej : piaskowce średnioziarniste przekładane ciemnymi łupkami, raz typowymi menilitowymi a raz wapnistymi. Nad nimi gruboławicowe piaskowce. Takie skały są w Bieszczadach: wyższa część eocenu wczesnego, eocen późny, wczesny miocen.
Czasami w tej najwyższej części w miocenie rozwinięte potężne olistostromy – warstwy gorlickie (skały krystaliczne, węglanowe, fliszowe).
Tak zamyka się sedymentacja serii śląskiej.
Na granicy oligocenu wczesnego/późnego mamy poziom wapieni jasielskich o grubości 1,5m. Są to laminowane wapienie kokkolitowe, występują jako poziom izochroniczny.
Laminki 1-2mm jaśniejsze i ciemniejsze. Geneza lamin: Nastąpił zakwit kokkolitów i opadały na dno i przez szereg sezonów powstawały te wapienie. Zajmują ogromne obszary Karpat Zewnętrznych, są poziomem korelacyjnym u nas i w Rumunii. Są w nich też otwornice Globigerinia.
PŁASZCZOWINA SKOLSKA
Sedymentacja najbardziej podobna do Basenu Śląskiego. Najbardziej N część K. Zewn.
Basen bezpośrednio przylegał do Platformy, z niej zbudowane są klify basenu.
1) Najstarsze utwory to wczesna kreda (hoteryw) – mułowce z Bełwina z cienkimi wkładkami piaskowców.
2) Od hoterywu po cenoman deponowane głównie ciemne łupki jak w warstwach wieżowskich. (Łupki Spaskie, wiek: hoteryw-cenoman dolny).Ciemne, prawie czarne, mułowcowe, bezwapniste. W wyższej ich części łupki z Kuźminy. Miąższość do 200-300m, zastępują warstwy grodziskie, wieżowskie.
3) Poziom radiolarytów z poziomem Mn, prawie wszędzie obecny, także w K. ukraińskich.
4) Turon: łupki pstre.
5) Warstwy inoceramowe jednostki skolskiej: kompleks turbidytowy. Inne niż warstwy godulskie. Inoceramowe: cienko/średnioławicowy, piaskowcowo-łupkowy flisz, klasyczne turbidyty z sekwencjami Boumy, warstwowanie przekątne, konwolucje. W spękaniach żyłki kalcytu, muskowitowe, czasem bardzo silnie. Łupki szare, margliste, czasem zielonkawe ilaste. Wiek: santon-paleocen. Czasami zaczynają się te warstwy piaskowcami gruboławicowymi, a dalsze wydzielenia to tzw. margle krzemionkowe. Są to kalcyturbidyty krzemionkowe, najczęściej wapienie w wyższej części, czasem domieszka materiału mułowcowego. Przekładane są łupkami szarymi wapnistymi lub zielonymi ilastymi.
Grubości ławic 10-15cm.
6) W mastrychcie – margle z węgierki zwane marglami bakulitowymi. Występują przede wszystkim w N części płaszczowiny, bo ześlizgnęły się z N skłonu basenu gdzie deponowane były jako facje głębokiego szelfu. Są gruboławicowe, zawierają amonity z rodzaju Baculites.
7) W paleocenie w części basenu sedymentacja piaskowcowo-łupkowa, w części wewnętrznej sedymentacja pstrych łupków (typ równi abysalnej).
8) W północnej części pojawiają się iły babickie: osad olistostromowy. chaotyczny. Często w nich osad typu debris flow z blokami wapieni jurajskich tak dużych, że czasem tworzyły skałki.
Na terenie Karpat ukraińskich płaszczowina Skolska nosi nazwę Skibowa.
10) We wczesnym eocenie pstre łupki. Ich sedymentacja w niektórych obszarach Basenu Skolskiego trwała do końca eocenu środkowego. W niektórych obszarach w całym eocenie trwała sedymentacja łupków zielonych. Najszerzej rozprzestrzenione jednak są warstwy hieroglifowe, jak w Basenie Śląskim. Te warstwy ze wszystkich płaszczowin są podobne, z reguły na ich spągach różne hieroglify.
Eocen górny – to łupki zielone, przypominają łupki z warstw hieroglifowych. Czas uspokojenia sedymentacji, turbidyty zanikają, dużo materiału mułowego.
11) Sedymentację eoceńską kończą margle globigerynowe – horyzont korelacyjny. Ale trudno je spotkać w odsłonięciach.
12) W północnej części basenu są warstwy popielskie – mułowce wapniste, często pierwotna struktura w nich zaburzona, bo uległy przemieszczeniu. Jest to niska część skłonu basenu.
Niekiedy charakter olistostromy, osuwiska, często w nich zlepieńce, debris flow i egzotyki różnych skał, także młodszych skał węglanowych. Zazębiają się z marglami globigerynowymi. Strefa głębokiego szelfu, skłonu szelfowego.
13) Wyżej warstwy menilitowe, które w niższej części są skrzemionkowane i nazwane marglami dynowskimi.
14) Poziom rogowców
15) Właściwy poziom łupków menilitowych (nadrogowcowych). Czasem w nich pięknie zachowane skamieniałości (ryby). W nich jasne, rozsypliwe piaskowce kliwskie (kwarcowe).
Bywają kolektorem ropy.
16) Warstwy przejściowe między menilitowymi a krośnieńskimi. Brunatne łupki, także jasne wapniste piaskowce. Czasem rozwinięte jako łupki (Łupki z Niebylca).
17)Warstwy krośnieńskie: oligocen, dolny miocen. Cienko/średnioławicowe piaskowce muskowitowe, wapniste, przeławicone marglistymi łupkami i mułowcami.
18) Wapienie jasielskie: występują one w łupkach menilitowych. Oznacza to, że spąg warstw krośnieńskich jest diachroniczny: wcześniej pojawiły się w Basenie Śląskim a później w Skolskim.
PŁASZCZOWINA PODŚLĄSKA
Kreda dolna:
1) Górne łupki cieszyńskie
2) Warstwy wieżowskie
3) Piaskowce Grodziskie.
4) Alb i cenoman: rzadko występujące warstwy lgockie, raczej zastępowane gezami i rogowcami mikuszowickimi.
5) W turonie łupki pstre, więc między tymi trzema basenami była łączność. Jednostkę te wyróżniają utwory późnej kredy, paleocenu, eocenu. Zaczyna się sedymentacja utworów węglanowych: turon, koniak i część santonu – margle żegocińskie.
Seria Śląska jest ogólnie zróżnicowana na północ i południe. Północną stronę niektórzy zaliczają do Skolskiej.
Facja północna:
1) Margle żegocińskie: dobrze uławicone, czasem wapienie z rogowcami, niektórzy nazywali je marglami rogowcowymi. Dobrze zachowane małże, inoceramy.
2) Nad nimi szare margle egzotykowe zwane marglami frydeckimi. Są czymś w rodzaju olistostromy, osad chaotyczny z bloków margli, sedymentacyjnie dość płytki. Wśród margli debris flow ze skałami krystalicznymi, łupkami metamorficznymi, kwarc żyłowy czasem okruszcowany złotem. Są też bloki andezytów, tak duże że były kiedyś opisane jako intruzje, lecz są to także olistostromy.
3) Nad marglami frydeckimi cienko/średnioławicowy flisz piaskowcowo-łupkowy, zwany piaskowce z Rajbrotu, obocznie zastąpiony przez gruboławicowe piaskowce z egzotykami.
Często w nich zlepieńce. W tych utworach występuje węgiel karboński, może pochodzić z zagłębia górnośląskiego.
Południowa część:
Margle węglowieckie: aż do eocenu, przechodzą potem w pstre łupki w eocenie środkowym.
W strefie N i czasami też S występuje kilka typów piaskowców:
1) Piaskowce z Szydłowca: gruboławicowe, gruboziarniste, bogate w okruchy skał
węglanowych. Wiek: paleocen.
2) Piaskowce z Gorzenia
3) Piaskowce z Czerwina w rejonie Wiśniowej, dominują w nich klasty węglanowe, w nich dużo mat i struktur glonowych (wapienie litotamniowe, kolonie mszywiołowe), wapienie detrytyczne (towarzyszą im niekiedy piaskowce glaukonitowe).
4) Zielone łupki z poziomami tufitów (nawet do 50). Wiek: wczesny eocen.
Potem łupki pstre, warstwy menilitowe.
Eocen późny: łupki zielone, margle globigerynowe.
Wyżej łupki menilitowe, w obrębie łupków nadrogowcowych piaskowce, zlepieńce z okruchami m.in. węgla kamiennego.
W warstwach popielskich, inoceramowych, menilitowych serii Skolskiej też pojawiają się węgle.
Z przemodelowanych Prakarpat powstały grzbiety rozdzielające baseny sedymentacyjne.
3 płaszczowiny które zostały opisane to były strefy jednostek przedmagurskich.
JEDNOSTKA DUKIELSKA
Jest główną jednostką reprezentującą głębokie strefy. Najstarsze utwory są późnokredowe, ale część może być z wczesnej kredy.
1) Wczesna kreda to warstw lgockie, w facji wschodniej (na Ukrainie głównie), zwą się warstwy szypockie.
2) w ich stropie w cenomanie horyzont zielonych łupków, na wschodzie ładniej rozwinięty.
Nazywa się to horyzont jałowiecki. Nad nim trochę łupków pstrych (cenoman-santon).
3) Santon-kampan-mastrycht to warstwy łupkowskiej: cienko/średnioławicowy piaskowcowo-łupkowy flisz, piaskowce wapniste muskowitowe, laminowane przekątnie i konwolutnie. Łupki szare, ale sporo też jaśniejszych, często wapniste.
4) Mastrycht-paleocen: piaskowce ciśniańskie – wbijają się w Płaszczowinę Magurską. Są bardzo charakterystyczne: gruboławicowe piaskowce wyraźnie przekładane łupkami. Są 2
typy piaskowców:
- drobnoziarniste, muskowitowe, burzące z kwasem, silnie konwolutne. Typ piaskowców inoceramowych.
- piaskowce częściej gruboziarniste, zlepieńców raczej brak, skaleniowe (szarogłazowe), z glaukonitem, ciemniejsze, w spoiwie mało Ca, piaskowce skaleniowo-kwarcowe.
5) nad nimi utwory w przewadze łupkowe – warstwy z Majdanu: prawie czarne łupki z wkładkami piaskowców. Wiek: paleocen.
6) Na Słowacji nad nimi piaskowce z Bukowa Wielkiego, przypominające piaskowce ciśniańskie. Bywają profile bez warstw łupkowskich, wtedy cały profil nosi nazwę piaskowców ciśniańskich. jasne piaskowce kwarcowo-skaleniowe, z okruchami zielonych łupków w dużej ilości, też glaukonit.
Potem pstre łupki dolnego eocenu i warstwy hieroglifowe.
W warstwach z Majdanu były syderyty, wytapiano także z nich żelazo.
Później warstwy hieroglifowe, w nich można znaleźć co najmniej 2 poziomy łupków pstrych, potem łupki zielone i margle globigerynowe. W obrębie warstw hieroglifowych mogą być piaskowce gruboławicowe, lokalnie rozwinięte w polskiej części Karpat.
Termin „jednostka dukielska” wprowadził prof. Książkiewicz.
Grupa Przedmagurska – wszystkie jednostki powstały w Basenie Dukielskim.
W obrębie warstw hieroglifowych lokalnie występują piaskowce przybyszowskie. Miąższość 500-600m w Polsce do 1200m na Słowacji.
Nad warstwami hieroglifowymi zielone łupki a w ich stropie margle globigerynowe jako najwyższa część eocenu.
W oligocenie serii dukielskiej rozwijają się warstwy menilitowe i krośnieńskie Menilitowe składają się z wielu ogniw. Przewodnim są brunatne, skrzemionkowane, bitumiczne łupki dające brunatną rysę. Podczas wietrzenia pojawiają się na nich białawe/żółtawe naloty ałunów.
Ogniwa:
- najniższe to piaskowce z Mszanki: nie do końca ogniwo oligoceńskie, bo czasem pojawia się w późnym eocenie, w obrębie margli globigerynowych. Średnio/gruboławicowe, źle wysortowane, o spoiwie krzemionkowym, czasem wapnistym, brunatne na przełamie.
Czasem w nich glaukonit, skały węglanowe, otwornice, numulity, otwornice płytkowodne wapienne. Piaskowce z Mszaki wyklinowują się na Słowacji, potem zanikają.
- margle podcergowskie: gruboławicowe, skrzemionkowane, na przełamie jasnobrunatne, białawo wietrzejące, są to margliste bardzo grube turbidyty. Na ogół nie ma piaskowcowych wkładek, w wyższej części pierwsze rogowce.
- warstwy cergowskie: w dwóch facjach
1) facja gruboławicowych piaskowców silnie wapnistych, z dużą ilością klastów czarnych i zielonych łupków.
2) facja piaskowcowo-łupkowa: cienko/średnioławicowe piaskowce przekładane łupkami marglistymi. Podobieństwo do warstw krośnieńskich. W obrębie warstw cergowskich pojawia się horyzont wapieni tylawskich. Są to wapienie kokkolitowe podobne do jasielskich, laminowane drobno. Jasny wapień przekładany ciemnymi laminami materii organicznej. Miąższość kilkadziesiąt cm do 2-3m. Także tu nieco grubsze turbidyty wapieni masywnych. Horyzont izochroniczny ważny do korelacji.
- rogowce
- warstwy krośnieńskie – w nich można znaleźć poziom wapieni jasielskich.
- warstwy z Rdzawki o miąższości 500-600m.
W strefie Obidowej-Słopnic piaskowce cergowskie grubsze. Na zachodzie już w kampanie i santonie występują.
JEDNOSTKA GRYBOWSKA
Warstwy menilitowe to warstwy grybowskie. Niższa ich część to margle grybowskie: brunatne, miękkie, bitumiczne, niekiedy z wkładkami margli szarych. Zazębiają się z globigerynowymi. W stropie brunatne łupki menilitowe i rogowce. Nad rogowcami warstwy cergowskie w facji łupkowej. W obrębie warstw cergowskich wapienie tylawskie W obrębie brunatnych margli- wapienie łużańskie: detrytyczne, z okruchów skał węglanowych do kilku cm wielkości, także litotamniami i koloniami mszywiołowymi. Grubość wapieni 1-3m.
Łuska przedmagurska Żywca-Koniakowa
Profil oligocenu w tej łusce jest podobny do serii dukielskiej. Wyróżnia ją profil górnej kredy, paleocenu i eocenu.
Kampan-mastrycht – cienko/średnioławicowe piaskowce i łupki – warstwy inoceramowe w facji biotytowej. W mastrychcie zastąpione są przez szare margle lub margle czerwone (szare niższe, czerwone wyższe). Deponowane też przez eocen wczesny i środkowy. Pstre margle mogą być zastąpione przez fację łupków pstrych. Ku górze w eocenie środkowym i późnym – warstwy hieroglifowe i margle globigerynowe.
Górna kreda, paleocen, eocen wczesny i środkowy – w facji niefliszowej!
Łuska Michalczowej
Kreda wczesna, paleocen i eocen mocno skondensowane. Zamiast margli cergowskich wapienie z Michalczowej (litotamniowo-mszywiołowe).
Płaszczowina Jasielska
Podobna do dukielskiej. W eocenie środkowym i późnym pojawiają się utwory podobne do warstw podmagurskich.
Spąg warstw krośnieńskich jest diachroniczny im bardziej na północ tym dłużej trwa sedymentacja łupków menilitowych.
PŁASZCZOWINA MAGURSKA
Największa płaszczowina z polskich, słowackich i morawskich Karpat Fliszowych, kontaktuje bezpośrednio z PPS. Dominują w niej utwory paleogenu także kredy Zawiera 9
okien tektonicznych, w nich utwory jednostek strefy przedmagurskiej. Największe: Mszany Dolnej, Szczawy, Klęczan-Limanowej, Grybowa, Ropy, a na Słowacji okno Smilna. Brzeg całkowicie równy, czasem tworzą się zatoki i półwyspy. Zatoki: Skrzydlnej, Półwyspy: Łużnej, Harklowej. Znaczna ich część to płaszczowina jasielska.
Jest zróżnicowana, wyróżnia się kilka stref facjalnych w ujęciu tektoniczno-facjalnym.
Od południa: Strefa Krynicka, Bystrzycka, Raczańska, Siar. Podział opiera się na zróżnicowaniu w obrębie utworów paleogeńskich.
1) Najstarsze utwory serii magurskiej to warstwy chluckie (apt-alb). Ciemne łupki z wkładkami piaskowców kwarcowych. nad nimi alb-cenoman: łupki ciemne lub zielone plamiste z kwarcowymi piaskowcami, a w nich poziom łupków radiolariowych, konkrecje manganowe, wkładki zbentonityzowanych tufitów, W starszej literaturze występowały jako odpowiednik warstw lgockich w płaszczowinie śląskiej. Na Morawach Gault flysch. Prof.
Książkiewicz nazwał te utwory formacją z Jasienia. Występuje też w oknie Mszany Dolnej: Koninki, Półrzeczki, Jaroszów.
2) Formacja z Malinowej: pstre łupki. Szeroko rozpowszechniony horyzont, w nim także flisz piaskowcowo łupkowy. Czasem gruboławicowe piaskowce zwane piaskowcami z Wiatrówek (nieformalnie). Pstre łupki – turon, koniak, santon, czasem kampan.
3) Formacja z Białego „warstwy z Kaniny”. Wiek: santon-kampan. Cienko-średnioławicowy flisz piaskowcowo-łupkowy. Jak żaden inny ma bardzo dużo marglistych utworów i wapieni turbidytowych. Piaskowce: muskowitowe burzące z kwasem, warstwowane przekątnie, równolegle, typ piaskowców inoceramowych. Dużo otwornic wapiennych, aglutynujących.
4) Piaskowce ze Szczawiny: południowy obszar płaszczowiny magurskiej. Gruboławicowe piaskowce muskowitowe, często masywne, budują często ławice złożone, z powierzchniami amalgamacji, między ławicami pakiety piaskowców inoceramowych. Zastępowane w kampanie i mastrychcie w północnej części formacją z Jaworzynki, dawniej kreda biotytowa.
Także piaskowce wzbogacone w skalenie i glaukonit, biotyt w dużych ilościach.
5) Formacja ropianiecka: typowe warstwy inoceramowe. Wapniste, muskowitowe, przekątne warstwowanie piaskowców przekładanych szarymi, zielonymi łupkami. Wiek: kampan-mastrycht-paleocen. W strefie przypienińskiej te utwory nazwano formacją Szczawnicką.
Strefa Bystrzycka: Zamiast piaskowców ze Szczawiny i ropianieckich pojawia się formacja piaskowców z Jaworzynki. Wyżej piaskowce z Mutnego a nad nimi jeszcze trochę piaskowców ropianieckich.
Strefa krynicka: pojawia się formacja z życzanowa, a w górnej części formacja szczawnicka, której utwory mogą przechodzić do eocenu.
6) W płaszczowinie magurskiej pojawia się wyżej w paleocenie i wczesnym eocenie formacja strych łupków z Łabowej. W strefie krynickiej brak lub ślady, w strefie bystrzyckiej ograniczona do niższej części wczesnego eocenu, a w pozostałych jednostkach sięga do środkowego eocenu, a w strefie siar cały środkowy eocen. Więc strop tej formacji jest diachroniczny. Dolnoeoceńskie łupki pstre, horyzont przewodni w obrębie tych łupów tkwią ogniwa z piaskowców.
7) w północnej części płaszczowiny są 2 horyzonty piaskowców ciężkowickich, nie mających nic wspólnego z tymi z płaszczowiny śląskiej, poza wiekiem i cechami sedymentologicznymi. Ostatnio nazwano je piaskowcami ze Skawiec. Niekiedy w nich zlepieńce, okruchy litotamni, sporo numulitów. W wyższej części eocenu środkowego
pojawiają się gruboławicowe piaskowce pasierbieckie. Występują w nich zlepieńce i skały magmowe. Są bardziej wapniste od piaskowców ze Skawiec.
Utwory eocenu:
Strefa krynicka
Nie ma formacji z Łabowej, w jej pozycji występuje kompleks piaskowcowo-łupkowego fliszu. Piaskowce szaro-niebieskawe, wapniste, laminacja równoległa lub przekątna, szaro niebieskawe łupki. Jest to formacja z Zarzecza. W jej obrębie też kompleksy gruboławicowych piaskowców i zlepieńców. Ogniwo piaskowców krynickich w obrębie piaskowców z Zarzecza.
Potem formacja magurska aż po oligocen: gruboławicowe piaskowce magurskie. Można je podzielić na 3 ogniwa:
- piaskowce z Piwnicznej: litotyp piaskowców magurskich. Masywne, gruboławicowe, szaroniebieskie, kwarcowe. W nich skały magmowe, wylewne, metamorficzne, granitoidy, rzadko węglany. Są też skały typu porfirów mające czerwonawe kropki.
- ogniwo łupków z Mniszka: piaskowce wapniste, łupki też, słabo muskowitowe. W tym także poziom łupków pstrych. Wiek: eocen środkowy i późny.
- piaskowce z Popradu: gruboławicowe piaskowce magurskie takie jak z Piwnicznej.
Ogniwo z Mniszka zostaje na zachód częściowo wyparte przez piaskowce gruboławicowe.
Występuje ogniwo z Kowańca: łupki z Mniszka przeplatane z piaskowcami magurskimi.
Wyżej flisz: oligoceńskie utwory formacji Malcowskiej. W strefie krynickiej nad nią utwory miocenu zbudowane z gruboławicowych margli i łupków z piaskowcami magurskimi: warstwy ze Starego Bystrego. Jeszcze są tu typowe turbidyty.
Nad tym utwory molasowe: warstwy z Kopaczysk: słabo spojone piaskowce ku górze przechodzące w łupki i iły.
Nie ma formacji z Łabowej, eocen i częściowo oligocen zbudowane z gruboławicowych piaskowców magurskich – to odróżnia jednostkę krynicką od innych.
Formacja beloweska: w strefie bystrzyckiej wczesny eocen, w raczańskiej środkowy i późny eocen.
Formacja margli z Łącka: gruboławicowy piaskowcowo-marglisty flisz. Zostały rozdzielone na dwie formacje:
- bystrzycką: margle gruboławicowe przekładane średnio/gruboławicowymi piaskowcami, wiek: eocen środkowy
- z Żeleźnikowej: cienko/średnioławicowy flisz jak formacja beloweska, z marglami łąckimi.
Bardziej północna część strefy bystrzyckiej nad lub pod lub zamiast formacji bystrzyckiej.
Nad tym pojawia się formacja magurska – odpowiednik ogniwa z Popradu.
Wyżej ogniwo gruboławicowych piaskowców z Maszkowic – częściowo formacji magurskiej. Nad nimi ogniwo łupków z Mniszka i ogniwo z Popradu, czasem warstwy Malcowskie.
Margle Łąckie to turbidyt zaczynający się od piaskowca, potem laminowane margle i masywne grube margle do 30m.
Strefa raczańska:
Profil zaczyna się od formacji z Łabowej, w niej ogniwo piaskowców pasierbieckich, wyżej formacja Beloweska, w eocenie środkowym utwory wykształcone inaczej niż we wczesnym: cienko/średnioławicowy flisz, dużo skamieniałości śladowych.
Wyżej formacja magurska – ogniwo piaskowców z Popradu. Nad nimi może być formacja Makowska i formacja z Zawady – podobna do bystrzyckiej, ale wieku mioceńskiego.
W Beskidach i częściowo w Gorcach najwyższe szczyty są z formacji magurskiej.
piaskowce babiogórskie = piaskowce magurskie
Strefa Siar:
występowanie facji warstw podmagurskich (łupków zebrzyckich i budzowskich) wyznacza strefę siar w polskiej części Karpat Fliszowych.
Spąg formacji magurskiej jest diachroniczny: krynicka (wczesny eocen), bystrzycka (środkowy eocen), raczańska (późny eocen-oligocen). Czasem bywają w facji glaukonitowej w ogniwie z Wątkowej i niekiedy zazębiają się.
Strefy facjalne na płaszczowinie magurskiej wyróżniono w eocenie, kredzie ale zachowują się one inaczej.
1) Strefa północna – brzeżna. Formacja z Jaworzynki (kreda biotytowa), występuje też w płaszczowinie dukielskiej w strefie Obidowej-Słopnic. Więc w kredzie basen magurski i dukielski były połączone. Występują też w obydwu seriach piaskowce ciśniańskie.
2) W eocenie wyrosło wyniesienie między basenami – duża dostawa materiału z północy.
Między Skawą a Dunajcem układ równoleżnikowy NE-SW, a na wschód od rzeki Białej NW-SE. Zaznacza się wygięcie płaszczowiny. Strefy w płaszczowinie magurskiej są sfałdowane, ale nasunięcia czasem są bardzo słabo widoczne.
Tektonika:
W podjednostce krynickiej najsłabiej zauważalne fałdowanie z powodu wielkiej miąższości piaskowców magurskich. W pozostałych jednostkach piaskowców mniej więc fałdowanie wyraźniejsze. W jednostce krynickiej i bystrzyckiej niekiedy nie ma inwersji rzeźby, u pozostałych jest.
W zachodniej części szerokie synkliny i wąskie antykliny, w wschodniej płaszczowinie magurskiej na wschód od Dunajca relatywnie wąskie synkliny i antykliny i budowa fałdowa bardziej regularna.
Na obszarze Karpat Morawskich i Słowackich, na zachód od „sigmoidy zazdriwy” rozwija się Płaszczowina Białokarpacka. Zbudowana jest z utworów zdeponowanych w basenie magurskim – te same formacje. Jako łuski pojawiają się tam utwory wieku apt/alb.
Zachowuje się jako osobna płaszczowina płasko nasunięta na sąsiednie jednostki.
W Polsce płaszczowina dukielska rozciąga się pod płaszczowiną magurską aż do Czech i Słowacji. Grubość płaszczowiny magurskiej 1000-2500m, na Morawach >5000m. Na Słowacji wywiercono 5km płaszczowiny Dukielskiej i też nie przebito. Koło Limanowej płaszczowina dukielska >3500m.
PŁASZCZOWINA ŚLĄSKA
Na Morawach utwory kredowe na powierzchni, na wschodzie trochę paleogenu, między Skawą a Białą kreda i paleogen pół na pół, we wschodniej części Karpat dominuje paleogen.
Związane to jest z miąższościami utworów kredowych, które rosną na zachód.
Tektonika:
W zachodniej części utwory sfałdowane łagodnie, zapadają „monoklinalnie” ku południowi.
Zaznacza się blokowy system budowy, 4 bloki i 2 subpłaszczowiny:
- Północna (Cieszyńska) – warstwy cieszyńskie, łupki wieżowskie, wiek późna jura.
Wewnątrz dysharmonijnie sfałdowana.
- Południowa (Godulska) – element bardziej sztywny, wiek: późna kreda.
W środkowej strefie płaszczowiny Śląskiej utwory paleogenu, na wschód duże miąższości warstw menilitowych i krośnieńskich, wąskie synkliny i antykliny, wewnętrznie złuskowane.
Grubości płaszczowiny wynoszą 5km i więcej.
Łączne grubości jednostek fliszowych na tym obszarze do 10km i więcej.
PŁASZCZOWINA SKOLSKA
Jako jedyna rozszerza się ku wschodowi. W jej obrębie szereg struktur tektonicznych zwanych skibami.
Skiba składa się z megaantykliny i megasynkliny, wewnętrznie sfałdowanych. Fałdy podcięte od N i S.
Miąższe utwory warstw krośnieńskich i menilitowych, bo występuje tu struktura centralnej depresji karpackiej (wielkiego synklinorium).
Otwór Kuźmina przebił na głębokości 7km utwory fliszowe i wszedł w antyklinorium dolnego Sanu.
PIENIŃSKI PAS SKAŁKOWY
Struktura bardzo wąska, złożona tektonicznie, na granicy Karpat wewnętrznych i zewnętrznych. Biegnie od okolic Wiednia po Karpaty Morawskie, Słowackie, Polskie, znika pod osadem kotliny Orawsko-Nowotarskiej, wychodzi na Ukrainie i Rumunii. Łączna długość ponad 600km (widoczna na powierzchni). Szerokość w zachodniej części Słowacji max 22km, na Ukrainie zupełnie znika, średnio 2-5km.
Zachowały się 4 jednostki facjalne (5 lub 6). Utwory w przewadze węglanowe mezozoiczne.
Na Morawach sigmoida zazriwy – jakby uskok skręcający PPS na południe.
Najgłębsza część (strefa pienińska) miała skorupę oceaniczną. Uważa się, że oba grzbiety miały skorupę krystaliczną, lądową, granitoidową. Występowały strefy: Czorsztyńska i Pienińska i podrzędne: Branicka, Czertezicka, Haligowiecka, Jednostka Grajcarka. Każda z nich ma coś wspólnego i odrębnego.
Basen Magurski był czymś odgrodzony od pienińskiego, ta bariera to grzbiet czorsztyński.
Na północy zdeponowana seria czorsztyńska: osady najpłytsze, szelfu o średniej głębokości, strefa skłonu. Najgłębsza to strefa pienińska. Na zewnątrz strefa manińska.
Tylko w strefie haligowieckiej są utwory triasowe, podobne do tych z Karpat Wewnętrznych. Występuje na północ od Szczawnicy pod stronie Słowackiej.
Te sukcesje z PPS zostały sfałdowane i zamienione w płaszczowiny i łuski i ponasuwane na siebie.
Seria czorsztyńska – najpłytsza:
- Osady najstarszej jury – wapienie plamiste,
- Formacja margli z Krempachów (formacja szlachtowska: dolna jura, formacja łupków ze Skrzypnego, w nich konkrecje syderytowe, amonity,
- formacja wapieni ze Smolegowej Skały ,złożone z liliowców, do 30m miąższości, Baton: wapienie krynoidowe z Krupianki: czerwony wapień krynoidowy. Kompleksy 2-5m
- jura środkowa i późna: formacja wapienia czorsztyńskiego: Amonitico Rosso. W dolnej części profilu na przejściu z czerwonych wapieni krynoidowych i wapieni czorsztyńskich często mamy twarde dno.
- górna jura: facja wapieni dursztyńskich, w nich ogniwo rogoźnickie.
- kreda dolna: wapienie łysańskie i wapienie spiskie. Łysańskie: czerwone, z brachiopodami (Pygope), małżami. Spiskie: wapienie krynoidowe, z dużych członów liliowców.
- cenoman, turon – sedymentacja marglista – margle pstre, szare, zielonkawe, twardsze lub miększe, szeroko rozprzestrzenione w Alpach. Formacja margli z Jaworek – Skaglia Rossa.
Te margle aż po kampan, mastrycht.
- stopniowo przechodzi to we flisz: formacja sromowiecka - flisz piaskowcowo-łupkowy, piaskowce wapniste, muskowitowe, przekładane szarymi, niebieskimi łupkami. Różne laminacje, trochę skamieniałości liliowców, brachiopodów.
- na górze formacja jarmucka, leży niezgodnie na fliszu, powstała po sfałdowaniu PPS. To osadowa pokrywa postorogeniczna.
- formacja łupków z Harcgrundu
- wapienie z Podzamcza
- wapienie z flaków: krynoidowe, z materiałem detrytycznym, krzemienie. To wapienie głębokomorskie blisko CCD, dużo skamieniałości głównie Aptychów.
- formacja radiolarytów z Sokolicy (Bajos-baton-kelowej) Wyznacznik głębokiej sedymentacji. W oksfordzie, kimerydzie tez inne ogniwa radiolarytów zabarwionych na czerwono.
- Malm (kimeryd, tyton) facja wapienia pienińskiego. Buduje największe szczyty.
Odpowiednik facji Maiolica (Biancone): cienko/średnioławicowe, nieco skrzemionkowane wapienie, nazywane Wapień Rogowcowy, są bardzo silnie sfałdowane, poskręcane. Trwają do barremu.
- formacja z Kapuśnicy – margle, wapienie margliste, zielonkawe, plamiste. Ciemne plamy po działalności organizmów. Typowe dla aptu-albu, nazywają się Fleckenmergel. W
Karpatach Fliszowych odpowiednik poziomu radiolarytowego – sedymentacja głęboka.
- potem wypłycenie basenu i formacja z Jaworowej, na niej sromowiecka, niedzicka, szlachtowska, margli z Krempachów, ze Skrzypnego i czertezicka.
Późna jura do późnej kredy – we wszystkich jednostkach formacja wapienia pienińskiego.
Apt/Alb – formacja z Kapuśnicy – w głębokich strefach, ilasta, radiolarytowa, a tam gdzie płycej – marglista.
Łuska Grajcarka:
Wg Birkenmajera to płaszczowina magurska. Występują radiolaryty, wtrąca się wapień czorsztyński, niżej wapień pieniński. Profil mocno skondensowany, późna jura i kreda w kilku metrach.
- formacja z Kapuśnicy
- czarne łupki
- mikowe piaskowce (formacja wronińska)
- formacja hulińska
- formacja z malinowej
- formacja hałuszowska (santon-kampan, miękkie, twarde, uławicone margle).
- formacja jarmucka: częściowo zlepieńce, brekcje, częściowo piaskowce i łupki w głębszych partiach, na Słowacji na obrzeżeniach rafy. W tej formacji mamy egzotyki skał
węglanowych i krystalicznych, także olistolity.
W miocenie na Karpaty Wewnętrzne i brzeżne Karpaty Zewnętrzne zaczęła napierać mikropłyta panońska. Nastąpiło fałdowanie i odkłucie fliszu, zapadnięcie kordylier.
Utworzyło się na północy zapadlisko przedkarpackie i wkroczyło w nie morze, tworzyły się utwory molasowe. Część południowa: żwiry, otoczaki, grube frakcje piaszczyste. Potem
zapadlisko się rozszerzyło – depozycja mułów, piasków, żwirków. Najstarsze osady przykryte nasuwającymi się Karpatami. Między czasie powstały osady chemiczne: sole, iły z fauną, węgle brunatne, wapienie mszywiołowe, glonowe, ostrygowe.
Baden/sarmat – transgresja morska.
Karpaty cięte różnymi uskokami, powstały zapadliska śródgórskie: Kotlina Nowotarsko-Orawska na granicy 3 jednostek: PPS, fliszu podhalańskiego, płaszczowiny magurskiej.
Między PPS i płaszczowiną magurską były intruzje magmowe andezytowe – Góra Wżar, Krościenko, Szczawnica.